1 JOS DOUMA, VENI CREATOR SPIRITUS. DE MEDITATIE EN HET ...

Trimp en Velema
Als het karakter van de preek en daarmee de relatie tussen de preek en het Woord (de preektekst) niet
met de woorden ‘explicatie en applicatie’ kan worden getypeerd, hoe zou het dan wel kunnen? Trimp
kiest in een artikel over ‘Toepasselijke prediking’ 30 met gebruikmaking van dezelfde terminologie voor
de volgende benadering. Vanuit het karakter van Gods Woord als Woord dat mensen aanspreekt, zet hij
in bij de preek als bediening: de preek is de laatste handeling van een lange voorgeschiedenis (Gods
heilswerk in Christus) en een eerste handeling in een proces dat op dat moment gaat beginnen (de
gemeente maakt zich het verkondigde Woord zo eigen dat het leven met God er krachtig en gezond door
wordt en blijft). In dit alles gaat het over het werk van de Heilige Geest: de preek is als bediening van het
evangelie hét instrument van de Geest. En dat werk van de Geest is nu te typeren als toepassing: de
Geest staat ervoor in dat het heil wordt toegepast, dat het zijn bestemming bereikt in het mensenleven.
Het spreken over de toepassing van de preek heeft dus geen betrekking op het actuele en toegespitste
woord aan het eind van de preek, maar op een kenmerk van de preek als zodanig. En Trimp concludeert:
“De hele preek moet àls bediening ‘toepasselijk’ zijn. ‘Bediening’ en ‘toepassing’ zijn blijkbaar twee
woorden voor dezelfde zaak. Het is dus niet: bediening = uitleg én toepassing. Het gaat om uitleg àls
bediening = toepassing.” 31
Op dit punt moet worden vastgesteld dat er iets merkwaardigs is gebeurd: de homiletische term
‘toepassing’ is in het betoog van Trimp een theologische term geworden. Waar de homiletische term
uiteindelijk recht wil doen aan het gegeven dat het Woord bestemd is voor concrete hoorders, en de
predikant wil helpen om zijn preekvoorbereiding methodisch vorm te geven (hij kan immers, na zijn
exegese van de tekst, gaan zoeken naar de toepassing van de tekst in het leven van de hoorders), vult
Trimp de term theologisch door er het werk van de Heilige Geest in de prediking mee aan te duiden. Bij
Trimp ondergaat de term toepassing dus een betekenisverandering, en daarmee gaat zijn betoog niet
adequaat in op de gestelde problematiek. Het valt niet te ontkennen dat hij vanuit de term toepassing
belangrijke theologische opmerkingen maakt over de prediking en ook een belangrijke bijdrage levert
aan de vorming van een homiletische grondhouding, maar homiletisch-methodisch helpen die opmerkingen
niet verder: de predikant kan niets anders doen dan de tekst uitleggen, wetend en erop vertrouwend
dat die uitleg gedragen wordt door het toepasselijke werk van de Heilige Geest.
Wel introduceert Trimp de term ‘afstemming’ als facet van de bediening: waar de predikant zich niet
druk hoeft te maken om de toepassing (die is immers gegeven met de preek als bediening), heeft hij wel
zorg te dragen voor de afstemming van de preek. Trimp noemt in dat verband de volgende zaken: de
preek moet worden gehouden in gewoon Nederlands en in eigentijdse termen; de preek mag geen keukenwerk,
geen onverteerbare kost en geen duister woordgebruik bevatten; de preek moet zoveel mogelijk
rekening houden met de situatie, behoeften en problematieken die in de gemeente aanwezig zijn.
Samenvattend: de preek moet zich qua afstemming richten op een redelijk gemiddelde. Deze afstemming
vult Trimp vervolgens nader in: de predikant moet de gemeente, de preekstoel en de tekst respecteren,
soms moet hij heel concreet en toegespitst spreken en zich ver in het praktische leven van de gemeenteleden
begeven en ook kan het gebeuren dat de predikant in bepaalde kwesties geen duidelijk ja of nee moet
laten horen, maar de blik van de gemeente moet verruimen. 32
De categorie van de afstemming, die in de plaats van de homiletische term toepassing lijkt te komen,
is in dit verband wel erg formeel bepaald. En waar Trimp meer inhoudelijke zaken ter sprake brengt,
blijkt het eigenlijk te gaan om een aantal pastorale wijsheden. Ik heb dan ook de indruk dat de term
afstemming te weinig mogelijkheden biedt om tot een werkelijk inhoudelijk-homiletische (en ook
homiletisch-methodisch vruchtbare) benadering te komen van de vraag die aan de orde is: Op welke
manier kan de predikant bij zijn preekvoorbereiding recht doen aan het gegeven dat de preek het Woordvan-God-dat-voor-mensen-bestemd-is
bedoelt ter sprake te brengen?
14