Het schoeisel van de KNIL-militair - Collectie

velerlei zaken en ook zo af en toe over het schoeisel: we zagen zoiets al in 1871. Soms was de
kritiek in luchtige en schertsende vorm gegoten, soms ook ging het wat venijniger toe. Zonder
deze artikelen (veel over uniformen en schoeisel ook) zouden wij geen kans gezien hebben
iets over het wel en wee van de model-schoen van het KNIL samen te stellen.
En zo was er een kostelijk geval in 1913 en een beproeving bij een bataljon in Batavia van
dienstschoenen met riempjes (schets B, een plaat uit het IMT van 1913, blz. 841). De bedoeling
van de riem, die aan de schoen vast zat, was om te voorkomen dat in de nog niet
volmaakte schoen van zeildoek de hiel van de drager ging schuiven. Dat schuiven kwam
doordat de lederen neus van de schoen te plat en laag was uitgevallen; wat weer tot gevolg
had dat de grote teennagel steeds blauw werd. Nam de man, om dit euvel te verhelpen, een
maat groter, dan ging de hiel schuiven met als gevolg veel voetwonden. En toen werd, om dit
schuiven te voorkomen, de riem geprobeerd; niet alleen gingen de aldus voorziene schoenen
naar troepen op Java, maar ook naar eenheden op enkele eilanden op de Buitengewesten,
gedurende een paar jaren. Bij deze riem-schoen waren geen veters, want de riem zelf zorgde
voor de sluiting. De meeste klachten kwamen van de troepen op het Molukse eiland Ceram,
waar veel zwaar en hard bergterrein was. Bij patrouilles die steile berghellingen afdaalden,
steiltes die bezet waren met taaie lage struikjes, bleven de militairen telkenmale haken aan de
riemen en smakten dan voorover, hetgeen uitermate gevaarlijk was. Op patrouille moesten de
riemen na zware marsen een gaatje nauwer worden aangehaald om te kunnen voelen dat deze
de schoen vaster aan de voet zou gaan drukken. Dit ging net zo lang tot de riem kapot
scheurde. Troepen-officieren namen het hun manschappen niet euvel (en ze deden het zelf
ook) als deze de riem afsneden en weggooiden. `Waarom toch geen passend schoeisel?'
zuchtte men nog in 1918, `dan kan die riem weg'. Toen ook uit andere patrouille-gebieden
gelijksoortige klachten kwamen en ook meldingen dat de mannen de riemen afsneden en
wegwierpen, werd de riemschoen niet meer aangemaakt. Tot die tijd - het duurde voort in
1916 en mogelijk in 1918 - werden schoenen met riemen en zonder veters en schoenen met
veters door elkander verstrekt. Maar wanneer de verstrekking aan de man geschiedde waren
er vaak schoenen waarbij men geen veters had gedaan (die zaten er niet in) en kreeg men wel
veters, dan was er vaak maar één en geen twee. Dan moest de man veters op de pasar (=
markt) gaan kopen of in de toko (= winkel). Daar kostte de veter wel eens 2 ½ cent en dat was
duur als men maar 60 cent in vijf dagen als soldij kreeg. Men pleitte toen voor een te koop
stellen van veters in het dagverblijf van de compagnie voor de prijs van één cent. Later is dat
inderdaad het geval geworden.
De nieuwe dienstschoen van 1914
En zoals het meer toeging in het Indië van toen, hadden ook de officieren op Ceram actie
genomen na hun perikelen met de riemschoen. Zij hadden bij een plaatselijke schoenmaker de
modelschoen gemodificeerd door er een andere, hogere en hardere lederen neus op te zetten.
Deze aanpassing deed het goed op patrouille en men zond een aldus gewijzigd paar schoenen
naar Java, naar de schoenmakerij te Djokjakarta, met verzoek het nodige te doen verrichten,
zoals toen de dienstcorrespondentie nog luidde.
Hoewel vele officieren scribenten en actievoerders gedacht hebben dat hun kritiek geen enkel
effect zou sorteren, werd het tegendeel in 1914 door de intendance bewezen toen de nieuwe
modelschoen uitkwam. Het was weer een behoorlijke vooruitgang geweest en het produkt was
in vele opzichten uitstekend geworden. Het was weer een zeildoeks artikel met op de neus,
aan de onder-zijkanten en in het contrefort een zeer goede kwaliteit soepel leder. De afsluiting
van voren was veel effectiever en de schoen was prettig voor het gevoel; zowel leder als
zeildoek waren nu zwart van kleur geworden. De zolen en hakken konden volgens het
bestaande patroon van dienstwege van kopspijkers worden voorzien, waardoor niet slechts het