Het schoeisel van de KNIL-militair - Collectie

schoenen en sokken alle diensten in het kader van de beproeving werden verricht. De
reparaties en vernieuwingen geschiedden in deze cyclus voor kosten van de dienst en de
schoenen bleven het eigendom van de proefpersonen.
Het zoolleder was in 1890 in Indië echter nog niet zo sterk te krijgen als dat in Nederland het
geval was, alwaar men met looien van leder immers al enige eeuwen ervaring had opgedaan.
De leerlooi-industrie in Indië moest nog pas goed beginnen en een hele ontwikkeling
doormaken. En de proefschoenen waren zeker niet goedkoop: toen nog wat duurder dan in
Nederland. De lederen schoen kwam op f 6,- per paar, hetgeen destijds vrij duur was; maar in
een serie van 600 à 700 paar daalde de prijs al naar f 5,50. Schoenen van zeildoek waren
voordeliger, f 4,05 per paar. Men nam aan dat naarmate de produktie verder zou gaan, de
prijzen nog wel wat zouden gaan dalen.
Bij de proeven in 1890 bestond al de verwachting dat de aanmaak van de legerschoenen
steeds meer in Indië zou plaatsvinden. En ook dat allengs over de hele linie er aan de Inlandse
militairen schoeisel zou worden verstrekt. Zover was het namelijk nog lang niet en die
integrale verstrekking zou zeker niet snel gaan. We moeten ons voorstellen dat nu juist de
Javaanse militairen van de infanterie in alle hoeken van de archipel vaak in kleine moeilijk
bereikbare detachementjes dienst deden, op grote afstanden van elkaar. De dimensies in de
Indische archipel waren werkelijk gigantisch en met de vervoermiddelen en schepen van toen
kon de reis naar de periferie wel weken duren. Uitgezet op de kaart van Europa, besloeg
Nederlands-Indië een gebied dat liep van Ierland in het westen tot over de Oeral en de
Kaspische Zee in het oosten; een achtste deel van de omtrek van de aarde. Als men met zulke
dimensies te doen heeft is het niet goed mogelijk overal `even' goed schoeisel rond te
brengen. Het zou dan ook nog de nodige jaren duren alvorens het goed opgezette schoenenplan
geheel zou zijn uitgevoerd.
Doorgaan op de oude manier
Het modderen op blote voeten of, in Atjeh, op schoenen niet voor hun voeten gemaakt, ging
voor de Javaanse militairen natuurlijk nog lang gewoon door, met alle ellende daaraan
verbonden. Nog in begin 1889 bijvoorbeeld bij de acties op de oostkust van Atjeh bij Edi,
waar - alweer kort voor de expeditie - de niet-schoendragers weer even op niet-passende
Europese schoenen werden gezet, was na de vierde dag vijf procent van de mindere militairen
uitgeschakeld voor diensten omdat ze hun voeten hadden stukgelopen; het betrof hier inheemse
militairen. De officieren daarentegen hadden niet de minste last gehad, bleek het,
hoogstwaarschijnlijk omdat deze meestal zeildoekse schoenen droegen. Het stond een ieder in
het KNIL namelijk vrij om schoeisel aan te schaffen buiten de legervoorraden om en daar op
ook dienst te doen, mits men (en dit gold ook voor andere kleding- en uitrustingsstukken) niet
te grote verschillen kreeg; officieren mochten nog verder gaan. Men moest het artikel dan wel
zelf betalen; en aangezien zeker in die tijd de mindere militair een zeer geringe soldij ontving,
kon alleen maar een officier of een wat oudere onderofficier zich deze weelde permitteren. In
dat geval liet men zich privé-schoenen aanmeten bij een Chinese schoenmaker. Ook Van
Heutsz, die in alle officiersrangen in Atjeh diende, kocht zelf zijn schoenen, net zoals sergeant
Heynen en vele andere bekenden uit die tijd, voor het uitrukken voor f 1,25 bij de Chinees op
Penajoeng: zeildoekse schoenen. (Penajoeng = middenstandswijk te Kota Radja, Atjeh's
hoofdstad) 19)
Marechaussee
En in datzelfde Atjeh was in 1890 nog iets nieuws aan de gang, dat óók al met schoenen te
maken had. Daar kwam namelijk de oprichting van het Korps Marechaussee van Atjeh en
Onderhorigheden, een uit de infanterie gerecruteerd keurkorps, waarvan de korporaals en
manschappen allen van inheemse landaard moesten zijn: een korps super-infanterie (com-