Untitled - Holland Historisch Tijdschrift

Het kohier van 1731
Verpondingen op het Hollandse platteland
Het kohier van het 'Redres Generaal der verponding' op gebouwen uit 1731 berust in het
Algemeen Rijksarchief in Den Haag. 21
Van Uitgeest werden hierin per straat of buurtschap
de eigenaars vermeld, de getaxeerde huurwaarde van de gebouwen en de aanslag. Aangezien
men de mutaties sindsdien heeft bijgehouden, is het mogelijk de ontwikkeling in het
aantal gebouwen tot 1805 te volgen. Ik spreek hier met nadruk over gebouwen, want de nieuwe
taxatie had niet alleen betrekking op huizen maar gold voor alle bebouwde eigendommen.
Wel werden industriewindmolens apart vermeld. Vrijdom van verponding hadden watermolens,
het rechthuis, de school, het weeshuis en de pastorie en de kerk van de gereformeerde
gemeente.
Het oud-archief van de gemeente Uitgeest bevat een afschrift van dit kohier. 22
Hierin vinden
we echter tevens de oude aanslag en getaxeerde (1632) huurwaarde vermeld.
Deze kohieren stellen ons in staat ons een beeld te vormen van de bebouwingsconcentraties,
de veranderingen in de huurwaarde in vergelijking met de taxatie van 1632, het aantal
gebouwen per eigenaar en de wijzigingen in het gebouwenbestand sinds 1731. 23
De wijzigingen in het bezit van onroerend goed te Uitgeest
Het zal inmiddels duidelijk zijn geworden, dat de boven beschreven leggers voor de bestudering
van de wijzigingen in de eigendomsverhoudingen van onroerende goederen te Uitgeest
ons nauwelijks van dienst kunnen zijn. Hoogstens kan men, in combinatie met gegevens uit
de kohieren, een reconstructie maken voor het jaar waarin zi j werden opgemaakt. Meer geschikt
voor dit doel zijn de kohieren van de extra-ordinaris en ordinaris verponding. Zij stellen
ons niet alleen in staat om per jaar het totaal aantal contribuanten te berekenen, maar
ook waar zij woonachtig waren. Omdat in de bestudeerde periode geen hertaxatie van de
landerijen heeft plaatsgevonden en die voor de gebouwen in 1731 van weinig invloed is geweest
op de totale opbrengst van de verponding, kunnen bovendien wijzigingen in de omvang
van het bezit in de loop van de tijd bestudeerd worden door de belastingplichtigen in
groepen in te delen naar de hoogte van de aanslag. Daardoor is de hoogte van de aanslag
maat geworden voor de omvang van het bezit. Uiteraard dient men zich te realiseren dat
dan voorbij wordt gegaan aan het feit dat de kwaliteit van de grond mede de hoogte van de
aanslag heeft bepaald. Desalniettemin meen ik, gezien de eindresultaten, dat de gekozen
onderzoeksvorm kan worden gebruikt.
Voor de bestudering van de wijzigingen in het totaal aantal belastingplichtigen in de verponding
te Uitgeest werden tellingen verricht overeen aantal peiljaren. De keuze van de jaartallen
was, waar het de extra-ordinaris verponding betreft, mede afhankelijk van de nog beschikbare
kohieren. Daarbij werd tevens onderscheid gemaakt in een drietal woonlocaties,
namelijk de banne Uitgeest, een grensdorp of elders woonachtigen (tabel 1). De uitkomsten
zijn weergegeven in grafiek 1. Onmiddellijk valt op dat het aantal contribuanten over de gehele
periode dramatisch afnam: van 784 personen in 1690 tot 321 in 1788, een daling dus
21 Algemeen Rijksarchief, Financie van Holland nr 550.
22 GAU inv.nr 308.
23 A. Groen, 'Het Uitgeester verpondingskohier van 1731 bezien in het licht van de sociaal-economische veranderingen
binnen dit dorp tijdens de 18e eeuw', Holland 18 (1986) 91-108.
09