1 JOS DOUMA, VENI CREATOR SPIRITUS. DE MEDITATIE EN HET ...

in te zetten bij een tweetal omschrijvingen vanuit een dubbel perspectief probeer ik met die beide zaken
rekening te houden. Ik formuleer een tweetal omschrijvingen omdat het me voor het nadenken over de
prediking van groot belang lijkt vanuit een helder geformuleerd uitgangspunt te werken: de gegeven
omschrijvingen hebben dan ook allereerst een functie voor de homiletiek als het praktisch-theologische
vakgebied waarbinnen over de preek wordt gereflecteerd. Ik formuleer een tweetal omschrijvingen, een
vanuit een theologisch en een vanuit een homiletisch perspectief, om van meet af aan vast te houden dat
een praktisch-theologische homiletiek recht moet doen aan zowel theologische als empirische gegevens.
Karakteristiek voor een omschrijving vanuit theologisch perspectief is dat het allereerst om een
geloofsuitspraak gaat, een belijdenis. De prediking is een zaak van geloof: God komt aan het Woord. Of
om het met de woorden van de Heidelbergse Catechismus te zeggen: het geloof komt van de Heilige
Geest die het in onze harten werkt door de verkondiging van het evangelie (Zondag 25). Daarom vormt
de preek altijd allereerst een theologisch thema waarover in de modus van de theologie moet worden
nagedacht. Dat houdt in dat er Schriftgegevens ter sprake worden gebracht, dat de belijdenissen die in de
loop der eeuwen rondom de prediking zijn ontstaan erbij betrokken worden en dat de inzichten van
theologen uit alle eeuwen ter sprake worden gebracht. Want de preek is en blijft een geloofszaak: ‘de
prediking van het Woord van God is het Woord van God’. Op de toonhoogte van deze belijdenis,
geformuleerd in de Tweede Helvetische Confessie door Bullinger (1562), staat het theologisch nadenken
over de prediking. 19 Formeel betekent een en ander dat een theologische omschrijving geformuleerd
wordt in theologische termen: termen die aan de theologie (of de Schrift) ontleend zijn. Prediking is de
bediening van Gods Woord in de gemeente van Christus.
Karakteristiek voor een omschrijving vanuit homiletisch perspectief is dat deze tegen de achtergrond
van en voortbouwend op de theologische omschrijving ook recht doet aan het gegeven dat de preek een
vorm van communicatie is, en communicatievormen zijn voorwerp van onderzoek (niet van de theologie,
maar) van de menswetenschappen. Dat betekent dat bij de uitwerking van een omschrijving vanuit
homiletisch perspectief ook de menswetenschappen een eigen inbreng hebben en dat rekening wordt
gehouden met de werkelijkheid van de homiletische praxis. Daar komt bij dat een homiletische omschrijving
als praktisch-theologische omschrijving ook rekening zal houden met de vraag in hoeverre
deze te operationaliseren is: de omschrijving van het preekgebeuren vanuit homiletisch perspectief moet
ruimte bieden voor handelingsaanwijzingen met het oog op de voorbereiding van preken en zal daarom
geformuleerd zijn in homiletische termen. Preken is tekst en hoorder in relatie brengen.
Blijft nog de vraag hoe de beide perspectieven en de erbij behorende omschrijvingen op elkaar betrokken
zijn. Het is duidelijk dat deze vraag de meest essentiële is. In de huidige homiletiek heerst verregaande
consensus over het uitgangspunt dat bij het nadenken over en het vormen van een visie op de
preek zowel theologische als empirische gegevens een rol moeten spelen, maar de wijze waarop de relatie
tussen die beide gefundeerd en geformuleerd moet worden blijft problematisch. Vooralsnog blijkt
voor een beantwoording van deze vraagstelling een inzet bij de pneumatologie het meest vruchtbaar te
zijn. Bij een dergelijke inzet wordt aan de ene kant vastgehouden dat de Geest het geloof werkt en dat de
Geest werkt waar en wanneer Hij wil, terwijl er aan de andere kant ook alle ruimte is om na te denken
over de opdracht die uitgevoerd moet worden, omdat het nu juist kenmerkend voor de Geest is dat Hij
mensen als mensen, met al hun creatuurlijke (on)mogelijkheden inschakelt. Duidelijk moet nu in elk
geval zijn dat de overgang van het theologische naar het homiletische perspectief niet betekent dat we
dan de theologie achter ons laten en denken dat Gods spreken methodiseerbaar is.
Prediking: een theologisch perspectief
Prediking is de bediening van Gods Woord in de gemeente van Christus. Zo luidt mijn omschrijving van
het preekgebeuren vanuit theologisch perspectief. Ik sluit me daarmee nauw aan bij de gereformeerd-
7