Untitled - Holland Historisch Tijdschrift

Arthur Groen
'«GEKOMEN 15 M E I B 9 6
Verpondingen op het Hollandse platteland: bron voor de
lokale en regionale sociaal-economische geschiedenis.
Het voorbeeld van Uitgeest (1690-1788)
Voor hen die zich bezig houden met de bestudering van de 17e- en 18e-eeuwse geschiedenis
van het gewest Holland, zijn regio's of woonplaatsen, kunnen de in archieven aanwezige
bronnen met betrekking tot de in die tijd geheven belastingen belangrijke aanvullende informatie
bevatten.
Een van die bronnen is die der verponding, een belasting geheven op onroerend goed.
De kohieren en leggers van de verponding die in de loop der tijd van de steden en dorpen
zijn gemaakt, zijn bruikbaar voor diverse soorten van onderzoek. Er kan hierbij worden gedacht
aan onderzoek betreffende het gebruik van de grond, familieonderzoek, naamkundig
onderzoek of onderzoek naar veranderingen in het bezit van onroerend goed over een langere
periode.
In deze bijdrage zal ik het laatste voorbeeld nader uitwerken voor het dorp Uitgeest. Getracht
zal worden aan te tonen welke gevolgen de 17e- en 18e-eeuwse sociaal-economische
veranderingen in dit dorp hadden op het bezit van onroerende goederen.
De verponding
Een belangrijk deel van de gelden die bestemd waren voor het bestuur en de defensie van
de Republiek, bestond uit inkomsten uit diverse heffingen, waaronder een belasting op onroerend
goed. De wijze waarop de aanslagen werden berekend en de hoogte hiervan verschilden
nogal per plaats en per tijd. In het gewest Holland stond deze belasting bekend onder
de naam verponding en haar oorsprong gaat terug tot de late middeleeuwen. 1
De hoogte van de totale opbrengst was bekend, omdat deze van te voren werd vastgesteld.
Iedere stad, dorp of vlek betaalde haar aandeel volgens een afgesproken quote. 2
De hoge
overheid bepaalde dit aandeel in de verponding aan de hand van kohieren waarin per plaats
de geschatte inkomsten van de onroerende goederen waren opgetekend. De inning van de
verponding was echter een taak voor het plaatselijke bestuursapparaat.
Hoewel de quote regelmatig werd herzien, liet men de gewestelijke kohieren waarop deze
was gebaseerd, vaak vele jaren onveranderd. Wel beschikten de plaatselijke overheden over
lijsten (leggers) van contribuanten en van onroerende goederen waarover belasting betaald
moest worden. Zij hielden van iedere belastingplichtige de mutaties bij die aanwinst of afstoot
van landerijen en gebouwen betroffen.
In tegenstelling tot het oudere morgengeld, een waterschapsbelasting waarin alleen naar
de oppervlakte van de landerijen werd gekeken, was de kwaliteit van de grond mede bepalend
voor de hoogte van de aanslag in de verponding.
Aanvankelijk bestond er tussen de steden en het platteland nog geen uniformiteit in het
berekenen van de aanslag. Dit blijkt althans uit de verponding van 1581. Toen werden de
1 De oudste bekend gebleven verponding in Holland werd in 1436 geheven. Verder nog in 1448, 1462, 1477, 1496
en 1515. Zie R. FruinenH.T. Colenbrander, Geschiedenis van de staatsinstellingen in Nederland tot den val der Republiek
(Den Haag 1922, herdruk 1980).
2 A.C.J. de Vrankrijker, Geschiedenis van de belastingen (Bussum 1969) 36.
(>:;