Untitled - Holland Historisch Tijdschrift

Hollandse Herleving rond Amsterdam
•
Afb. 5. Diaconieweeshuis van J. Gaykema, Velsen
1767-69. Foto gemaakt door de auteur, 1995.
timmerman Van der Streng de huizen Kalverstraat 80-82 ontwierp. 30
In 1757 was hij samen
met de gewezen stadhouderlijke architect Pieter de Swart (1709-73) door de Lutherse kerkeraad
in Den Haag omstandig geraadpleegd voor de bouw van een nieuw bedehuis - Hoeneker
leverde uiteindelijk de tekeningen voor het kerkhuis, De Swart die voor de kerkgevel: 31
een eenvoudige rechthoekige zaal met een strakke bakstenen facade met drie grote rondboogvensters
en boven de middenas een klein fronton.
Samen met de Amsterdamse timmerbaas Jan Smit (1726-1807), 32
raakte Hoeneker in
1766 betrokken bij de herstelwerkzaamheden aan het St. Pietersgasthuis. 33
Smit zou al spoedig
van zich laten horen als een bouwkundige die de voorkeur gaf aan de soberheid van het
nieuwe gestichtsclassicisme boven de wulpse rococo. Reeds in 1767 werd hij door de opdrachtgever
bij de bouw van het Diaconieweeshuis te Velsen in een geschil tussen twee timmerlieden
geraadpleegd. De vraag 'welke der projecte en tekening hem dunkt de bequaamste
en beste te zijn in orde van de bouwkunde' werd door zijn interventie in het voordeel
van Jacob Gaykema en diens ontwerp beslist. 34
Hoe het project van de concurrent er
uitzag is niet overgeleverd, maar het huidige weeshuis, zoals door Gaykema gebouwd, is een
fors en eenvoudig rechthoekig bakstenen blok met een hoog schilddak en kloeke schoorstenen,
geheel zoals het doorsneegesticht uit het midden van de 17e eeuw dit wilde. Een jaar
later bouwde Smit zelf het Diaconiehuis van Haarlem, een ander belangrijk vroeg voorbeeld
30 R. Meischke, Amsterdam Burgerweeshuis [De Nederlandse Monumenten van Geschiedenis en Kunst VIII.3.1]
(Den Haag 1975) 238.
31 M.D. Ozinga, 'Pieter de Swart hofarchitect van prins Willem IV', Oudheidkundig Jaarboek 5 (1936) 132; Droge,
'Logement', 83 noot 22. Over de bouw voorts: A. Mulder, 'De Evangelisch Lutherse Gemeente te 's Gravenhage
en haar kerkgebouw', Jaarboek Die Haghe, 1913, 95-106; en G. Stadermann, 'Herdenking 1611-1761-1961', in:
Kiel-Perwitz (red.), De Evangelisch-Lutherse Kerk te 's-Gravenhage door de eeuwen heen ('s-Gravenhage 1980) 16-29.
32 Over Smit: Lottman, 'Jan Smit', 121-152; Meischke e.a., Huizen in Amsterdam, 107.
33 Lottman, 'Jan Smit', 141-142.
34 Lottman, 'Jan Smit', 141; Meischke e.a, Huizen in Friesland, 88.
90