Untitled - Holland Historisch Tijdschrift

Hollandse Herleving rond Amsterdam
Afb. 1. Huis Marquette van P. Rendorp, Heemskerk ca 1750. Foto gemaakt door dc auteur, 1995.
een even vadsige zelfzuchtige hofkliek in Den Haag. De fiere burgergeest die het land ooit
groot had gemaakt, zoals deze ooit Rome had groot gemaakt, was, weer als Rome, in verslavende
luxe gesmoord.
Dit artistieke verlangen naar de deugdzame tijd van Michiel de Ruyter en Johan de Witt
paste uitstekend in een algemeen Europees streven naar soberheid en zuiverheid, zoals dit
binnen het classicisme tot uitdrukking kwam in de herontdekking van de nog niet door kei­
zerlijke decadentie aangetaste pre-augusteïsche Romeinse en Griekse kunst. De Edele Een­
voud van Winckelmann, 6
met haar verheerlijking van de onbedorven Helleense polis, vond
haar goed-Nederlandse parallel in de onkreukbare burgerzin van de door het voorbeeld van
de Romeinse Republiek geïnspireerde Zeven Provinciën van weleer, die nu net als indertijd
de Romeinse Republiek aan caesaristische praalzucht ten onder dreigden te gaan. Want wie
thans, zo meenden kritische tijdgenoten, in Den Haag of Amsterdam de nieuwe huizen der
vooraanstaanden betrad werd niet aangenaam herinnerd aan asceten als de consul Cincin-
natus, maar aan veelvraten als keizer Vitellius. Voor de vele krullen en tierelantijnen die
vensters, deuren, balustrades en beelden opsierden, viel noch in het oude Griekenland van
Solon, noch in het oude Nederland van Oldenbarnevelt enige legitimerende parallel te vin­
den, daarentegen menige in het Rome van Nero en het Parijs van de Rot Soleil.
6 Johann J. Winckelmann (1717-68), oudheidkundige en kunsthistoricus, pleitte sterk voor een teruggrijpen op
de antieke Griekse kunst ter vervanging van de tot dan toe gangbare oriëntatie op de Romeinen. In zijn geschriften
repte hij van de 'edle Einfalt und stille Gröfie' van de kunst van het klassieke Hellas, die hij beschouwde
als het produkt van de democratische en republikeinse verhoudingen in het 5e-eeuwse Athene, contrasterend
met de vulgaire decadentie van het autocratische keizerlijke Rome.
83