Untitled - Holland Historisch Tijdschrift

Hollandse Herleving rond Amsterdam
Hoeneker hebben kunnen onderscheiden dan zijn gestudeerde, en ook wel uit sjiekere milieu's
afkomstige voorgangers - Rauws bijvoorbeeld stamde uit een eerbiedwaardig geslacht
van burgemeesters van Woudrichem. 58
De nieuwe stadsbouwmeester van hervormden huize heeft zich geenszins strikt tot zijn
officiële opdrachten beperkt, maar zich ook over particuliere projecten ontfermd, en niet
alleen die van zijn geloofsgenoten. Ook in katholieke en lutherse kring brak hij na verloop
van tijd op grond van zijn onmiskenbare kwaliteiten door. Hij werd hier voor de ambachtsman
van de 'eigen' geloofsrichting een geduchte concurrent. Als eerste verdrong Van der
Hart Luyten bij een belangrijke onderneming van het toneel. Luyten had, geheel naar tevredenheid
van de opdrachtgevers, in de vroege jaren zeventig het Hofje van Occo gebouwd.
Het lag dan ook voor de hand dat toen zijn geloofsgenoten in 1780 het plan opvatten een
nieuw Maagdenhuis te bouwen, hij andermaal aan bod zou komen. Dit temeer, daar Luyten
in 1775 het timmerwerk had geleverd in het nieuwe huis op Herengracht 182 van Arnout
Jan van Brienen van de Groote Lindt (1735-1804), 59
die als voornaamste Maagdenhuisregent
grote invloed op de gang van zaken uitoefende. Desondanks werd hij door een protestantse
buitenstaander gepasseerd.
Net als Luyten had Van der Hart op dat moment waarschijnlijk al enkele buitenhuizen
in de nieuwe strenge trant op zijn naam staan. Daartoe behoren de op grond van de rondboogarcades
aan hem toegeschreven hofstedes Houdringe bij De Bilt (1779), 60
en het al genoemde
Gooilust in 's-Graveland, 61
dat, afgezien van deze rondboogarcades, als twee druppels
water leek op Luytens naburige Berg en Vaart en het iets oudere Boekesteyn. Al eerder
verrees van zijn hand in deze sobere trant het Weeshuis in Broek in Waterland (1775), dat
als het eerste bewaarde bouwwerk van Van der Hart geldt. 62
Vermoedelijk had men hem
bij het Maagdenhuis in de arm genomen omdat hij met het even eerder in stedelijke opdracht
gereedgekomen Nieuwe Werkhuis internationale sier had gemaakt. 63
Getroffen door
de doelmatige inrichting van zijn werkhuis vroegen de Maagdenhuisregenten voor hun
weeshuis ook om een Van der Hart. 64
Het ene succes vloeide zo voor de stadsbouwmeester,
wiens eerdere schepping kort na gereedkomen zelfs door Rooms keizer Jozef II bezocht zou
worden, 65
uit het andere succes voort.
Ook in een tweede katholiek geval zou Van der Hart de religieuze scheidslijn overschrijden:
het Rooms-Katholieke Oude-Armen Comptoir. De bouw op de plaats van de ruïnes
58 Winkel-Rauws, Wel en wee van het geslacht Rauws, 245-246.
59 Meischke, Amsterdam. Het R. C. Maagdenhuis, 75-76. Over de bouw van het woonhuis, naar ontwerp van Ludwig
Friedrich Druck: G. I. Lieftinck, Het huis der Van Brienen 's als hoofdkantoor van de Groot-Noordhollandsche van 1845
(Amsterdam 1936) 15-17.
60 Van Swigchem, Abraham van der Hart, 296-297.
61 Althans, volgens Meischke e.a., Huizen in Amsterdam, 100.
62 Van Swigchem, Abraham van der Hart, 151-154.
63 De Engelsman John Howard die het in 1783 had bezocht, prees het in zijn boek over gevangenissen in Groot-
Brittannië als exemplarisch: Van Swigchem, Abraham van der Hart, 46; idem, 'Het Nieuwe Werkhuis van 1778.
Een voorbeeld van 'moderne' gestichtsarchitectuur uit de tijd van de Verlichting', Maandblad Amstelodamum 59
(1972) 9-10. Navolging in Göttingen: I. van Esso Bzn., 'Het Werkhuis te Amsterdam als model voor een beroemde
buitenlandse verloskundige kliniek', Maandblad Amstelodamum 35 (1948) 122-124.
64 T.C.M.H. van Rijckevorsel, Geschiedenis van het R. C. Maagdenhuis te Amsterdam 1570-1887 (Amsterdam 1887)
153; S. Bottenheim, 'Het R.C. Maagdenhuis', Eigen Haard38 (1912) 470. Of die doelmatigheid geheel aan Van
der Harts eigen creatieve geest was ontsproten moet hier in het midden blijven; vóór de bouw bezocht hij in
elk geval een Amersfoortse lakenfabriek en het fabriekhuis van de Vaderlandsche Maatschappij in Hoorn:
J.J.T. Poederbach, Het Werkhuis en het Armenhuis der Stad Amsterdam (Amsterdam 1932) 39.
65 Van Swigchem, Abraham van der Hart, 46; idem, 'Het Nieuwe Werkhuis van 1778', 10.
05