Untitled - Holland Historisch Tijdschrift

Hollandse Herleving rond Amsterdam
van Hollandse Herleving, met veel bloot baksteen, uiterst spaarzaam gebruik van ornamenten
en een drietal forse frontons. 35
Eveneens in 1768 ontwierp Hoeneker in dezelfde nuchtere trant voor de Admiraliteit een
rij huizen op het Prinsenhof aan de Oudezijds Voorburgwal; slechts een Toscaanse zuilenportiek
onderbreekt de monotonie van de uniforme vensterreeksen en strakke kroonlijst. 36
Vlak voor zijn dood in 1769 ten slotte, maakte hij nog ontwerpen voor het Gebouw van
Barmhartigheid, het katholieke Hofje van Occo, vlakbij het Lutherse Diaconiehuis aan de
Nieuwe Keizersgracht. 37
Het katholieke aandeel: Luyten
Met deze opdracht zou vanwege Hoenekers voortijdig verscheiden meestertimmerman Johannes
Jacobus Luyten (1723-85) strijken. Oorspronkelijk afkomstig uit Turnhout, was hij
een ambachtsman van katholieken huize, en andermaal viel zo, net als bij de Lutherse diaconie,
de keuze voor de ontwerper bij een belangrijk gestichtsgebouw van een omvangrijke religieuze
minderheid uiteindelijk op een geloofsgenoot. Dientengevolge was ook het tweede
grote gebouw in Hollandse Herleving in Amsterdam - als we van het speciale geval van de
Muiderpoort afzien - het werk van een dissenter, en niet van een lidmaat van de heersende
hervormde kerk.
Anders dan Hoeneker was Luyten op dat moment nog een relatieve nieuwkomer op het
Amsterdamse architectuurtoneel, die zich pas rond 1758 in de Republiek had gevestigd, 38
hetgeen zijn 'progressiviteit' des te opvallender maakt. Zo was hij waarschijnlijk degene die
van 1767 tot 1770 in opdracht van de vermaarde kunstverzamelaar Gerrit Braamcamp het
logement Het Wapen van Amsterdam aan de Kloveniersburgwal bouwde, 39
een zeer fors
kubisch bouwwerk van drie verdiepingen, afgesloten door een rechte kroonlijst, waarboven
een hoog schilddak oprees. Hoewel een pediment hier nog ontbrak, paste het pand verder
geheel in het nieuwe streven naar soberheid waarvan de Hollandse Herleving de zo karakteristieke
neerslag vormde, en op die weg ging Luyten vervolgens ook met het Hofje van Occo
voort. Reeds het eerste ontwerp uit 1771, dat nog in een opzet met lage zijvleugels ter weerszijden
van een hoger opgetrokken middenpaviljoen voorzag, bezat al de kenmerken van de
Hollandse Herleving: effen bakstenen muurwerk, rechthoekige vensters, rijzige schilddaken,
en boven de ingangspartij een pediment. 40
In het tweede, nagenoeg definitieve ontwerp
van het jaar daarop had het hele bouwwerk een uniforme hoogte gekregen, maar het pediment
in het midden bleef vanzelfsprekend gehandhaafd. 41
35 Over het Haarlemse Diaconiehuis: Lottman, 'Jan Smit', 137-141, volgens wie onzeker is of Smit het ook ontwierp;
stadstimmerman Hendrik Huskus, van wie tekeningen zijn bewaard, zou er ook voor in aanmerking
komen. Meischke e.a., Huizen in Amsterdam, 92 en 107, kent in deze echter geen twijfels meer. Zie ookJ.J. Temminck,
Haarlem door de eeuwen heen (Haarlem 1982) 89-91.
36 Meischke e.a., Huizen in Amsterdam, 114.
37 Meischke e.a., Huizen in Amsterdam, 114.
38 Over Luyten: R. Meischke, Amsterdam. Het R. C. Maagdenhuis. Het huizenbezit van deze instelling en het St. Elisahethgasthms
[De Nederlandse Monumenten van Geschiedenis en Kunst VIII.3.2] (Den Haag 1980) 75; Meischke
e.a., Huizen in Amsterdam, 107.
39 Meischke e.a., Huizen in Amsterdam, 107. Het door LH. van Eeghen, 'De huizen van Gerrit Braamcamp',
Maandblad Amstelodamum Ti (1986) 82, opgegeven jaartal 1758 klopt niet.
40 Meischke e.a., Huizen in Amsterdam, 99, afb. 167a.
41 Meischke e.a., Huizen in Amsterdam, 99, afb. 167b.
91