Het schoeisel van de KNIL-militair - Collectie

was hij in Bandoeng ook met zijn peloton achter prikkeldraad geraakt. Een van zijn
pantser-auto commandanten, brigadier L. (= Europees korporaal) die wegens eerdere
activiteiten gedurende de oorlog nog maar één stel nagenoeg versleten modelschoenen
over had, moest eens met nog enkele manschappen als corvee in het nabijgelegen
magazijn van onze eigen intendance helpen met schoonmaakwerk. Uiteraard waren
daar al vijandelijke militaire beheerders en bewakers aanwezig. Toen L. probeerde
een nieuw paar dienst-schoenen achterover te drukken, werd dat door de Japanners
ontdekt; L. werd mishandeld en keerde in het gevangenkamp terug met een blauw oog
en op zijn oude versleten schoenen. `Mislukt', zei hij tot de auteur, `maar ik móest het
riskeren; per slot van rekening zijn het ónze schoenen . . .'. Een week later was
brigadier L. weer bij het zelfde schoonmaakcorvee in het zelfde magazijn. Men raadt
het al: hij keerde des namiddags laat terug in het kamp, meldde zich bij zijn
commandant, de auteur en zei toen, wijzend naar zijn voeten: `Kijkt U eens luitenant;
nu is het gelukt'. Beiden keken naar onder en zagen wat hij aan had: een paar
splinternieuwe dienst-schoenen van de intendance . . .
De KNIL-krijgsgevangene en de model-schoenen
A1 de gevangen militairen hebben hun militaire schoeisel met zich mede gevoerd en zij
hebben er heel wat aan gehad. De schoenen hebben deze gevangenen onschatbare diensten
bewezen en de voeten van deze militairen zo lang mogelijk een maximale bescherming geboden.
Overal: op de koraaleilanden en vliegvelden in Oost-Indonesië, in Malakka en Singapore,
aan de rimboe-spoorweg van Centraal-Sumatra, in oorden en woestenijen van China en Indo-
China (Vietnam), in de kolenmijnen van Japan en de winter van Mantsjoerije, benevens in de
jungle bij de beruchte `railroad' van Siam (Thailand) en Burma. De mogelijkheden van het
schoeisel waren beperkt we weten het; ze waren niet ijzersterk, maar . . . ze beschermden.
De invoering van de (bruine) zeildoekse schoenen stamt uit 1908; het was bij Koninklijk
Besluit en bij gouvernementsbesluit geregeld. De uitreiking gold voor alle militairen beneden
de rang van adjunct-onderofficier. Iedere man kreeg twee paar; in de aanvang was de kleur
bruin, maar in latere jaren kwam de zwarte uitvoering. 22)
Toch heeft een aantal contracten voor levering van lederen schoenen uit Nederland nog
gezorgd voor een vertraging bij de uitvoering van de plannen met de zeildoekse schoen. De
legerleiding had al eerder met het nieuwe in Indië te vervaardigen produkt willen beginnen,
maar men moest nog wachten tot 1908, omdat eerst toen het einde van de nog lopende
contracten in Nederland in zicht kwam. Maar inmiddels was men al begonnen in Atjeh: daar
was de behoefte het grootst om alvast bruine zeildoekse schoenen te verstrekken aan alle
militairen. Nadien zouden daar ook Europeanen en Ambonnezen/Menadonezen op de nieuwe
soort overgaan. De Javanen in Atjeh - eindelijk gerechtigheid - kregen daar voor het eerst de
algemene verstrekking kort na de eeuwwisseling.
De Javaan-op-schoenen stijgt in achting
En inderdaad, lopende contracten, magazijnvoorraden, de krappe jaarlijkse budgetten van het
KNIL en de grote afstanden in de archipel, gecombineerd met de versnipperde dislocatie van
de infanterie op de Buitengewesten, dat alles maakt dat dit een taai en langdurig verhaal dreigt
te worden. En wanneer wij wellicht wat ongeduldig zijn geworden en ons in gemoede zijn
gaan afvragen wanneer nu, nadat de principebeslissingen waren genomen, de laatste Inlandse
soldaat van de blote voeten in zijn model-schoenen overstapte, dan moeten wij dat tijdstip
zoeken vlak voor of in het eerste jaar van de Eerste Wereldoorlog. Immers, het
`Wetenschappelijk Jaarbericht' van de Nederlandse Vereniging ter Beoefening van de Krijgswetenschap
van 1910 vertelt in zijn hoofdstuk dat aan het KNIL is gewijd, dat in dat jaar