1 JOS DOUMA, VENI CREATOR SPIRITUS. DE MEDITATIE EN HET ...

2. De metafoor van het uitvoeren vraagt expliciet aandacht voor de uitvoerder: Op welke manier gaat
hij om met het materiaal? De musicus geeft een heel persoonlijke uitvoering van een muziekwerk, een
uitvoering waarvoor zijn karakter, aanleg, emotionaliteit kortom zijn persoonlijkheid van grote betekenis
is. Toevertaald naar het preken betekent dit dat de persoon van de predikant een zeer betekenisvolle
factor is in het preken als het uitvoeren van een tekst. Op welke wijze gaat de predikant, als eerste
hoorder, om met de tekst? Op dit punt vallen begrippen als spiritualiteit en creativiteit. En uiteindelijk
gaat het om de houding vanwaaruit de predikant omgaat met de inhouden die hij vindt in de tekst. De
metafoor van het uitvoeren impliceert dus een aandachtsverschuiving ‘van inhoud naar houding’ 51 , wat
overigens zeker niet betekent dat de inhoud een onbelangrijke factor wordt: inhoud en houding zijn beide
belangrijke factoren.
3. De metafoor van het uitvoeren brengt ook het materiaal, de inhoud die wordt uitgevoerd op een
nieuwe manier in beeld. In die zin dat duidelijk wordt dat het materiaal vráágt om uitvoering. In dit
verband is het allerminst mijn intentie te suggereren dat de predikant het dode notenmateriaal tot leven
moet wekken in de preek, 52 alsof het Woord van God een dode letter zou zijn. Die opvatting wijs ik van
de hand: Gods Woord is levend en krachtig en scherper dan enig tweesnijdend zwaard (Heb.4,12). Maar
tegelijk is duidelijk dat God Zelf gewild heeft dat mensen het Woord nemen en het voluit tot klinken
brengen. In die zin zou ik ook de uitdrukking ‘de bijbel is een preekboek’ 53 willen interpreteren: het
Woord van God komt het meest tot zijn recht wanneer de ene mens de andere mens vanuit dat Woord
toespreekt en aanspreekt. In de context van deze studie betekent dat: het aan de gemeente toevertrouwde
Woord van God komt het meest tot zijn recht wanneer het tot klinken wordt gebracht door een door God
geroepen mens in het midden van de bijeengekomen gemeente van Christus op de dag van God. 54
Inderdaad: de tekst vráágt om uitvoering. Maar het is dan wel déze tekst die om uitvoering vraagt: de
uitvoerder is in hoge mate gebonden aan het voorgegeven materiaal.
4. De metafoor van het uitvoeren is niet zo krachtig dat het hele preekgebeuren in al zijn aspecten
ermee in beeld kan worden gebracht. Het gaat in deze metafoor dan ook allereerst om de relatie preek -
tekst en de rol van de predikant. Het is goed om toch op twee punten de ontoereikendheid van de
metafoor te illustreren. In de eerste plaats: de preek als bediening van Gods Woord kent ook het moment
van de confrontatie: het evangelie snijdt diep in het vlees van mensen. De metafoor van het uitvoeren
kan aan deze stand van zaken nauwelijks recht doen (tenzij het uitgangspunt genomen wordt in muziek
die bedoelt te shockeren). In de tweede plaats: een muziekuitvoering is in een bepaalde mate een
autonoom gebeuren. De musicus hoeft zich niets gelegen te laten liggen aan zijn publiek. Een en ander
betekent dat de hoorder enigszins buiten beeld raakt. Maar de metafoor van het uitvoeren bedoelt dan
ook niet de hoorder, maar vooral de predikant als uitvoerder (en als eerste hoorder) in beeld te brengen.
Noten
1 Omdat het me hier om een schets gaat, vind ik het verantwoord om de ontwikkelingen in de Amerikaanse homiletiek buiten
beschouwing te laten. Wel constateer ik dat de Amerikaanse en de Europese homiletiek steeds meer met elkaar in gesprek raken:
een positieve ontwikkeling. Voor een nadere oriëntatie in de homiletische ontwikkelingen (in Duitsland) verwijs ik naar de
volgende overzichtsartikelen: Schröer 1982; Rau 1984; HMMüller 1986; Wintzer 1987; Wintzer 1989, 11-46; Schröer 1990;
Dingemans 1992; BAMüller 1993 (waarin ook ingegaan wordt op de ontwikkelingen in de Amerikaanse homiletiek); Wintzer
1994 (waarin kort aandacht wordt besteed aan de Homiletic van de Amerikaanse homileticus Buttrick, de enige niet-Duitse
homiletische publicatie die besproken wordt). Zie verder ook: Steck 1974, 9-69; Runia 1992, 183-210; Genest 1995, 220-243;
HMMüller 1996, 133-169. Zie ook de beide Duitse bundels waarin belangrijke homiletische teksten zijn opgenomen die de
ontwikkelingen in de moderne homiletiek illustreren: Wintzer 1989; Beutel 1989.
2 Barth (1922) in: Beutel 1989, 43.
20