Untitled - Het Nederlands Genootschap van Sint Jacob

COLOFON
DE JACOBSSTAF:
is het verenigingsblad van het
Nederlands Genootschap van Sint-
Jacob.
Het verschijnt viermaal per jaar.
Oplage: 825.
ISSN: 0923-1 145
REDACTIE:
Ted van Gaalen
Cees Hilberdink
Peter Jas(eindredacteur)
Herman Stokmans
VERDER WERKTEN MEE:
Henk en Magda Heesen
Frank Claessen
Wim Bettonvil
Mireille Madou
Janna Baaijens
Ruud Harmsén
Cor van Vliet
Eily de Vries-Bovée
Koen Dircksens
Ruud Conens (omslag/foto's)
Diederik Jas (lay-out).
DRUK:
NV Sdu 's-Gravenhage.
REDACTIEADRES:
Grote Noord 3, 1621 KD Hoorn.
e 02290-1 52 1 O
De Jacobsstaf heeft geregeld plaats
voor bijdragen van lezers. Kopij, indien
mogelijk op schijf (IBM-format 3,5" of
5,237 insturen naar het redactieadres.
De redactie behoudt zich het recht
voor bijdragen in te korten of te weige-
ren.
O Nederlands Genootschap van Sint-
Jacob. Niets uit deze uitgave mag wor-
den verveelvoudigd en/of openbaar
gemaakt door middel van druk, fotoko-
pie of op welke andere wijze dan ook,
zonder voorafgaande schriftelijke toe
stemming van de uitgever.
BESTUUR VAN HET GENOOTSCHAP:
Voorzitter: K. Dircksens
Vice-voorzitter: Mw. M. Madou
Secretaris/penningmeester:
J. Gigengack
Tweede secretaris: N. Zijp
Secretaris internationaal:
F. Claessen
Overige bestuursleden:
Mw. K. v/d Berg
A. Ederveen
Mw. E. van Helmond-van Berkel
Mw. A. van Wiechen.
BESTUURSSECRETARIAAT/
PENNINGMEESTER:
Hans Gigengack,
Granaat 36,
1703 BD Heerhugowaard.
e 02207-4 1 976
Stukken voor het bestuur van het
Genootschap, administratie van de
inkomsten en uitgaven, declaraties.
LEDENADMINI CTRATIE/
LEDENSERVICE:
Nico Zijp,
G. Scheltesstraat 33,
1785 CN Den Helder.
'pt O223032572
Inlichtingen over het Genootschap
en de pelgrimswegen, insturen com-
postellana's. Aanmeldenlbedanken
als lid, adreswijzigingen.
SECRETARIAAT INTERNATIONAAL:
Frank Claessen
Raaimoeren 31 , 4824 KA Breda.

DE JACOBSSTAF 17
JAARGANG 5 - maart 1993
VAN DE REDACTIE
Feitelijk zijn we allemaal stafleden. Nederig als pel-
grims maar aanzienlijk als auteur van een ingezon-
den brief, een artikel, een gedicht, een herinnering,
een foto, schildering d tekening. 'De Jacobsstaf'
heeft dus net zovel stafleden als er leden van het
genootschap zijn.
Menige trouwe lezer za! dat niet zijn opgevallen want
het aantal bijdragen van 'vaste medewerk(st)ers' of
Treeîancers' blijkt elke keer weer zeer beperkt. Een
jacobsschelp is gauw gevuld, zou men kunnen te-
genwerpen want ook ons lijfblad heeft een eindig
aantal pagina's (al zou het alleen maar zijn om de
penningmeester niet in de problemen te brengen).
Maar het woord lijfblad betekent ook dat we 'de
Jacobsstaf' een warm hart toedragen; we!ke warmte
is hartelijker dan berichten vanaf ' de weg'. Verteld,
gefluisterd, geroepen, geschreven en beschreven
door ..... u, de lezer, de pelgrim.
Helaas moet de redactie afscheid nemen van de
heerlijke rubriek IN-DRUK. Te weinig impressies leid-
den ertoe dat er soms sprake was van 'onze vaste
briefschrijvers' (bijvoorbeeld de onvermoeibare Anne-.
ke en W I Bettonvil), ~ Veel dank daarvoor. Dat was
niet de bedoeling. Zo graag had de redactie vele
vele verhalen steeds weer laten samensmelten tot
nieuwe indrukken voor IN-DRUK. Helaas!
INHOUD
\!an de redactie - 1
Langs de weg - 2
1993 het Ano Santo of heilig
jaar - 3
Een steekspel aan de
camino - 6
Heiligdommen langs de weg - 9
Leyre
Jacobus in Amsterdam - 18
Camino promocion - 20
De meester van Cabestany - 22
Zes Galicische gedichten - 26
Macirígaal voor de stad Santiago
Jacobus boeken - 28
Indruk - 31
Met de voorzitter op pad - 32
Van de bestuurstafel - 33
Compostellana's - 35
Van onze buitenlandse
vrienden - 36
Uit de regio's - 37
Agenda - 40
Ons postorderbedrgf - 41

LANGS DE WEG
- - -- . .
HENKJMAGDA HEESEN
Over de weg, de Weg, is veel gefilosofeerd, Reeds in de zesde eeuw
voor Christus werd door Lao Tze in de Tao-Teh-Tslng geschreven:
De weg.
Als men er naar kijkt,
ziet men haar niet.
Als men er naar luistert,
hoort men haar niet.
Maar als men haar gebruikt
is zij onuitputtelijk.
Over de cu!tuur langs de weg is veel gepubliceerd. Misschien meer dan
over de ontmoetingen met de 'mens langs de weg' en . .. .. is dit laatste
niet wat heel essentieel bij de weg, bij het leven, hoort.

1 993 Het Afio Santo of HEILIG JAAR
FRANK CLAESSFN
In een tweetal Nederiandse kranten was een artikeltje te lezen over de plechtigheden
die het begin van het Heilig jaar markeren. Het Gereformeerd Dagblad van 22-12-
1992 en het Katholiek Nieuwsblad van 5 januari j.1. wijdden er enkele regels aan. Zo
weten de lezers van die bladen nu dat de aartsbisschop van Santiago, Antonio Mari
Rouco, aan het slot van een plechtige processie met een zilveren hamertje symbo-
lisch de sluiting verbrijzelde van een deur die sinds 11 19 alleen wordt geopend in de
jaren waarin de feestdag van de H. Jacobus. 25 juli, op een zondag valt. Toch is dit
niet helemaal in overeenstemming met de feiten. Mireille Madou heeft in haar boek
Het verhaal van de heilige Jacobus een hoofdstuk geschreven over het Ano Santo en
met haar toestemming drukken wij hieronder de belangrijkste passages daaruit af.
Telkens wanneer 25 juli samenvalt met een zondag, wordt in Santiago de Composte-
la het Heilig jaar van de apostel uitgeroepen. In de nacht, van 31 december op 1
januari, opent de aartsbisschop om middernacht de Heilige deur. Dit gaat gepaard
met een korte plechtigheid. Aan het eind van het Heilig jaar wordt de deur met een
gelijkaardig ceremonieel weer dicht gemaakt. Gedurende het hele jaar kunnen de
pelgrims door deze deur de kat hedraal binnen gaan.
De Heilige deur of Puerta del Perdón, die zich aan de oostzijde van de kathedraal
bevindt, gaat terug op een ontwerp uit 161 1. Het werd gewijzigd tijdens de barokke
verbouwingen van de buitenzijde der koorpartij, waaraan verschillende architekten
werkten en die bijna de hele verdere zeventiende eeuw in beslag namen. De deur is
afgesloten door een hek en is gevat tussen twee dubbele rijen van telkens zes
zittende profeten- en apostelfiguren. Deze zijn afkomstig van het stenen twaalfde-
eeuwse koorgestoelte door Maestro Mateo vervaardigd en uit het koor van de
kathedraal verwijderd tussen 1659 en 1676. De deur wordt bekroond door een beeld
van Santiago, geplaatst tussen de beelden van zijn twee discipelen Athanasius en
Theodorus. De drie sculpturen dateren uit 1694 en zijn het werk van de beeldhouwer
Pedro do Campo.
In het volksgeloof spelen de indrukwekkende zittende figuren nog een actieve rol.
Men duidt ze aan als 'de vierentwintig' en men acht ze in staat alle problemen te
kunnen oplossen. Bij de meest uiteenlopende vragen geeft men in Compostela graag
als antwoord: 'wend je tot de vierentwintig'.

Heilige deur, Cathedraal Santiago de Compstela
Het instellen van een Heilig of ~ubiieumjaar heeft zijn wortels in hei Oude Testament.
Het boek Leviticus (25, 8-17) beschrijft uitvoerig koe de Israëliten elk iobel of vijfen-
twintigste jaar vierden. Het jubileum uvas voor alles het heilige jaar des Heren. De
motieven die meespeelden bij de instelling van de heilige jaren in de middeleeuwen
zijn vooral te zoeken in de aflaatverleningen. De aflaat is een kwijtschelding van
tijdelijke zondestraffen, door de Kerk verleend buiten de biecht, vooropgesteld dus
dat de zonde in de biecht reeds vergeven werd. Het eerste Heilige jaar van de
middeleeuwen werd in Rome afgekondigd door paus Bonifacius Viil (1294-1303) in

1300 l). Iedere gelovige kon, na een bezoek aan de Sint-Pietersbasiliek, een volle
aflaat verwerven, dit wil zeggen een algehele kwijtschelding van zijn tijdelijke straffen.
Om te voorkomen dat iemand tweemaal in zijn leven van dit voordeel gebruik zou
maken, besliste de paus dat slechts na een eeuw een volgend Heilig jaar gevierd
mocht worden. Het succes van dit eerste Heilig jaar was echter zo groot en voerde
zoveel pelgrims naar Rome, dat er in 1350 opnieuw een Heilig jaar kwam, afgekon-
digd door paus Clemens VI (1342-1352) vanuit Avignon. Naast meer verheven
doeleinden zullen de materiële voordelen, die Rome dank zij de pelgrims ten deel
vielen, hieraan niet vreemd zijn geweest. Nog in de loop van de vijftiende eeuw
werden de tussenliggende termijnen ingekort tot vijfentwintig jaar. De toenemende
behoefte om zoveel mogelijk aflaten te winnen, zal dan ook al spoedig leiden tot
onderlinge concurrentie tussen de bestaande heiligdommen, zowel in als buiten
Rome.
In Santiago de Compostela begon men met de viering van een Heilig jaar omstreeks
1426. Nog niet zo lang geleden dacht men daar ter plaatse anders over. Een
pauselijke bul, zogenaamd van Alexander 111 (1 159-1 181), moest gelden als bewijs
dat de traditie van een Heilig jaar in Compostela ouder was dan die in Rome. Paus
Calixtus II, in de apostelstad geen onbekende, zou de initiator van de jubileumjaren
geweest zijn. De waarheid is dat geen enkele paus ooit een Spaans Heilig jaar heeft
ingesteld en dat de bul van Alexander III een vervalsing is uit circa 1500. De aanspra-
ken van Compostela zijn niets anders dan uitingen van rivaliteit met Rome, die reeds
eeuwenlang speelde.
Het vorige Heilig jaar was 1982 en 1999 wordt het laatste Heilig jaar van deze eeuw.
Het ritme waarin de Heilige jaren elkaar opvolgen is: elf, zes, vijf, zes, elf en zo voort.
Dit komt neer op 14 Heilige jaren per eeuw.
Wanneer in 1993 de pelgrims door de Heilige deur de kathedraal zullen binnengaan,
kunnen ze weer de volle aflaat, ook genoemd de jubileumaflaat, verdienen. Wel
moeten ze dan ook voldoen aan enkele kerkelijke voorschriften zoals biechten, de
mis meevieren en communiceren.
Meer informatie over het onstaan van het Ario Santo vindt men bij: Bernhard Schim-
melpfennig, Die Anfange des Heiligen Jahres von Santiago de Compostela im
Mittelalter, in Journal of medieval History, 4(1978), 285308. Voor de 'vierentwintig' zie:
A. Michener, Iberia: Spanish Travels and Reflex~ons, New York 1982, 894.
') In het Louvre hangt een schilderij van FélixJoseph Barrias (1822-1906) met de titel:
Pelerins se rendant a Rome pour Ie jubilée de I'an 1300.

EEN STEEKSPEL AAN DE CAMINO
- - -
WIM BETTONVIL
De weg naar Santlago gaat over vele bruggen; grote en kleine, bekende
en minder bekende, bruggen met verhalen en zonder verhalen. Eén van
de bruggen met een verhaal is de brug over de Rio Orbigo.
Heeft de vermoeide pelgrim nog oog voor de twee stenen zuiltjes op de aloude brug
vóór Hospital de Orbigo? De opschriften herinneren aan het eertijds befaamde
steekspel van Don Suero de Quiñones in het heilig Jacobusjaar 1434 Dit steekspel is
de geschiedenis ingegaan als 'Passo Honoroso de Armas' - eervolle doortocht der
wapenen - Wat speelde zich daaraf en waarom?
Brug Orbigo (foto Ruud Conens)
Don Suero was de tweede zoon uit het gezin Quiñones. In 1426 trad hij als zeventien
jarige schildknaap toe tot de hofhouding van Alvero de Luna. Daar ontstak hij in
liefde voor Dotïa Leonor Tovar, die hem echter ontweek. Als teken van zijn liefdesver-
slaving legde hij de gelofte af voortaan ter harer ere een ijzeren halsband te dragen.

Na een zevental jaren wilde hij, letterlijk en figuurlijk, van die knellende band worden
verlost, maar de gelofte kon slechts worden afgekocht als een grootse daad werd
verricht. In navolging van bepaalde episodes uit de Arthurlegenden bedacht Suero
een groot steekspel, te houden bij de brug over de Rio Orbigo, langs de pelgrims-
weg naar Santiago. Hij zou, met negentien metgezellen, ridders uitdagen tot een
tweegevecht met de lans. Het toernooi zou dertig dagen duren of zoveel korter als
nodig was om driehonderd lansen te breken.
Op 1 januari 1434 verkreeg Don Suero van koning Juan II toestemming om het
toernooi te organiseren. Daarna konden de bekendmaking en de voorbereiding
beginnen. Uit de bossen op de heuvels rond Orbigo werden bomen gekapt en de
rivier afgedreven. Die werden gebruikt voor de bouw van de omheiningen van het
toernooiveld, voor de tribunes en het kampement. In het kampement waren tweeën-
twintig tenten opgericht voor de huisvesting van de ridders, de kamprechters,
herauten, muzikanten, schrijvers, artsen, wapensmeden, lansenmakers en anderen.
Een eetzaal werd gebouwd met twee grote tafels, één voor Suero, zijn gezellen en de
uitdagers; de andere voor bezoekende edellieden.
Don Suero was zelf niet rijk genoeg om de kosten van de voorbereidingen en het
toernooi te dragen, maar zijn vader fourneerde de benodigde fondsen uit het erfdeel
van zijn zoon.
De gang van zaken op het toernooi is nauwgezet vastgelegd door één van konings
schrijvers: Pero Rodriguez de Lena. Het verslag werd zo populair dat kopieën van het
manuscript door Europa werden verspreid, vertaald en later in druk verschenen.
Op 10 juli arriveerden de eerste uitdagers: een Duitse ridder uit Brandenburg en twee
ridders uit Aragon. Op zondag 11 juli nam Suero officiëel bezit van het toernooiveld
met lange toespraken en veel ceremonieel. Op maandag nam het steekspel een
aanvang: er braken drie lansen in zes rennen. Het zou te ver voeren de vele individu-
ele rennen te noemen. Suero de Quiñones zelf kwam slechts viermaal in het strijd-
perk en verwondde zich tweemaal. Zijn metgezellen streden vaker. Het aantal
gebroken lansen bleef beneden verwachting, na twee weken waren er pas negentig
gebroken.
Aan het eind van de tweede week werden beschuldigingen geuit dat het toernooi de
pelgrims naar Santiago zou belemmeren om hun weg naar Jacobus' schrijn te
vervolgen, maar Suero legde uit dat alle ridders die op Pelgrimstocht waren van de
uitdaging waren vrijgesteld.

Op Jacobusdag 25 juli werd er niet gestreden In de twee weken die volgden werd
verwoed gepoogd het aantal gebroken iansen te verhogen, in totaal kwamen negen-
enzestig uitdagers in het strijdperk
Op de vrqdag van de laatste week, 6 augustus, gebeurde het enige dodelijke
ongeval De Aragonse ridder Asbert de Claramunt werd in het linkeroog getroffen
door een speer die zijn vizier doorboorde, hij was op slag dood Ondanks een
verzoek aan de bisschop mocht hij niet in gewijde aarde worden begraven, omdat dit
niet aan deelnemers aan toernooien was toegestaan. Bij het invallen van de nacht, bij
flakkerend licht der toortsen en in aanwezigheid van de verzamelde ridders werd
Asbert zonder kerkelijke inzegening ter aarde besteld Zelfs toen ging het toernooi
nog twee dagen door, ook op zondag, maar het aantal gebroken lansen bleef steken
bij honderdtachtig.
Na het toernooi werd Suero de Quiñones door de kamprechters van zijn gelofte om
de ijzeren halsband te dragen ontslagen. Of hij zijn geliefde al of niet veroverde
vermelden mijn bronnen niet. Wel gaat hij met zijn metgezellen en sommige van de
uitdagers naar Compostela waar hij, symbolisch, een gouden halsband schenkt die
zich thans bevindt om de nek van het borstbeeld van Jacobus de Mindere in de
kapel der Relieken in de kathedraal van Santiago.
Vierentwintig jaar later wordt Suero de Quiñones door zijn toenmalige tegenstander
Don Quijane in een tweegevecht gedood. Dit en andere steekspelen hadden vaak
een politieke betekenis (machtsvertoon!), doch het voert te ver hierop in te gaan.
Mogelijk is Suero de Quiñones een inspiratiebron geweest voor Cervantes. Diens
meesterwerk, dat vanaf 1605 verscheen, bevat een passage waarin Don Quichot
uitroept: 'Zeg dat de wapenfeiten van Suero de Quiñones bedrog waren!'
Behalve de zuiltjes op de brug houden de namen van twee horeca-zaken in Hospital
de Orbigo de herinnering aan het gebeuren levend: 'Paso Honroso' aan de N-120
gelegen en 'Suero de Quiñones' na de brug aan de iinkerkant. Mocht u, als pelgrim
of als toerist, de oude brug tussen Puente de Orbigo en Hospital de Orbigo betre-
den, denk dan aan de 'Passo Honoroso' en wees blij dat u niet aan het steekspel
hoeft deel te nemen.
Geraadpleegde bronnen:
U Tournaments, jousts, chivalry and pageants in he Middle Ages, Hichard Barber and
Juliet Barker, The Boydell Pres, Woodbridge, 1989. ISBN 0851 154700, pp 99-1 01.
Peregrino, Boletin del Camino de Santiago, junio 1991, p 19.
[r] El Camino de Santiago, Eusebio Goicoechea Arrondo, Editorial Everest Madrid,
1982, English edition. ISBN 84241 42713, pp 1 1 1-1 12.

HEILIGDOMMEN LANGS DE WEG
LEYRE
'Quen a Virgen ben servirá a Parayso ka.' (Wie de heilige Maagd van harîe dient
komt in het Paradijs.) Dit refrein van lied 103 van de Cantigas de saanta Maria vormde
de directe aanleiding tot het kiezen van de abdij San Salvador te Leyre als 'heiligdom
langs de weg' voor de vijfde jaargang van 'De Jacobsstaf'. De hoofdpersoon van het
poëtische mirakel, in bedoelde cantiga bezongen, is immers volgens de traditie de
heilige Virila, een abt van Leyre uit de 10de eeuw.
Behalve een aanleiding is er ook een reden om een aantal bijdragen aan Leyre te
wijden. De abdij is het oudste en meest eerbiedwaardige monument van Navarra.
Vooral in de vroege middeleeuwen was zij een belangrijk centrum van religieus en
intellectueel leven in dit NoordSpaanse koninkrijk. Met de bouw van de 1 lde-eeuwse
kerk en de crypte verkreeg Leyre een ereplaats in de geschiedenis van de romaanse
architectuur. Bovendien bezat het klooster een gerenommeerde reliekenschat, vanaf
de l lde eeuw bewaard in een van de mooiste ivoren kistjes die ooit in de Moorse
gebieden waren vervaardigd. Dit kistje is thans in Pamplona. Uit de 12de eeuw
dateert het westportaal van de kerk, niet zonder reden de Potta speciosa genoemd.
Kortom, de hedendaagse kunstminnende Santiagopelgrim zal een bezoek aan Leyre
naar waarde weten te schatten.
Ligging van de abdij
De abdij van San Salvador te Leyre ligt in het oosten van Navarra, dicht bij de grens
van Aragón. Het gebied is bergachtig en de rotsen vertonen de meest grillige
vormen. De abdij is gebouwd op een strategisch gelegen hoogte boven het huidige
stuwmeer van Yesa. Vanop die hoogte geniet men van een uitzonderlijk mooi en
indrukwekkend panorama. De camino de Santiago tussen Jaca en Puente la Reina
vertakt zich op dit tracé in twee secundaire wegen. De eerste, links van de camino
francés gaat over Sanguesa, de tweede, rechts daarvan, gaat over Leyre.
Geschiedenis van de abdij
Over de stichting van het klooster bestaat geen enkel document. Het is zeer waar-
schijnlijk dat het zijn ontstaan dankt aan eremieten die in de omliggende bergen in
grotten woonden, zoals dit gebruikelijk was in dit gebied gedurende de periode van
de 5de tot de 7de eeuw. Men denke bijvoorbeeld aan de grotten rond San Millán de
la Cogolla en deze achter de kerk van Santa Maria la Real te Nájera.

Uit 851 dateert de eerste vermelding van Leyre als abdij en tevens bloeiend centrum
van intellectueel leven. Het bericht is van de hand van Eulogio, een priester uit
Córdoba, die een reis naar Navarra ondernam. Men vermoedt dat hij, als militant
christen, in het Noorden steun kwam zoeken in zijn verzet tegen de toenemende
invloed van de islam in Andalusië. Hij kwam in contact met Wiliesindo, de tbenmalige
bisschop van Pamplona, die hem aanraadde de abdijen in Navarra te bezoeken. Zo
begaf Eulogio zich naar Leyre en verbleef daar geruime tijd. Hij was vooral onder de
indruk van de rijke bibliotheek. Uit de brief die hij in 851 aan Wiliesindo schreef weten
wij dat Leyre in het bezit was van werken van klassieke en Arabische auteurs, werk
van Augustinus en Adhelmus van Canterbury alsmede van diverse theologische
commentaren en een briljante collectie liturgische hymnen. Bovenal was Eulog io
geïnteresseerd in een biografie van Mohamed, door een anonieme auteur opgesteld
en van commentaar voorzien. Dit laatste geschrift liet hij copiëren om de tekst naar
Córdoba mee te nemen. Deze brief van Eulogio is zeer waardevol. Daaruit blijkt dat
Leyre in het midden van de 9de eeuw reeds op een hoog cultureel niveau stond en
over een eigen scriptorium beschikte. Over de herkomst van de boeken in de abdijbi-
bliotheek weten wij helaas niets. De inhoud van de codices laat echter vermoeden
dat de Navarrese abdij contacten kan gehad hebben met de Karolingische wereld.
Men zal zich herinneren dat omstreeks dezelfde tijd ook relaties bestonden tussen
het Asturische en het Karolingische hof. Wat Eulogio betreft: terug in Córdoba zette
hij onverdroten zijn strijd tegen de islam voort en op beschuldiging van smaad aan
de profeet werd hij in 859 onthoofd. Sindsdien wordt hij als martelaar vereerd.
Een tweede historisch gedocumenteerd feit dat in Leyre plaats greep was de
translatie van de relieken van de zusjes Nunilo en Alodia vanuit Huesca in 852. Naar
aanleiding hiervan volgden vele koninklijke schenkingen aan de abdij. Het koninkrijk
was toen nog niet zo groot. Het omvatte enkel de streek rond Pamplona. Met het
aantreden van Sancho Garcés 1 (905-915) brandde de strijd tegen de Moren weer in
alle hevigheid los. In 920 werd Pamplona geplunderd, maar door succesvolle veld-
tochten slaagde de koning erin zijn grondgebied sterk uit te breiden. Vele geschied-
schrijvers beschouwen hem als eerste koning van Navarra. Deze vorst was Leyre
gunstig gezind. Hij bezocht geregeld de abdij en bedacht haar met heel wat schen-
kingen. Gedurende de hele 10de eeuw schijnt de abdij nauw betrokken te zijn
geweest bij de wederwaardigheden zowel van het hof als van het bisdom Pamplona.
Door zijn strategische ligging vormde ze bovendien een veilig toevluchtsoord in tijden
van oorlog. Ze kon echter niet ontsnappen aan het geweld van Almanzor die in 998
het klooster plunderde en in brand stak.
In 1004 besteeg Sancho Garcés III el Mayor (1004-1035) de troon van Navarra. Deze
vorst van Europees formaat bracht zijn koninkrijk tot grote bloei. Hij vocht met succes
tegen de Moren, consolideerde de grenzen van zijn territorium, beschermde de

intussen belangrijk geworden camino de Santlago waarvan hij het tracé door Navarra
vastlegde. Hij was de grootste weldoener van de San Salvador te Leyre, door hem
'centrum en hart van mijn koninkrijk' genoemd. De wederopbouw van kerk en
klooster, door Almanzor in puin gelegd, gebeurde onder zijn impuls en dank zij zijn
financiële steun. Door zijn toedoen werd de regel van sint Benedictus, naar het
model van Cluny, in Leyre ingevoerd omstreeks 1030. San Salvador werd evenwel
nooit in de Cluniacenzerorde geïncorporeerd maar bleef onder de jurisdictie van de
bisschoppen van Pamplona. Deze waren trouwens gedurende de I lde eeuw tegelijk
de abten van Leyre. De I lde eeuw was de glorietijd van de abdij. Door haar enorme
bezittingen was zij de rijkste van het koninkrijk geworden en met de bouw van de
nieuwe kerk bezat zij het eerste grandioze monument van de romaanse kunst in
Noord-Spanje.
Intussen versomberde de situatie in het koninkrijk Navarra. De tweede opvolger van
Sancho el Mayor, zijn kleinzoon Sancho Garcés IV (1054-1076) werd door zijn
bastaardbroer vermoord. Navarra kwam in handen van de koning van Aragón en tot
in 1134 bleven beide koninkrijken verenigd. Deze dynastieke verandering had voor
Leyre ernstige gevolgen. De Aragonese vorsten voerden een andere politiek en zij
hadden niet die gevoelsmatige band met de Navarrese abdij. In 10% werd een
Fransman tot bisschop van Pamplona benoemd en onmiddellijk begon tussen
bisdom en abdij een scherpe rivaliteit die in een echte machtsstrijd ontaardde. Vooral
de grote bezittingen van Leyre waren de bisschop een doorn in het oog en van hun
kant probeerden de abten met alle middelen onder de kromstaf van Pamplona uit te
komen. Zowat de hele 12de eeuw werden processen gevoerd, de pausen werden
ingeschakeld, in het scriptorium van Leyre werden vervalste documenten gemaakt,
maar niets mocht baten. In 1191 verloor de zeer vernederde abdij definitief het pleit
en moest buigen voor de bisschop.
De koningen van het in 1 134 weer zelfstandig geworden Navarra toonden zich niet
langer de beschermheren van het klooster. Het verval had er zijn intrede gedaan en
de 13de eeuw zou de meest zwarte periode uit zijn geschiedenis worden. De situatie
liep geheel uit de hand onder het abbatiaat van Domingo de Mendavia (1230-1238).
Deze prelaat, die een slecht beheerder was, besloot de abdij over te maken aan de
orde van de cisterciënzers. Hij bood koning Teobaldo 1 (1 234-1 253) de som van 1000
gouden maravedis aan om hem hierbij te helpen. Zelf reisde Domingo naar Rome
waar de paus zich akkoord verklaarde met de voorgestelde ingrijpende verandering.
De benedictijnen of zwarte monniken moesten het veld ruimen voor de strenge orde
van de witte monniken. Domingo werd in 1238 uit zijn ambt ontzet. De cisterciënsers
deden hun intrede in Leyre. Dit betekende het begin van moeilijkheden! De zwarte
monniken probeerden met geweld de abdij weer in te nemen en zo gebeurde het dat
gedurende driekwart eeuw de zwarte en de witte monniken elkaar beurtelings

kwamen belegeren en verjagen De toestand was chaotisch, temeer daar zowel de
koningen van Navarra als de bisschoppen van Pamplona nu eens de ene dan weer
de andere partij steunden Uiteindelijk kon paus Bonifacius Vli in 1306 de San
Salvador te Leyre tot bezit van de cistercienzers verklaren Deze definitieve over-
dracht werd in 1307 bekrachtigd door koning Lodewyk X van Frankrijk, tevens koning
van Navarra als Lodewijk 1 (1 305-131 6)
Het leven in de oude en zeer verarmde abdij hernam eindelijk zijn gewone toop zo
goed en zo kwaad als het ging. In de 14de eeuw ondernam men belangrijke bouw-
werken in de kerk en in 1445 restaureerde men de kloostergebouwen. Deze bevon-
den zich in de 16de eeuw opnieuw in een lamentabele toestand en in 1567 besloot
men tot een volledige nieuwbouw die echter tot in 1615 sleepte. Het is het complex
dat thans nog bestaat aan de zuidzijde van de kerk. Tijdens de werken aan .een
nieuwe sacristie vond men in 1613 twee stenen sarkofagen met de gebeenten van
verschillende koningen van Navarra. Hieruit bleek dat in de middeleeuwen de abdij
een tijd lang een koninklijke begraafplaats was geweest. De stoffelijke resten werden
onderzocht en opnieuw geborgen. Door deze vondst was het prestige van Leyre wel
verhoogd. De hele 17de eeuw betekende trouwens een periode van relatieve bloei.
Het goede beleid van enkele getalenteerde abten en hun investeringen in het
boekenbezit van de bibliotheek resulteerden in een bestendige stijging van het
culturele peil en de studiegeest werd gestimuleerd. Uit de 18de eeuw zijn geen
noemenswaardige gebeurtenissen te melden. In het najaar van 1800 kondigden zich
echter opnieuw moeilijke tijden aan.
Een grote brand teisterde het klooster en nauwelijks hersteld van deze calamiteit had
het af te rekenen met Franse soldaten die er in 1808 herrie kwamen schoppen. Dit
voorspelde niets goeds. Het jaar daarop vaardigde José Bonaparte, de oudste broer
van Napoleon en koning van Spanje (1808-1812), een decreet uit waarbij de abdij
opgeheven werd. Men verdreef de monniken maar ze kwamen terug in 1814, na de
annulering van het gewraakte decreet. Een tweede uitdrijving volgde in 1819 en
duurde tot 1823. Voor een derde keer - en nu definitief - werden de monniken in
1836 verjaagd en de abdij bleef verlaten. Algauw verviel ze in een ruïneuze toestand
en werd in 1867 te koop aangeboden. Gelukkig was er toen de tussenkomst van de
Dienst voor Monumentenzorg die het hele complex als nationaal monument klasseer-
de zodat een algehele vernieling' voorkomen werd. De koninklijke sarkofagen waren
intussen door de soldaten geprofaneerd. De bewoners van Yesa kwamen in 1863 de
stoffelijke resten halen om ze in hun eigen kerk te bewaren. Na de uitvoering van de
meest noodzakelijke herstellingswerken aan de abdij tussen 1892 en 191 5, kon men
de gebeenten van de koningen weer overbrengen naar Leyre. Ze werden geborgen
in één sarkofaag die in het midden van de kerk een plaats kreeg.

Een grondige restauratie van het abdijcomplex begon in 1945 en in 1954 kon een
groep van zeventien monniken uit de abdij van Silos - in 1880 zelf vanuit het Franse
Sotesmes weer bevolkt - zijn intrek nemen in Leyre De koninklilke sarkofaag werd
opgesteld in een gotische Zijkapel aan de zuidelijke zijde van de kerk Ze is er thans
nog te zien In 1962 werd de San Salvador, na een zeer bewogen en dramatische
gesch~edenis, opnieuw een zelfstandige abdij van zwarte monniken
U De abdijkerk van Leyre
Wie thans de abdijkerk van Leyre bezoekt
is allereerst getroffen door de indrukwek-
kende crypte. Het is een niet al te hoge
ruimte met zware tongewelven overdekt
en eindigend in een drievoudige absis. De
middenbeuk is in tweeën verdeeld zodat
de crypte van binnen vier beuken telt, wat
aan de buitenkant weerspiegeld wordt in
de aanwezigheid van van vier ramen: twee
in de hoofdabsis en telkens een in de zij-
absïden. De zuilen die de gewelven torsen
zijn zeer kort en voorzien van reusachtige
kapitelen. De enorme steenmassa werkt
echter niet verpletterend. Het volume is
integendeel in perfecte harmonie met de
geschapen ruimte. De indruk van strenge
elegantie wordt versterkt door de gebeeld-
houwde versiering op een groot deel van
de kapitelen. Deze decoratie bestaat
hoofdzakelijk uit lineaire motieven en cur-
ven die eenvoudige voluten vormen zeer Crypte abdijkerk Leyre (foto Ruud Cogevoelig
en tegelijk trefzeker uitgevoerd. flens)
De enorme crypte dient in de eerste plaats om het gewicht van de bovenkerk te
dragen en is tevens gebruikt om het terrein, dat naar het oosten toe sterk afhelt, te
egaliseren teneinde de bouw van de nieuwe kerk op hetzelfde niveau als dat van de
allereerste kerk mogelijk te maken Het was een ingenieuze en originele vondst van
de onbekende architect, die in het eerste decennium van de Ilde eeuw zijn werk
begon Een klein en uitermate eenvoudig portaal, het oudste van het hele complex,
geeft toegang tot de crypte Boven de crypte verhett zich het oudste deel van de
abdijkerk, driebeukig en eveneens eindigend in een drievoudige absis waarin telkens
een raam is utgespaard Het exterieur vormt aan de oostzijde een volmaakt volumen-
spel en mag terecht een hoogtepunt van de vroeg-romaanse architectuur genoemd

Kapiteel crypte abdijkerk Leyre (foto Mireille Madouj
worden. Binnen is de l lde-eeuwse kerk slechts twee traveeën lang. Ook hier is de
ruimtewerking zeer harmonieus. De hoge zuilen, zonder sokkel en met eenvoudig
versierde kapitelen, dragen de scheibogen tussen de tongewelven. Dit hele oostelijke
gedeelte werd in 1057 geconsacreerd. Het stond geheel onafhankelijkvan de oudste
kerk die vernloedelijk daarna gedeeltelijk of helemaal werd afgebroken om plaats te
maken voor de uitbreiding van het schip naar het westen. Werd het schip van deze
oudste kerk in de nieuwe geïncorporeerd of heeft men de nieuwe kerk op de oude
fundamenten gebouwd? Dit alles is niet zeer duidelijk.
In 1098 vond een tweede wijding van de kerk plaats, Hoogstwaarschijnlijk was het
hele gebouw toen voltooid, met inbegrip van &n gebeeldhouwd westportaal dat nog
verder ter sprake zal komen. Een feit is dat die tweede consecratie met veel meer
luister werd gevierd dan deze van 1057. Onder de aanwezige bisschoppen bevond
zich ook Diego Pelaez van Santiago de Compostela, op dit ogenblik uit zijn bisdom
verbannen. Ter gelegenheid van de kerkwijding verleende koning Pedro I van Aragón
(1094-1104) heel veel privileges en schenkingen. Een aardig detail is dat de vorst
onder de schenkingsakte zijn naam schreef in Arabische letters.
Hoe de verdere bouwcampagnes in Leyre verliepen is nog een zaak van veel specu-
laties. in de loop van de 12de eeuw werd het schip van de kerk verbreed, in de
zuidelijke wand een nieuw portaal aangebracht en het westportaal opnieuw samenge-

steld. In de 14de eeuw. na de aefinitieve installa-
tie van de witte moniken, voorzag men de veer-
tien meter brede beuk van gotische gewelven, de
mooiste van Navarra. De zijwaartse druk van die
gewelven wordt buiten, aan de noordzijde, op-
gevangen door zware steunberen en een reus-
achtige luchtboog, uniek in haar soort in die
periode.
n Het beeldhouwwerk
Beeldhouwkunst is aangebracht op de kapitelen,
aan de portalen en op de gotische gewelfsleu-
tels. De gesculpteerde decoratie van de kapite-
len in de crypte werd hierboven reeds vermeld.
Het eenvoudige noordportaal, dat oorspronkelijk
toegang gaf tot het thans verdwenen oudste
kloostercomplex, is geflankeerd door twee zuilen,
elk bekroond met een kapiteel met vertikale
Interieur abdijkerk Leyre (foto
Ruud Conens)
streepmotieven. Het zuidportaal, eertijds een uitgang naar buiten, vormt nu de
doorgang naar de gotische koninklijke grafkapel. Dit portaal is gevat tussen telkens
drie zuilen met kapitelen waarop de onversierde rollijsten neerkomen. De decoratie
van de kapitelen bestaat uit plantenmotieven evenals die van de twee consoles die
het tympaan ondersteunen. Het tympaan zelf vertoont een reliëf met een Christusmo-
nograrn, een thema dat in de 12de eeuw veelvuldig gebruikt werd in Navarra en in
Aragón en waarop hier niet verder wordt ingegaan. Daar zoals gezegd, dit portaal
een uitgang naar buiten was, is de versiering aangebracht op de oorspronkelijke
buitenzijde. Men moet dus de grafkapel binnengaan om ze te zien.
De kapitelen binnen in de kerk zijn zeer sober gehouden. De oudste, in het oostelijk
gedeelte, vertonen overwegend geometrische motieven. Die van het schip dragen
gestileerde planten, bloemen en dieren. Op de dekplaat van één kapiteel ziet men
drie onder boogjes geplaatste mensenhoofden. De gotische gewelfsleutels zijn met
heraldische motieven opgesmukt.
Bij een bezoek aan Leyre gaat de meeste aandacht naar het westportaal, de Porta
Speciosa. De ingang is door een trumeau of middenstijl in twee verdeeld. Het tym-
paan rust op drie steunpunten: het kapiteel van de trumeau in het midden en links en
rechts een console, een met een leeuwenkop en een met een stierenkop. De
dagkanten hebben telkens drie zuilen voorzien van kapitelen. Ze dragen drie rijk
versierde rollijsten. Een vierde rollijst, omzoomd door een langs de camino de
Santiago zeer bekende blokjeslijst, rust op twee smalle vooruitstekende muurpanden.

Porta Speciosa abdijkerk Leyre (toto
Ruud Conens)
Deze zijn onderdeel van het wandopper-
vlak waarin het portaal geplaatst is.
Kunsthistorisch gezien stelt de Porta Spec~osa
heel wat problemen. De huidige
toestand is immers het resultaat van drie
bouwfasen. Het tympaan dateert uit de
I lde eeuw en moet afkomstig zijn van het
kleinere oorspronkelijke portaal dat bij de
kerkwijding van 1098 reeds op zijn plaats
stond. De trumeau. de zuilen, de kapitelen
en de rollijsten zijn 12de-eeuws. De vele
taferelen en decoratieve reliëfs die de
wand boven en opzij van het portaal sieren
werden op een niet nader te bepalen
tijdstip aangebracht. Het betreft hier herbruikte
fragmenten (l l de of 12de eeuw?)
van een evenmin nader te bepalen herkomst.
Wat wordt er nu allemaal voorgesteld? Het
programma van het tympaan is de verheerlijking van San Sahador, de heilige
Verlosser, de patroon van de abdij. Christus staat in het midden, een boek in de
linkerhand en de rechterhand zegenend omhoog. Zijn voeten steunen op twee
liggende dieren. Naast Hem zijn telkens drie personages, in afnemende grootte,
geplaatst. Rechts van Christus - voor de toeschouwer links - staat de heilige Maagd,
de beide handen voor de borst omhooggeheven. De zomen van haar gewaad en van
haar wijde mouwen zijn versierd met randen die borduurwerk, parels en edelstenen
suggereren. Naast haar staat de apostel Petrus en uiterst links is een figuur met open
boek en pen die lijkt neer te zitten. Links van Christus staat de apostel Johannes en
naast hem een andere apostel. De kleinste 'figuur uiterst rechts is verdwenen. De
frontaal opgestelde personages worden omringd door een halve boog bestaande uit
gestileerde palmetten. Alles is in een robuuste stijl gebeeldhouwd.
De kapitelen en de rollijsten vertonen een totaal andere en meer verfijnde stijl. De
binnenste booglijst is zeer origineel. Een hele reeks 'leeuwenpootjes' en handjes
overspannen als ajourwerk de holte van de lijst. De drie overige bogen zijn rijk
voorzien van allerlei dieren, monsters en karikaturaal aandoende, meesterlijk gesculp-
teerde, menselijke figuurtjes. Deze thema's treft men ook aan op de kapitelen. Op de
vooruitstekende smalle muurpanden staat links een apostel met onder en boven zich

een leeuw. Een gelijkaardige figuur op de
rechterkant is verdwenen; enkel de boven-
ste leeuw is overgebleven.
Een totaal andere stijl kenmerkt de sculpturen
waarmee de ruimte boven en terzijde
van de portaalbogen is opgevuld. Het
bovenste fries vertoont van links naar
rechts: de aartsengel Michael, Christus
met drie apostelen (de verheerlijking op
de Thabor?), de heilige zusjes Nunilo en
Alodia, hun marteldood en daaronder een
bazuinblazende engel; verder weer menselijke
figuren, monsters, een tweede
bazuinblazende engel en een man met
een grote vis (Jonas?). Op de ruimte onder
het fries staat links de apostel Jacobus
en rechts van hem een decoratief
fragment dat eruit ziet als eer! net van
Detail portaalboog (Foto Ruud Conens)
dooreengevlochten draden. Eronder zit
nog een kopje van een glimlachende man
met baard en snor. Rechts onder het fries onderscheidt men een abt (de heilige
Virila?), de Annunciatie en de Visitatie. De overgebleven ruimte onder het laatstge
noemde tafereel is ingenomen door een reliëf met een menselijke figuur omvlochten
door wijngaardranken en druiventrossen.
Er is een luifel boven het portaal gebouwd om enige bescherming te bieden tegen
de regen. De sculpturen hebben echter door het gure klimaat op de hoogvlakte van
Leyre al veel te lijden gehad. De sporen van erosie lijken talrijker dan die van
moedwillige beschadiging.
De Porta Speciosa van de San Salvador te Leyre is een kunstwerk dat zijn eigen
plaats heeft tussen de beroemde romaanse portalen langs de camino de Santiago.
De opbouw ervan, vooral het aanbrengen van sculptuurfragmenten in de ruimte
boven de bogen, is te vergelijken met het portaal van Sanguesa en de Puem del
Cordero te León. De Puerta de las platerias in Santiago herhaalt, maar dan op een
meer monumentale wijze, deze manier van decoreren. In alle hier genoemde gevallen
heefi men ouder beeldhouwwerk herbruikt. Misschien kan deze handelwijze gezien
worden als een bewijs van de waardering die opdrachtgevers en kunstenaars
opbrachten voor de artistieke prestaties van hun voorgangers.

JACOBUS IN AMSTERDAM
JANNA BAAIJENS
Wat vind je van Jacobus in Amsterdam 7 Daar ben ik naar op Zoek gegaan Aller-
eerst vond ik in het boek Pelgrims door de eeuwen heen van dr J van Herwaarden
dat er in 1438 in Amsterdam een broederschap en een gasthuis bestonden Verder
vond ik dat er vanaf 1435 een Sint Jacobskapel heeft gestaan aan de Nieuwendijk
De kapel had twee toegangen Eén aan de Nieuwendijk en één aan het zogenaamde
Trouweloossteegje. Deze merkwaardige naam komt van de scheidingen die in de
kapel werden afgelezen. Na het vonnis verlieten man en vrouw, nu trouweloos, door
gescheiden uitgangen de kapel
De kapel is na de alteratie verbouwd tot woonhuizen. Maar het torentje is tot 1752
bewaard gebleven, toen is het afgebroken. De Sint Jacobsstraat herinnert aan Sint
Jacob op deze plaats. Mij is verteld dat het Nederlandse Genootschap van Sint
Jacob hier wel een gedenksteen zou willen plaatsen.
Wie Amsterdam kent, weet van een andere Sint Jacob, namelijk het grote bejaarden-
tehuis aan de Plantage Middenlaan. Daar ben ik ook naar toegegaan. Het huis is
oud, heeft pas zijn honderdvijfentwintig jarig bestaan gevierd, maar het is niet oud
genoeg om een voortzetting te zijn van het gasthuis van die' naam. Van drs. G.J.E
Linden, de directeur, kreeg ik materiaal. Hieruit blijkt dat de R.K.-armenzorg vanaf
1647 geld en goederen aan de armen gaf. Vanaf 1773 gebeurt dat vanuit een
kantoor aan de Keizersgracht. De armenzorg kreeg in de 19de eeuw een legaat van
250.000,- gulden uit de nalatenschap van mr. Jacob D.L.E. baron van Briemen. Het
geld werd besteed aan de bouw van een bejaardentehuis, dat werd genoemd naar
de gever.
Als u de moeite neemt er te gaan kijken ziet u, voor de nieuwbouw uit 1986, boven
de ingang het oude beeld. Daar staat Sint Jacob, gekleed als pelgrim op weg naar
Santiago, terwijl twee behoeftige oudjes aan zijn voeten knielen. Het was een
bijzonder goed eind van mijn speurtocht naar Jacobus in Amsterdam.

De vroegere St. Jâcobskâpel op den Nieuwenduk hoek Kapelsteeg na 1578 tot
woonhuizen verbouwt en 1752 afgebroken (Anonieme tekening 1610)

CAMINO PROMOCION
RUUD HARMSEN
Afgelopen zomer hebben we, in de maanden mei en ]uni, de 'Via Tolosona' gelopen
Dit is de pelgrimsweg die in Arles begint en via Toulouse - Auch over de Somportpas
Spanje bereikt Met uitzondering van kerken en kloosters, kwamen we in Frankrijk
heel sporadisch uitingen rond de pelgrimsweg tegen Anderzijds werd de route,
bijvoorbeeld rond het stadje Revel, nogal eens aangeduid met smeedijzeren kruizen
met daarop een Jacobsschelp We spraken regelmatig mensen die niet wisten dat er
een pelgrimsweg door hun gebeid liep
Het dal van de Aspe voert naar de top van de Col de Somport, het is smal, rustig en
erg groen. Daar komt binnen enkele jaren een einde aan omdat de Franse regering
toestemming heeft verleend om een vierbaansweg door het smalle dal aan te leggen
en een tunnel onder de Somport te graven. De werkzaamheden waren, ondanks de
vele protesten van bewoners en milieubeschermers, al begonnen.
Castiello de Jaca (foto Ruud Harmsen)

Eenmaal over de pas verandert het landschap abrupt - de bergen zijn kaal - er staan
grote appartementencomplexen, er zijn skiliften en de weg is gemoderniseerd tot een
race-baan. Een ander groot verschil is de aandacht die er wordt geschonken aan de
'Camino de Santiago' om de paar kilometer kwamen we borden tegen met die tekst
en in bijna elke plaats borden met plattegronden en aanduidingen van bezienswaar-
digheden. Alles zó buiten proporties dat ze niet bedoeld leken voor de pelgrim, maar
voor het gemotoriseerde toerisme.
We liepen door Castiello de Jaca waar we een 'Recidencial' in aanbouw zagen met
de naam 'Camino de Santiago', tot wat voor een gekte de Camino al niet kan leiden.
Tussen de Col de Somport en Jaca hebben we slechts één Spaanse pelgrim op de
fiets ontmoet en in de refugio's waren we de enigen. Na Puenta la Reina werd het
een gekkenhuis, elke refugio zat stampvol met voornamelijk Spaanse jongelui op de
fiets. Hun enige doel leek te zijn zo snel mogelijk Santiago bereiken en daarbij
gebruik te maken van een zo goedkoop mogelijk overnachtingsadres. Enkele dagen
voor onze komst in Santa Domingo de la Calzada bleken daar op één nacht hon-
derdzevenentwintig mensen geslapen te hebben. De Camino-promotie blijkt dus in
Spanje succes te hebben.
Een voorzichtige conclusie is dat ik alternatieven ga zoeken - langs de kust of een
andere weg door de binnenlanden?
GEKNIPT
NRC-Handelsblad 79 februari 1993
[...]Er zijn al zoveel plaatsen op de wereld waar je met de bus naartoe kunt, Santiago
zou Santiago niet meer zijn zonder pelgrims en bij de pelgrimage horen ook wat
hindernissen. Af en toe moet je de weg vragen aan de plaatselijke bevolking, soms
moet je over een muurtje klimmen. De pelgrim is geen toerist. Hij hoort al eeuwen
lang bij het landschap van de route. De Camino he& nu eenmaal een spirituele kant
die het toerisme mist.[ ...l Koen Dircksens.
[...]Nog niet zo lang geleden deden wij ook aan natuurbeheer door overal keurige
grintpaden aan te leggen en hekken omheen te zetten. Onze opvattingen zijn
inmiddels gewijzigd, in Galicië zijn ze nog niet zover.[ ...l
[...]Ontberingen horen bij de pelgrimage.[ ...l Herman Vuijsje.

DE MEESTER VAN CABESTANY IV
COR VAN VLIET
Deze voorlaatste reis in het spoor van de meester van Cabestany voert langs twee
abdijen in Languedoc De eerste te Lagrasse, ligt ten Zuiden van de lijn Narbonnel
Carcassonne De tweede Saint-Papoul, ligt ten NW van Carcassonne op 8 km af-
stand van Castelnaudary We bevinden ons dan in Aude, een gebied waar relatief
veel vroeg-romaanse bouwwerken worden aangetroffen Het kleinood Sarnt-iviartin-
des-Puits is wat dit betreft vermeldenswaard (fresco's) Het onbetwiste centrum van
Aude is Carcassonne In de oude cité kan men nog zoiets als een 'middeleeuws ge-
voel' ondergaan Over de wallen lopend ruik je er bij wijze van spreken nog het tuig-
leer van de paarden De 52 torens die de dubbele muren versterken vertegenwoor-
digden een extreem geval van feodale versnippering, iedere toren werd bestuurd
door een andere heer
De huidige parochiekerk van de vroegere abdij te Saint-Papoul is als enige, onder de
kerken waar het groepje nomaden van de meester van Cabestany werkte, niet aan
Maria opgedragen Saint Papoul was een leerling van Saint Sernin; de heilige die zijn
naam schonk aan de bedevaartkerk te Toulouse. In de volgende aflevering komen
we uitvoerig over hem te spreken. De geschiedenis van de abdij Saint-Papoul is
nogal bizar. In 1 1 19 moest het klooster haar zelfstandigheid afstaan en werd de ge-
meenschap onder toezicht van de abdij te Alet gesteld. In de 13e eeuw was er spra-
ke var) een oplevende welvaart en in 131 7 werd de abt tot bisschop gewijd. De abdij-
kerk werd verheven tot kathedraal.
Het werk van de meester van Cabestany beperkte zich tot een aantal kapitelen en
kraagstenen aan de buitenzijde van het koor. De twee historische kapitelen zijn het
meest interessant zij vertellen de lotgevallen van Daniël. Daniël is frontaal in de as
van het kapiteel geplaatst met een naar rechts (voor hem links) gekeerd boven-
lichaam. Hij wordt omringd door zeven leeuwen en aan de bovenzijde (rechts naast
hem) is het gezicht van een man gebeiteld. De meester heeft hier het moment vast-
gelegd waarop de profeet Habakuk Daniël het voedsel overhandigde dat hij oor-
spronkelijk voor de oogsters had bereid. Habakuk was door een engel vanuit Judea,
in een ruimtereis, tot boven de leeuwekuil in Babylon gevoerd om aldaar Daniël bij te
staan. Tot zijn verwondering zal hij hebben geconstateerd dat de leeuwen Daniël
goedgezind zijn want zij likken hem. Daniël neemt met de rechter hand het voedsel
van Habakuk in ontvangst terwijl hij met de linker hand de profeet aan de baard trekt.
Dit gebaar kan symbolisch worden verklaard als een aankondiging. De meester gaf
de scene in de leeuwekuil verkort weer door de reisengel weg te laten.

Koorzijde parochiekerk St.-Papoul (foto Cor van Vliet)
Danielkapiteel buitenzijdekoor parochiekerk St-Papqul (foto. Cor van Vliet)

In Toscane is er werk van de meester gevonden met hetzelfde tafereel Hij ruimde
hier wel plaats in voor de engel - Deze apocriefe vertelling is bovendien ook in Dor-
drecht 'kompleet' uitgesneden aan het koorgestoelte van de Grote Kerk - In het
andere kapiteel worden vijf personages door vervaarlijke leeuwen verscheurd Onge-
twijfeld een voortzetting van het Danlelthema Het zijn de burgers die door hun valse
getuigenis Daniël in de leeuwekuil deden belanden Eén van de kraagstenen doet
denken aan het mannenhoofd dat in onze jaren vijftig nog veelvuldig te zien was als
versiering aan kappersgevels Het hoofd is weelderig met haar uitgedost. Niet alleen
in de vorm van het hoofdhaar, dat tot direkt boven de wenkbrauwen doorloopt, maar
tevens in een enorme snor en een baard Uit de kraagsteen steken armen met
handen die het voorhoofd omvatten
Andere kraagstenen vertonen dierenkoppen en het logo met het hartmotief. De
trefzekere stijl van de meester van Cabestany is overduidelijk De ogen zijn zoals ge-
bruikelijk voorzien van trepaanuithollingen en de handen overbemeten. Habakuk kijkt
verongelijkt naar Daniël. De misprijzende, omlaagwijzende mondhoeken spreken
boekdelen. Jammer dat men de meester niet uitnodigde de kapitelen in het interieur
van de kerk te kappen. De onbeholpenheid van dit werk steekt schril af tegen zijn
overrompelende expressie.
Kloosterhof abdijkerk St.-Papoul (foto Cor van Vliet)

In de kloosterhof ademen het rustige ritme van de ronde romaanse bogen en de
rustiek van houten gewelven een ingetogen ambiance van afzondering en con-
templatie. De veelhoekige bruin gekleurde tegelzuiltjes contrasteren met zwart
verweerde kapiteeltjes. Eenmaal de sfeer van deze intieme kleinschaligheid geproefd
hebbend wil je hier niet meer weg. In de voormalige kapittelzaal is een klein museum
ingericht waar een allervriendelijkste oude baas altijd bereid is vragen te beant-
woorden. De meester van Cabestany had zich geen beter decor voor zijn sculptuur
kunnen wensen.
Het klooster te Lagrasse spreekt een andere taal. Direkt al uit de plattegrond van de
Sainte-Marie-d'Orbieu blijkt dat we hier moeten denken in de overtreffende trap van
Cluny. Aanduidingen ais; paleis van de abt en kapel van de abt verwijzen naar een
vervlogen grandeur. Het vrome leugentje van een door Karel de Grote ondertekende
stichtingsakte onderstreept een streven naar macht. Politiek en religie gingen hier
hand in hand.
De meester van Cabestany stelde zijn talent in dienst van de prestigieuze gemeenschap.
Hij werkte aan een portaal waarvan nog zeven boogstenen bewaard zijn
gebleven. De exacte locatie van het portaal is onbekend. Van de zeven boogstenen
bevinden zich er nog zes in het klooster of in de directe omgeving. De bezichtiging
van de eerste vier fragmenten is gratis. Ze zijn als een afsluitende boogband in een
grafmonument op het plaatselijke kerkhof verwerkt. De stenen zijn voorzien van een
inscriptie die een datering mogelijk maakt. De scheppiiigsperiode moet in het derde
kwart van de 12e eeuw worden gezocht. De voorstellingen zijn ornamenteel. De langwerpige
stenen zijn overlangs in tweeën gedeeld. Het bovenregister beslaat een
kwart van de hoogte. Hierin zijn in een bonte miniatuurgalerij mensenhoofden en
snuiten van dieren aangebracht. Het bredere onderregister bevat bladeren, takken en
vreemde vruchten. Het gebruik van de trepaanboor is aantoonbaar.
In het klooster zelf ligt een steenfragment achteloos in een corridor. Het stelt een
afzichtelijk monster voor met ontblote tanden, een hoornpaar boven op de kop en
een hand die aan één der hoorns trekt, Uit de wangen groeien uitsteeksels in de
vorm van kattenagels. Kortom een heerschap uit een nachtmerrie. Het is niet zeker of
deze steen door de meester zelf is bewerkt of dat het wellicht door een metgezel is
vervaardigd. Men vermoedt het laatste. Het atelier van de meester van Cabestany
speelde in Lagrasse een figurantenrol maar dient omwille van de volledigheid toch te
worden genoemd.

ZES GALICiSCHE GEDICHTEN
ELLY DE VRIES-BOV&
In 1935 werd in Gaiicië door uitgeverij 'Nós' een bundel gedichten uitgegeven die tot
op de dag van vandaag velen verrast. De schrijver van deze gedichten was Federico
Garcia Lorca uit Granada en genoot reeds in die jaren op Europees niveau bekend-
heid door zijn gedichten. Lorca bewees hiermee een hommage aan het Galicische
volk.
Een goede vriend van de dichter, Eduardo Balnco Amor schreef het voorwoord voor
deze editie en verklaarde dat zijn bemiddeling van zuiver ortografische aard was,
afgezien van enkele adviezen di'e betrekking hadden op de ritmiek. In essentie zijn
het dus echte gedichten van Lorca.
De Nederlandse vertaling van deze zes gedichten is gebaseerd op een tekstuitgave
in het Galicisch van uitgeverij 'Akal' uit 1974. In deze uitgave is de spelling van 1935
enigszins aangepast (in Lorca's tijd was de spelling van het Gal~cisch nog niet
vastgelegd).

Het regent in Santiago,
mijn zoete beminde.
Witte camelia van de lucht
schemerglanzend in de zon.
Het regent in Santiago
in de donkere nacht.
Gras van zilver er1 van droom
dat de lege maan bedekt.
Zie de regen in de straat
klacht van steen en glas.
Zie de verdwijnende wind
schaduw en as van je zee.
Schaduw en as van je zee,
Santiago, ver van de zon;
water van de oude ochtend
dat huivert in mijn hart.

JACOBUS BOEKEN
FRANK CLAESSEN
Klem Pelgrimsboek: teksten voor onderweg / Herman Andr~essen. - Kampen: Kok. -
1992. -65 p. 20 cm. - ISBN 90-242-6673-4. f 15,90.
Dit boek heeft niet specifiek te maken met het pelgrimeren naar Santiago. De auteur
vond zijn inspiratie in een pelgrimstocht naar Chartres, maar het uiteindelijke resultaat
kan van toepassing zijn op iedere meerdaagse pelgrimstocht.
Volgens het colofon bevat dit boek 32 gedichten, volgens de flaptekst zijn. het
poëtische teksten die de religieuze ervaringen weergeven die pelgrims op kunnen
doen. Dit moet van te voren even vastgesteld worden, want als u in dit werk op zoek
bent naar gedichten dan vindt u weinig dat daarvoor kenmerkend is. Geen rijm,
behalve in het laatste REISLIED, geen metrum, geen ritme, geen versvorm. Wat u wel
vindt zijn soms merkwaardig gecontrueerde zinnen die zodanig zijn afgebroken dat
de gemiddelde regellengte ongeveer veertig tekens bedraagt. De teksten hebben
allemaal een titel en als je aandachtig leest dan ontdek je dat enkele van de zinnen
wel iets met die titel te maken hebben. Een voorbeeld daarvan is ZONDAG IN
TONGERLO, waarvan alleen de eerste regel
'Nu mag het land onder Gods glimlach rusten,'
naar een zondag ZOU kunnen verwijzen, maar in de hele tekst staat verder niets meer
over Tongerlo. Dan zijn er die merkwaardige zinnen! Ik moet wel iets citeren om dat
duidelijk te maken:
'...Alle woorden
raken van weemoed ontdaan, zijn niet meer
dan ze zijn, luttel gerucht, slechts een zucht
van de ziel die - al verder - vergeet en
die weet van een komen dat komt,
elke stap licht zal verlenen en een vrede
aan woorden voorbij.' (ONDERWEG)
'... Toe komt op ons
de avond in haar stilte. Geen blad beweegt.
Wij zelf nu van een wereld wijd omgeven
die zich verbaasd aanschouwt.' (GELOVEN)

Als het ook nog gaal over 'lispelende bomen' en 'de poes spint zich in de zon,
tussen twee auto's,' dan heeft mijn taalgevoel al zo'n opdonder gehad dat er weinig
te genieten over blijit.
Door het gehele werk wordt regelmatig gesproken van 'wij' en van 'Je', de laatste
afwisselend met en zonder hoofdletter. Ik begreep aanvankelijk dat 'wij' betrekking
had op een of meer medepelgrims en de auteur. Achter 'Je' vermoedde ik eerst een
geliefde, doch na lezing van EUCHARISTIE en JIJ leek het mij meer de aanduiding
van een Opperwezen. volgens de flaptekst betreft het hier de Metgezel of de Oude
Pelgrim.
Toch kan ik mij voorstellen dat iemand dit met plezier zal lezen. Tenslotte is de
auteur dezelfde als die van 'Naar het land dat ik u wijzen zal' en dat wordt alom
geprezen.
Spanish pilgrimage: a canter to St James 1 Robin Hanbury-Tenison. -Hutchinson 1990,
Arrow edition 1991 .- 182 p. 20 cm.- ISBN 0-09-174322-2. E 5.99
In DE JACOBSSTAF nummer 8 schreven we al kort over dit boek, maar een van
onze leden bracht het opnieuw onder de aandacht. Er is namelijk een pocketeditie
verschenen voor eenderde van de oorspronkelijke prijs. Dit is niet zo maar een
reisverslag van een pelgrim te paard die in 26 dagen van Roncesvalles naar Santiago
rijdt. Behalve over de vlot beschreven avonturen met de paarden leest u ook over
allerlei onmoetingen en krijgt u en passant een portie cultuurgeschiedenis mee.
Santiago de Compostela: Auf alten Wegen Europa neu entdecken / Hans-Gunther
Kaufmann en Millán Bravo Lozano. Innsbruck; Wien: Tyrolia-Verlag, 1992.- 192 p. 108
kleuren- en 9 zwart-wit foto's. - 32 cm. linnen band met stofomslag. ÖS 680,-; DM 98.-
Voor lieihebbers van mooie fotoboeken is dit een 'must'. Maar ook de tekst van dit
boek is de moeite waard. Twee specialisten, de fotograaf Kaufrnann en de schrijver
Lozano zijn drie keer samen over de carnino frances getrokken. Lozano schreef in
zijn functie als voorzitter van het 'Centro estudios camino Santiago' in Valladolid. Hij
pakt de zaak grondig aan. Hoofdstukken zijn: de biografie van de apostel; de
ontdekking van het graf; de legendes; oorsprong, ontwikkeling en betekenis van de
pelgrimstochten naar Santiago; de Jacobsweg. Als Nederlander wil je natuurlijk
weten of jouw land vermeld wordt. Dat valt tegen. Bij de vertalers van de Codex
Calixtinus mis ik in het rijtje Vieillard, Herbers, Caucci von Saucken en Bravo Lozano
de naam van Van Herwaarden. Aan Desiderius Erasmus daarentegen wordt een
gehele pagina gewijd. Bij de beschrijving van de Jacobswegen buiten Spanje staat
een paragraaf 'Duitsland, Nederland, Oostenrijk, Zwitserland' maar daarin geen
woord over Nederland. Het vermoeden bestaat dat de in Spanje beschikbare
documentatie niet noordelijker reikt dan de lijn Keulen-Brussel.

Kaufmann liet zich inspireren door de in 1992 door de Raad van Europa uitgegeven
kaart van de wegen van Santiago de Compostela, waarop ook Oosteuropese
plaatsnamen stonden. Die kaart staat overigens in het boek afgebeeld. De foto's zijn
van uitstekende kwaliteit: afwisselend fijn- en grofkorrelig, mooi weer en slecht weer
plaatjes, binnen- en buitenopnamen. Het is alleen jammer dat zo'n uitgever ook foto's
over anderhalve of twee pagina's wil afdrukken. Dat is wel indrukwekkend, maar
zelden een succes zoals die in .zee verdwijnende landtong in de buurt van Napels.
Toch is dit boek, waarvan ook een Franse versie bestaat, een aanrader, want de tekst
is heel mooi en groot gedrukt en ansichtkaarten zijn zo mooi en zo groot niet te
krijgen !
CEES HILBERDINK
Peregrino, Pelerin, Pilgrim, Pilger - Reisboek in beelden - Manuel Sáenz Vázquez.
Verlag Manfred Zentgraf, In den Böden 38, D-8712 Volkack/Main. 80 p. DM 40,-
(inclusief verzendkosten).
Er is een bijzonder boekje uitgekomen voor toekomstige pelgrims. Een boekje'met
weinig woorden maar van grote beduiding als de tocht (weer) voorbij is. Het is een
'paspoort' voor de Santiagostempels na Roncesvalles. Meer dan zestig prachtig vorm
gegeven pagina's met alle rustplaatsen waarover door oudere pelgrims zo kostelijk
kan worden verhaald. Nájera, San Juan de Ortega, Villalcazar de Sirga, León ... enzovoorts
tot Palas de Rey en een prachtig 'eerste' (of laatste stempel) van Santiago de
Compostela.
Ook staan er bemoedigende Spaanse teksten in, adressen van refugio's en adressen
van Jacobsverenigingen.
Het kleinood is ontworpen door Manuel Sáenz Vásquez, een Galicier. De omslag
bestaat uit een schelpenmotief en is afwasbaar. Wie geen bezwaar heeft tegen het
formaat: 22,5 x 14 cm. in de pelgrimsbagage kan nauwelijks een fraaier boekje
vinden begeerde stempels
- .

IN-DRUK
CEES HILBERDINK
Vraiment la colline sacrée; verrukkelijk Vézelay, roept Jac van Hooren na eerst een
bezoek te hebben gebracht aan het paradijs. "Binnen in Ie Paradis, beleef je weer de
confrontatie met het beroemde Christustympaan. Zo beroemd dat veel bezoekers niet
toekomen aan de twee kleinere tympanen, links het verrijzenistympaan en rechts het
geboortetympaan'.
Wie er in ieder geval wel aan is toegekomen, is mevrouw Margry want zij bericht over
het tympanon van de Zuidelijke-zijbeuk: 'het stelt afbeeldingen voor uit het leven van
Jezus. De onderste helft bevat links de boodschap van de engel aan Maria, het
bezoek van Maria aan Elisabeth en Jezus' geboorte. Daarboven komen de wijzen uit
het Oosten het kind aanbidden. Alles heel sober maar suggestief uitgebeeld'.
Maar er is veel meer in Vézelay. Voor pelgrim van Hooren is dat in ieder geval 'het
ontroerende en verbijsterende licht van het schip'. Voor mevrouw Margry is er na alle
emoties ook nog de petite histoire van; 'het drinken van heerlijke koffie in een
galerytje, waar tot onze verrassing de lepeltjes vervangen waren door .... kantklosjes!'
Oh, mysterieus Vézelay!! !
SCHELPJES
[7 Dolen met Don Quijote
Gezeten op Rocinante, met de door hem aanbeden Dulcinea van El
Toboso in zijn hart en vergezeld van Sancho Panza, strijdt Don Quijote
met molens, ziet een herberg voor een kasteel aan, droomt in de Montesinos-grot.
...., we volgen de wereldberoemde ridder van Spanje van nu.
Dia-lezing door drs. A. van Wiechen en R. Conens op donderdagavond
4 maart om 79.30 uur in het Trefcentrum, Molenstraat 74 te Enschede.
Ikoonwijding in de kerk van Vessem
Zondag 30 mei om 77 uur, wijding van de ikoon van H. Jacobus in de
kerk van de H, Lambertus te Vessem. Medewerking van het Byzantijns-
koor uit Eindhoven.

) MET DE VOORZITTER OP PAD
Het nieuwe jaar is al weer een maand oud, als ik dit zit te tikken; 1993, een heilig jaar
) voor Jacobusaanhangers Immers, dit jaar valt het feest van Sint Jacob op een
zondag en in die jaren spreekt men van een Xacobeo, een heilig Jacobusjaar. Elders
in deze JACOBSSTAF vindt u meer over het ontstaan van het heilig jaar. In ons land
zullen wij proberen, dit jaar ook wat extra's mee te geven om het te vieren. Zo zal de
voorjaarsvergadering gehouden worden in het Jaarbeursgebouw. De reden dat we
niet bij ons plan zijn gebleven, deze vergadering in de KRO-kantine te houden is
gelegen in het feit dat die kantine (dus niet de studio, zoals abusievelijk in de vorige
STAF stond) een maximale capaciteit heeft van tweehonderd mensen. De brandweer
staat geen mens méér toe, Gezien de ontwikkeling van het aantal aanwezigen op de
voorjaarsvergadering gedurende de laatste jaren en tegen de achtergrond van het
heilig jaar achtte het bestuur de kans groot, dat meer dan tweehonderd leden zich
zouden aanmelden. En wat dan? We kunnen toch moeilijk leden de toegang tot hun
eigen vergadering ontzeggen! Bovendien vroeg de KRO een pittige prijs voor de zaal.
Onze redenering was toen, dat we dan beter meer geld konden uitgeven voor een
accommodatie die groot genoeg was. Vandaar.
Onze najaarsvergadering zullen wij dit jaar houden op de Dousberg in Maastricht,
tezamen met de zustergenootschappen van Vlaanderen, Wallonië en Duitsland. Sinds
vorig jaar heeft de naam 'Maastricht' een magische klank gekregen in Europa, dus
een betere plaats konden we nauwelijks kiezen. Natuurlijk is de organisatie nog niet
helemaal rond, maar er is al wel een voorlopig programma afgesproken.
Op zaterdag 30 oktober wordt door de vier Genootschappen vanuit vier richtingen
voettochten georganiseerd die bij elkaar komen,op de Dousberg, Maastricht. Daarna
is er een ontvangst, gevolgd door een feestavond. Daarbij zal een maaltijd een aantal
keren worden onderbroken. Elk van de vier Genootschappen zal dan een feestelijk
programmaanderdeel verzorgen. Voor de zondagochtend wordt gedacht aan een
cultureel programma. In de Servaaskerk kan daarna een liturgische viering worden
bijgewoond. In de namiddag zou wellicht nog een stadswandeling, een bezoek aan
een museum of iets dergelijks kunnen worden georganiseerd. Aan de deelnemers zal
wel een financiële bijdrage worden gevraagd. Aanvankelijk dachten wij, als bemidde-
laar te kunnen optreden voor overnachtingen. Maar gezien de daaraan verbonden,
grote financiële risico's zien wij daarvan waarschijnlijk af. In de komende tijd zullen
wij u nog veel meer laten weten over onze internationale bijeenkomst in Maastricht.

VAN DE BESTUURSTAFEL
Najaarsvergadering - Astorga een kleine correctie ...
In DE JACOBSSTAF van november stond het verslag van de najaarsvergadering in
Deventer (blz. 151 e.v.) Zoals altijd, voortreffelijk opgesteld door Els van Helmond -
van Berkel. Hetgeen echter over een financiële regeling met betrekking tot de refugio
in Astorga stond vermeld kan echter door zijn beknoptheid aanleiding geven tot
misverstanden. Daarom een wat uitvoeriger toelichting.
Bij de rondvraag kwam vanuit de zaal de vraag naar voren, of de mogelijkheid
bestond, de vrijwilligers die meehelpen, de refugio in Astorga draaiend te houden
een tegemoetkoming te geven in de kosten die zij hiervoor uit eigen zak betalen. Na-
dat een en ander was besproken (waarbij ik de opmerking maakte, dat geld in princi-
pe geen belemmering mag zijn, wanneer iemand goede diensten aan het Genoot-
schap wil bewijzen), heb ik toegezegd dat het bestuur zich zou beraden op deze
zaak en in de voorjaarsvergadering met een voorstel aan de leden zou komen. In de
najaarsvergadering in Deventer is dus geen concreet voorstel aangenomen over een
financiële vergoeding. Wel kreeg het verzoek daartoe adhesie uit de zaal. Hoe groot
de kans op misverstanden is, bleek mij ook uit het stukje onder de kop ASTORGA,
waarin werd gesproken over een garantiebedrag dat het Nederlands Genootschap
van Sint-Jacob aan vrijwilligers ter beschikking zou stellen. Het moge duidelijk zijn,
dat eventuele besluitvorming daarover nog niet heeft plaats gehad en dat die pas kan
plaats vinden nadat er een concreet voorstel aan de leden is voorgelegd!
Koen Dircksens, voorzitter.
Voorjaarsvergaderh?g
De voorjaarsvergadering van 20 maart 1993 zal in verband met de verwachte grote
opkomst plaatsvinden in de Julianahal van het Jaarbeursgebouw in Utrecht. 10.00
uur: ontvangst met koffie, 10.30 uur: opening. U ontvangt nog een aparte uitnodiging.
Zingen verenigt de harten - Een van onze leden verzocht het bestuur om iets te gaan
doen aan de overdracht van pelgrimsliedkunst. Het bestuur stelt voor dat leden met
muzikale belangstelling zich tijdens de pauze van de komende ledenvergadering
verenigen om te kijken of we niet kunnen komen tot de vorming van een groep die
tijdens vergaderingen pelgrimsliederen ten gehore wil brengen.
Najaarsbijeenkomst te Maastricht
In verband met de organisatie van de internationale najaarsbijenkomst in Maastricht
wil het bestuur graag weten hoeveel bedden er gereserveerd moeten worden in
Sportel de Dousberg. Bij de uitnodiging voor de voorjaarsvergadering van 20 maart
a.s. zult u de volgende vragen vinden:
- Bent u van plan deel te nemen aan de najaarsbijeenkomst op 30 en 31 oktober
1993 in Maastricht? JA/NEE

- Zo ja, zult u dan inschrijven voor een bed in Sportel de Dousberg rekening hou-
dend met een accomodatie van 4 tot 14 bedden op een kamer? JAINEE
Wj verzoeken u nu al vast over deze vragen na te denken.
87 Verhuizing bestuursleden
Zowel de secretarislpenningmeester als de tweede secretaris van het Genootschap
zijn verhuisd.
Het nieuwe adres van het Genootschap voor wat betreft betalingen, bestellingen en
overige secretariaatszaken is:
Nederlands Genootschap van Sint Jacob
Granaat 36,
1703 BD HEERHUGOWAARD. ZP 022074lQ76.
De leden worden er nogmaals op gewezen dat bestellingen pas worden uitgevoerd
als het verschuldigde bedrag op de rekening van het Genootschap is bijgeschreven
(Postbank 51 51 146). Bij betaling kunnen bestelnummers worden vermeld zodat geen
aparte brief verzonden hoeft te worden. Bij bestelling van een Pelgrimspaspoort
dienen de leden er rekening mee te houden dat de aanmaak hiervan enige tijd vergt
en derhalve tijdig dient te geschieden onder vermelding van uw eigen paspoort-
nummer.
De tweede secretaris verzorgt de ledenadministratie, tevens archief Compostellana's
en de ledenservice, zijn nieuwe adres is:
N.J. Zijp
G. Scheltestraat 33,
1785 CN DEN HELDER. B 02230-32572.
Betaling contributie 1993
Om de penningmeester veel werk en het Genootschap kosten te besparen wordt u
verzocht het verschuldigde lidmaatschapgeld door middel van een eigen giro- of
bankopdracht over te maken op girorekening 51 51 146 ten name van het Genoot-
schap van St. Jacob te Heerhugewaard.
De lidmaatschapsgelden bedragen:
Eén lid op een adres f 30,-
Twee leden op een adres f 50,-
Bij twee leden op een adres wordt slechts één 'Jacobsstaf' toegezonden.
Als beide leden een 'Jacobsstaf' wensen te ontvangen is tweemaal de enkelvoudige
contributie verschuldigd.

COMPOSTELLANA'S
In het afgelopen jaar zijn er iets meer pelgrimspassen (121) uitgereikt dan in
1991 (114).
Gemeten aan het aantal COMPOSTELLANA'S (64) dat wij na afloop in copie
mochten ontvangen zijn er ook meer mensen in Santiago aangekomen; deze
staan hieronder in chronologische volgorde vermeld.
Onze felicitaties, het zal wel weer menig zweetdruppeltje hebben gekost.
Degenen die dit jaar vertrekken dienen wel zo vroeg mogelijk een pelgrimspas
aan te vragen (ook de penningmeester en de tweede secretaris gaan dit jaar
met vakantie!).
Nico Zijp
W.A.M. Louwers, Veldhoven 20-7-88; T. de Vreede, Boxmeer 19-7-89; S.M. Rijpkema,
Oss 5-7-90; R. van Zutphen, Haarlem 8-4-91; F. van Vroonhoven, Leiden 4-5-91; D.
v/d Does, Leiden 4-5-91; P. van Rijswijck en J. van Rijswijck-de Ruyter, Eindhoven 31 -
5-91; E.M.T Cox, Ooy 17-6-91; J.A. van Velzen, Rotterdam 26-6-91; D.W.M. van Lent,
Oosterhout 27-6-91; M. Steckelenburg, Maastricht 21-7-91; R.H.H.M. v/d Bemt,
Tilburg 14-8-91; F.A.M.M. Wetzels, Breda 20-8-91; Th.M. van Herpen, J.W. van
Herpen en M. van Herpen, Uden 23-8-91; W.A. van Koppen en M.J.H. van Koppen-
Becht, Roosendaal 15-4-92; G.J.A. de Haan, Etten Leur 30-4-92; L.F. Ter Burg en
G.C. Ter Burgde Jong, Amstelveen 20-5-92; A.W.A.J. Demouge, Uden 4-6-92; M.
Ballering en S. BalleringSchrijvershof, Gouda 5-6-92; P.J. Vader en M.E. Vader-
Jonker, Zuid Scharwoude 15-6-92; C.A. Beerens en M. BeerensJongma, Eersel 15-6-
92; W.J. Bonekamp, Ulvenhout 17-6-92; A.C. Seijsener en G.M. Seijsener-Hulsbosch,
Hillegom 17-6-92; M.A.N. Stocking-Korzen, Scherpenzeel 17-6-92; J.H.M. Seebregts
en T. Seebregts, Haren 18-6-92; A.L.M.M. Boelen, Tiel 22-6-92; J.G.H.R. Diephuis,
Lochem 23-6-92; A.M.H. Limpens, Maastricht 25-6-92; N.C. v/d Hoorn en E.G. v/d
Hoorn-Volger, Assendelft 27-6-92; A. Kook en A.M. Kools-Eerden, Kalenberg 30-6-92;
G.J. Fijnout-Belderbos, Zelderheide 2-7-92; E.N. Ouwerkerk, Geesteren 9-7-92; W.L. P.
Vervuren en T.M.A. Vervuren-Keulers, Maasmechelen 9-7-92; M. Priem en J. Priem,
Diemen 12-7-92; B.J.L. de Rode, Almelo 16-7-92; H.J. van Bemmel, Voorschoten 16-
7-92; R. Sibie, Alphen a/d Rijn 17-7-92; M. Kannekens, Roosendaal 21 -7-92; G.A.
Boerrigter, Hengelo 22-7-92; W. Dodemont, Vlijmen 23-7-92; J.W. van Reijn, Rijswijk
23-7-92; L.P.A. Paanakker, Rijswijk 23-7-92; M. Teuwen-Wetemans, Stramproy 25-7-
92; N. H. Kervezee, Rotterdam 25-7-92; M. A. M. van Rooij, '~Hertogenbosch 25-7-92; J.
Bruinsma, Tilburg 10-8-92; J.T.M. Fijnaut en S. Fijnaut, Zelderheide 10-8-92; J.I. v/d
Aarsen, Oud Gastel 1 18-92; J.W.J. Petri, Breda 17-8-92; H.P.L. van Gemert en I.M.J.
van Gemert-Buys, Boxmeer 24-8-92; P.J. Middendorp en P. Middendorp, Geldrop 14-
9-92; A.B. Alink-Esman, Borne 14-9-92; A. Haddink, Diepenveen 15-9-92; H.A.W.
Rijntjes, Den Haag 16-9-92; I.W. Lekkerkerker, Amsterdam 19-9-92; J.J. Bastiaans,
Mook 23-9-92; M. Gleichman, Amsterdam 30-9-92; H.J. Pleijers, Geleen 30-9-92; P.
van Tiel, Breda 7-10-92; B. Beemster, Breda 7-10-92; J.G. v/d Wal, Delft 16-1 0-92;
R.R. v/d Brink, Megen 24-1 0-92,

VAN ONZE BUITENLANDSE VRIENDEN
en vrienden in het buitenland:
I n verband met het M o Santo heeft het ensemble Venance Fortunat aangekondigd
dit jaar een programma te brengen dat bestaat uit liederen uit de Codex Calictinus.
Venance Fortunat is een Franse zanggroep, gespecialiseerd in middeleeuwse
muziek. Mocht u dit jaar tijdens een verblijf in Frankrijk, of misschien wel tijdens het
festival van de oude muziek in Utrecht, deze groep aangekondigd zien, aarzel niet
om er heen te gaan! Het is de bedoeling dat er in april een dubbel-CD met hun
muziek uitkomt.
LE PECTEN, het tijdschrift van het Waals genootschap verhaalt vol trots van het
herstel van een traditie. Op 18 september werd weer een Jacobsprocessie gehouden
waarbij een beeld van de heilige Jacobus werd meegedragen. Dit beeld is een
geschenk van de Xunta de Galicia. De processie werd ooit jaarlijks gehouden tussen
1502 en 1767.
ULTREiA nr. 10, van het Zwitsers genootschap, staat zoals gewoonlijk weer boorde-
wol informatie. Vijf pagina's over het Heilig jaar en alles wat daarmee samenhangt, het
eerste deel van de levensbeschrijving van de heilige Jacobus die te vinden is in de
Legenda Aurea van Jacobus Voraginus, het eerste deel van een artikel over pelgrims-
plaatsen door Klaus Herbers en het vervolg van een pelgrimsverslag van Hans von
Waltheym uit 1474. En dat is dan nog maar de helft van dit nummer!
BULLETIN nr. 44 van het Engels genootschap meldt in de sector 'georganiseerde
studietochten': van 5 tot 19 juni en van 12 tot 26 september in Spanje voor de prijs
wan 1200 tot 1400 Engelse ponden en van 15 tot 29 mei in Frankrijk voor de prijs van
930 tot 1130 Engelse ponden. Inlichtingen: ACE, Brabraham, Cambridge CB2 4AP.
Ook Ierland heeft nu zijn eigen Jacobusgenootschap, voluit: The Irish Society of the
Friends of St. James. De secretaris heet Patricia Kennedy en woont 13 Ardoyne
House, Pembroke Park, Dublin 4.
Het herstel van de door de Engelsen gesponsorde refugio Gaucelmo vordert ge-
staag. Afgelopen zomer is er een flink stuk dak vernieuwd. Ook heeft men een
nieuwe fondsenwervingsaktie bedacht voor het onderhoud in de toekomst. De
Engelse leden wordt verzocht met een bijdrage van 50 pond een week naar keuze te
sponsoren in de periode van 5 april tot 24 oktober 1993.

UIT DE REGIO'S
0 REGIO AMSTERDAM
Contactpersoon: Janna Baaijens, Geerdinkhof 31 , 1 103 PP Amsterdam,
e 020-69961 73
De eerstvolgende regiobijeenkomst is op zaterdag 3 april. Wandeling naar het
Muiderslot.
0 REGIO NOORD-HOLLAND BOVEN HET X/
Contactpersoon: Mieneke Jas, Grote Noord 3, 1621 KD Hoorn,
a 02290-1 521 0
O REGIO BOLLENSTREEK - RIJNLAND
Contactpersoon: C.G. van Tongeren, Pijlkruidstraat 15, 2215 GE Voorhout,
02522-31 147
O REGiO DEN HAAG
Contactpersoon: Geertrui van Traa, Elia Kazanstrook 104,
O REGIO MIDDEN NEDERLAND
2726 VG Zoetermeer, ?P 079-425344 en
Janneke Kootte-v/d Heuvel, Parkweg 137,
2771 AH Voorburg.
Contactpersoon: Hanny Pouderoyen, Fazantenkamp 576,
3607 DG Maarsenbroek. e 034655-69133
O REGIO BREDA
Contactpersoon: A. Claessen, Raaimoeren 31, 4824 KA Breda.
O REGIO TILBURG
Contactpersoon: E.C.C.M. van Helmond-van Berkel, 'Leyenhorst',
Gemullenhoekenweg 14C, 5062 CD Oisterwijk,
a 02442-1 6582
0 REGIO 's-HERTOGENBOSCH - OSS
Contactpersoon: Vera Stassen-Susa, Doornakkerlaan 14, 5282 PS Boxtel,
a O4 1 1 6-72793

De leden van onze regio werden op zondag 24 januari.j.1. zeer gastvrij ontvangen
door broeder Fons, die ons een inleiding gaf en ook een rondleiding langs ,de
verschillende onderdelen van het werk op de St. Jacobushoeve te Vessem.
De hoeve is een Brabantse boerderij uit het begin van de vorige eeuw. In 1989 heeft
broeder Fons van der Laan van de broeders van Dongen hier een aantal projecten
opgezet, waarvan de opbrengsten ten goede zouden komen aan landen in de derde
wereld.
AI spoedig wist broeder Fons heel wat mensen enthousiast te maken. Nu heeft hij de
vaste medewerking van zo'n tachtig vrijwilligers. Er is een kringloopbedrijf voor
huishoudelijke artikelen, meubelen, geluidsapparatuur, kleding, boeken etc. Meerdere
hobbyisten zorgen ervoor dat alle aangeboden artikelen in goede staat verkeren.
Verder is er een wereldwinkel, een verkooppunt van Unicef, kledinginzameling en .-
verzending en de mogelijkjeid om brieven te schrijven voor Amnesty International.
Pelgrims vinden in de hoeve een ontmoetingspunt, informatie over de weg naar
Santiago en een droog plekje voor de nacht.
Broeder Fons nam ons aan de hand van dia's mee op zijn voettocht naar Santiago
de Compostela. Een goed besteedde en indrukwekkende middag.
Vera Stassen-Sussa
O REGIO ElNDHOVEN/HELMOND
Contactpersoon: Jac. A. van Hooren, Dardanuspad 17, 5631 KE Eindhoven,
e O40430776 en
Bart Leemrijse, Pasteurlaan 57, 5644 JB Eindhoven,
e 040-1 1941 2
0 REGIO LIMBURG
Contactpersoon: B. Hou ben, Akkerweide 1 10, 6431 GZ Hoensbroek,
O REGIO NIJMEGEN - ARNHEM
Contactpersoon: Ted van Gaalen, g rekel straat 19, 6533 RB Nijmegen,
e 080-565043
O REGIO OOST NEDERLAND
Contactpersoon: A. van ~ess'el, Enschedesestraat 116, 7551 ES Hengelo,
T? 074-91 7879
O REGIO FRIESLAND
Contactpersoon: C.P.J. Meijer, Mauritsplein 31, 8931 DL Leeuwarden.
Loopdag 4 oktober 1992. De Friezen kozen dit jaar dierendag uit voor het lopen van
het tweede deel van de oeroude verbindingsweg van de oostelijke zandgronden,
langs de rivier de Boorne, in de richting van het 'Oud en Grijs' Stavoren. We legden

het gedeelte Nij-Beets-Klooster/Nes af, ongeveer vijftien kilometer. Het weer was veel
beter dan verwacht; galsheldeï, ergens tussen zomer en winter. Uit het oosten woei
een scherpe oostenwind: de 'Bean-hearre', de oosterwind die vroeger de paardebo-
nen op hun stellingen droogde en daarom de 'Hear de Bonen' worden genoemd.
Voor de wind uit 'zeilden' we over de 'Friese Meseta', de Beetster Hooilanden. De
vroegere Leppadyk is bij de vervening vergraven en dus volgden we de Geawei die
in 1531 werd aangelegd.
De vlakte nodigde uit tot stilte maar gaf ook ruimte tot gesprek. Tegen vijven kwamen
we aan in Oldeboorn, volgens de (wetenschappelijk omstreden) overlevering het
oudste dorp van Friesland. Bonifatius moet er nog gepicknickt hebben en Karel
Martel heeft er een belangrijke slag uitgevochten. Na de slag bij de Boorne hoorden
de Friezen bij het Frankische-rijk en gingen ze over naar het christelijk geloof.
Ook vermeldt het geschiedboek dat hier in 1413 een basilisk het grondwater volko-
men had verpest. Door de verpestende stank stierven twaalf mannen, vier vrouwen
en twee kinderen. Zo'n basilisk ontstond wanneer een glasblazer het zevende jaar
water en aarde geen rust gunde maar doorwerkte. Een milieudelict van eeuwen her.
Wij rustten wel, dronken een bakje koffie en belden naar de kookploeg dat het wel
'wat later' zou worden.
Het laatste gedeelte van de tocht voerde ons over de noordelijke oever van de
Boorne naar het klooster van de Duitde ridders in Nes. Van het "Nesser Huis" bleef
slechts de kerkterp bewaard met grafstenen en een klokkenstoel. Knooppunt van
wegen tussen Leeuwrden en Zwolle, Stavoren en Groningen. Wonderlijk was het
zonlicht boven de oude rivier. We wisten niet dat in die zelfde vooravond het Israëli-
sche vliegtuig neerstorte op de Bijlmer en zo deze oktoberavond, onder een turquoi-
se lucht, voorgoed grifte in de herinnering van velen.
We reisden naar Balk, waar ons een heerlijk maal wachtte, door Riet en Marijke
bereid en in de Liudgerkerk was een vesperdienst rond de Psalm waarop Cecile dit
jaar liep: Als God ons thuisbrengt uit onze ballingschap.
Doordat de wandeling langer was uitgevallen dan gedacht, kwam het avondprogram-
ma in de knel. Misschien moeten we niet teveel in een keer willen, mensen komen en
gaan, de pelgrimsweg blijft.
Afspraken: zondag 28 maart bijeenkomst bij Cees, De Zwaan 106 te Dokkum.
Onderwerpen: eigen zomerplannen en hoe/wanneer en waar volgende loopdag.
Jan van der Wal
O REGIO GRONINGEN
Contactpersoon: Thom Oosterhof, Mozartstraat 31, 9722 EB Groningen,
%F 050-255 144

AGENDA
februari '93
19 februari
4 maart
5!6 maart:
6 maart
6 maart
20 maart
20 maart
28 maart
3 april
30 mei
juli
24 juli
25 juli
25/26 september
oktober
30131 oktober
Toulouse: Colloque International sur les Cheminc de SainMac-
ques.
Brussel. Centro Galego: bijeenkomst van het Waals genootschap
Dolen met Don Quijote - dialezing door Annet van Wiechen en
Ruud Conens. Trefcentrum, Moleristraat 74, Enschede. Aanvang
19.30 uur.
Soleure (CH.) Studiedagen van het Zwitsers genootschap.
Regiobijeenkomst Bollenstreek-Rijnland.
Regiobijeenkomst Eindhoven, 10 uur Jacobushoeve te ~esse'm.
Tongerlo (B.): Voorjaarsbijeenkomst van het Vlaams Genootschap
van Santiago de Compostela.
Utrecht: Voorjaarsvergadering van het Nederlands Genootschap
van Sint-Jacob.
Regiobijeenkomst Friesland, De Zwaan 106 te Dokkum.
Regiobijeenkomst Amsterdam, wandeling naar het Muiderslot.
Ikoonwijding - wijding van de ikoon van H. Jacobus jn de kerk te
Vessem
Sahagun: voettocht naar Santiago, inlichtingen: Joaquin Mencos
Doussinague, clAnsoleaga 14-30, E-31 001 Pamplona
Chambéry: begin van een 7-daagse wandeltocht naar Valence in
het voetspoor van Kunig von Vach (1495)
Feestdag van de heilige Jacobus
Antwerpen: Viering met hoogmis in de kerk van de heilige Jaco-
bus.
Zurich: het Zwitsers genootschap zoekt in deze stad naar sporen
van Jacobus
eerste of tweede zaterdag: Antwerpen: studiedag met ais titel: 'In
het spoor van de heilige Jacobus'
Viering van het heilig jaar met de zustergenootschappen van
Duitsland, Wallonië en Vlaanderen, op de Dousberg-Maastricht
Voor meer inlichtingen over de buitenlandse activiteiten kunt u contact opnemen met
de secretaris internationaal: Frank Claessen, Raaimoeren 31, 4824 KA Breda.
i
Kopij voor 'de Jacobcstaf' nummer 18 bij voorkeur insturen op schijf (zie colofon)
voor t5 mei naar het redactie-adres: Grote Noord 3, 1621 KD HOORN

ONS POSTORDERBEDRIJF
Hieronder vindt u een lijst van de verkrijgbare
artikelen, elk voorzien van een nummer en de
prijs inclusief verzendkosten. U voidoet het
totaalbedrag door middel van betaling op
Postbank-nummer 515.1 1.46 t.n.v. de Penning-
meester Nederlands Genootschap van SintJa-
cob te Heerhugowaard onder vermelding van
het (de) nummer(s) van de door u gewenste
artikelen.
Na ontvangst van het bedrag wordt het bestel-
de toegezonden aan het adres dat op het giro-
formulier staat vermeld.
Bij bestelling van een PELGRIMSPAS dient u
uw paspoortnummer op te geven aan het
hieronderstaande adres.
Als uw overschrijving door een bank wordt
verwerkt; dient u een lijst van de bestelde
artikelen separaat toe te zenden aan:
J.A.Ch. Giiengack,
Granaat 36,
1703 BD Heerhugowaard.
ZOEKERTJES
NR ARTIKEL
01 Alfabetische ledenlijst
02 Ledenlijst volgens postcode
03 Gebed van pelgrim
04 Stickers (20 stuks)
05 Literatuurlijst
06 Pelgrimspas
08 Lijd refugio's
09 Gids voor Spanje
(uit het Engek vertaald)
10 DE PELGRIM nummer 10
11 DE PELGRIM nummer 11
13 DE PELGRIM nummer 13
14 DE PELGRIM nummer 14
15 DE PELGRIM nummer 15
24 DE JACOBSSTAF nummer 4
26 DE JACOBSSTAF nummer 6
27 DE JACOBSSTAF nummer 7
28 DE JACOBSSTAF nummer 8
30 DE JACOBSSTAF nummer 10
31 DE JACOBSSTAF nummer 11
32 DE JACOBSSTAF nummer 12
33 DE JACOBSSTAF nummer 13
34 DE JACOBSSTAF nummer 14
35 DE JACOBSSTAF nummer 15
36 DE JACOBSSTAF nummer 16
37 DE JACOBSSTAF nummer 17
b Wie wil er deze zomer enkele weken mee op stap langs één van de
oude routes? Pelgrimerend, met ruimte voor de woordloze diepere
laag?
Ricky Rieter fs 08855-74735
b Wie wil met mij meelopen vanaf Orthez of St. Jean Pied de Port over de
Camino naar Santiago? Iedere dag 's morgens gemiddeld 25 km., bij
voorkeur na 25 juli.
Loe Hermans, St. Servaasbolwerk 55a, 627 l NA Maastricht.

NEDERLANDS GENOOTSCHAP VAN SINT-JACOB
Indien onbestelbaar: Jachtlaan 259f, 7312 GP Apeldoorn