Untitled - Holland Historisch Tijdschrift

Verpondingen op het Hollandse platteland
De locatie van broek-, binnen-, buiten-, buitendamse en meerlanden is weergegeven op het
kaartje (afb. 2).
De aanslag in de verponding varieerde voor broekland van 2,46 tot 2,5 penning per roede
(oppervlaktemaat), voor binnenland van 2,8 tot 3,0, voor buitenland van 2,18 tot 2,47 en
voor buitendamsland was deze 2,46. Zoals reeds opgemerkt waren deze bedragen gebaseerd
op de geschatte huuropbrengst die voor de landerijen voor het laatst in 1632 was vastgesteld;
ze zeggen derhalve niets over de toen actuele waarde!
Voor de bebouwde eigendommen hanteerde men de omschrijving 'huys en hofstee'. Niet
in de leggers vermeld waren de pastorie en kerk van de gereformeerden, de openbare gebouwen
(rechthuis, school, weeshuis) en de watermolens, aangezien hierover geen verponding
verschuldigd was.
Mutaties werden simpelweg bijgehouden door het wegstrepen of bijschrijven van goederen
en/of contribuanten. Daarbij verzuimde men meer dan eens het jaartal van de mutatie
te vermelden, zodat het achteraf vaststellen van de omvang van de onroerende goederen in
de loop van de tijd vrijwel onmogelijk is. Wel is dit mogelijk voor het jaar waarin de leggers
in gebruik zijn genomen. Door gebruik te maken van de kohieren van de extra- en ordinaris
verponding, waarin de totaalbedragen van de contribuanten voor een bepaald jaar staan
vermeld, kan men tot een reconstructie komen.
De drie nog aanwezige Uitgeester leggers blijken een groot aantal jaren achtereen te zijn
gebruikt. Gezien de aantekeningen werden de twee oudste nog tot 1725 gebruikt en de jongste
zeker tot en met 1800. Dit komt neer op een gebruik van enige tientallen jaren alvorens
men het nodig achtte een nieuwe legger op te maken.
De kohieren van de extra-ordinaris en ordinaris verponding
Zoals hierboven reeds beschreven werden de kohieren of belastingregisters aan de hand van
leggers opgesteld. Van de extra-ordinaris verponding zijn nog een groot aantal kohieren uit
de periode 1689-1753 overgeleverd. 19
Zij werden per jaar opgemaakt en de indeling is identiek
aan die van de leggers: per straat, buurtschap of woonplaats worden de contribuanten
vermeld met de aanslagen die zij moesten betalen. Van 1689 tot en met 1719 werd de 100e
of hele verponding berekend, terwijl voor de landerijen na die tijd een 200e penning of halve
verponding werd berekend. Deze verlaging hield verband met de slechte economische situatie
van het dorp.
Dezelfde tarieven hanteerde men in de twee nog aanwezige kohieren van de ordinaris verponding.
20
De oudste aantekeningen dateren van 1737 en de jongste van 1789. In tegenstelling
tot de kohieren van de extra-ordinaris verponding werden zij niet eik jaar opnieuw opgemaakt;
bij elke contribuant staat zijn aanslag en het jaar waarvoor deze gold. De indeling
was ook hier per woonlokatie. Wanneer een persoon om wat voor reden ook niet meer belastingplichtig
was, werd zijn naam doorgehaald en soms vervangen door een eventuele opvolger
(koper, erfgenaam). Nadeel van dit systeem is dat achteraf niet altijd duidelijk is in
welk jaar dit gebeurde.
19 GAU inv.nrs 318-374.
20 GAU inv.nrs 75, 76.
68