Untitled - Holland Historisch Tijdschrift

pagnie; 46
Hollandse Herleving rond Amsterdam
het gold ook voor Boekenrode bij Aerdenhout, dat direct na de aankoop in 1789
door de vermogende Amsterdamse Levanthandelaar Jan Nicolaas van Eys ingrijpend werd
herbouwd. 47
De leiding terug bij de stadsbouwmeester: De Witte
Het Lutherse Diaconiehuis was reeds ingewijd en het definitieve bouwplan voor het Hofje
van Occo nagenoeg gereed, toen op 11 mei 1772 stadsbouwmeester Rauws bij de brand van
de Schouwburg omkwam. Hij werd opgevolgd door Jacob Eduard de Witte (1738-1809), de
derde militaire ingenieur in successie die dit ambt heeft vervuld. 48
De Witte was van hen
de eerste wiens werk ten dele binnen het baksteenclassicisme van de Hollandse Herleving
paste, ofschoon een scheut internationale Greek Revival aan zijn hoofdwerken niet vreemd
zou zijn. Deze staken met kop en schouders uit boven de provinciaalse produkten van een
Hoeneker of Luyten, voor wie zo'n Griekse scheut wegens gebrek aan intellectuele bagage
niet was weggelegd.
Vijfjaar slechts duurde zijn bewind tot hij wegens corruptie de laan uitvloog, 49
maar die
vijfjaar waren voldoende om het aangezicht van het werk dat het stadsfabrieksambt aflever­
de ingrijpend te veranderen. Met De Witte nam de overheid, en daarmee de protestantse
bovenlaag, het vaandel van de Hollandse Herleving in Amsterdam van de dissenters over.
Zijn kleinere gebouwtjes ten behoeve van de stad waren simpel en sober, maar zodra het
monumentaal werd, greep hij als vanzelfsprekend naar het fronton. Zijn nieuwe Stads­
schouwburg op het Leidseplein (1773), weliswaar in hout uitgevoerd, kreeg kolossale Ioni­
sche pilasters op de hoeken van de gevel en de middenrisaliet. 50
Zijn Huis onder 't Zeil op
de Dam (1774) kreeg op een in blokwerk uitgevoerde onderbouw vier grote Dorische pi­
lasters met afsluitend pediment, 51
evenals een jaar later (alleen ditmaal van de Composiete
orde) zijn inzending voor de prijsvraag voor het Groningse stadhuis. 52
Een groot schilddak
ontbrak vanzelfsprekend in geen van beide gevallen, en toen in 1776 de Waag aan een gron­
dige opknapbeurt toe bleek, werd het steile renaissance-dak eveneens door een dergelijke
kap vervangen, welke beter met die van het nabije Huis onder 't Zeil correspondeerde. 53
46 Over Gooilust: W.T.H., 'Gooilust', Buiten 3 (1909) 196-197; U.M. Mehrtens, Gomlust te 's-Gravèland [Bijdragen
tot het bronnenonderzoek naar de ontwikkeling van Nederlandse historische tuinen, parken en buitenplaatsen
dl 18] (Zeist 1986). Gooilust werd in 1777 aangekocht door Hooft, en volgens J. Herfst, 'De buitenplaatsen van
's-Graveland', stageverslag UvA-KHI (Amersfoort 1976) 26, toen direct gebouwd. Mogelijk was het al begin
1779 gereed: het huis kreeg dat jaar een verfbeurt (Mehrlens, Gooilust 11). In ieder geval is het vóór 1786 gebouwd.
47 Over Boekenrode: C.W. D. Vrijland, Geschiedenis van Bloemendaal en Aerdenhout. Duinlustpark, Bloemendaal-dorp,
Overveen, Bentveld en Vogelenzang (Haarlem 1975) 179-184; W. Post, De gemeente Bloemendaal in de Franse tijd (Bloemendaal
1985) 23.
48 Over De Witte: Von der Dunk, 'Vier ingenieurs', 98-103.
49 G. Drewes, 'Fictie en werkelijkheid in de autobiografie van Jacob Eduard de Witte', in: P. Altena e.a. (red.),
Feit en fictie in de misdaadliteratuur ( ± 1650- ± 1850) (Amsterdam 1985) 88-89.
50 Over de Stadsschouwburg: N. Sluijter-Seiffert, 'De Amsterdamse schouwburg van 1774', Oud-Holland 90
(1976) 21-64 (inzake het exterieur slechts 24-25); Wagenaar, Amsterdam, IV, 493-496.
51 J.C. Breen, 'Topografische geschiedenis van den Dam te Amsterdam', Jaarboek Amstelodamum 7 (1909) 165-166.
52 Meischke, 'Prijsvragen', 232-234. Over de prijsvragen voorts AT. Schuitema Meijer, De Raadhuizen van de stad
Groningen (Groningen 1962) 50-69.
53 TH. von der Dunk, 'De Witteen de Waag. De metamorfose van de Dam in de jaren 1774-1777', te verschijnen
in Jaarboek Amstelodamum 89 (1997).
0.3