Untitled - Holland Historisch Tijdschrift

More documents

Recommendations

Info

Hollandse Herleving rond Amsterdam Een luthers slot Ten slotte heeft Van der Hart zich ook met de lutherse sector van het bouwbedrijf ingelaten. Twee grotere projecten verdienen hier de aandacht. De ontwerper van het Lutherse Weeshuis aan de Lauriergracht is onbekend, 74 maar het valt geenszins uit te sluiten dat de stadsbouwmeester er de hand in heeft gehad. Bij de verbouwing van een ouder pand in 1784 kwam de huidige kale bakstenen gevel met door pediment gekroonde middenrisaliet tot stand. Qua karakter sloot het bouwwerk sedertdien nauw aan bij het Lutherse Diaconiehuis van een tiental jaren eerder, maar evenzeer bij het Nieuwe Werkhuis van twee jaar terug. Ook bij deze instellingen verried slechts de spaarzame sculptuur de functie van het pand, dat anders evengoed als strafinrichting verzorgingsflat had kunnen zijn. Gezien de bouwtrant lijkt Van der Hart zeer wel voor het auteurschap in aanmerking te komen. De lijnen van stadsfabriek en particulier bouwbedrijf kwamen in ieder geval samen in de bouw van de Hersteld Evangelisch-Lutherse kerk aan de Kloveniersburgwal (17 9 2-93): 75 de grootaannemers Jan Smit en Hendrik Helmers vervaardigden het bouwplan, de aanvankelijk daarvoor benaderde en van stadswege ook voorgeschreven Abraham van der Hart, die daarvoor zelf geen tijd bleek te hebben, keek het na en bracht correcties aan. 76 De hoofdlijnen van de gevel zoals Smit en Helmers deze hadden bedacht, bleven daarbij ongewijzigd; de middenrisaliet met pediment en pilasters, die het bedehuis tot een (inmiddels laat) voorbeeld van Hollandse Herleving maken, hebben wij aan hen te danken. Alleen werden deze pilasters door de stadsbouwmeester bij de revisie van het ontwerp nog ten dele verdubbeld. 77 Het uiteindelijk resultaat - laag, breed, torenloos - had veel weg van de zeer profane produkten van de Hollandse Herleving, en leek op het eerste gezicht meer op een gesticht dan op een kerk. Slechts de rondboogvensters verraadden de sacrale functie; voor het overige kon de hoofdgevel ook dienen voor die van een kazerne of stadhuis. Ongetwijfeld doelde de feestredenaar hierop bij de inwijding op 28 augustus 1793, toen hij sprak van 'een naar best vermogen zo sierlijk gebouw,' want 'alles is overgelaten aan de tegenwoordige smaak der bouwkunde, en daarom is het gebouw zó en niet anders'. Het was ongetwijfeld eveneens om die reden dat hij potentiële critici geruststellend voorhield dat 'wanneer het ook sommigen onder ons toeschynt, dat hier het eigenaartige van een gebouw wel voor een gedeelte, maar niet voor het geheel gevonden word, zo dunkt my, pryslyker te zullen handelen, wanneer men alles, wat tot de bouwkunde behoort, aan haar overlaat, en op 't geen tot de uitlegkunde behoort, alle aandacht vestigt, of met andere woorden: dat men niet ziet op het gebouw der kerke, maar let op de lere, welke in dit gebouw verkondigd word'. 78 Dat laatste moge gelden voor kerkgangers en theologen, maar zoals in het voorgaande hopelijk duidelijk is geworden, ziet de cultuurhistoricus toch zeker met goede redenen ook op het gebouw der kerk. 74 Wagenaar, Amsterdam, IV, 470, noemt, zoals vaker, geen enkele naam in verband met de totstandkoming van dit gebouw. 75 D.C. Meijer jr, 'Geschiedkundig overzicht van de stichting der Hersteld Luthersche Gemeente te Amsterdam', in: Gedenkboek, uitgegeven bij hel Honderdjarig Bestaan der Hersteld Evangelisch Luthersche Gemeente te Amsterdam (Amsterdam 1891) 110-117; Van Swigchem, Abraham van der Hart, 196-203. 76 Meijer, 'Geschiedkundig overzicht', 111; Van Swigchem, Abraham van der Hart, 196-197; Lottman, 'Jan Smit', 144. 77 Meijer, 'Geschiedkundig overzicht', 116; Van Swigchem, Abraham van der Hart, 199. 78 J. Hamelau, Redevoering ter inwydinge van de kerk der hersteld Luthersche gemeente te Amsterdam (Amsterdam 1793) 43-44. 98
Hollandse Herleving rond Amsterdam Afb. 10. Hersteld Evangelisch-Lutherse kerk van A. van der Hart, H. Helmers en J. Smit, Amsterdam 1792-93. Foto gemaakt door de auteur, 1995. Bijlage Lijst van tussen 1759 en 1772 vernieuwde Amsterdamse gevels Onderstaande tabel geeft, op basis van een door mej. Van Eeghen samengestelde lijst van verbouwingen van panden aan de Herengracht en Keizersgracht tussen 1759 en 1772, 79 inzicht in de verandering die de Amsterdamse grachtengevel in deze stilistisch cruciale jaren onderging. Uit Van Eeghens opsomming zijn daarbij alle veranderingen die geen betrekking hebben op de voorgevel geschrapt, waarna 29 nummers overblijven, 15 aan de Herengracht en 14 aan de Keizersgracht. Achtereenvolgens worden gegeven: Adres (H = Herengracht, K = Keizersgracht), bouwjaar (+= verdwenen, x = verminkt), verrichte ingreep (H = nieuw huis, G = nieuwe gevel), aantal vensterassen en omschrijving van de vorm van de geveltop (indien fronton, dan met vermelding van het aantal vensterassen dat daardoor wordt omvat). 79 Van Eeghen, 'De geheimen achter de tekeningen', 29-30. 99
Page 2 and 3: Holland, regionaal-historisch tijds
Page 4 and 5: Verpondingen op het Hollandse platt
Page 22 and 23: Thomas H. von der Dunk Hollandse He
Page 24 and 25: Hollandse Herleving rond Amsterdam
Page 42 and 43: Boekennieuws het oudere oorkondenbo
Page 44 and 45: Boekennieuws aanpak was ongetwijfel
Page 46 and 47: Boekennieuws opgenomen. Er is een s
Page 48 and 49: Museumnieuws De nieuwe bestandscata
Page 50 and 51: Museumnieuws Afb. 2. Nicolaes Jacob
Page 52 and 53: Museumnieuws Afb. 3. Pieter Jansz S
Page 54 and 55: Museumnieuws Kerk' van Pieter Jansz

Untitled - Holland Historisch Tijdschrift

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?