Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Redactieadres<br />
E. Molnár<br />
Oosteinde 66<br />
1531 KE Wormer<br />
DRUKWERK<br />
J A A R G A N G 4 0 • N R . 1 3 4 • J U N I 2 0 1 0
Het verenigingsblad van <strong>Amathysta</strong> verschijnt 4 maal per jaar.<br />
oplage: 265 stuks<br />
Redactieadres: Oosteinde 66, 1531 KE Wormer<br />
Advertenties: 1/2 pag. 15,00, 1/1 pag. 27,50 per jaar<br />
Opgeven van advertenties aan het secretariaat <strong>Amathysta</strong>,<br />
Oosteinde 66, 1531 KE Wormer, 075-6424295, erzsimolnar@online.nl<br />
contributie: Leden vanaf 18 jaar incl. partner: 15,00 p.j.<br />
Jeugdleden van 15 t/m 17 jaar: 7,00 p.j.<br />
Eenmalig inschrijfgeld van: 2,50<br />
Donateurbijdrage: Tenminste 7,50 p.j.<br />
Postgiro rek.nr.: 2275190, t.n.v Koninklijke Vereniging <strong>Amathysta</strong><br />
Aan- en afmelden van leden, uitsluitend bij de ledenadministratie,<br />
<strong>Amathysta</strong>, Oosteinde 66, 1531 KE Wormer, erzsimolnar@online.nl.<br />
Drukwerk: Stuba Grafische Producties, Wormerveer<br />
voorpagina: Ingekiezeld koraal (Thecosmilia trichotoma)<br />
uit de koraalkalk-fauna van Natheim in de<br />
Schwäbischen Alb. Tijdvak: Boven-Jura (Malm).<br />
Formaat: 10x10 cm. Collectie: W.T. Brouwer<br />
Fotografie: X.E. Kaspers<br />
Zie ook mijn webwinkel:<br />
http://het-steentje.marktplaza.nl<br />
v A N H E t B E s t U U R j u n i 2 0 1 0<br />
Bij de algemene ledenvergadering op 18 maart j.l. was het de laatste<br />
keer dat Gerard Roelofs de vergadering voorzat. Hij is gestopt met<br />
het voorzitterschap.<br />
Het bestuur en de redactie bedanken<br />
Gerard voor al die jaren dat hij<br />
zich heeft ingezet voor de vereniging.<br />
Gelukkig heeft hij al aangegeven<br />
dat hij niet uit het bestuur<br />
stapt, maar zich beschikbaar stelt<br />
als commissaris.<br />
Geen voorzitter<br />
Er heeft zich inmiddels iemand<br />
aangemeld, maar die persoon kan<br />
pas volgend jaar bij de Algemene<br />
Ledenvergadering officieel benoemd<br />
worden. Op dit moment<br />
is de vereniging dus zonder voorzitter.<br />
Als vice-voorzitter neemt<br />
Erwin Kaspers tijdelijk de taken<br />
van de voorzitter waar.<br />
Propagandateam van start<br />
Onze vereniging is weer een activiteit<br />
rijker. Vanuit de werkgroep<br />
Geologie is een team van ongeveer<br />
acht personen gestart met<br />
het verzorgen van de propaganda.<br />
De vereniging <strong>Amathysta</strong> werd<br />
steeds vaker gevraagd om aan<br />
allerlei tentoonstellingen en presentaties<br />
op het gebied van de geologie<br />
deel te nemen. In het begin<br />
werd hier sporadisch gehoor aan<br />
gegeven. Door een paar mensen<br />
werd een stand bemand en een<br />
tentoonstelling over bijvoorbeeld<br />
ertsen of zee-egels in elkaar gezet.<br />
Al gauw bleek dit zeer succesvol<br />
te zijn. De stands werden druk<br />
bezocht en over en weer werden<br />
veel contacten gelegd en informatie<br />
uitgewisseld. Naast succesvol bleek<br />
het organiseren ook nog heel leuk<br />
te zijn en meer mensen wilden<br />
hier een steentje aan bijdragen.<br />
Zo ontstond langzamerhand een<br />
heel team.<br />
Met meer mensen kunnen de<br />
activiteiten ook wat breder en<br />
algemener worden ingezet. Mogelijkheden<br />
en ideeën zijn er volop.<br />
In ieder geval staat het organiseren<br />
van de tentoonstelling op<br />
onze <strong>Amathysta</strong> beurs in november<br />
op het programma.<br />
Het ligt ook in de bedoeling meer<br />
leden bij de activiteiten te betrekken<br />
en onze vereniging steeds meer<br />
bekendheid te geven. Dus heeft<br />
u een idee of een tip, zolang het<br />
geologie, mineralen of fossielen betreft,<br />
laat het ons weten, dan gaat<br />
het propagandateam er mee aan<br />
de slag. Voor aanmeldingen als<br />
lid of voor ideeën kunt u contact<br />
opnemen met Erwin Kaspers,<br />
075-6160924 of mailen: erwin.<br />
kaspers@planet.nl.<br />
Nieuwe seizoen<br />
Met de zomer weer voor de deur,<br />
wenst het bestuur iedereen een<br />
fijne vakantie toe met veel mooi<br />
weer en goede vondsten.<br />
We starten het nieuwe seizoen op<br />
vrijdag 8 oktober met een lezing<br />
van Piet Vierbergen over Cyprus.<br />
Het gehele programma voor seizoen<br />
2010-2011 vindt u op pagina 3 en 5.<br />
het bestuur<br />
1
BEstUUR, commIssIEs EN BElANGRIJKE ADREssEN<br />
Voorzitter: Functie vacant<br />
Erwin Kaspers neemt de functie van voorzitter tijdelijk waar<br />
Vice-voorzitter: Erwin Kaspers, Pieter Pauwstraat 74, 1501 TD Zaandam,<br />
tel.: 075-6160924, E-mail: erwin.kaspers@planet.nl<br />
Secretaris/ Erzsi Molnár, Oosteinde 66, 1531 KE Wormer,<br />
redactie & lay-out: tel.: 075-6424295, E-mail: erzsimolnar@online.nl<br />
Penningmeester: Klaas Kikke, Baandervesting 106, 1135 DH Edam,<br />
tel.: 0299-373105, E-mail: klaask@hotmail.com<br />
Algemeen commissaris Cees Bakker, Rietschoot 133, 1511 WE Oostzaan,<br />
redactie/ledenadmin.: tel.: 075-6843635, E-mail: ceesb@hetnet.nl<br />
Werkgroep Erwin Kaspers, Pieter Pauwstraat 74, 1501 TD Zaandam,<br />
geologie: tel.: 075-6160924, E-mail: erwin.kaspers@planet.nl<br />
Werkgroep Gerard Kramer, Oosthuizerweg 48, 1463 LN Noord Beemster,<br />
lapidary: tel.: 0299-690373, E-mail: gerard@gbsb.nl<br />
Beursorganisatie: Gijs de Beurs, Mercuriusweg 674, 1443 VV Purmerend,<br />
tel.: 0299-772035, E-mail: g.beurs@chello.nl<br />
Exposities: Martin Witteveldt, J.P Grootstraat 80, 1443 LX Purmerend,<br />
E-mail: mwitteveldt@hotmail.com<br />
Tijdschriftenbeheer: Gé Janssen, Reigerpark 40, 1444 AB Purmerend,<br />
Tel.: 0299-420734, E-mail: sb068975@wolmail.nl<br />
Websitebeheer: Ruud Poortman, Ceresstraat 98, 1829 XJ Alkmaar<br />
E-mail: amathysta@plurks.com<br />
Bijeenkomsten Natuurmuseum E. Heimans, Thijssestraat 1, Zaandam<br />
werkgroep geologie: tel.: 075-6312020<br />
Slijpadres: Beitelstraat 13, Edam<br />
Verenigings- Op donderdagavond:<br />
avonden: Concordia, Koemarkt 45, Purmerend<br />
Op vrijdagavond:<br />
Natuurmuseum E. Heimans, Thijssestraat 1, Zaandam<br />
2<br />
A G E N D A S E i Z O E n 2 0 1 0 - 2 0 1 1<br />
BIJEENKomstEN<br />
Donderdagavond: Partycentrum Concordia, Koemarkt 45, Purmerend<br />
vrijdagavond: Natuurmuseum E. Heimans, Thijssestraat 1, Zaandam<br />
Vrijdag 8 oktober 2010<br />
cyprus<br />
Op de openingsavond gaat dhr.<br />
P. Vierbergen ons vertellen over<br />
zijn reis naar Cyprus. Het eiland<br />
Cyprus ligt in het oostelijke<br />
deel van de Middellandse Zee en<br />
is deels Grieks en deels Turks.<br />
Het woord 'koper' is ofwel afgeleid<br />
van de naam Cyprus, ofwel<br />
het eiland Cyprus is genoemd<br />
naar koper. Het element koper<br />
komt er in ieder geval veel voor<br />
en wordt van oudsher gedolven.<br />
Zaterdag 6 november 2010<br />
De AmAtHYstA mineralen- en<br />
fossielenbeurs<br />
Zoals gebruikelijk op de eerste<br />
zaterdag van november houden<br />
wij onze jaarlijkse mineralen- en<br />
fossielenbeurs in Partycentrum<br />
Concordia aan de Koemarkt 45<br />
te Purmerend. Er zal weer een<br />
keur aan mineralen, fossielen, gesteenten<br />
en andere op onze hobby<br />
gerichte artikelen te koop zijn. De<br />
beurs is rolstoel-vriendelijk en<br />
geopend van 10.00 tot 16.00 uur.<br />
Donderdag 18 november 2010<br />
vulkanisme<br />
Dhr. W. de Vries zal ons deze<br />
avond alles over vulkanisme vertellen.<br />
Zoals o.a. de verschillende<br />
typen vulkanen, de werking en de<br />
producten. Dhr. de Vries wordt beschouwd<br />
als een specialist op dit<br />
gebied.<br />
Vrijdag 10 december 2010<br />
Bingo!<br />
Voor de pauze zal Erzsi Molnár<br />
een lezing geven over het Canarische<br />
eiland La Palma. Dit eiland<br />
is geologisch gezien bijzonder<br />
interessant en de natuur is overweldigend<br />
mooi.<br />
Na de pauze gaan we met z'n<br />
allen BINGo spelen. En ook deze<br />
keer zullen er weer leuke prijzen<br />
te winnen zijn.<br />
3
A G E N D A S E i Z O E n 2 0 1 0 - 2 0 1 1<br />
Zondag 2 januari 2011<br />
Nieuwjaarsreceptie<br />
Het bestuur biedt u deze jaarlijkse<br />
gezellige middag aan. Van<br />
14.00 tot 16.00 uur bent u van<br />
harte welkom in het natuurmuseum<br />
E. Heimans te Zaandam.<br />
Onder het genot van een hapje<br />
en een drankje zullen wij het<br />
nieuwe jaar inluiden.<br />
Vrijdag 14 januari 2011<br />
Antarctica<br />
Mevr. I. Plooyer zal ons vertellen<br />
over haar reis naar Antarctica.<br />
Zij is daar tijdens haar vakantie<br />
in november 2009 geweest.<br />
Vrijdag 11 februari 2011<br />
mexico<br />
Op deze avond zal Dhr. P. de Jong<br />
ons vertellen over zijn reis naar<br />
Mexico. Met zijn gebruikelijke<br />
humor zal hij ons zeker weten te<br />
vermaken, dus zet uw sombrero<br />
maar vast op.<br />
Donderdag 17 maart 2011<br />
Algemene ledenvergadering<br />
In Concordia te Purmerend houden<br />
we onze jaarlijkse Algemene<br />
Ledenvergadering. Na de vergadering<br />
zal Erwin Kaspers een<br />
lezing geven over diamant. Het<br />
is het hardste materiaal dat in<br />
de natuur voorkomt. Diamant<br />
heeft een hardheid 10, hetgeen<br />
het hoogste is op de schaal van<br />
Mohs.<br />
Donderdag 14 april 2011<br />
Aardbevingen<br />
Op de sluitingsavond zal Erwin<br />
Kaspers een lezing verzorgen<br />
over aardbevingen. Zo zullen we<br />
o.a. horen wat een aardbeving is<br />
en hoe deze ontstaan.<br />
Alle lezingen zijn onder voorbehoud.<br />
De avonden beginnen om 20.00 uur<br />
en de zaal is toegankelijk vanaf 19.30<br />
uur. Zorg dat u op tijd aanwezig bent.<br />
Introducés zijn van harte welkom.<br />
4 5
DE GRAND cANYoN<br />
lezing van dhr. B. Kingma 19 februari 2010<br />
op 19 februari kwam dhr. B. Kingma ons vertellen over zijn reis<br />
naar de vs. samen met zijn vrouw en twee kinderen bezocht<br />
hij speciaal het gebied van de Grand canyon.<br />
De Grand Canyon is een steile<br />
1600 meter diepe kloof uitgesleten<br />
door de Colorado River in het<br />
noorden van de staat Arizona<br />
in de VS. Hij is grotendeels opgenomen<br />
in het Grand Canyon<br />
National Park, een van de eerste<br />
nationale parken in de Verenigde<br />
Staten. De Grand Canyon is<br />
bijna 450 km lang en heeft een<br />
variërende breedte tot bijna 30<br />
km. De Colorado rivier stroomt<br />
van het noordoosten naar het<br />
westen.<br />
Geologie<br />
De horizontaal gelegen gesteentelagen<br />
hebben een ouderdom<br />
van tussen de 250 miljoen jaar<br />
en 1,7 miljard jaar van respectievelijk<br />
boven- tot onderaan.<br />
Deze lagen zijn al veel eerder<br />
gevormd dan de kloof zelf en<br />
De Grand Canyon.<br />
waren al versteend voordat de insnijding<br />
begon. De gesteenteopeenvolging<br />
is echter niet compleet<br />
en er ontbreken bepaalde<br />
gedeelten van de geologische<br />
geschiedenis. Dit worden hiaten<br />
genoemd die ontstaan zijn door<br />
erosie van eerder afgezet sediment<br />
en gesteente. De meeste<br />
gesteenten zijn afgezet in een<br />
toenmalige oceaan, gezien het<br />
sedimenttype en de fossielen die<br />
erin worden gevonden.<br />
Een geologische dwarsdoorsnede.<br />
lagen Grand canyon<br />
Het Vishnu Schist - de onderste<br />
gesteentelaag die nog zichtbaar<br />
is - is 2 miljard jaar oud. Bijna<br />
nergens op aarde is zulk oud gesteente<br />
aan het licht gekomen. In<br />
die tijd was deze laag gesteente<br />
een berg zo hoog als de Rocky<br />
Mountains nu zijn, maar is in de<br />
miljoenen jaren langzaam afgesleten<br />
tot wat er nu nog van over<br />
is. Zo ging het ook met de ande-<br />
DE GRAND cANYoN<br />
lezing van dhr. B. Kingma 19 februari 2010<br />
re steenlagen. Het landsdeel liep<br />
zo nu en dan onder door de zee,<br />
die de vorige laag bedekte met<br />
sedimentaire afzettingen en zo<br />
ontstond er weer een laag. Later<br />
ontstane lagen bleven over het<br />
algemeen vlakker, maar het land<br />
bleef reizen en dalen en doet dat<br />
nu nog steeds.<br />
De lagen die in de Grand Canyon<br />
te zien zijn stammen alle uit het<br />
Paleozoïcum en Precambrium, de<br />
14 lagen uit het Cenozoïcum en<br />
Mesozoïcum zijn al vroegtijdig<br />
door erosie uitgewist.<br />
Tussen de lagen van de Grand<br />
Canyon in hebben nog meer<br />
lagen bestaan. Deze zijn weer<br />
verdwenen door erosie voordat<br />
de volgende laag ontstond.<br />
In de lagen van de Tonto Group<br />
en de Grand Canyon Supergroup<br />
Rocks bevinden zich bijzonder<br />
veel fossielen zoals brachiopoden,<br />
bivalven, crinoïden, bryozooën<br />
en gastropoden.<br />
De verschillende lagen weergegeven. Trilobiet, Tonto Group fossiel.<br />
De Grand Canyon is 1737 meter<br />
diep! Zijn er diepere canyons?<br />
Ja, die zijn er. Bijv. Hells Canyon,<br />
USA met 2436 m en de Cotahuasi<br />
in Peru met 3354 m.<br />
Maar deze canyons hebben niet<br />
zo'n geologisch verhaal als de<br />
Grand Canyon.<br />
Erzsi Molnár<br />
Bryce Canyon.<br />
6 7
t o E R m A l I J N 18 maart 2010<br />
lezing van Erwin Kaspers<br />
Na de Algemene ledenvergadering<br />
verzorgde Erwin Kaspers<br />
een interessante lezing<br />
over het mineraal toermalijn.<br />
ontstaan<br />
Toermalijn ontstaat diep in de<br />
aardkorst door vulkanische activiteiten.<br />
Bij stolling van het magma<br />
ontstaan pegmatietgangen en<br />
holtes. Pegmatieten zijn gesteenten<br />
waarin meer edelstenen worden<br />
gevonden dan in gesteente.<br />
Grote hoeveelheden toermalijn,<br />
aquamarijn, topaas, chrysoberyl<br />
en kunziet komen juist in<br />
pegmatieten voor. Meestal heeft<br />
pegmatiet de vorm van een dikke<br />
ader. Het is ontstaan uit magma,<br />
het zeer hete, gesmolten gesteente<br />
uit het binnenste van de<br />
aarde. Pegmatiet bevat veel<br />
zeldzame mineralen. Dit komt<br />
doordat pegmatiet elementen<br />
bevat die niet in de normale<br />
mineralen zitten zoals kwarts,<br />
veldspaten en mica’s. Die zeldzame<br />
elementen, zoals beryllium,<br />
lithium, boor, of fluor zijn<br />
echter wel essentieel voor de<br />
vorming van specifieke edelstenen.<br />
Zo kan in een pegmatiet<br />
met veel boor en lithium toermalijn<br />
ontstaan.<br />
vindplaatsen<br />
De belangrijkste vindplaatsen<br />
zijn o.a. Noorwegen, Brazilië, de<br />
Verenigde Staten,<br />
Sri-Lanka, Namibië<br />
en West-Australië.<br />
meest voorkomende soorten<br />
● Schorl is de meest voorkomende<br />
vorm van toermalijn.<br />
De kleur is zwart, groenzwart<br />
of blauwzwart.<br />
● Elbaïet is een meerkleurige<br />
toermalijn.<br />
● Draviet is een bruin, groenbruin<br />
tot bruinzwart, zelden<br />
geel, donkerrood of grijsblauw<br />
cyclosilicaat.<br />
● Rubelliet is roze tot rood.<br />
De chemische formule is AX3Y6<br />
(BO3)3 Si6O18(O, OH, F)4.<br />
De hardheid is 7 - 7,5.<br />
Het mineraal is doorschijnend tot<br />
opaak en valt onder het trikliene<br />
kristalstelsel. De kristalvlakken<br />
zijn trigonaal langgerekt met<br />
driehoekige doorsneden en afgeronde<br />
zijden. De lengtestreping<br />
op de kristallen is kenmerkend<br />
voor toermalijn.<br />
Er worden wel geneeskrachtige<br />
eigenschappen aan toermalijn<br />
toegekend. Als insluiting komen<br />
er soms toermalijnnaalden in<br />
kwarts voor. Dit is erg mooi en<br />
wordt gebruikt voor sieraden.<br />
Erzsi Molnár<br />
8 9
D E P I E s B E R G<br />
Excursie werkgroep Geologie 27 maart 2010<br />
In de vroege ochtend van 27 maart vertrok een groep van 15<br />
deelnemers naar de Piesberg ten noordwesten van osnabrück<br />
in Duitsland.<br />
In Piesberg wordt nog steeds<br />
kwartsiet uit het Carboon gewonnen.<br />
Daarbij komen leisteenlagen<br />
met prachtige plantenfossielen<br />
vrij. Tijdens het Boven-<br />
Krijt is door een magma-intrusie<br />
vloeibaar magma vanuit de aardkorst<br />
omhoog gekomen. Dit heeft<br />
invloed gehad op het Carboongesteente<br />
dat boven de intrusie lag.<br />
Nieuwe mineralen<br />
Hierdoor zijn er nieuwe mineralen<br />
ontstaan. Het organische materiaal<br />
van de Carboon-planten is<br />
vervangen door het mineraal<br />
gümbeliet. Dit ligt als een mooi<br />
glanzend en gekleurd laagje op<br />
de fossielen. Dit is héél kenmerkend<br />
voor de fossielen van de<br />
Piesberg.<br />
Omdat er vrij veel nieuwelingen mee<br />
waren, gaf Erwin een grondige uitleg<br />
over de groeve.<br />
10<br />
Het Boven-carboon<br />
De ontsloten lagen dateren uit<br />
het Boven-Carboon en wel uit<br />
het Westfalien (313 tot 304 miljoen<br />
jaar geleden). De kolenhoudende<br />
lagen (Flöze) liggen tussen<br />
de kwartsiet afzettingen in.<br />
De groeve van de Piesberg is in<br />
één jaar tijd geheel veranderd. Er<br />
was veel materiaal weggehaald.<br />
We zochten eerst een kleine ontsluiting<br />
af waar vers materiaal lag.<br />
Hier werden meteen de eerste<br />
vondsten van mooie afdrukken<br />
van varenbladen gedaan.<br />
De platen met fossielen waren<br />
niet zo groot en helaas was het<br />
materiaal erg bros en brak het<br />
snel in kleinere stukken.<br />
Na een uurtje zochten we een<br />
andere plek. Langs een weg in<br />
de groeve ontdekten we veel<br />
plantenfossielen en we besloten<br />
daar te blijven zoeken.<br />
We hebben veel varenachtig<br />
materiaal gevonden, zoals de<br />
Mariopteris-muricata, Neuropteris-attenuata<br />
en mooie bladafdrukken<br />
van de paardenstaartboom<br />
Calamites, de Asterohyllites–equisetiformis,<br />
de Annularia<br />
stellata en mooie takjes van de<br />
Sphenophyllum kidstonii.<br />
D E P I E s B E R G<br />
Excursie werkgroep Geologie 27 maart 2010<br />
Door enkele deelnemers werden<br />
nog pyrietkristallen gevonden.<br />
Het was weer de moeite waard<br />
om naar de Piesberg te gaan.<br />
Rond vier uur vertrokken we<br />
voldaan weer naar huis, met de<br />
G E s t o l D B E E s t J E U I t H E t K R I J t<br />
mooier dan in barnsteen kunnen verdwenen levensvormen<br />
niet bewaard blijven. In de fossiele hars blijft het kleinste<br />
detail als een tijdcapsule bewaard.<br />
Voorzichtig polijsten, en dan lijkt<br />
het met de juiste lichtval en een<br />
goede microscoop of het gestolde<br />
beestje nog leeft.<br />
In het Amerikaanse tijdschrift<br />
PNAS presenteerde een internationale<br />
groep paleontologen een<br />
wel heel bijzondere verzameling.<br />
De barnsteen komt uit het hoogland<br />
van Ethiopië, stamt uit het<br />
krijt en is rijk aan 'insluitingen'.<br />
De onderzoekers troffen mieren,<br />
sluipwespen, spinnen, tripsen en<br />
springstaarten aan - in totaal<br />
meer dan dertig soorten geleedpotigen.<br />
Ook pluizige plantenzaden,<br />
sporen van boomvarens,<br />
bloemblaadjes, stuifmeelkorrels<br />
en insectenpoep met sporen van<br />
fungi en bacteriën bleven in de<br />
100 miljoen jaar oude stukken<br />
Ethiopische hars bewaard.<br />
De barnsteen is niet alleen bijzonder<br />
vanwege zijn ouderdom<br />
tassen en rugzakken vol. Het was<br />
een mooie dag met goed weer en<br />
prachtige vondsten. Een gezellige<br />
en leuke excursiedag.<br />
Wil Brouwer<br />
en herkomst (Uit Afrika is geen<br />
andere barnsteen bekend). Veel<br />
ingesloten beestjes zijn ook<br />
nieuw voor de wetenschap, en<br />
van andere, zoals een vleugelloze<br />
vrouwelijke mier, zijn dit de<br />
oudste fossiele exemplaren ooit<br />
gevonden. De verzameling biedt<br />
een momentopname van een<br />
verdwenen ecosysteem op een<br />
cruciaal moment in de evolutie,<br />
de opmars van de bedektzadigen<br />
- bloemplanten die hun zaden in<br />
vruchten verpakken. Bloemplanten,<br />
fungi en<br />
insecten ontwikkelden<br />
zich<br />
toen samen in<br />
een intensieve<br />
co-evolutie.<br />
Bron:<br />
De Volkskrant,<br />
10 april 2010<br />
11
BINNENlANDsE BEURzEN juni T/M OkTOBER 2010<br />
Zondag 11 juli<br />
Denekamp,<br />
6e mineralen- en fossielenmarkt<br />
Museum Natura Docet,<br />
Oldenzaalsestraat 39, inl.: 0546-568033.<br />
Zondag 8 augustus<br />
Borger,<br />
6e archeologische en geologische markt<br />
Hunnebedcentrum,<br />
Bronnegerstraat 12, inl.: 0599-236374.<br />
Zaterdag 11 en zondag 12 september<br />
Giethoorn,<br />
Lapidarie weekend - open huis<br />
Dit is geen beurs, maar voor de<br />
liefhebbers zeker interessant.<br />
MTN-Giethoorn,<br />
Kanaaldijk 18, inl.: 0521-361544.<br />
Zondag 26 september<br />
De Bilt,<br />
1e mineralenbeurs, Nederlandse Lapidaristen Club<br />
Cultureel- en Vergadercentrum,<br />
Henri Dunantplein 4, inl.: 0172-432289.<br />
Zondag 3 oktober<br />
Eindhoven,<br />
Van de Valk hotel Eindhoven,<br />
Aalsterweg 322, inl.: 040-2265325.<br />
Zaterdag 9 en zondag 10 oktober<br />
Rijswijk,<br />
Evenementenhal Rijswijk,<br />
Volmerlaan 12, inl.: 070-3075900.<br />
Zondag 17 oktober<br />
's-Hertogenbosch,<br />
Sociaal Cultureel Centrum De Helftheuvel,<br />
Helftheuvelpassage 115, inl.: 013-5113211.<br />
Zondag 24 oktober<br />
Amsterdam-Duivendrecht,<br />
Geologisch Evenement Amsterdam,<br />
Borchlandhal,<br />
Borchlandweg 6-12, inl.: 075-6167676.<br />
Zaterdag 6 november<br />
Purmerend,<br />
AMATHYSTA BEuRS,<br />
Partycentrum Concordia,<br />
Koemarkt 45, inl.: 0299-772035.<br />
NIEUWE<br />
BEURs!! lEt oP!!<br />
NIEUWE<br />
locAtIE!!<br />
Al deze beurzen zijn rolstoelvriendelijk en geopend van 10.00 tot 17.00 uur. Het bestuur en de<br />
redactie dragen geen verantwoordelijkheid voor eventuele fouten in deze publicatie van de beurzen.<br />
mAGNEtIscHE vElD RoND AARDE BlIJKt oUDER<br />
Het magnetische veld rond de<br />
aarde is ±250 miljoen jaar ouder<br />
dan tot nu toe werd aangenomen.<br />
Dat hebben Amerikaanse<br />
geleerden opgemaakt uit 3,45<br />
miljard jaar oude ijzerdeeltjes<br />
die zijn gevonden in het Barberton-gebergte<br />
in Zuid-Afrika,<br />
meldt de BBC.<br />
Prof. John Tarduno van de University<br />
of Rochester vindt de<br />
I N m E m o R I A m<br />
met droefheid delen wij u mee, dat op 18 februari 2010 ons<br />
trouwe lid mevrouw Alie luttik-Brussel op 82-jarige leeftijd is<br />
overleden.<br />
Alie heeft zich - sinds 1978 als<br />
gewaardeerd lid - ingezet voor<br />
<strong>Amathysta</strong>, waarvoor wij haar<br />
veel dank verschuldigd zijn.<br />
Toen haar man Leo nog leefde<br />
(hij is overleden in 1993), hebben<br />
zij zich beiden met enthousiasme<br />
ieder kwartaal ingezet<br />
om ons clubblad te vouwen, te<br />
N I E U W E l E D E N<br />
vondst van groot belang. 'Het is<br />
een kritisch moment, omdat we<br />
rond die tijd ook de eerste voorzichtige<br />
tekenen van leven zien.<br />
Mogelijk zijn deze twee zaken<br />
onderling verbonden.' Het magnetisch<br />
veld was destijds volgens<br />
Tarduno aanzienlijk zwakker dan<br />
in zijn huidige vorm.<br />
Bron: De Volkskrant, 8 mei 2010<br />
nieten, van stempels te voorzien<br />
en verzendklaar te maken.<br />
Ons medeleven gaat uit naar<br />
haar kinderen, kleinkinderen en<br />
familie en wij wensen hen veel<br />
sterkte in de komende tijd.<br />
Bestuur en redactie<br />
<strong>Amathysta</strong><br />
Dhr. ir. A.j. Roebert<br />
Harp 17, 2121 VX Bennebroek, tel. 023-5848055<br />
Dhr. j. Hall<br />
Van Speijkstraat 122, 1057 HH Amsterdam, tel 06-43020175<br />
Dhr. en Mevr. M.A. Streefkerk<br />
Kandinskystraat 80, 1328 KH Almere, tel. 036-373229<br />
12 13
o E R v o G E l K o N N I E t v l I E G E N<br />
S t a m v a d e r v a n v o g e l s h a d e r g z w a k k e v e r e n<br />
De dinovogels Archaeopteryx en confuciusornis konden niet vlie-<br />
gen, stellen Britse onderzoekers in science. Hun vleugelveren<br />
konden de klapwiekende vliegkrachten helemaal niet aan.<br />
Kon Archaeopteryx – de 145 miljoen<br />
jaar oude stamvader van<br />
vogels – wel vliegen? Deze vraag<br />
houdt wetenschappers al bezig<br />
sinds de vondst van de eerste<br />
fossielen van deze gevleugelde dinosauriërs<br />
in Darwin’s tijd. Anderhalve<br />
eeuw later staan de wetenschappelijke<br />
onderzoeken nog altijd<br />
lijnrecht tegenover elkaar; de<br />
ene studie toont aan dat Archaeopteryx<br />
klapwiekend kon vliegen,<br />
de andere bewijst het tegendeel.<br />
Britse onderzoekers 'openbaren' in<br />
Science van 14 mei 2010 dat de<br />
vleugelveren van Archaeopteryx en<br />
die van de andere dinovogel Confuciusornis<br />
(120 miljoen jaar oud)<br />
veel te zwak waren voor klapwiekend<br />
vliegen. De vorm van de veren<br />
lijkt weliswaar in staat te zijn om<br />
voor aerodynamische lift te zorgen.<br />
Maar om werkelijk een aanhoudende<br />
vlucht te kunnen maken,<br />
moeten de veren wel het gewicht<br />
van het dier kunnen dragen zonder<br />
door te buigen of te knikken.<br />
Knikkende veren<br />
De onderzoekers bestudeerden gefossiliseerde<br />
resten van Archaeopteryx,<br />
waarvan acht fossielen bekend<br />
zijn, en van Confuciusornis,<br />
waarvan honderden fossielen be-<br />
14<br />
staan. Ze maten daarbij de lengte<br />
van de vleugelveren en de diameter<br />
van de schacht van de veren op.<br />
De langste veer van het meest<br />
recent gevonden fossiel van Archaeopteryx<br />
(Paläontologisches Museum,<br />
München) is 129 millimeter<br />
lang en heeft een schachtdiameter<br />
van 0,75 millimeter. De veerlengte<br />
van vijf verschillende onderzochte<br />
fossiele exemplaren van<br />
Confuciusornis was gemiddeld ongeveer<br />
207 millimeter met een<br />
gemiddelde schachtdiameter van<br />
1,06 millimeter. Hoewel die veerlengtes<br />
vergelijkbaar zijn met nu<br />
levende vogelsoorten van dezelfde<br />
grootte, is de schachtdiameter naar<br />
verhouding bijzonder klein.<br />
Het verschil is zo groot, dat de benodigde<br />
kracht om een veer van<br />
Confuciusornis te laten knikken negentig<br />
keer zo klein is als bij een nu<br />
levende vogel met een vergelijkbare<br />
veerlengte. Voor Archaeopteryx<br />
is het verschil minder groot,<br />
maar nog steeds een factor vijftig.<br />
massief of hol?<br />
De benodigde aerodynamische lift<br />
om een aanhoudende vlucht te<br />
kunnen maken, is volgens de onderzoekers<br />
vele malen groter dan<br />
wat de veren van beide oervo-<br />
o E R v o G E l K o N N I E t v l I E G E N<br />
S t a m v a d e r v a n v o g e l s h a d e r g z w a k k e v e r e n<br />
gels konden weerstaan. Ze doen<br />
daarbij wel de aanname dat de<br />
schacht van de oerveren hol was,<br />
net als bij nu levende vogelsoorten.<br />
Maar zelfs wanneer de<br />
veerschachten als massief in plaats<br />
van hol worden gemodelleerd, ligt<br />
het knikmoment voor Confuciusornis'<br />
vleugelveren nog altijd twaalf<br />
keer, en voor Archaeopteryx een<br />
factor zeven, lager dan bij huidige<br />
vogelsoorten.<br />
De onderzoekers noemen het<br />
daarom 'hoogst onwaarschijnlijk'<br />
dat de twee oervogelsoorten<br />
even krachtig konden klapwieken<br />
als nu levende soorten. Ze vinden<br />
het aannemelijker dat Archaeopteryx<br />
en Confuciusornis een<br />
soort parachutespringers waren<br />
die met pijn en moeite primitieve<br />
zweefvluchten konden maken.<br />
Deze stelling sluit volgens hen<br />
ook aan bij wat er bijvoorbeeld<br />
bekend is over de spieropbouw,<br />
schouderanatomie, veeranatomie<br />
en de kromming van de veerschacht<br />
van Archaeopteryx.<br />
Unieke veren<br />
Toch houden de onderzoekers nog<br />
een slag om de arm, of vleugel. Ze<br />
schrijven dat als Archaeopteryx en<br />
Confuciusornis toch hebben gevlogen<br />
met klapwiekende vleugels, de<br />
structuur van hun veren heel anders<br />
moet zijn geweest dan bij nu<br />
levende vogelsoorten. En dat is<br />
misschien niet geheel ondenkbaar,<br />
want er worden steeds meer fossielen<br />
van gevederde dino’s gevonden<br />
die een uniek soort veren<br />
met een typische structuur lijken<br />
te hebben.<br />
Misschien dat ander nieuw onderzoek,<br />
dat beschreven staat in PNAS<br />
van 10 mei 2010, nog verder bewijsmateriaal<br />
zal opleveren. Een<br />
team van Engelse en Amerikaanse<br />
onderzoekers paste voor het eerst<br />
chemische analyse toe op een<br />
fossiel van Archaeopteryx. Daarbij<br />
ontdekten ze restanten fosfor<br />
en zwavel afkomstig van de veren,<br />
evenals metaalresten uit botten,<br />
terwijl eerder was aangenomen<br />
dat het fossiel enkel veerafdrukken<br />
had. Zou er uit de chemische<br />
opbouw van de veren nog iets te<br />
zeggen zijn over of deze oervogel<br />
nou wel of niet de lucht in kon?<br />
Bron: http://noorderlicht.vpro.nl<br />
Een artist’s impression van Archaeopteryx, maar of de dinovogel<br />
met die mooie vleugels ook kon vliegen is sterk de vraag.<br />
15
s c H R I J F U n u I N v o o R D E B E U R s<br />
o P Z A T E R D A g 6 n O V E M B E R 2 0 1 0 !<br />
<strong>Amathysta</strong> organiseert op zaterdag 6 november 2010 weer<br />
haar jaarlijkse mineralen- en fossielenbeurs. voor leden van<br />
<strong>Amathysta</strong> is er uiteraard ook de mogelijkheid om hier een<br />
tafel te huren.<br />
Heeft u ruimtegebrek thuis of<br />
wilt u eens wat dubbele mineralen,<br />
stenen of fossielen verkopen,<br />
dan is dit uw kans.<br />
U kunt één of meer meters tafel<br />
huren, waarop u uw koopwaar<br />
prachtig kunt uitstallen. Iedereen<br />
die de beurs bezoekt kan uw<br />
spullen bekijken en, wie weet,<br />
kopen.<br />
Het huren van een tafel van één<br />
meter kost € 12,50.<br />
• BEURs • BEURs • BEURs •<br />
Naam en voorletters:<br />
Adres:<br />
Postcode: Woonplaats:<br />
16<br />
Heeft u interesse, neem dan<br />
contact op met dhr. G.P. de<br />
Beurs, tel. 0299-772035, mobiel<br />
06-10202210 of stuur onderstaande<br />
bon in<br />
een voldoende<br />
gefrankeerde<br />
envelop naar:<br />
G.P. de Beurs,<br />
Heikeshof 20,<br />
1983 XE<br />
De Rijp.<br />
Telefoon: Lid Geen lid<br />
E-mail:<br />
Aantal meters: Handtekening<br />
Datum:<br />
STUUR DEZE BON OP NAAR: G.P. DE BEURS, HEIKESHOF 20, 1983 XE DE RIJP<br />
Naam : toermalijn (elbaïet) op kwarts<br />
vindplaats : minas-Gerais, Brazilië<br />
chemie : Na(li0,5Al0.5)3Al6(Bo3)3si6o18(oH)3F<br />
structuur : trigonaal<br />
Habitus : Prismatische kristallen<br />
Hardheid : 7 - 7.5<br />
Formaat : 11 x 5.5 cm.<br />
collectie : E. Kaspers<br />
Foto : X.E. Kaspers<br />
17
18<br />
K l I m A A t v E R A N D E R I N G :<br />
Is dat co2 uitstoot beperken?<br />
De klimaattop in Kopenhagen heeft veel losgemaakt. We<br />
vragen ons af hoe we de temperatuurstijging op onze planeet<br />
moeten aanpakken. men denkt aan beperking van het gebruik<br />
van fossiele brandstoffen. mijn mening is dat we met teveel<br />
mensen op deze aarde zijn. Wij willen alles hebben, hierdoor<br />
zijn wij energievreters geworden.<br />
Is DE UItstoot vAN co2<br />
DE ooRzAAK vAN DE<br />
tEmPERAtUURstIJGING?<br />
Niet elke wetenschapper staat<br />
achter deze stelling, maar zolang<br />
er twijfels bestaan over de<br />
exacte oorzaak van de temperatuurstijging<br />
is enige relativering<br />
op zijn plaats. Het is te hopen<br />
dat bij de volgende klimaattop in<br />
Mexico meer bekend is over deze<br />
samenhang.<br />
In het boek "The last generation:<br />
How nature will take her<br />
revenge for climate change" van<br />
Een nieuwe ijstijd?<br />
Fred Pears staat: 'De aarde glijdt<br />
de braadpan in, maar wij kunnen<br />
het nog niet echt geloven. Dertienduizend<br />
jaar had de mensheid<br />
plezier van een stabiel en<br />
betrouwbaar klimaat. Onze generatie<br />
is de laatste die dat voorrecht<br />
geniet.' Ook zegt hij: 'In<br />
het verleden veranderde ons<br />
klimaat van de ene dag op de<br />
andere van polair naar tropisch.<br />
Wel heel sterk uitgedrukt.'<br />
Peter Kaiser heeft een heel andere<br />
visie met zijn boek "De<br />
ijstijd komt terug". De wereld<br />
staat voor een natuurcatastrofe.<br />
Hij gaat uit van poolbewegingen<br />
en er zijn aanwijzingen dat het<br />
magneetveld in de laatste jaren<br />
zwakker is geworden. We kunnen<br />
erop wachten dat onze pool<br />
verschuift. Wanneer zullen Europa<br />
en Noord-Amerika de polaire<br />
gebieden indraaien? In het<br />
verleden zijn in een periode van<br />
76 miljoen jaar de polen 171 keer<br />
van plaats verwisseld. De laatste<br />
keer was in het begin van het<br />
pleistoceen. Dit was het begin<br />
19
K l I m A A t v E R A N D E R I N G :<br />
Is dat co2 uitstoot beperken?<br />
van de eerste grote ijstijd. Sinds<br />
ruwweg 780.000 jaar bevindt de<br />
magnetische Zuidpool zich op<br />
de geografische Noordpool. Het<br />
magnetisch veld beschermt het<br />
leven op aarde tegen zonnewind<br />
en kosmische straling. Wanneer<br />
we hier géén bescherming tegen<br />
hebben muteert het DNA, zodat<br />
de evolutie versneld gaat.<br />
Toch twee duidelijke verschillen!<br />
De braadpan of de bittere kou.<br />
De Maya’s voorspelden dat op<br />
21 december 2012 de decembersolstitiumzon<br />
conjunct zal staan<br />
met het middelpunt van ons<br />
melkwegstelsel, het zwarte gat.<br />
Dit geeft de geboorte aan van<br />
een wereldtijdperkwisseling.<br />
We hebben te maken met een<br />
cyclus van 26.000 jaar verdeeld<br />
in 5 perioden van 5.200 jaar.<br />
cHRoNoloGIE vAN<br />
KlImAAtvERANDERING<br />
De aarde, 4,6 miljard jaar<br />
geleden ontstaan.<br />
De aarde is één van de planeten<br />
die gevormd werd bij het<br />
uit elkaar spatten van de eerste<br />
ster. Maar toch is de aarde op<br />
velerlei wijze uniek. Het is de<br />
enige planeet met zichtbaar oppervlaktewater.<br />
Dit is mogelijk<br />
door de constante temperatuur<br />
en de atmosferische druk die de<br />
aarde nu handhaaft. De atmos-<br />
feer van de aarde is óók uniek<br />
omdat deze zuurstof bevat. Dit is<br />
een voorwaarde voor leven.<br />
Is de mensheid in staat dit evenwicht<br />
te behouden of tellen wij<br />
gewoon niet mee in het grote gebeuren?<br />
Over de eerste 4 miljard jaar<br />
weten we bijna niets. Wel weet<br />
men dat, toen de temperatuur<br />
aan het oppervlak van de aarde<br />
beneden de 520°C daalde, de<br />
aarde geen licht meer uitstraalde<br />
in het heelal. Het tijdperk van de<br />
aarde als ster was ten einde. Al<br />
in het gloeiende magma moeten<br />
vaste schollen gedreven hebben,<br />
maar er bestond geen water. Pas<br />
toen de temperatuur beneden de<br />
374,7°C daalde, de zogenaamde<br />
kritische temperatuur van het<br />
water, kon een hogere druk tot<br />
condensatie van de waterdamp<br />
geleid hebben. Verschillende<br />
aanwijzingen duiden erop dat de<br />
druk destijds niet 1 atmosfeer<br />
was zoals het nu is, maar dat het<br />
tweehonderdvoudige gewicht op<br />
een vierkante centimeter drukte.<br />
Uit de kokende magmazeeën<br />
scheidden zich twee chemische<br />
elementen af die bij afkoeling<br />
met elkaar reageerden. Daarbij<br />
gingen de stoffen een hechte<br />
verbinding aan, wat een voorwaarde<br />
was voor het ontstaan<br />
van organisch leven. Waterstof<br />
en zuurstof vormden samen<br />
K l I m A A t v E R A N D E R I N G :<br />
Is dat co2 uitstoot beperken?<br />
water. En de aarde koelde en<br />
koelde maar af.<br />
Oorspronkelijk bestond de atmosfeer<br />
uit ammoniak, zwavelwaterstof,<br />
kooldioxide en methaan.<br />
De huidige atmosfeer wijkt belangrijk<br />
af van de oorspronkelijke.<br />
Ze is samengesteld uit 78%<br />
stikstof en 21% zuurstof. De rest<br />
wordt gevormd door kooldioxide<br />
en edelgassen. Alleen planten,<br />
of ze nu in de oceaan leven of<br />
op het vasteland, zijn in staat<br />
kooldioxide langs chemische weg<br />
te splitsen, de zogenaamde fotosynthese.<br />
De koolstof wordt in de<br />
planten opgeslagen en in plaats<br />
daarvan wordt zuurstof afgegeven.<br />
Zo ontstond onze huidige<br />
atmosfeer. We moeten dus zuinig<br />
zijn op onze bossen, de leveranciers<br />
van onze broodnodige zuurstof<br />
en koolstofvreters.<br />
Er bestaat een wetenschappelijke<br />
consensus dat de mens (mede)<br />
verantwoordelijk is voor het<br />
warmer worden van het wereldwijde<br />
klimaat. Dit komt o.a.<br />
door grootschalige verbranding<br />
van fossiele brandstoffen, waarbij<br />
kooldioxide CO2 vrijkomt in<br />
de atmosfeer. Dit versterkt het<br />
broeikaseffect.<br />
De eerste atmosfeer bevatte<br />
meer CO2 dan tegenwoordig.<br />
De toevoeging van zuurstof aan<br />
de atmosfeer door organismen<br />
deed de ozonlaag ontstaan. Hier-<br />
door is leven op aarde mogelijk.<br />
In 1980 kwam men tot de schokkende<br />
ontdekking van het gat in<br />
de ozonlaag boven de Zuidpool.<br />
Dit gaf aanleiding om te denken<br />
dat de mens toch invloed kan<br />
uitoefenen op de atmosfeer en<br />
dus ook op het broeikaseffect.<br />
We gaan weer terug naar de<br />
geologische geschiedenis<br />
700 miljoen geleden bevond<br />
de aarde zich in een grote ijstijd<br />
waarbij de polen tot de evenaar<br />
bevroren waren (sneeuwbal<br />
aarde). De gehele oceaan was<br />
met een ijslaag van 1 kilometer<br />
dikte bedekt. Op zo’n planeet zou<br />
meercellige leven zich hoogstens<br />
bij geothermische hete bronnen<br />
kunnen handhaven.<br />
"Sneeuwbal aarde".<br />
20 21
22<br />
K l I m A A t v E R A N D E R I N G :<br />
Is dat co2 uitstoot beperken?<br />
600 miljoen jaar geleden<br />
begon een lange termijn van<br />
afkoeling, de laatste fase van<br />
sneeuwbal aarde.<br />
Het smelten van de 'sneeuwbal'<br />
is waarschijnlijk door een toenemende<br />
hoeveelheid koolstofdioxide<br />
in de atmosfeer op gang<br />
geholpen. De toename van CO2<br />
in de atmosfeer is te verklaren<br />
door langdurige afwezigheid van<br />
zogeheten ’koolstofsinks’. De<br />
CO2 kan bij bijna volledige globale<br />
ijsbedekking nauwelijks nog<br />
worden opgenomen door oceanen<br />
en verwerende silicaten (de<br />
sinks). De uitstoot van CO2 door<br />
vulkanen ging gedurende deze<br />
grootschalige ijstijden echter<br />
gewoon door. Hierdoor was er<br />
sprake van een netto CO2-overschot,<br />
niet een eeuw maar miljoenen<br />
jaren lang. De toename<br />
in koolstofdioxide heeft geleid tot<br />
een vrij plotseling omslaan van<br />
wereldkoelkast in een wereldbroeikas<br />
met temperaturen tot<br />
50° Celsius.<br />
550-500 miljoen jaar geleden,<br />
is er, tijdens het Cambrium, een<br />
explosie in de ontwikkeling van<br />
het leven.<br />
450-420 miljoen jaar geleden,<br />
in het Siluur verschenen de eerste<br />
naakte planten.<br />
420-360 miljoen jaar geleden,<br />
ten tijde van het Devoon (oude<br />
rode zandsteen genoemd naar<br />
Jura, het dino tijdperk.<br />
Devonshire) ontwikkelden zich in<br />
ondiep water vissen met poten.<br />
Deze dieren konden nu uit het<br />
water kruipen. Zo ontstonden de<br />
landdieren.<br />
200-150 miljoen jaar geleden,<br />
dit was het Jura tijdperk dat bekend<br />
staat om zijn dinosaurussen.<br />
De dieren werden reuzen.<br />
DE GESCHIEDENIS GEEFT AAN<br />
DAT WE VAN DE ENE WARME<br />
PERIODE NAAR DE ANDERE<br />
WARME PERIODE SUKKELEN,<br />
MET GROTE IJSTIJDEN ER<br />
TUSSEN IN.<br />
65,5 miljoen jaar geleden, in<br />
het Laat-Krijt, Maastrichtiën, is<br />
er, na de inslag van een meteoriet,<br />
korte tijd een klimatologische<br />
opflikkering. Daar is toch<br />
ons bestaan aan te danken. Toen<br />
begon de ontwikkeling van zoogdier<br />
naar de mens.<br />
23
K l I m A A t v E R A N D E R I N G :<br />
Is dat co2 uitstoot beperken?<br />
De Zuidpool.<br />
TERTiAiR, 65,5-2,6 MiLjOEn<br />
jAAR gELEDEn<br />
In het Paleoceen, 65,5-55,8 miljoen<br />
jaar geleden veroorzaakten<br />
methaanuitbarstingen in de<br />
diepzee een andere klimatologische<br />
opflikkering.<br />
In het Eoceen, 55,8-33,9 miljoen<br />
jaar geleden, verminderen<br />
de broeikasgassen en zet de<br />
afkoeling door.<br />
33,9-23 miljoen jaar geleden,<br />
ten tijde van het Olioceen wordt<br />
op de Zuidpool de eerste moderne<br />
ijskap gevormd (25 miljoen<br />
jaar geleden).<br />
In het Plioceen, 3 miljoen jaar<br />
geleden, zien we de vorming<br />
van de eerste ijskap op de Noordpool.<br />
Een periode van regelmatige<br />
ijstijden treedt nu in.<br />
QuARTAiR, 2,6 MiLjOEn jAAR<br />
gELEDEn TOT HEDEn<br />
Aan het eind van het Pleistoceen,<br />
100.000 jaar geleden, begon<br />
de laatste ijstijd.<br />
24<br />
16.000 jaar geleden komt er<br />
met horten en stoten een einde<br />
aan de laatste ijstijd.<br />
14.500 jaar geleden stijgt,<br />
door plotselinge opwarming, de<br />
zeespiegel 20 meter in 400 jaar,<br />
wie weet wat daar de oorzaak<br />
van is, zeker niet de mens!<br />
12.800 jaar geleden kwam de<br />
laatste grote koude periode van<br />
de ijstijd. Dit kwam door het<br />
leeglopen van een gletschermeer<br />
in Noord-Amerika en duurde zo'n<br />
1.300 jaar. Hierna eindigde de<br />
ijstijd abrupt.<br />
8.200 jaar geleden was er een<br />
plotselinge en mysterieuze terugkeer<br />
naar de omstandigheden<br />
van de ijstijd. Deze duurde verschillende<br />
honderden jaren en<br />
werd gevolgd door stabiel warm<br />
weer in het Holoceen.<br />
5.500 jaar geleden kregen<br />
we te maken met een plotseling<br />
droogvallen van de Sahara.<br />
4.200 jaar geleden was er wéér<br />
sprake van een droge periode.<br />
Deze concentreerde zich in het<br />
Midden-Oosten. We zagen ook<br />
een wijdverbreide ondergang van<br />
beschavingen.<br />
1.200 tot 900 jaar geleden<br />
was er een middeleeuwse warmteperiode<br />
op het noordelijk halfrond.<br />
In Noord-Amerika was een<br />
zeer ernstige droogteperiode.<br />
700 tot 150 jaar geleden<br />
was er een kleine ijstijd op het<br />
K l I m A A t v E R A N D E R I N G :<br />
Is dat co2 uitstoot beperken?<br />
noordelijk halfrond met een piek<br />
in het jaar 1690.<br />
in 1896 leverde Svante Arrhenius<br />
de eerste bewijzen van een<br />
stijging van het koolstofdioxide<br />
gehalte in de atmosfeer, waardoor<br />
de temperatuur stijgt. Arrhenius<br />
ging ervan uit dat de<br />
aarde in het Carboon-tijdperk<br />
met uitgestrekte bossen bedekt<br />
was. Deze bossen zouden veel dioxide<br />
onttrokken hebben aan de<br />
lucht. Langzamerhand moet het<br />
CO2-gehalte opgesoupeerd zijn,<br />
waardoor een afkoelingsproces<br />
op gang kwam. Inderdaad zijn<br />
in het Perm, dat volgde op het<br />
Carboon, ijstijden ontstaan. Ook<br />
in het Pleistoceen, dat volgde op<br />
het Trias (veel bossen), ontstond<br />
een ijstijd.<br />
Een andere theorie is dat er binnen<br />
het Melkwegstelsel donkere<br />
vlekken bestaan. Dit is een verzameling<br />
kosmische stof. Wanneer<br />
de aarde zich door deze<br />
stofwolken beweegt (kringloop<br />
200 miljoen jaar) verzwakt de<br />
zonnestraling zo sterk dat de<br />
temperaturen op aarde dalen.<br />
Een zekere regelmaat van ijstijdvorming<br />
is er wel, maar een<br />
verklaring voor het warmer worden<br />
is er niet.<br />
in de jaren zeventig van de<br />
vorige eeuw begon een krachtige<br />
wereldwijde opwarming, die<br />
sindsdien is doorgezet. Dit is<br />
vrijwel zeker een gevolg van<br />
de snel toenemende uitstoot van<br />
kooldioxide, maar ook door klimaatschommelingen<br />
zoals El<br />
Nino en het afsmelten van de<br />
Groenlandse ijskap.<br />
Of gaan we gewoon, zoals de geschiedenis<br />
aantoont, een warmteperiode<br />
tegemoet, gevolgd<br />
door een ijstijd. Vandaag, 23 december<br />
2009 zie ik, als ik naar<br />
buiten kijk, de sneeuwvlokken<br />
naar beneden dwarrelen. De<br />
ijstijd is begonnen.<br />
In het debat over klimaatveranderingen<br />
heeft Salomon kronenberg<br />
een totaal andere mening.<br />
Zin En OnZin OVER kLiMAAT<br />
VERAnDERing<br />
Enkele feiten over het broeikaseffect<br />
en de opwarming van de<br />
aarde. Niet CO2 is het belangrijkste<br />
broeikasgas, maar H2O<br />
in de vorm van waterdamp en<br />
wolken. Water is goed voor 90%<br />
van het broeikaseffect; ongeveer<br />
70% is te wijten aan waterdamp<br />
en ongeveer 20% aan wolken.<br />
Het broeikaseffect is nodig om<br />
de aarde leefbaar te houden. Om<br />
te begrijpen wat het betekent als<br />
het broeikaseffect en atmosfeer<br />
ontbreken, hoef je maar naar de<br />
maan te kijken. De gemiddelde<br />
25
26<br />
Voor alle top mineralen<br />
Utrechtsestraat 79 ● 1017 VJ Amsterdam<br />
Tel.: 020 - 330 02 34 ● Fax: 020 - 330 04 04<br />
blitskey@hetnet.nl<br />
K l I m A A t v E R A N D E R I N G :<br />
Is dat co2 uitstoot beperken?<br />
temperatuur gedurende een<br />
"maandag" is 107°C, de temperatuur<br />
in de "maannacht" daalt<br />
tot -153°C.<br />
De temperatuur op aarde met atmosfeer<br />
en wolken, maar zonder<br />
broeikaseffect wordt geschat op<br />
-18°C. Het broeikaseffect verhoogt<br />
de temperatuur van de<br />
aarde met ongeveer 32°C naar<br />
15°C.<br />
De zon, die veel warmer is dan de<br />
aarde, zendt kortgolvige straling<br />
uit, terwijl de aarde langgolvige<br />
straling uitzendt. Hoe koeler de<br />
aarde of de atmosfeer des te<br />
lager de energie-intensiteit en<br />
De koolstofkringloop.<br />
des te groter de golflengte van<br />
de uitgezonden straling. Broeikasgassen<br />
zijn in het algemeen<br />
doorlaatbaar voor inkomende<br />
zonnestraling en ondoorlaatbaar<br />
voor aardse warmtestraling.<br />
Broeikasgassen vormen niet echt<br />
een hindernis voor de door de<br />
aarde uitgezonden warmtestraling,<br />
maar vertragen de energieoverdracht<br />
van de aarde naar<br />
de ruimte. Deze energieoverdracht<br />
kan worden vertraagd op<br />
weg naar de ruimte, maar uiteindelijk<br />
is er geen houden aan en<br />
zal de warmtestraling de ruimte<br />
in verdwijnen.<br />
27
K l I m A A t v E R A N D E R I N G :<br />
Is dat co2 uitstoot beperken?<br />
Menselijk aandeel van 25%.<br />
Van de totale hoeveelheid CO2<br />
die jaarlijks in de atmosfeer terecht<br />
komt is 3,4% afkomstig van<br />
de mens. Ongeveer de helft van<br />
deze emissies verdwijnt in zogenaamde<br />
sinks. Naar schatting kan<br />
van de toename van alle broeikasgassen<br />
(buiten water) sinds<br />
de industriële revolutie ongeveer<br />
25% worden toegeschreven aan<br />
de mens. Water in de vorm van<br />
waterdamp 70% en waterdruppels<br />
20% is dus voor ongeveer<br />
90% verantwoordelijk voor het<br />
totale broeikaseffect. De resterende<br />
10% komt voor rekening<br />
van de andere broeikasgassen,<br />
waarvan CO2 het belangrijkste<br />
is. Bij een menselijk aandeel van<br />
25% van de totale CO2 betekent<br />
dit dat de mens verantwoordelijk<br />
is voor 0,25x0,1=2,5% van de<br />
totale hoeveelheid broeikasgassen.<br />
Maar dat betekent niet dat<br />
de mens verantwoordelijk is voor<br />
2,5% van het totale broeikaseffect<br />
en dat we dat percentage 1<br />
op 1 kunnen doorrekenen naar<br />
een bepaalde temperatuurtoe-<br />
28<br />
name door menselijke activiteiten.<br />
Bovendien is het verband<br />
tussen CO2 en temperatuur niet<br />
lineair maar logaritmisch.<br />
Ja, ja, daar sta je als onafhankelijke<br />
lezer met een mond vol<br />
tanden of tegenstrijdigheden.<br />
POLiTiEkE kEuZE<br />
18 december 2009. Om de<br />
opwarming van de aarde te beperken<br />
tot maximaal 2°C moet<br />
de groei van broeikasemissies<br />
wereldwijd rond 2020 zijn omgebogen<br />
in een daling. Uitstel van<br />
de omslag (tot 2030) leidt tot<br />
een kleinere kans op het halen<br />
van de tweegraden doelstelling.<br />
Op dit moment is de opwarming<br />
van de aarde ongeveer<br />
0,8°C ten opzichte van het preindustriële<br />
tijdperk.<br />
Zonder klimaatbeleid zal dit rond<br />
2050 ongeveer 2°C zijn en aan<br />
het eind van de eeuw 4 tot 6 °C.<br />
Hoe hoger de temperatuur des te<br />
hoger de gevolgen voor bijvoorbeeld<br />
de zeespiegelstijging en de<br />
natuur.<br />
MAXiMALE BROEikASgASCOnCEnTRATiES<br />
Om een redelijke kans te maken<br />
op een temperatuurstijging van<br />
max. 2°C zal de concentratie van<br />
alle broeikasgassen op lange termijn<br />
rond de 400 tot 450 deeltjes<br />
per miljoen (ppm) CO2-equiva-<br />
K l I m A A t v E R A N D E R I N G :<br />
Is dat co2 uitstoot beperken?<br />
lenten moeten blijven. Voor het<br />
broeikasgas CO2 komt dit neer<br />
op een lange termijn concentratie<br />
van ongeveer 350 tot 400<br />
ppm CO2. Op dit moment is de<br />
CO2 concentratie bijna 390 ppm.<br />
Aan het begin van de industriële<br />
revolutie was dat 280 ppm CO2.<br />
kOPEnHAgEn<br />
Om de daling in emissies te<br />
bereiken is het nodig dat de<br />
ontwikkelde landen in 2020 hun<br />
emissies hebben teruggebracht<br />
met 25 tot 40% ten opzichte van<br />
1990. Daarnaast is een bijdrage<br />
van grote ontwikkelingslanden<br />
nodig. De huidige voorstellen<br />
van de verschillende landen voor<br />
de klimaattop in Kopenhagen zijn<br />
nog niet in overeenstemming met<br />
deze doelen. Wat krijgen we nu!<br />
Nederland gaat 4 kolen centrales<br />
bouwen, een nader onderzoek is<br />
noodzakelijk. En wat te denken<br />
over onze fossiele gasvoorraad?<br />
Laat toch zitten!<br />
klimaatverandering, is dat<br />
CO2 uitstoot beperken?<br />
conclusie: Uit de chronologie van<br />
onze aarde zijn veel conclusies<br />
te trekken, maar zolang wij het<br />
weer nog niet voor twee weken<br />
kunnen voorspellen, moeten de<br />
politici de gewone man heel wat<br />
wijs maken en moeten ook de<br />
wetenschappers op één lijn<br />
staan.<br />
Fred Otto<br />
De ontwikkeling van het CO2 gehalte.<br />
29
tIJDscHRIFtENBEHEER DHR. g. H. A. jAnSSEn<br />
mINERAlIEN WElt - DEEl 1, 2010<br />
Mineralientage Munchen 2009. De bijzonderheden,<br />
die worden getoond zijn amethyst, devillin, karibitiet<br />
en demantoïd (een bijzondere granaat). Ook foto's<br />
van bariet en goudkristallen uit Spanje, canvasiet uit<br />
India en een 5 cm groot barietkristal uit China. Er<br />
worden geen bijzondere nieuwe mineralen getoond.<br />
Wel laat men een groot aantal fraaie soms grotere<br />
mineralen uit alle delen van de wereld zien.<br />
uit Madagaskar worden demantoïd en aquamarijn<br />
getoond.<br />
Fundort Weltrang, Zwitserland. Roze gekleurde<br />
apatiet van 2,8 cm en arseenpyriet (FeAsS). Verder<br />
worden er 29 mineralen d.m.v. foto's getoond.<br />
Digitale mineraalfotografie, deel 5<br />
Smaragd uit Sambia. Mooie groen gekleurde doorzichtige<br />
smaragden, 8x8,5 cm groot. Een kaart van het<br />
gebied en een verklaring van de karakteristieke geologische<br />
mineralisatie. Ook wordt de winning uitgelegd.<br />
gekleurde chalcedoon. Bij de plaats Ahnikov in<br />
West-Tschechië wordt dit mooie gekleurde mineraal<br />
gevonden en gedolven. De geologische situatie wordt<br />
beschreven. Een kaart is bijgevoegd<br />
kolitschat uit Australie. In westelijk New-Wales in<br />
de groeve Broken Hill komen meer dan 300 mineralen<br />
voor. Er zijn zilver-, lood- en zinkertslagen. De vindplaats<br />
van dit arseenmineraal wordt beschreven.<br />
Laumontiet. Een mineraal, dat moeilijk is te kopen.<br />
De reden hiervan wordt verklaard.<br />
Agaattijdschrift. Mooie gevormde, gekleurde en<br />
getekende agaten uit Zuid-Tirol, de Alpen, Freisen<br />
(Duitsland), India en Argentinië worden getoond.<br />
GEA - NR. 3, sEPtEmBER 2009<br />
Fossiele planten in het Mesozoicum. Een historische<br />
overzicht van de ontwikkeling van de planten in<br />
samenhang met de dieren. Foto’s en tekeningen van<br />
bomen, struiken en bloemen lichten het geheel toe.<br />
Albast uit nottingham. Er zijn twee mineralogische<br />
verschillende soorten gesteenten. Kalkalbast en gipsalbast.<br />
Kalkalbast is calciumcarbonaat CaCO3, hetgeen<br />
voorkomt in Egypte, Algerije, en het Midden-<br />
Oosten. Hardheid 3. Gipsalbast of sulfaatalbast<br />
CaSO4.2H2O heeft een hardheid van 2. Het komt voor<br />
in Engeland, Frankrijk, Portugal, Spanje, Griekenland,<br />
Duitsland en Polen. De vorming, de geologie en de<br />
geschiedenis van de ontginning worden beschreven.<br />
Nederlandse monumenten, waarin in Engelse albast<br />
is toegepast worden weergegeven. Van monsters<br />
van de diverse locaties worden de analysen vermeld.<br />
30<br />
Aardwetenschappen volgens het systeem aarde.<br />
Het eerste deel, dat in het juni-juli nummer verscheen,<br />
beschreef de opbouw van de aarde en hoe de diverse<br />
schillen materiaal en energie uitwisselen. In dit deel<br />
wordt op basis van de opbouw van de aarde en de geologische<br />
processen, met behulp van modellen en wiskunde<br />
geprobeerd voorspellingen van aardbevingen te doen<br />
en olielagen en andere delfstoffen op te sporen. Een<br />
moeilijk artikel.<br />
Bijtsporen in ammonieten uit het Mesozoicum.<br />
De betekenis van minder complete ammonieten is<br />
interessant omdat ze een aanwijzing geven van hun<br />
roofdieren 90 tot 66 miljoen jaren geleden.<br />
Van modder tot steen. De klassificatie van detritische<br />
sedimenten. Dit gebeurt op korrelgrootte en<br />
mineralogie. De omschrijving is in de diverse talen niet<br />
eenduidig. Daarom is in dit artikel een uitgebreide lijst<br />
in Nederlands, Duits, Engels en Frans gegeven. Naast<br />
de naamgeving is aandacht besteed aan de vorming<br />
van kleimineralen uit modder. Onder invloed van<br />
temperatuur, druk en tektonische krachten wordt via<br />
een aantal tussenstappen schist gevormd.<br />
Zie: http:/aow.kuleuven.be/geologie<br />
Presentatie met Powerpoint. Er wordt beschreven<br />
hoe men ervoor kan zorgen, dat men de aandacht<br />
trekt en vasthoudt van de mensen. Hoe men structuur<br />
kan aanbrengen en waarop men kan letten op wie de<br />
informatie zal worden overgedragen. Een nuttig artikel.<br />
GRoNDBooR & HAmER - NR. 5, 2009<br />
Zwerfstenen van uusikaupunkigraniet (grijze<br />
nystadgraniet). Dit is een grijs graniettype met soms<br />
donkerrode granaten. Het is 1800 tot 1900 miljoen jaren<br />
oud. Deze zwerfstenen komen voor in Drenthe en het<br />
linker Rijngebied bij Xanten in Duitsland. Ze zijn afkomstig<br />
uit de oostelijke Baltische staten. De telmethode en<br />
de mineralogie worden verklaard. Ook de samenstelling<br />
is vermeld. Foto’s van dit materiaal lichten de tekst toe.<br />
Zie: xs4all.nl/zwerfstenen en geologievannederland.nl<br />
Vondst van de degenkrab. Ten oosten van Winterswijk<br />
liggen de afzettingen van de Onder-Muschelkalk<br />
vrijwel aan de oppervlakte. Bovenop deze afzettingen<br />
ligt een aantal meters zand. In een viertal groeves is dit<br />
zandpakket ontsloten en heeft een schat aan informatie<br />
opgeleverd over het leven in het Midden-Trias.<br />
Verwering van vuurstenen. Er is een verschil in<br />
kleur tussen de breukvlakken en de interne structuur.<br />
Er is kwalitatief chemisch onderzoek uitgevoerd met<br />
behulp van slijpplaatjes. Er wordt beschreven hoe uit<br />
de ijzerhoudende omgeving, door diffusie in de randzone<br />
donkere ijzerverbindingen aanwezig zijn.<br />
tIJDscHRIFtENBEHEER DHR. g. H. A. jAnSSEn<br />
Aardkundige monumenten in noord-Holland. De<br />
vorming- of ontstaansgeschiedenis wordt beschreven<br />
en uiteraard worden de locaties aangegeven.<br />
De Stefanienflora van graissessac. Diverse varens<br />
worden genoemd en de kenmerken van de bladeren<br />
worden beschreven. Foto’s van de fossielen worden<br />
getoond. Zie: www.fossieleplanten.nl<br />
Triassic-park in zuid Polen, krasiejow. Een glazen<br />
gebouw, dat in de groeve is opgericht om een gedeelte<br />
van de bijzondere vondstenlaag op te oorspronkelijke<br />
plaats te conserveren en voor de bezoekers toegankelijk<br />
te maken.<br />
FAcEttEN - NR. 6, DEcEmBER 2009<br />
Excursie Hongarije. Bezoek aan het stadje Monok.<br />
Hier werd ook een vindplaats van vuuropaal, glasopaal<br />
en edelopaal bezocht. In de omgeving van Josvafo is<br />
kwarts te vinden. Bij het plaatsje Gyongyosoroszi werd<br />
gezocht naar jaspis. Mooie stukken werden gevonden.<br />
Ook in Dogkut is jaspis aanwezig. Tevens heeft men<br />
in een calcietgroeve bariet, goethiet en limoniet uit de<br />
wand losgehakt. In een grot bij Satorkopusztal werd<br />
aragoniet waargenomen.<br />
in een Zuid-Afrikaanse mijn is op 24 september een<br />
diamant van 507 karaat, overeenkomend met een gewicht<br />
van ongeveer 100 gram gevonden.<br />
Een prehistorische eenhoornvlieg met vijgogen<br />
is ontdekt in de jungle van Myanmar. Het fossiel is 100<br />
miljoen jaar oud.<br />
Tijdens zandwinning in de noordzee zijn mammoetbotten<br />
met vraatsporen naar boven gehaald.<br />
Dat duidt erop dat hier 11.500 jaar geleden hyena’s<br />
leefden die zich tegoed deden aan de reuze olifanten.<br />
in Drenthe bij Orvelte zijn mammoetresten gevonden.<br />
in india is een broedplaats van een grote dinosaurus<br />
ontdekt.<br />
Voor de zuidkust van Engeland is een gefossiliseerde<br />
schedel van een zeemonster gevonden, dat 150<br />
miljoen jaar geleden leefde. De schedel is 2,4 m. lang.<br />
Mineralen in de aardkorst deels buitenaards. Ze<br />
moeten door een regen van kometen en meteorieten<br />
aan de aarde zijn toegevoegd. Nieuwssite EurekAlert.<br />
FAcEttEN, NR. 1, FEBRUARI, 2010<br />
in Museum naturalis in Leiden is de originele schedel<br />
van een mensachtige van 1,8 miljoen jaren geleden<br />
te bekijken. Zie: www.naturalis.nl<br />
klimaatverandering: is dat CO2-uitstoot beperken?<br />
Is de uitstoot van CO2 de oorzaak van de tem-<br />
peratuurstijging? In dit artikel wordt de chronologie<br />
van de klimaatverandering beschreven. Aan de hand<br />
van bepaalde tijdvakken worden verschijnselen beschreven<br />
die in deze perioden optraden en welke invloed<br />
deze op de samenstelling van de atmosfeer hadden<br />
en het gevolg ervan voor het plant- en dierenrijk.<br />
In het begin van de industriële revolutie was de CO2<br />
concentratie 280 ppm. Op dit moment is de CO2 concentratie<br />
390 ppm. Om een kans te maken om de opwarming<br />
tot 2°C te beperken mag het CO2 gehalte op<br />
de lange termijn tot 400 tot 450 ppm stijgen. Interessant<br />
artikel. Zie ook dit clubblad pagina 19 t/m 29.<br />
Oude meteorietkrater in Australië ontdekt op<br />
Google beelden.<br />
Oudste menselijke voorouder Ardi. Een mensachtige,<br />
die 4,4 miljoen jaren in Ethiopië heeft geleefd<br />
Het skelet van Ardi bewijst dat mens en chimpansee<br />
los van elkaar zijn geëvolueerd.<br />
Cyprus: een geologische ontdekkingsreis. Beschrijving<br />
van hetgeen erop geologisch terrein is waar<br />
te nemen. Zie: www.georeizen.nl<br />
in Oost-Frankrijk bij de grens met Zwitserland zijn<br />
op de krijtachtige ondergrond de afdrukken van een<br />
plantetende dinosaurus gevonden. De afdrukken zijn<br />
1,5 m lang. Het geschatte gewicht van dit dier was<br />
30.000 kg.<br />
GEoDE - NR. 1, JANUARI-FEBRUARI 2010<br />
Een belangrijk deel van deze uitgave van geode<br />
is aan fosfaten gewijd. De structuur van fosfaten<br />
vertoont gelijkenis met arsenaten. Fosfoor (P) en arseen<br />
(As) horen beiden tot groep 5 van het periodieke<br />
systeem. Pyromorfiet Pb5(Cl(PO4)3). Mimetesiet<br />
Pb5(Cl(AsO4)3).<br />
Er zijn ongeveer 500 fosfaten. De fosfaten zijn ingedeeld<br />
in 5 groepen<br />
A) watervrije fosfaten zonder vreemde anionen<br />
B) watervrije fosfaten met vreemde anionen<br />
C) waterhoudend fosfaten zonder vreemde anionen<br />
D) waterhoudend fosfaten met vreemde anionen<br />
E) uranyl fosfaten<br />
Waar komen fosfaten voor? In oxidatiezones, het<br />
zijn vaak verweringsproducten. In Pegmatieten, hierin<br />
zijn nog meer fosfaten aanwezig dan in oxidatiezones.<br />
In hydrotherme lagen en metamorfe gesteenten zijn<br />
minder fosfaten aangetroffen.<br />
in Portugal, maar ook in Blaton in België zijn een veertiental<br />
fosfaatmineralen gevonden. Beschrijving van<br />
enkele bekende fosfaten: apatiet Ca5(PO4)3(OH,F,Cl),<br />
turkoois CuAl6(PO4)4(OH)8.4(H2O), autuniet Ca(UO2)<br />
2(PO4)2 een uraniumhoudende mineraal.<br />
31
Het verenigingsblad van <strong>Amathysta</strong> verschijnt 4 maal per jaar.<br />
oplage: 265 stuks<br />
Redactieadres: Oosteinde 66, 1531 KE Wormer<br />
Advertenties: 1/2 pag. 15,00, 1/1 pag. 27,50 per jaar<br />
Opgeven van advertenties aan het secretariaat <strong>Amathysta</strong>,<br />
Oosteinde 66, 1531 KE Wormer, 075-6424295, erzsimolnar@online.nl<br />
contributie: Leden vanaf 18 jaar incl. partner: 15,00 p.j.<br />
Jeugdleden van 15 t/m 17 jaar: 7,00 p.j.<br />
Eenmalig inschrijfgeld van: 2,50<br />
Donateurbijdrage: Tenminste 7,50 p.j.<br />
Postgiro rek.nr.: 2275190, t.n.v Koninklijke Vereniging <strong>Amathysta</strong><br />
Aan- en afmelden van leden, uitsluitend bij de ledenadministratie,<br />
<strong>Amathysta</strong>, Oosteinde 66, 1531 KE Wormer, erzsimolnar@online.nl.<br />
Drukwerk: Stuba Grafische Producties, Wormerveer<br />
voorpagina: Ingekiezeld koraal (Thecosmilia trichotoma)<br />
uit de koraalkalk-fauna van Natheim in de<br />
Schwäbischen Alb. Tijdvak: Boven-Jura (Malm).<br />
Formaat: 10x10 cm. Collectie: W.T. Brouwer<br />
Fotografie: X.E. Kaspers<br />
32<br />
(dinsdag t/m zaterdag van 10.00 - 18.00 uur)<br />
van Baerlestraat 77 hs<br />
1071 AS Amsterdam<br />
Tel.: 020 - 671 93 64<br />
Mob.: 06 - 15 345 308<br />
E-mail: terrai@online.nl<br />
Zie ook mijn webwinkel:<br />
http://het-steentje.marktplaza.nl
Het aangewezen adres voor<br />
al uw handelsdrukwerk<br />
huisstijlen • flyers • brochures<br />
verpakkingen • showkaarten<br />
Uw familiedrukwerk<br />
geboortekaartjes • trouwkaarten<br />
eigen ontwerpen<br />
En natuurlijk voor uw<br />
websites • beursstands<br />
autobelettering • reclameborden<br />
vlaggen • etc.<br />
Industrieweg 44 | 1521 NE Wormerveer<br />
T 075 621 48 65 | F 075 621 81 51<br />
E info@drukkerijstuba.nl | I www.drukkerijstuba.nl