Het schoeisel van de KNIL-militair - Collectie

schoeisel en puttees uit, maakten daar een handige draagbundel van welke ze om de hals
hingen, en gingen opgewekt keuvelend, de centjes natellend, op hun blote voeten naar huis
terug.
Schoenen van de Chinees
In de aanvang van de jaren dertig van deze eeuw manifesteerde zich, ondanks alle aangebrachte
verbeteringen in het dienst-schoeisel steeds duidelijker dat een toenemend percentage
van de militairen niet op de model-schoen liep, maar op eigen schoenen die zij gekocht
hadden in de particuliere sector (wij lazen al eerder dat zelfs Van Heutsz dat deed). In het
begin van de eeuw kwam een steeds groter aantal kleine bedrijfjes op gang, ook allengs meer
schoenmakerijtjes, vaak gedreven door nijvere Chinezen die reeds generaties lang in Indië
woonden en de marktkansen snel door hadden. In de diverse garnizoenssteden legden deze
zaakjes zich speciaal toe op het namaken van de intendance-schoen en niet zonder succes. Dat
was niet verboden; met grote vaardigheid werden militaire schoenen gemaakt, die nauwelijks
waren te onderscheiden van de schoenen uit het magazijn. En deze produkten van de Chinees
werden door de soldaten en gegradueerden grif gekocht. Het was toegestaan dit schoeisel te
dragen, mits het goed was en er reglementair uit zag. Nu, daar voldeed de Chinees geheel aan
en, nu komt het, zijn schoenen waren goedkoper dan die van de intendance. De
soldijgenietende militair (tot en met de rang van inheems sergeant 2e klasse) kreeg, zoals wij
al zagen, individueel een bepaalde periodiek beschikbaar komende som als kledinggeld.
Daaruit werd door zijn commandant geput om de man er tip-top uit te laten zien. Was de
kleding of uitrusting (PSU zouden wij nu zeggen) in kwaliteit gedaald, dan werd het
afgekeurd en mocht niet meer bij de dienst worden gebruikt. Door alle nummerinslagen van
de nummering van het artikel werd dan van dienstwege het cijfer nul (= 0) aangebracht als
kenmerk: dat artikel was dan zogezegd `genuld'. Van 's mans tegoed werd bij nieuwverstrekking
het vastgestelde bedrag afgeboekt. De rest van het geld was voor de man pure
financiële winst: een goed systeem in een beroepsleger: hoe netter zijn spullen gehandhaafd
bleven, hoe rijkelijker voor de man de kassa rinkelde. En het ging met de privé aangekocht
schoenen en de winst niet om geringe percentages, indien men de verhoudingen daarbij
betrekt. Want in 1931 kostte een paar schoenen bij de Chinees f 3,- terwijl men bij de
intendance f 7,30 moest neertellen, bijna 21/z maal zo veel.
En als men nu weet dat toen de soldij voor het gros van de soldaten per dag circa twee
kwartjes was, dan is het overbodig uit te leggen wat de gevolgen van dit prijsverschil waren.
Concurrentie
De intendance zat toen wel in een wat onbehaaglijke situatie en men kon nauwelijks
opwerken tegen de vrije markt. De statistiek was duidelijk, want per jaar kwamen ongeveer
20.000 paar uit de leger-magazijnen; de sterkte van het KNIL was ruwweg 30.000 man en als
men gemiddeld een half jaar met een paar schoenen deed, dan zouden er per jaar 60.000 paar
nodig zijn.
En er werden nu dus 40.000 paar per jaar buiten de intendance om gekocht. Anders gezegd:
twee derde van het schoeisel kwam niet van de intendance. Inderdaad een netelig vraagstuk
voor de intendance: het ging hier niet om een commercieel aandeel in de markt, maar om
geheel andere zaken. Wij noemen er even een paar: twee derde van het leger droeg schoenen
waarover ze niet te allen tijde zouden kunnen beschikken (mobilisatie, operaties ver weg van
de klassieke garnizoenen). En waren al die niet-gecontroleerde schoenen wel uit medisch
oogpunt verantwoord? En zat de door de militair geneeskundige dienst geconstateerde voetenellende
niet in het feit dat het privé-schoeisel zonder wetenschappelijke inbreng was
vervaardigd? Voorts was de intendance gebonden aan een zekere opleg voor noodgevallen en