Untitled - Holland Historisch Tijdschrift

Hollandse Herleving rond Amsterdam
trant. Het oude en het nieuwe gebouw stemden in de hoofdlijnen overeen, maar er bestond
een belangrijk verschil, dat voor de nieuwe tijdgeest karakteristiek was: bij de stenen herbouw
werd in de voor- en achtergevel een groot fronton aangebracht, waarvan het laatste
met een kwartet pilasters werd gecombineerd. 12
De ontwerper is onbekend, maar zelfs als
de beurs door de stadsbouwmeester zou blijken te zijn ontworpen, 13
blijft het binnen het
werk van de stadsfabriek een tamelijk geïsoleerd geval.
Maybaums opvolger Cornelis Rauws, stadsbouwmeester tussen 1768 en 1772, 14
zocht
weliswaar zijn inspiratie al meer in de 17e eeuw, maar hanteerde bij prominente opdrachten,
zoals de Muiderpoort (1769-71), een aanmerkelijk zwaardere en barokkere vormentaal met
gerusticeerde sokkels en gebosseerde zuilen, waarbij evenmin als door Rendorp de weinig
vaderlandse witte natuursteen werd geschuwd. 15
De omslag: het kleinere particuliere werk
Het was dan ook niet de stadsfabriek, die aan het IJ de weg effende voor de Hollandse Herleving.
Een Hollandse Herleving, die vooral bij het werk van Stalpaert aansloot, die vrijwel
steeds hetzelfde strakke schema had gehanteerd: een nagenoeg onversierde vlakke bakstenen
gevel met rechthoekige vensters, een vrij hoog schilddak, en als vrijwel enig accent een
prominente middenpartij met scherpgesneden fronton. 16
Het lijken vooral de veelgesmade
timmerlieden en metselbazen te zijn geweest, die als eerste weer massaal naar de baksteen
teruggrepen en naar de nuchtere classicistische vormentaal van de periode vóór de Lodewijkstijlimport.
Zij lijken als eersten Rendorps roep om een zuiverder, soberder bouwstijl
te hebben geïnterpreteerd als een oproep tot navolging van het voorbeeld van de Gouden
Eeuw.
Deze onverwachte voorhoederol van de ambachtslieden blijkt met nog een opmerkelijk
verschijnsel gepaard te gaan: met een belangrijk aandeel van dissenters en roomsgezinden
in de Hollandse Herleving. 17
Men zou echter verwachten dat op het einde van de 18e eeuw
het voortouw voor een architectonische terugkeer naar de 17e eeuw werd genomen door de
in de 17e eeuw dominante calvinistische bevolkingsgroep middels eigen gestichten, of door
het calvinistische stadsbestuur middels bouwwerken van de stadsfabriek. Deze terugkeer
vond immers plaats toen de hervormde bovenlaag geleidelijk zijn volstrekte suprematie begon
te verliezen en er psychologisch dus alle grond voor een teruggrijpen op die glorietijd
12 Zie afbeelding bij O.W. Boers, 'Ordonantie van de Cooren Beurs', Ons Amsterdam 21 (1969) 34.
13 Gezien de publieke aard van het gebouw zou dit niet onlogisch zijn. Het bouwwerk wordt uitgebreid beschreven
in het in 1802 verschenen vervolg op het werk van J. Wagenaar, Amsterdam in zyne opkomst, aanwas, geschiedenissen,
voorregten, koophandel, gebouwen, kerkestaat, schooien, schutterye, gilden en regeringe, beschreven, dl IV (facsimile-uitgave,
Amsterdam 1971-72) 450. Een ontwerper wordt niet genoemd; het feit dat de Korenbeurs in opdracht van het
stadsbestuur werd gebouwd zou op Maybaum kunnen wijzen, wiens naam Wagenaar elders (bijvoorbeeld bij
het Oudemannenhuis) evenmin heeft genoemd.
14 H. Winkel-Rauws, Wel en wee van het geslacht Rauws (Zutphen 1989) 74-79; Von der Dunk, 'Vier ingenieurs',
95-98.
15 Over de Muiderpoort: R.T[ieskens], 'Muiderpoort te Amsterdam', in: RW. Tieskens e.a. (red.), Het kleine bouwen.
Vier eeuwen maquettes tn Nederland, tentoonstellingscatalogus Centraal Museum Utrecht (Zutphen 1983) 91-
92; Von der Dunk, 'Vier ingenieurs', 96-98.
16 Een overzicht van Stalpaerts oeuvre biedt Meischke e.a., Huizen in Amsterdam, 65-66.
17 Met de term 'dissenters' worden ten tijde van de Republiek de religieuze minderheden aangeduid die protestant
waren, maar niet tot de officiële hervormde (toen gereformeerd geheten) kerk behoorden.
85