Solidariteit is nog lang niet verdwenen - ferrykoster.nl

nog lang niet verdwenen’
In zijn boek ‘Voor elkaar of uit elkaar’ zet Paul de Beer
samen met Ferry Koster, postdoc-onderzoeker bij
het AIAS, uiteen waarom solidariteit in Nederland nog
lang niet dood en begraven is. Hij baseert zich op de uitkomsten
van hun driejarig onderzoek naar de invloed van
individualisering en globalisering op solidariteit en onze
verzorgingsstaat.
Waarom deed hij dat onderzoek eigenlijk? “Er wordt wel
heel veel geschreven en beweerd over individualisering
en globalisering, maar er is nog maar weinig gericht
onderzoek naar gedaan”, zegt de hoogleraar. “Iedereen
geeft zijn eigen betekenis eraan. Voor de een betekent het
wat anders dan voor de ander. Daarom kan je er eigenlijk
geen gefundeerde algemene uitspraken over doen. Dat
was voor ons de aanleiding om in kaart te brengen wat er
werkelijk waar is van de invloed van deze twee ontwikkelingen
op solidariteit en onze verzorgingsstaat.”
Veel mensen nemen tegenwoordig bijna vanzelfsprekend
aan dat de bereidheid om iets te doen voor een ander in rap
tempo afneemt. U concludeert dat dat veel genuanceerder
ligt en eigenlijk wel meevalt. Dat is nog eens een mooie
kerstgedachte.
“Jazeker. Eigenlijk zijn alle pessimistische verhalen dat
het slecht gesteld is met de solidariteit nergens op gebaseerd.
Wij constateren juist dat solidariteit in Nederland
redelijk stabiel is. Let wel: dat betekent ook weer niet per
definitie dat solidariteit in de lift zit. Dat zou helemaal een
mooie kerstgedachte zijn. Maar per saldo valt het dus wel
mee.”
Wat is solidariteit eigenlijk?
“Dat is inderdaad een goede vraag. Solidariteit is zo’n
term waar iedereen zijn eigen interpretatie aan koppelt.
Volgens ons gaat solidariteit verder dan alleen altruisme
en naastenliefde. Het gaat ook om vormen waarbij
mensen puur eigenbelang hebben, denk aan werknemersverzekeringen
als de WW en de WAO. De combinatie
van beide componenten is van belang als het gaat om de
houdbaarheid van de verzorgingsstaat. We noemen dat
eenzijdige en tweezijdige solidariteit. Eenzijdig wil zeggen
dat de gever niks terugverwacht voor zijn bijdrage,
zoals het geven van geld aan goede doelen of het afstaan
van bloed aan de Bloedbank. Bij tweezijdige solidariteit
verwacht degene die bijdraagt op termijn wel wat terug,
zoals je ziet bij een verzekering of bij ziektekosten.
Verder kun je onderscheid maken tussen formele en
informele solidariteit. Hoewel het niet helemaal hetzelfde
Paul de Beer
Paul de Beer is Henri Polak hoogleraar voor arbeidsverhoudingen aan
de Universiteit van Amsterdam en is verbonden aan het Amsterdams
Instituut voor ArbeidsStudies (AIAS) en De Burcht (Centrum voor
Arbeidsverhoudingen).
is, zou je die kunnen beschouwen als verplichte, door de
overheid georganiseerde, en niet-verplichte vrijwillige
solidariteit. Al deze verschillende vormen van solidariteit
worden te vaak in discussies door elkaar gebruikt zonder
dat men aangeeft welke vorm bedoeld wordt. Daardoor
ontstaan onjuiste beelden.”
Welke trend volgt solidariteit in Nederland de laatste jaren?
“Het belangrijkste is dat de vrijwillige solidariteit redelijk
stabiel is in Nederland. Dat zie je bijvoorbeeld aan de
hoeveelheid vrijwilligerswerk die verricht wordt en het
aantal vrijwilligers. Ook de giften aan goede doelen zijn
redelijk stabiel. Daar staat tegenover dat de verplichte
solidariteit minder wordt. Dat kun je bijvoorbeeld zien
aan de hoeveelheid geld die de overheid aan sociale uitkeringen
besteedt. Uit onderzoek blijkt dat de meeste
Nederlanders vinden dat de uitkeringen te laag zijn. Dat
is opvallend, omdat geen enkele politieke meerderheid
dit de laatste 0 jaar heeft willen aanpassen. Blijkbaar is
men niet bereid hiervoor de belasting te verhogen. Maar
goed, de verzorgingsstaat is zeker nog niet overleden. Hij
is misschien wat minder royaal en minder genereus dan
0 jaar geleden, maar er is zeker geen sprake van een
afbraak.”
In uw boek gaat u in op twee mogelijke bedreigingen voor de
verzorgingsstaat. Namelijk individualisme en globalisering…
“…Misschien is het eerst goed om te weten dat we het
geen individualisme noemen, maar individualisering.
Individualisme staat dicht tegen egocentrisme aan en dat
is individualisering zeker niet. Het is goed dat je het zo
noemt, want dat zegt meteen iets over de beeldvorming.
Individualisering wordt door veel mensen namelijk onterecht
gelijkgesteld aan egoïsme. Dan is het natuurlijk niet
gek dat mensen denken dat een toenemende individualisering
ten koste gaat van bestaande solidariteit, ze zijn
immers elkaars tegenpolen. Voor die onterechte beeldvorming
moet je oppassen. Want als mensen denken dat
het onvermijdelijk bergafwaarts gaat met de verzorgingsstaat,
zijn ze minder snel bereid er aan bij te dragen. Zo’n
negatieve spiraalgedachte kan zelfs de ondergang van
sociale zekerheid inluiden.”
Individualisering dus. U concludeert dat dit geen echte
bedreiging vormt voor solidariteit. Waarom niet?
“Het begrip individualisering wordt net als solidariteit
veel te makkelijk gebruikt, zonder dat vaststaat wat de
term nu precies inhoudt. Dat leidt tot misverstanden
en foute conclusies waarop politici, misschien onbewust,
hun beslissingen baseren. Volgens ons zijn er een
aantal betekenissen die je aan het begrip kunt geven.
De bekendste is detraditionalisering. Dat betekent dat
mensen steeds minder een band hebben met traditionele
instellingen als de kerk, de familie of bijvoorbeeld vakbonden.
Deze trend vindt inderdaad in Nederland plaats
en vormt misschien een bedreiging. Maar daarbij is
>>
5