Het schoeisel van de KNIL-militair - Collectie

mando's of rangers zouden we nu zeggen), geselecteerd, getraind voor de contra-guerilla op
Atjeh en met een bewapening als die van de Atjehse strijder (karabijn, klewang en eerst ook
het plaatselijke strijdmes of remjong). En gecommandeerd door eveneens uitgelezen officieren
en onderofficieren van Europese en inheemse landaard. Alle mindere militairen - ook de
Javanen: de helft wás Javaan-droegen meteen schoeisel, want een marechaussee (`masosé'
zeiden ze in de gelederen) moest overal kunnen komen. Hoe men bij het korps aan passend
schoeisel voor allen kwam, vermeldt de historie niet. Het ging uiteraard niet om grote aantallen
en hoewel wij het niet met zekerheid weten, zou het best kunnen zijn dat vanuit de
stapel beproevingsschoenen van Roussel en Vries, de Javaanse marechaussees mede werden
geschoeid. Ook achten wij het zeker niet uitgesloten dat de officieren van het korps die
schoenen betaalden, ook bij de Chinees. Dit soort vrijwillige betalingen van de zijde van
officieren kwam in het KNIL meer voor: de kleinere muziekkorpsen bijvoorbeeld, waar door
bezuinigingen geen geld meer voor was, werden rustig door de officieren qua kosten in stand
gehouden.
Contract met Roussel
De bemoeienissen van de heer Roussel met de leesten voor de inheemse soldatenvoet hebben
hem, zoals viel te verwachten, geen windeieren gelegd, want enkele jaren na de troepenbeproeving
kreeg hij van de legerleiding een contract voor een jaarlijkse levering van 20.000
paar militaire schoenen en dat over een tijdperk van tien jaar. Het waren alle confectieschoenen,
machinaal vervaardigd in zijn eigen fabriek te Batavia. Er was dan voor het KNIL een
goede beslissing genomen: ook in Indië laten vervaardigen. Want voordien werd immers al
het dienstschoeisel geïmporteerd uit het buitenland, meest uit Nederland. Bij een eventuele
Europese oorlog - en in die tijd al was er meer dan eens een dreiging - zouden de overzeese
verbindingen wel eens afgesneden kunnen worden en daarom was het van het grootste belang
om al die militaire artikelen, die men in de Oost kon maken, ook inderdaad daar te laten
fabriceren. Het leder voor de schoenen kwam bijna geheel uit Java, alleen het harde buitenste
leder van de zool moest nog geïmporteerd worden.
Het getal van 20.000 paar per jaar was - als men aanneemt dat de doorsnee soldaat twee tot
drie paar schoenen per jaar verbruikte - zeker niet voldoende om in de totale legerbehoefte te
voorzien. Het KNIL had bijvoorbeeld in 1899 een sterkte van ruim 42.000 man, waarvan
maar 16.000 Europeanen, 4.400 Ambonnezen (en Menadonezen) en 22.000 Inlanders, waarvan
het allergrootste deel Javanen, zoals wij weten. 20)
Doch voor een aardig percentage werden legerschoenen nu al op Indische bodem gemaakt.
Import zou voorshands nog enige tijd nodig zijn en dus nog wat voortduren; de import-schoen
had overigens nóg een nadeel vergeleken met de in Indië gemaakte schoen, namelijk dat deze
eerste in kwaliteit snel achteruit ging door opleg in de magazijnen: uitdrogen en kromtrekken.
1908: het besluit valt, dat het KNIL zeildoeks dienst-schoeisel krijgt
Na het relatief bescheiden begin van de Indische schoenindustrie voor het leger, nam de
capaciteit daar echter gestaag toe, want circa vijf jaar later behoefde nog maar de helft van het
schoeisel te worden ingevoerd; 50% van de benodigde paren werd toen al in Indië zelf
vervaardigd. 21) Natuurlijk is er nog hier en daar geharrewar geweest en waren er nog tal van
klachten in de nog erg lange periode voordat elke Javaanse soldaat definitief was voorzien
van passend schoeisel. Ook aan de procedure bij reparatie van de model-schoen mankeerde
nog het nodige. Want weer had men de Javaan vergeten: zodat hij, als hij dan via de dokter
schoenen had ontvangen, deze niet voor rekening van de dienst kon laten repareren, wat voor
de Europeaan en de Ambonnees wèl kon. Aangezien de Javaanse soldaat in 1901 in de vijf
dagen 60 cent aan soldij toucheerde, kwam er van reparatie natuurlijk niets terecht. Dit
ongelukkige administratieve verhaal, waarover commandanten erg boos waren, werd echter