11 Een blikje in de tijd - Grasspriet

18
Grasspriet 13 – Groenten
11 Een blikje in de tijd
Fran ligt dromerig naar een leeg
conservenblikje in haar hand te
kijken. "Toch wel knap dat wij
groenten zo lang kunnen bewaren",
mompelt ze. "Ik vraag mij alleen
af hoe de mensen dat vroeger
deden." "Er is maar één middel om
dat uit te vissen",antwoordt Balthazar.
"Naar de teletijdmachine!
Waar wil je eerst naar toe?" "Laat
ons maar eens zo ver mogelijk terug
gaan", lacht Fran enthousiast.
"Dat ziet er daar niet zo leuk uit",
zegt Balthazar. En gelijk heeft hij.
Blijkbaar zijn ze midden in een
ruzie terechtgekomen. Een man
roept en brult tegen zijn kinderen:
"Ik had jullie nog zo op het
hart gedrukt enkel te plukken wat
we nodig hebben voor één dag.
Maar neen, niet luisteren en toch
alles plukken. Alles wat we vandaag
niet opeten zal morgen bedorven
zijn. Bovendien vinden we nu geen
voedsel meer in de buurt. Dat
betekent dus inpakken en verder
trekken tot we nieuw voedsel vinden.
Denk er in het vervolg aan
dat je enkel plukt wat we onmiddellijk
kunnen opeten. De rest
wordt toch maar slecht!" Nog binnensmonds
vloekend begint de
man zijn spullen bij elkaar te
zoeken en in te pakken.
"Laat ons ook maar vertrekken",
oppert Fran. "Ja, ik wil nog wel
eens naar de oude Egyptenaren",
antwoordt Balthazar, "als ze
mummies zolang kunnen bewaren,
zullen ze dat ook wel met hun
voedsel kunnen!" Een simpele
druk op de knop brengt ze naar
een markt in de schaduw van de
piramiden. Onmiddellijk worden
ze aangeklampt door een verkoper:
"Zijn de vreemdelingen op reis
door ons land? Zorg dan dat je
voldoende voedsel meeneemt op
tocht. Ik kan jullie deze gedroogde
dadels aanbevelen. Die kan je heel
lang bewaren, en toch blijven ze
lekker en voedzaam." "Heb je niks
anders?" vraagt Balthazar die het
niet begrepen heeft op gedroogd
voedsel. "Tja, vers voedsel bederft
vlug bij deze temperatuur. Je kan
misschien proberen om het in zout
te leggen, maar dat lukt niet met
alle voedsel. Je kan natuurlijk ook
alles in een kruik in de grond stoppen.
In die kruik is het frisser en
bewaart alles een beetje langer.
Maar op tocht heb je niets aan
deze bewaarpotten." "Laat ons
maar vlug verder reizen voor we
verhongeren of ziek worden van
bedorven voedsel", stelt Fran voor.
De Middeleeuwen brengen onze
vrienden niet veel nieuws. Alhoewel,
in de bossen rond de kastelen
en de abdijen treffen ze een
paar rare bouwsels aan. Nieuwsgierig
trekken ze op onderzoek.

Ze slagen er in om binnen te
dringen in één van die bouwsels.
Nou ja, eigenlijk is het gewoon
een put met een koepel boven.
Die ligt vol met grote ijsblokken
en pakjes voedsel. Fran en Balthazar
kijken zo geboeid rond
dat ze pas merken dat iemand
hen betrapt als ze bij de kraag gegrepen
worden. "Wat doen jullie
hier?", vraagt hij nors. "Ik... wij...
euh...", stamelt Fran. "Hoe kan dat,
midden in de zomer, al dat ijs?" "In
de winter zagen we grote blokken
ijs uit de vijver die we hier opstapelen.
Daar leggen we dan ons voedsel
bij, zodat het langer bewaart.
En van inbrekers moeten we hier
niet hebben. Scheer jullie dus weg
vooraleer ik mij bedenk..."
Hals over kop vluchten Fran en
Balthazar naar de teletijdmachine.
Balthazar draait de knop naar het
einde van de 17de eeuw en plotseling
bevinden ze zich in Nederland
in het huis van Antonie Van
Leeuwenhoek. Die staat heel geboeid
door een primitieve microscoop
te turen. "Wat heeft dat nu
met het bewaren van voedsel te
maken?" vraagt Fran. "Sssstt!",sist
Balthazar, "anders horen we niet
wat hij zegt!" En inderdaad, de
“Wat zit hier allemaal aan kleine organismen op die sla zeg!
man mompelt binnensmonds:
"Wat zit hier allemaal aan kleine
organismen op die sla zeg!
En gisteren op de wortels en de
tomaten zag ik al hetzelfde. Zouden
die ervoor verantwoordelijk
zijn dat ons voedsel zo snel bederft?
Dan moeten we een middel vinden
om die organismen te vernietigen."
"Ja", fluistert Balthazar, "dat heeft
hij goed gezien. Maar het zal nog
jaren duren vooraleer dat lukt.
Daarvoor moeten we naar Napoleon!"
"We zijn al weg", lacht Fran
en zij richt de teletijdmachine op
Frankrijk begin 19de eeuw.
Daar komen ze net op tijd om te
zien hoe Nicolas Appert uit handen
van Napoleon een prijs in
ontvangst mag nemen voor de
revolutionaire manier van voedsel
bewaren die hij heeft ontwikkeld,
namelijk het steriliseren.
Geboeid luistert iedereen terwijl
hij zijn werkwijze uit de doeken
doet: "Nadat de groenten gekookt
zijn, worden ze luchtdicht verpakt
in glazen potten. Door het koken
worden alle bacteriën gedood en
door het luchtdicht verpakken
kunnen er geen nieuwe aan het
voedsel. Daardoor kan het dus langer
bewaard worden."
"Maar wanneer zijn de mensen
dan blikken gaan gebruiken?",mijmert
Fran. Het lijkt wel of de teletijdmachine
haar gedachten kan
lezen, want opeens bevinden ze
zich een paar jaar verder in
Engeland. De breekbaarheid van
de glazen potten bleef een probleem
als men de groenten
wilde vervoeren. Daar had de Engelsman
Peter Durant iets op gevonden.
Hij gebruikte de werkwijze
van Appert, maar gebruikte
blikken dozen in plaats van glas.
"Tijd voor geboortekaartjes", grapt
Balthazar, "de conservenblikjes zijn
geboren!"
"Toch wel een boeiende uitstap",
besluit Fran. "Maar toch ben ik blij
dat ik nu leef. De 20ste eeuw heeft
immers nog heel wat nieuws gebracht.
De technieken van steriliseren
en pasteuriseren zijn de laatste
jaren nog fel verbeterd. Bovendien
verbeterde de kwaliteit van de
blikjes en ontdekte men de techniek
van diepvriezen. Ook slaagde
men erin om groenten luchtdicht
te verpakken zodat ze een paar
dagen houdbaar blijven."
"Mmmm…", mijmert Balthazar,
“truffels uit blik…”
19
Grasspriet 13 – Groenten

Oudste Tijden
... tot 800 v. Chr.
20
Grasspriet 13 – Groenten
Oudheid
1. Staakwoorden
Onderstreep de staakwoorden in deze vijf zinnen. Noteer op de tijdlijn de onderstreepte
staakwoorden.
Vul ook de ontbrekende data in.
1 Sterilisatie, een nieuwe manier om voedsel te bewaren.
2 Peter Durant vindt de conservenblikken uit.
3 IJskelders zijn een ideale manier om pakjes voedsel te bewaren.
4 Voedsel wordt in bewaarpotten gestopt onder de grond.
5 Geplukte vruchten worden onmiddellijk geconsumeerd, het voedsel voor lange tijd bewaren kan niet.
800 v. Chr. - 500 na Chr.
0
Middeleeuwen
Welke belangrijke gebeurtenissen kan je nog op de tijdlijn toevoegen?
2. Een blikje in de tijd
Leg de woordspeling in de titel uit.
3. Steriliseren en pasteuriseren
Zoek het verschil op tussen steriliseren en pasteuriseren.
Geef de voor- en nadelen.
Welke voedingsmiddelen worden gesteriliseerd en welke
gepasteuriseerd?
1000
Nieuwe tijd
1500 – 1800
Nieuwste tijd
2000
Eigen tijd
1945 - ...

1. Blikuitvinder
Zie je zelf eens als uitvinder ten tijde van Napoleon.
Appert had het conservenblikje al uitgevonden maar
Napoleon verwacht van jou dat jij de blikopener uitvindt.
Beschrijf eens hoe jij dit aan boord hebt gelegd en zorg maar
dat het geloofwaardig is, wil je niet onder de guillotine
belanden.
2. Een microscoop
Hoe zag Van Leeuwenhoek zijn microscoop eruit?
Ontwerp een microscoop met kosteloos materiaal.
3. Een prehistorische maaltijd
Recept voor een prehistorische maaltijd (24 personen) naar een recept van Corrie Bakels, hoogleraar paleo-economie
aan de universiteit van Leiden.
Neem:
- een grote runderschenkel (met been)
- 1 kg gort (een graansoort, denk daarbij aan gortepap)
- 1,2 kg gedroogde kapucijners, linzen of velderwten
- 1 kg versgeplukte melganzevoet of molsla (blaadjes paardebloem): veel
voorkomende (on)kruiden in je tuin
- 1 grote kom met water (15 liter)
Ga zo te werk:
Week de gort en de kapucijners elk apart, 24 uur lang, in water.
Gooi weekwater achteraf weg. Zet de schenkel op het vuur met het water.
Voeg na een half uur koken de gort erbij, een half uur daarna ook de kapucijners.
Laat dit nog een uurtje koken tot alles gaar is.
Tien minuutjes voor de soep klaar is voeg je de verse kruiden erbij.
Zout werd niet gebruikt want dat was veel te duur of niet aanwezig.
Deze dikke soep was een dagelijkse kost voor de prehistorische boeren (Neolithicum, zo'n 5000 jaar geleden) in Europa.
4. Een interview met grootouders
Ook grootouders kunnen al heel wat nuttige informatie over bewaartechnieken geven.
Laat de leerlingen maar eens met deze vragen op hen los. Welke bewaartechnieken uit de
tekst kenden de meeste grootouders?
Enkele vragen:
Hoe bewaarde men vroeger het voedsel?
Wat is pekelen?
Wat had men daarvoor nodig?
Welke groenten werden gesteriliseerd?
Hoe deed men dat en wat had men ervoor nodig?
Hebben ze bij u thuis nog dieren geslacht?
Hoe werd het vlees bewaard?
Zouten - drogen - afdekken met een laagje vet.
Wat deed men met het vlees dat men niet kon
bewaren?
Vermeld hierbij het systeem van "zendingen" waarbij
men vlees uitwisselde met elkaar. Als elk om beurt
slachtte had men op die manier steeds vers vlees.
Snap je nu het gezegde: "Gerookt vlees bewaart langer"?
knop om scherp
te stellen
knop om het staal
te verplaatsen
lens
staalhouder
21
Grasspriet 13 – Groenten