Untitled - Holland Historisch Tijdschrift

een enkel volledig huis kon door verplaatsing (we­
deropbouw elders) aan de slopershamer ontko­
men.
Afgezien van de enigszins misleidende titel -
correcter zou zijn Architectuurgids van Rotterdam
- maakt de gids een bijzonder instructieve en de­
gelijke indruk.
Het kleine wandelgidsje De straat was leeg door de
Amsterdamse Rivierenbuurt is van geheel ande­
re orde. Het omvat maar één enkele wandeling en
gaat voornamelijk in op de joodse geschiedenis
van de wijk over een periode van twaalf jaar, van
1933 tot 1945.
Het Amsterdamse Plan Zuid van architect
H.P Berlage dateert uit 1915 en werd in de jaren
twintig en dertig aangelegd. Veel architecten uit
de Amsterdamse School, zoals M. de Klerk en
P. L. Kramer, hebben de invulling van het plan
meebepaald. Niet alleen huizen, maar hele stra­
ten en pleinen werden door deze architecten ont­
worpen. De twee richtingen in de Amsterdamse
School, de 'uitbundige' tot circa 1923 en de 'sobe­
re' daarna, vormen tijdens de wandeling het de­
cor waartegen de gebeurtenissen van deze bewo­
gen periode in de recente geschiedenis zich afspe­
len.
Ik liep de wandeling op een mistige door-de-
weekse ochtend in november. De straat was niet
leeg en er klonken overal schelle kinderstemmen
van de schoolpleinen en speelplaatsen. Toch ont­
stond er een beklemmend gevoel, uiteraard ver­
oorzaakt door lezing van het commentaar van de
auteur, maar zeker ook door het feit dat er vrijwel
niets veranderd is, zoals de historische foto's in
het boekje bevestigen. Alles ziet er nog precies
hetzelfde uit als toen: er zijn geen gaten in de be­
bouwing gevallen en er is geen nieuwbouw geko­
men, alleen de bomen zijn hoger en de auto's tal­
rijker.
De wandeling is iets ruimer opgevat dan de Ri­
vierenbuurt alleen en gaat even door de Pijp (Van
Woustraat). De route voert langs de herinne­
ringsplaquette bij het voormalig atelier van Ger­
rit van de Veen in de Zomerdijkstraat, langs de
nu meer dan 50 jaar geleden door buurtbewoners
geplante Vrijheidslindeboom in de Kinderdijk­
straat, langs het kindermonument 'Markt voor
Joden' van Truus Menger in de Gaaspstraat -
een herinnering aan de scheiding die de bezetter
aanbracht tussen joden en niet-joden en die ook
op kinderen van toepassing was - langs het huis
van Miep Gies - vriendin van Anne Frank en
Boekennieuws
hoedster van het dagboek na de arrestatie van de
familie Frank - in de Hunzestraat, en langs dat
van het zangduo Johnny en Jones. Hij voert langs
winkels, zoals de Hebreeuwse Boek- en Ritua-
liënhandel van E.H. Onderwijzer in de Lek­
straat, de firma Wetro, handel in verduisterings­
gordijnen in de Waalstraat, langs de voormalige
ijssalon Koco in de Van Woustraat, waar in 1992
een herdenkingsplaquette onthuld is, en langs de
kapperszaak van Nico Zwart in de Kromme Mij­
drechtstraat. Deze zaak, opgericht in 1939, werd
een vertrouwd adres voor communistische ver­
zetsmensen en diende als basis voor plakacties en
voor de verspreiding van De Waarheid en als ver­
gaderplaats. Een opvallend architectonisch gege­
ven is dat veel van de winkels in de Rivieren­
buurt - en dat geldt ook voor de kapperszaak -
in gewone woonhuizen waren gehuisvest.
Als wandelgids is dit boekje zeer bruikbaar:
klein van formaat, helder van taal en typogra­
fisch duidelijk ingedeeld. De routebeschrijvin­
gen, in een vette letter, zijn gemakkelijk te volgen.
Nummers geven de plaatsen aan waarbij wordt
stilgestaan. Daarna volgt een korte beschrijving
van de bijzonderheden met betrekking tot die
plek. Uitweidingen over in de beschrijving ge­
noemde zaken volgen in een cursief lettertje.
Dit alles wordt voorafgegaan door een beknop­
te inleiding over de stedebouwkundige ontwikke­
ling van Amsterdam sinds 1870 en de relatie tus­
sen de Rivierenbuurt en de Amsterdamse joden.
Achterin staan een register en een beknopte bi­
bliografie. Een handig uitklapkaartje, met daar­
op aangegeven de route, bekroont dit goed uitge­
voerde en toch onpretentieuze boekje.
Ester Wouthuysen
107