Autisme en afwijkend - Wetenschappelijk Tijdschrift Autisme

Hans van Dalen
Iemand met een zeer lichte autistische aanleg behoeft doorgaans geen problemen te hebben met het begrijpen en produceren
van taal. Maar er zijn momenten waarop deze faculteit plotseling en kortstondig wegvalt. In onderstaand artikel
gaat drs. ir. J.G.T. van Dalen in op de aard van deze uitvalsverschijnselen.
Autisme en afwijkend
Wat heeft autisme mij daarmee te zeggen?
36
Wetenschappelijk Tijdschrift Autisme
Mensen met een autistische aanleg zijn
voor hun omgeving veelal herkenbaar
aan de wijze waarop met taal wordt
omgegaan en dit geldt zeker voor
degenen met een ernstige autistische
handicap. Er is echter een grote groep
van mensen met een zodanige taalvaardigheid
dat de relatie met autisme niet
snel gelegd wordt.
Dit artikel is geschreven door iemand
met een zeer lichte autistische aanleg
die doorgaans geen problemen heeft
met het begrijpen en produceren van
taal. Maar er zijn momenten in mijn
leven geweest (die ik me goed herinner)
waarin het mechanisme van de
taal het om de een of andere reden
plotseling en kortstondig heeft laten
afweten en tot situaties heeft geleid die
zowel mij als mijn omgeving voor een
raadsel hebben gesteld.
In dit artikel wordt geen aandacht
besteed aan mogelijke kleine variaties in
het normale taalgebruik die bij mij wel
aanwezig zullen zijn, maar wordt er
nader ingegaan op de aard van de plotselinge
uitvalsverschijnselen. Aan de
hand van voorbeelden met lezen, schrijven,
spreken en luisteren zullen deze
verschijnselen nader toegelicht worden.
Ik hoop met de hiernavolgende voorbeelden
aan te tonen dat de markante
veranderingen in de taalvaardigheid, de
tijdelijke teloorgang die inmiddels voor
mij niet meer zo raadselachtig is, iets
wezenlijks te zeggen hebben over de
aard van autisme.
1. De telefonische mededeling
Ik zit in een kantoorsituatie en het is
’s morgens vroeg, nog niet iedereen is
aanwezig. De telefoon gaat en een stem
zegt: “Wil je zeggen dat die en die wat
later komen?” Ik hoor mezelf antwoorden
“Ik begrijp er niets van”, waarop
de stem aan de andere kant van de lijn
zegt “Wat valt daar nou aan te begrijpen?”
2. Het sollicitatiegesprek
Ik ben voor een sollicitatiegesprek uitgenodigd.
De schriftelijke ronde heb ik
goed doorlopen en het ziet er veelbelovend
uit. Het eerste gesprek, dat een
uur duurt, verloopt dusdanig goed dat
er al afspraken omtrent salarisschaal en
indiensttreding gemaakt worden. Aan
het einde van het uur zegt mijn toekomstige
chef “Ik heb voor de formaliteit
nog een afspraak geregeld met mijn

aas. Hij wil alleen maar even zien met
wie hij in de toekomst te maken
krijgt”. Hij brengt me naar een andere
kamer en laat me met hem alleen.Tot
mijn verrassing ben ik letterlijk met
stomheid geslagen en kan niet alleen
geen woord uitbrengen, er schieten me
zelfs geen woorden te binnen. Korte
tijd later sta ik weer buiten.
Diezelfde avond nog word ik opgebeld
met aan de lijn de man van het eerste
uur die wilde weten wat toch wel de
reden kon zijn dat het zo misgelopen
was. Ik vroeg het mezelf ook af en zei
dat ik het niet wist.
3. Het gesprek in de auto
Ik heb afgesproken iemand op te halen
en thuis te brengen. De route is mij
bekend omdat ik er dagelijks rijd en dat
weet de ander ook. Onderweg, al pratende,
nader ik een kruispunt en vraag
“Help mij even om de juiste weg te
vinden”, waarop ik aan de reactie van
mijn passagier het ongewone van de
situatie besef.
4. Het volledig verdiept, geabsorbeerd zijn
in een onderwerp
Ik ben thuis achter de computer aan
het werk, volledig verdiept in een
onderwerp waarvan ik op dat moment
een goed overzicht heb. Naarmate ik
dieper en dieper in de stof duik en
steeds meer overzicht (én inzicht) op
het geheel krijg, merk ik dat het schrijven
krampachtiger wordt (dysgrafie)
en dat de woorden en letters hun vanzelfsprekendheid
beginnen te verliezen
(dyslexie). Zelfs de keuze en het aanslaan
van de toetsen begint mentale
inspanning te kosten. Dan schrik ik op
door een gerinkel naast mij. Na veel
moeite kan ik de vorm traceren van
waaruit het gerinkel komt (de telefoon).
Na nog meer moeite weet ik dat
het rinkelen op mij betrekking heeft en
om een reactie vraagt (de hoorn opnemen).
Na dat gedaan te hebben kom ik
tot de ontdekking dat er een begroetingsceremonie
nodig is en na enig
puzzelen welke vorm daaraan gegeven
moet worden komt met grote wilsin-
taalgebruik:
spanning het woord “hallo” eruit.
Verder kan ik niets anders doen dan
wat onverstaanbare klanken voortbrengen.
Het vormen van klanken vereist
ineens denkwerk om maar niet te spreken
over het zoeken naar de geschikte
woorden. Gelukkig werd ik door een
bekende opgebeld.
Drie voorbeelden laten zien dat op
onverwachte momenten het autisme
kan toeslaan door voornamelijk de taalexpressiemogelijkheden
af te sluiten.
Als de taal echter blijft functioneren
(zoals bij het gesprek in de auto) dan
worden er kennelijk andere functies
afgesloten. Het wegvallen van functies
is altijd van korte duur geweest en
daarom ben ik er niet (meer) zo
bezorgd over. Ik zal nu van elk van de
voorbeelden de achtergronden belichten
door ze in bredere context te plaatsen.
Omdat de herinneringen van deze
voorvallen zo goed bijgebleven zijn
kunnen er bijzondere details vermeld
worden.
ad 1. Taal heeft in de autistische conditie
weinig of geen communicatieve functie
In de kantoorsituatie ging de telefoon
net op het moment dat ik alleen in de
kamer aanwezig was. Als ik alleen gelaten
word, heb ik de neiging om alles
eens rustig op te nemen, het is een toestand
van innerlijke ontspanning die ik
als meer-autistisch zou willen
omschrijven. Als er in een dergelijke
situatie een sociaal beroep op me
gedaan wordt, en zeker als dat onverwacht
gebeurt, dan reageer ik daar dus
autistischer op. Als onverhoeds de telefoon
gaat dan hoor ik wel een stem, de
klanken, maar weet niet wat er gezegd
wordt. De betekenis van het gezegde
dringt niet direct tot me door. Met
andere woorden, in de autistische toestand
ben ik meer ingesteld op vormaspecten
(hoe iets gezegd wordt) en in
(veel) mindere mate op de inhoud
(wat er gezegd wordt).
Deze tendens is voor mij algemeen van
toepassing en geldt niet alleen voor de
taal: als ik iets zie, bv. een hamer, dan
weet ik in eerste instantie wel dat er
iets aanwezig is, maar niet wat dat is.
Het woord “hamer” schiet niet direct
te binnen omdat ik alleen houten en
ijzeren details zie (woordvindingsproblemen).
Het “wat”, de betekenis van
iets, komt altijd enige tijd na het “dat”.
ad 2. Sociale situaties en taalgebruik putten
de accu uit
Het sollicitatiegesprek verliep niet naar
behoren omdat ik niet in de gelegenheid
werd gesteld om na de eerste
gespreksronde de accu op te laden. Aan
het einde van het eerste gesprek kreeg
ik de bekende signalen die dringend de
noodzaak tot afzondering aangaven.
Het opladen van de accu gebeurt door
het creëren van een toestand van innerlijke
ontspanning, het is een toestand
37
nummer 2 • augustus 2002

Autisme en afwijkend taalgebruik
(veelal van alleen-zijn) waarin ik er van
op aan kan dat ik met niets en niemand
rekening hoef te houden. Dit is een
toestand van “in mezelf gekeerd zijn”,
van absorptie, het lijkt vanwege de
snelheid waarmee het gepaard gaat op
een implosie waarin ik duidelijk autistischer
word omdat het vermogen om
op indrukken van buiten te reageren
ineens sterk afgenomen is, zeker wat
betreft de veeleisende sociale indrukken.
Als ik me niet regelmatig begeef in
een toestand van absorptie, dan wordt
de implosie door het brein zelf op een
onverwacht moment in gang gezet. Er
treedt dan, zoals bij de sollicitatie, plotseling
een soort verlamming op waar
niets tegen te ondernemen valt.
ad 3. Het gebruik van taal kan ten koste
gaan van andere vaardigheden
Spreken en luisteren lijken vanzelfsprekende
zaken die moeiteloos tot stand
komen. Achter dit zogenaamde “automatisme”
gaat echter een enorme
inspanning van het brein schuil, een
inspanning die voor mij merkbaar
begint te worden als ik tegelijk met
spreken of luisteren nog een andere
taak erbij moet doen, bv. autorijden.
Meestal vind ik het hinderlijk om
samen met iemand in de auto te zitten
omdat ik dan misschien wel niet hoef
te praten, maar dan toch met de aanwezigheid
van die persoon rekening
moet houden. Dit bijkomende aspect
van “het rekening moeten houden
met” ontneemt mij letterlijk het zicht
op de weg. De ogen blijven alles wel
scherp zien maar op de een of andere
manier hebben de dingen uit de omgeving
toch veel minder betekenis dan
gewoonlijk het geval is als ik alleen in
de auto ben. Dus wederom geldt hier
de algemene regel bij overbelasting: het
“dat” is intact gebleven maar niet het
“wat” (de betekenis van het “dat”).
38
Wetenschappelijk Tijdschrift Autisme
Een passagier in de auto maakt niet
alleen dat vertrouwde omgevingen veel
minder vertrouwd overkomen (een
verschil dat voor mij duidelijk waarneembaar
is), maar ook dat signalen
langs de weg (verkeersborden, stoplichten,
ed.) hun betekenis zo goed als
verloren hebben. Moge het niet onmiddellijk
herkennen van een vertrouwd
kruispunt te vergeven zijn, ernstiger is
het als een rood stoplicht zijn gevoelsmatige
betekenis van “stoppen” verloren
heeft. Om dit gevoelsmatige mankement
te compenseren moet ik
bewust het denken erbij gaan zetten,
hetgeen meer tijd kost om tot de conclusie
van “stoppen” te komen. Het
gevoel, dat meer met betekenisgeving
samenhangt, is nu eenmaal altijd sneller
dan het verstand.
Het gebruik van de taal is voor het
autistische brein zo veeleisend dat dit
als nadelig effect heeft dat de taal moeilijk
gebruikt kan worden waarvoor
deze bedoeld is: om betekenissen over
te brengen.Voor mij geldt dat de taal
zichzelf diskwalificeert (en dit staat
geheel los van mijn taalvaardigheid: het
ligt aan de taal zelf). Het gebruik van
de taal doet namelijk zo’n grote aanslag
op de capaciteit van betekenisverlening
dat taal als middel geen ruimte overlaat
voor het doel waarvoor deze bestemd
is, betekenisvolle communicatie mogelijk
te maken, en dus veroordeeld is óf,
om niet te gebruiken, óf, om als doel
op zich te fungeren. Bij ernstige autisten
kan men dit laatste onder meer
waarnemen als ze in de betekenis van
de vormgeving van de taal blijven steken
doordat ze eindeloos klanken (zonder
betekenis) blijven herhalen (echolalia).
Bij mij is het waarneembaar als
ik, zoals het eerste voorbeeld laat zien,
uitsluitend op de klanken van de taal
let, of als een conversatie (die wel betekenis
heeft) mij het autorijden bemoeilijkt
doordat het taalgebruik een aan-
slag pleegt op de betekenissen van de
signalen van de weg.
ad 4. Bij het opladen van de accu (door
absorptie) staat de taal buiten spel
Er is sprake geweest van de noodzaak
van absorptie om de accu op te laden
en daardoor een afglijden in een autistische
conditie te voorkomen.
Absorptie (het volledig weggezonken,
verdiept zijn in iets) is in mijn leven
een steeds grotere rol gaan spelen
omdat dat voor mij het enige middel is
om mijn autistische conditie te verlichten.
Met regelmatige absorptie voorkom
ik chaos in de waarneming, houd
ik de betekenisverlening op peil, in het
bijzonder het vermogen om met mensen
te communiceren.
De toestand van absorptie, waarin ik
me van alles en iedereen afsluit door
alle aandacht op één ding, één onderwerp
te richten, heeft eigenschappen
die tegengesteld zijn aan de eigenschappen
van de taal.
Zoals de taal een serieel gebeuren is (de
woorden komen na elkaar, zijn uitgesmeerd
in de tijd), zo is de toestand
van de absorptie meer een parallel of
een ogenblikkelijk gebeuren.Taal heeft
meer met het zintuig van het oor te
maken terwijl absorptie verwantschap
heeft met de visuele aspecten van het
oog (niet voor niets zijn veel autisten
visueel ingesteld).
In de toestand van (diepe) absorptie
kunnen mijn ogen de signalen van de
letters bijna niet meer ontcijferen (vergelijk
dit met “het lezen” van verkeersborden
langs de weg), laat staan dat er
een betekenis gegeven kan worden aan
de volgorde van de letters. Gewone
Nederlandse woorden lijken dan zo
vreemd dat ze afkomstig lijken te zijn
uit een andere taal. Ik ben dan niet
alleen leesblind, dyslectisch, maar ook
met stomheid geslagen. Niet alleen is
het vormen van klanken een probleem

geworden, maar ook het op volgorde
zetten van die klanken. Ik kan bijna niet
meer spreken, maak elementaire spelfouten,
de woorden zijn in onleesbaar
handschrift geschreven en de zinnen
lijken nergens op. Dit is de (autistische)
toestand waarin ik mijn accu oplaad.
Dit is trouwens ook de conditie van
ontspanning waarin ik mij het meest
op mijn gemak en prettig voel.
Absorptie is te beschouwen
als een (gecontroleerd)
autistisch insult
De toestand van de absorptie stelt
het brein voor zo’n omvangrijke
taak (alle beschikbare aandacht gaat
immers uit naar één ding), dat andere
taken weggedrukt worden. Diepe
absorptie geeft dus uitvalsverschijnselen,
met name op het gebied van taal.
Om tot diepe absorptie te geraken is
het belangrijk om het brein slechts één
taak op te geven, een soort taak die zijn
omvang ontleent aan een (zeer) grote
innerlijke samenhang. De samenhang is
absoluut noodzakelijk om het brein zo
volledig en consistent mogelijk te vullen
met vele aspecten van de taak.Taal
draagt niet bij tot de samenhang omdat
de samenhang, wil deze als samenhang
waargenomen worden, een ogenblik-
kelijk karakter moet hebben.
Door absorptie komt ook de samenhang
van de alledaagse waarneming tot
stand al merken velen dat niet.Voor mij
is de werking van de absorptie wel
merkbaar als de betekenisvolle waarneming
van iets mij het zicht op andere
dingen doet belemmeren. Het zien van
een hamer als betekenisvol geheel gaat
gepaard met een kortstondig moment
van absorptie, een soort “mezelf geheel
laten wegzakken in de hamer” waarin
ik tegelijkertijd de ontelbare houten en
ijzeren onderdelen in grootscheepse
parallelle gelijktijdige samenhang
beschouw. Maar om een hamer goed te
kunnen zien moet ik alleen maar waarnemen
en dus niet tegelijkertijd met
iemand praten of naar iemand luisteren
(heel belangrijk: ik moet er dus ook
niet mee willen handelen zoals timmeren).
Het voorwerp éist mijn volledige en
onverdeelde aandacht op. Het voorwerp
eist totale absorptie, het wil volledig
waargenomen worden.Taal heeft
hierin geen plaats. De taal is zelfs een
belemmering om de dingen waar te
kunnen nemen zoals ze zijn.Voor mij
hebben daarom het woord “hamer” en
het voorwerp hamer weinig met elkaar
van doen. (Evenzo: de functie hamer
Ceci n’est pas un marteau
en de structuur hamer staan los van
elkaar). Ze staan niet alleen los van
elkaar maar sluiten elkaar zelfs uit.
Woorden leiden daarom als abstracties
een geheel eigen leven. Ik kan me bij
het woord “hamer” ook eigenlijk niets
concreets voorstellen, er ontstaat geen
beeld. De ver-beeld-ing wordt niet in
gang gezet naar aanleiding van het
woord. Het woord is voor mij dus
eigenlijk een ding op zichzelf, vergelijkbaar
met een mentaal voorwerp.
(Vandaar dat ik geen onderscheid maak
tussen innerlijke “mentale voorwerpen”
zoals gedachten of ideeën, en
uiterlijke fysieke voorwerpen zoals een
hamer.)
De absorptie kan behalve met een
fysiek voorwerp (zoals een hamer) ook
innerlijk plaatsvinden als bijv. de
samenhang van een reeks gedachten of
ideeën “in de geest bekeken” wordt,
een samenhang die zich plotseling kan
manifesteren als een flits van inzicht.
Bij autisten komt het nogal eens voor
dat ze bijzonder geïnteresseerd zijn in
een bepaald onderwerp, een voor de
buitenwereld eenzijdig lijkende interesse
die door de autist met een dermate
intensiteit, diepgang en bedrevenheid
beoefend wordt dat er voor andere
zaken zo goed als geen plaats meer is.
Bij mij bestaat deze interesse uit de studie
van de aard van waarneming, in het
bijzonder de studie van de aard van
autisme. Ik zie autisme voornamelijk
als een stoornis in de waarneming, als
een onvermogen om door middel van
absorptie de conditie van de waarneming
op peil te houden.Voor de betekenisverlening
is de kwaliteit van
absorptie essentieel. Deze schiet bij
autisten tekort vanwege hun overselectieve
(gedetailleerde) wijze van waarnemen
waardoor het vinden van
samenhang in de mist van overselectieve
indrukken bemoeilijkt wordt.
39
nummer 2 • augustus 2002

Autisme en afwijkend taalgebruik
Absorptie komt tot stand
door het waarnemen van
ogenblikkelijke
grootscheepse samenhang
Het is te begrijpen dat autisten voor
wat betreft de samenhang intuïtief
naar onderwerpen op zoek zijn die op
zichzelf reeds een grote mate van
samenhang bezitten, waarin dus krachtige
absorptie-effecten kunnen optreden.
Omdat het vinden van patronen
van samenhang in de waarneming voor
hen schaarser is dan voor niet-autisten
(ten gevolge van de voortdurende mist
van de overselectieve impressies), is de
keuze van het onderwerp beperkt. De
beperking is misschien wel zodanig dat
er geen keuze overblijft en het onderwerp
hen ahw. opgedrongen lijkt. Op
deze wijze heb ik op latere leeftijd pas
ontdekt dat ik licht-autistisch ben
doordat ik, al jaren op zoek zijnde naar
samenhang in mijn enigszins chaotische
waarneming, het onderwerp van
autisme bij toeval ontmoette (via literatuurstudie).
Het autisme heeft zich
door zijn grote consistentie toen aan
mij opgedrongen. (De grote samenhang
die in het fenomeen van autisme
te vinden is, is volgens mij een direct
gevolg van de innige relatie tussen
autisme en de aard van waarneming.
De aard van waarneming moet van
zichzelf wel een zeer grote mate van
samenhang bezitten daar deze niet
alleen de menselijke waarnemer moet
kunnen omvatten maar ook al zijn producten,
waaronder bv. de extreem logische
wiskunde.)
Autisme kan met autisme
bestreden worden
In het onderwerp van autisme voel ik
me thuis omdat ik mij daarin
gemakkelijk kan absorberen. Met het
autisme laad ik mijn accu op waardoor
ik minder autistisch word! Het was me
in de loop van de jaren namelijk gaan
40
Wetenschappelijk Tijdschrift Autisme
opvallen dat na een paar uren van
absorptie in het fenomeen van autisme,
een tijd van diepe concentratie onder
verslechterde taalcondities, er daarna
zonder uitzondering een periode aanbrak
waarin ik meer dan gemiddeld in
staat was om juist die activiteiten te
ondernemen waarmee ik normaal
moeite heb (omgang met mensen,
communicatie, etc.). In de periode na
de absorptie was de overselectiviteit
merkbaar verminderd, was er een grotere
tolerantie voor sociale activiteiten,
welke ik zelfs tegen mijn gewoonte
opzocht. Je zou kunnen stellen dat door
de absorptie de rommel van de overselectieve
impressies (tijdelijk) opgeruimd
is. De overselectieve mist was
opgetrokken.
Om minder autistisch te worden
varieer ik de graad van mijn autisme in
de tegenovergestelde richting door me
van tijd tot tijd te laten afzinken in de
autistische conditie. Ik bestrijd zodoende
autisme met autisme. Doe ik dit niet
tijdig en regelmatig, dan begint het
brein, dat naar een zo groot mogelijke
orde streeft in de chaos van overselectieve
indrukken, waarschuwingssignalen
af te geven.Worden deze signalen
niet opgemerkt of genegeerd (zoals bij
de sollicitatie), dan volgt onherroepelijk
en onverwacht een implosie in een
autistische conditie met alle gevolgen
vandien voor de taalvaardigheid en de
sociale context waarin ik me dan
bevind.
Het fenomeen van autisme
bestrijdt zichzelf
Uit het voorafgaande blijkt dat als ik
geen regelmatig onderhoud pleeg
met betrekking tot de verwerking van
indrukken, het autisme dat wel voor
mij doet. Helaas is onderhoud het
meeste nodig in sociale situaties en het
minste nodig als ik alleen ben. Bij het
leren omgaan met autisme is het zaak
om de aanvallen, de uitvalsverschijnselen,
voor te zijn door op kunstmatige
wijze via absorptie een aanval als
gecontroleerd insult uit te lokken.
Het aardige is nu dat mijn onderzoek
naar de aard van waarneming lijkt te
wijzen in de richting dat “autistische
aanvallen” zich niet uitsluitend voordoen
bij autisten, maar algemeen lijken
te zijn. Iemand die een voorwerp ziet
kan dat niet anders dan via absorptie
(er is aandacht nodig), hetgeen dus wil
zeggen dat elke vorm van waarneming
gepaard gaat met een microscopisch
autistisch insult! Niet-autisten hoeven
“hun autisme” niet bewust te bestrijden
omdat het autisme dat automatisch
zelf al doet via de ontelbare manieren
waarop dingen als samenhangende
gehelen waargenomen kunnen worden.
Het met volle aandacht naar iets
kijken verlicht voor iedereen de graad
van zijn of haar “autisme”. Zeker als er
geen woorden aan te pas komen.
Volledige onverdeelde aandacht heeft
voor mij gevoelsmatig altijd een grote
betekenis gehad: als ik iemand met
volle aandacht naar iets zie kijken, dan
roept dat sterke emoties bij mij op. Ik
herken en onderken in de mate van
eenvormige aandacht (absorptie) de
tijdelijke autistische gesteldheid van de
persoon in kwestie, ook al heeft deze
persoon normaal niets met autisme te
maken.
De graad van autisme
varieert voortdurend
De graad van autisme schommelt
voor mij onmiskenbaar en wel
soms in zo’n sterke mate dat ik weinig
behoefte voel om statische verdelingen
te maken op grond van de ernst van het
syndroom (bv. door de hoger functionerende
autisten als een aparte groep te
beschouwen en deze te verbinden aan
het Asperger-syndroom). Ik ga er niet

alleen van uit dat het fenomeen van
autisme relatief is, en dat dus iedereen
min of (veel) meer autistisch is, maar
dat er per individu (aanzienlijke)
schommelingen kunnen optreden. Ik
ben daarom niet zozeer geïnteresseerd
in het feit dat iemand autistisch is in de
zin van bv. het klassieke Kanner-type,
maar ik ben voornamelijk geïnteresseerd
in de variaties, de speelruimte,
die kunnen optreden in zijn of haar
vorm van autisme. Daarom denk ik dat
ouders met een autistisch kind er goed
aan doen te letten onder welke (bijzondere)
omstandigheden hun kind
gedrag vertoont dat ofwel wijst in de
richting van een diepere autistische
gesteldheid, ofwel wijst in de tegenovergestelde
richting, van een tijdelijk
verminderd autisme. Als bv. een kind
dat normaal alleen in losse woorden
spreekt, ineens een volzin uit, dan kan
er een korte periode van absorptie aan
voorafgegaan zijn.
Niet alleen de autist, maar
ook het fenomeen van
autisme sluit zich af
De taalvaardigheid die het tijdens de
absorptie had laten afweten, kwam
na de absorptie sterker dan ooit weer
terug. Helaas was ik tegelijkertijd met
het terugkeren van de sociale context
en de taalvaardigheid ook al mijn fraaie
inzichten in autisme kwijtgeraakt! (Let
op de overeenkomst met een creatieve
flits van inzicht.)
Kennis van autisme is voor mij geen
verstandelijke maar een gevoelsmatige
aangelegenheid. Daarom ben ik ook
autistisch. Evenals de mate van autisme
varieert, zo varieert ook mijn kennis
over autisme. Deze kennis is alleen
“compleet” aanwezig in de toestand
van absorptie, in de toestand van vergaand
autisme. Helaas kan ik de soms
diepgaande inzichten dan moeilijk
overbrengen met taalmiddelen.
Autisme blokkeert de taal. Ofwel: de
parallelle indrukken van de samenhang
blokkeren de seriële expressie van die
indrukken. Kennis van autisme is niet
over te dragen maar moet op het
moment zelf aan den lijve ondervonden
worden. Als waarnemer, als onderzoeker
van autisme, ben ik van mijn
kennis afhankelijk van de absorptiekwaliteit
van het waargenomene: de
samenhang die te vinden is in het verschijnsel
autisme.
Het fenomeen van (mijn)
autisme leidt een eigen
leven
Het is de lezer misschien opgevallen
dat ik mijn autisme personifieer.
Dit suggereert ook de titel van het artikel.
Mijn reactie op het niet begrijpen
van een simpele telefonische mededeling
is niet alleen het besef (teweeggebracht
door mijn omgeving) dat ik een
sociale blunder heb begaan, maar de
ernst van de blunder wordt verlicht
doordat er tegelijkertijd een gevoel is
van “welke streek levert het (autisme)
me nu weer?” (Met uitzondering van
de sollicitatie wist ik van mijn autistische
gesteldheid, dus wist ik waar ik de
blunders aan kon wijten. Ik weet nu
wíe ik de schuld kan geven!)
De personificatie wordt duidelijk als in
de toestand van de absorptie de
scheidslijn tussen waarnemer en waargenomene,
tussen het ik en mijn autisme,
verdwijnt. Ik bén dan mijn autisme.
Daarom zijn de uitspraken “ik
bestrijd mijn autisme (door absorptie)”
en “het autisme bestrijdt zichzelf
(door absorptie)” synoniem (in de toestand
van absorptie).
In de toestand van de absorptie kan ik
niet handelen met de taal, ik kan mijn
inzichten moeilijk overdragen, maar
het autisme kan dat óók niet. Autisme
ontneemt de taal haar communicatieve
functie of doet de taal zelfs verstommen.
Het autisme sluit zichzelf herme-
tisch af, staat als verschijnsel op zichzelf.
Ik vind daarom het woord “autisme”
een prachtige omschrijving van
een samenhangende hermetisch gesloten
conditie waarin al het andere zo
effectief buitengesloten wordt dat er
voor communicatie geen plaats meer is.
De samenhang is echter zo sterk dat er
wat mij betreft ook geen plaats is voor
andere benamingen met betrekking tot
deze conditie, zoals bv. een benaming
als Asperger-syndroom, enz.
Ik hoop met dit artikel duidelijk
gemaakt te hebben dat autistische
symptomen een eigen leven leiden en
veelal een herstellende functie voor het
waarnemingsvermogen hebben.
Daarom mogen ze niet zonder meer
onderdrukt worden. De vraag of
bepaalde symptomen sociaal wenselijk
zijn of niet is hierbij niet aan de orde
(mits ze anderen niet schaden). De
symptomen waarmee ik te maken heb
gekregen zijn, hoewel schadelijk voor
mezelf (het autisme bestrijdt immers
zichzelf), bijzonder leerzaam geweest
om de aard van mijn autisme te helpen
doorgronden. Het verkrijgen van kennis
heeft niet alleen de prijs dat bv. een
sollicitatie verspeeld wordt, het verkeren
in een toestand van inzicht heeft de
vaststaande prijs dat degene die inzicht
heeft, beroofd wordt van het enige
middel om dat inzicht over te dragen:
het gebruik van taal. Desalniettemin is
dit artikel een bescheiden poging in die
richting.
41
nummer 2 • augustus 2002

Bijlage bij artikel Wetenschappelijk Tijdschrift Autisme
Dit artikel is verschenen in het Wetenschappelijk Tijdschrift Autisme. Het tijdschrift is
online te vinden op www.wtaonline.nl.
Over het Wetenschappelijk Tijdschrift Autisme
Het Wetenschappelijk Tijdschrift Autisme is een uitgave van de NVA, de Nederlandse
Vereniging voor Autisme. De website van de NVA is www.autisme.nl.
Het blad verschijnt 3 keer per jaar. Het verschijnt onder de verantwoordelijkheid van een
onafhankelijke redactie.
Contact
U kunt ons per mail bereiken op: redactie@wetenschappelijktijdschriftautisme.nl
De overige contactgegevens vindt u op onze website.
Deze pagina is aan de PDF toegevoegd in december 2010.