Het schoeisel van de KNIL-militair - Collectie

om bij geval van mobilisatie terstond een forse stoot te kunnen opvangen. Want sinds 1918
was de dienstplicht voor Europeanen begonnen: men moest eens in een situatie komen te
verkeren dat zowel de militie alsook de landstorm in hun geheel werden opgeroepen.
Opleg
Bij de opleg van schoeisel in magazijnen zat men bij de planning al dadelijk met de vraag van
hoeveel. Het mocht niet te weinig zijn en ook weer niet te veel. Opleg betekende na enige tijd
altijd een verlies aan kwaliteit; hoe langduriger de opleg hoe beroerder de schoen werd. En
altijd waren er uitersten: in 1933 bijvoorbeeld waren ergens in een magazijn nog enkele paren
dienstschoenen uit 1918, vijftien jaar oud dus . . . Die zullen wel aardig hard geweest zijn en
nog al kromgetrokken.
Omstreeks 1933 al had de intendance een aantal goedkope schoenen op de vrije markt
gekocht en degelijk laten onderzoeken. Die waren lichter in gewicht (want er zat minder leer
in verwerkt) en soepeler (zool dunner en slechte kwaliteit zeildoek.) Ze zaten wel prettig en
soms leek het wel maatschoeisel. En zo kwam de schoen van de particuliere markt er
aantrekkelijker voor te staan dan de schoen uit de militaire magazijnen.
Omdat het marktschoeisel niet hoefde te worden opgelegd, zat de intendance commercieel al
in het nadeel. Voorts diende de intendance voor de kosten van administratie en beheer 15% in
rekening te brengen, hetgeen ook al kostenverhogend werkte. De prijs van het leder werd,
naast de kwaliteit, ook bepaald door het gewicht en ten slotte had de intendance dure leesten
moeten laten maken. Maar, voor lange marsen op wegen was de dienst-schoen met zijn
dikkere zolen in het voordeel, want die schoen sleet minder dan de particuliere.
Intendance versus Chinees
In de gelederen van de intendance werd het probleem rond de particuliere schoen, hoewel
deze legaal was (en dus niet kon worden verboden), toch met lede ogen aangezien. Maar men
nam de uitdaging aan en in 1932 al ging de modelschoen 0,2 kilo (dat is twee ons, niet gering)
per paar lichter worden; men verkreeg dit gewichtsverlies door minder leer te gebruiken. Dit
bleek een goede zet te zijn geweest, want in het terrein zat de dienstschoen nu even prettig als
die van de Chinees en voor marsen op wegen waren ze nu gelijkwaardig. De aanmaak van
schoenen met een minder dikke en minder zware zool was verder ook uit andere
overwegingen ingegeven. Want vaak was voordien het zeildoek al versleten en stuk terwijl de
zool nog goed was. En om nu even een vergelijking te plegen: in die tijd woog de Britse
legerschoen in Brits-Indië en in Malakka per paar ruim 2 kilogram; de KNIL-schoenen wogen
per paar bijna een kilo lichter (Brits 2,19 kg: KNIL 1,25 kg). En voorts was iedere
vermindering van gewicht van belang, want de infanterist van het KNIL had - indien hij al
zijn uitrusting zonder munitie meedroeg - nu al een totale vracht te torsen van boven de 22 kg;
met organieke munitie en levensmiddelen werd het rond 26 kg. 34)
Dalende prijzen: de intendance wint
Inmiddels was de aanmaak van dienstschoeisel, met uitsluiting van enkele kleinere contracten
in de civiele sector, uitsluitend geconcentreerd in gevangenissen; in die van Djokjakarta en nu
ook te Sragen, een binnenplaats in Midden-Java aan de Grote Postweg tussen Soerakarta en
Madioen. Men verkreeg beter zeildoek dat even sterk was en uit Egyptisch katoen was
vervaardigd en dat ook minder zwaar was dan de tot nog toe gebruikte Amerikaanse katoen.
In 1935 waren er weer verbeterde leesten bij de intendance gereed gekomen, naar aanleiding
van wederom zeer vele metingen van voeten van alle landaarden in de gelederen: men had dat
gedaan in de garnizoenen Djokjakarta en Tjimahi (West-Java). Als gevolg van deze recente
metingen ging de intendance-schoen een beter model krijgen en daardoor ook een betere
pasvorm; het resultaat was dat de schoen aangenamer ging zitten. Na het onderzoek van 1931