Het schoeisel van de KNIL-militair - Collectie

Toen de auteur van dit artikel als jong tweede-luitenant aan het eind van de jaren dertig, uit
Nederland per mailstomer in zijn garnizoen op Java aankwam, meldde hij zich dadelijk na de
ontscheping in smetteloos wit uniform met sabel en handschoenen bij de chefs van zijn korps
van indeling. Daar vernam hij onder meer dat reeds de volgende ochtend bij de velddienst op
hem gerekend werd. Appel en daarna afmars te 07.30 uur. Aangezien zowel het dienstschoeisel
als de grijsgroene velduniform van de Garoet-stoffage niet reeds in het moederland
doch pas in Indië beschikbaar waren, bezocht hij na de diverse plichtplegingen in het
kampement nog de lokaliteiten van de korporaal-kleermaker en de korporaal-schoenmaker:
beide Javaanse militairen: ze stonden al klaar en wisten dat die nieuwe jonge luitenant
gekleed en geschoeid moest worden. Het aanmeten van voorlopig twee stellen jassen en
broeken (nog twee stellen voor een week later) met alles er op en er aan, dat was routine.
Meteen snorde de naaimachine al; passen was bij deze kleermaker nooit nodig, lachte hij. De
twee paar model intendance-schoenen (niet van de Chinees hoor) waren in goede maatverpassing
present; de fourier had al tevoren naar des luitenants maat gevraagd: onder een der
paren nog kopspijkers aangebracht. Het waren mooie schoenen, zwart zeildoek en belegstukken
van zwart leder; de veters er al in en goed gepoetst. De volgende ochtend vroeg - bij
duisternis nog - meldden de toegevoegde manschappen van zowel de kleer- als de schoenmaker
zich model in het pension op de open voorgalerij van de kamer die de auteur had
betrokken, dicht bij het kampement. De uniform zat als gegoten en de modelschoenen met
knarsende kopspijkers liepen stevig en soepel: ze waren nog wat nat: dan liepen ze prettig in,
vertrouwde de Javaanse soldaat - toegevoegd van de schoenmakerij de wat vreemd kijkende
luitenant toe. In het kampement de gisteren nog even gepaste bamboe-hoed met rood-witblauwe
kokarde opgezet, het klaargelegde leerwerk en wapening omgehangen: en klaar was
het voor appel en afmars. De modelschoenen liepen meteen heerlijk: bij doorschrijding van
natte rijstvelden (sawah's) en nog enige moerassige stroken werden schoenen, sokken en
voeten doornat. Doch bij terugkeer in het kampement tegen de tijd voor het appel voor
`soepeten', te 13.00 uur (lunchtijd) was alles alweer droog. Het was een geslaagde
kennismaking geweest met de modelschoen van het KNIL die al zo'n merkwaardige voorgeschiedenis
had gehad. De Javaanse manschappen hadden ook die dag goed hun best gedaan:
zij hadden uiteraard allen velddienst-schoeisel aan: alsof het altijd zo geweest was . . .
Mobilisatie en de militaire catastrofe
Reeds in de loop van het jaar 1941 kwamen enige groeperingen van het KNIL in een paraatheid
te verkeren welke in feite naar een gedeeltelijke mobilisatie groeide. Toen vervolgens
Japan op 8 december van dat jaar plotseling de Amerikaanse- en Britse strijdkrachten in de
Pacific aanviel, verklaarde Nederland de oorlog aan Japan. Het KNIL werd daarop terstond
volledig gemobiliseerd. Al die extra duizenden opgeroepenen hadden toen het modelschoeisel
dagelijks nodig.
Toen na een reeks van nederlagen in de eerste drie maanden van de Pacific-oorlog in maart
1942 de capitulatie van het KNIL (en de ondergang van Nederlands-Indië) een feit was
geworden, kwamen onder meer alle Europese militairen voor de tijd van 3,5 jaar in krijgsgevangenschap.
Het gros van hen kwam in erbarmelijke omstandigheden terecht en moest moest
gedurende die barre jaren in Indië, maar vooral ook in diverse landen daar buiten,
slavenarbeid verrichten. Ruim 21% van hen keerde nimmer terug terwijl een aanzienlijk
percentage lichamelijk en (of) geestelijk gebroken werd.
Bij de capitulatie kwamen alle magazijnen van het KNIL in handen van de Japanners.
De schoenen van brigadier L.
Een tragi-komisch kort verhaal over schoenen in deze periode wil de auteur de reeds
vermoeide lezer niet onthouden. Kort ná de capitulatie van het KNIL in 1942 op Java