Untitled - Holland Historisch Tijdschrift

Verpondingen op het Hollandse platteland
nieuw evenwicht te bereiken tussen opbrengsten en produktiekosten. Daarbij verschoof de
produktie van zuivel naar de vetweiderij, hooi voor de paarden in de steden en schapenteelt.
31
Daarnaast zien we dat deze bedrijven gemiddeld steeds groter werden. Een en ander
werd mogelijk gemaakt door het grote aanbod van landerijen die tegen lage prijzen konden
worden gekocht. We hadden reeds gezien dat vooral de minder rendabele boerenbedrijven
en beleggers tot verkoop van hun bezit besloten. De schaalvergroting van het agrarische bedrijf
te Uitgeest was geen lokaal fenomeen, maar een in deze periode in het gewest Holland
algemeen verschijnsel.
Zo zien we dat de grote, meer draagkrachtige boer de moeilijke tijd overleefde, terwijl de
kleine agrariër vertrok of als landarbeider ging werken. 32
Het behoeft geen betoog dat de
boven geschetste economische veranderingen een aanzienlijke sociale polarisatie te weeg
hebben gebracht.
Toen in de tweede helft van de 18e eeuw de prijzen voor de agrarische produkten weer
aantrokken, waren het de overgebleven grote boerenbedrijven die profiteerden. Daarbij
kwam nog dat de grond- en pachtprijzen laag bleven en de overheid de lasten op de landerijen
verlichtte.
Ook de nijverheid was een belangrijke economische pijler te Uitgeest. Door haar gunstige
geografische ligging had het dorp reeds voor 1600 banden met de zeevaart. 33
Dit had een
diversiteit aan nijverheidstakken doen ontstaan zoals de scheepsbouw, de stokken- en blokkenmakerij,
de zeildoekweverij, de houtzagerij, de hennepklopperij en de touwslagerij. 34
Door de verbouw van kool- en lijnzaad in de nabij gelegen droogmakerijen kwam de olieslagerij
eveneens tot bloei.
De scheepsbouw te Uitgeest produceerde zowel schepen voor de binnenvaart als haringbuizen.
Diverse notariële akten tonen aan dat de Uitgeester buizen zowel binnen als buiten
Uitgeest aftrek vonden, onder meer bij reders te Egmond aan Zee, Zandvoort, Ameland en
Scheveningen. 35
De in Holland rond 1650 aangebroken periode van economische en demografische achteruitgang
is ook aan de Uitgeester nijverheid niet ongemerkt voorbij gegaan. Na rond 1630
haar hoogtepunt te hebben beleefd kwam de haringvisserij in het slop. In de tweede helft
van de 17e eeuw nam het aantal haringbuizen drastisch af. Dit had uiteraard gevolgen voor
de scheepsbouw. De bouw van haringbuizen zien we te Uitgeest dan ook snel van het toneel
verdwijnen, evenals de enige touwslagerij die het dorp kende. De laatste vermelding van een
verkochte haringbuis was in 1649. De produktie lijkt zich sindsdien te hebben beperkt tot
de bouw van kleine polderschuitjes.
De bedrijven die een toeleverende functie hadden voor de scheepsbouw en scheepvaart
konden zich nog enige tijd handhaven, maar kregen in de eerste helft van de 18e eeuw te
maken met de achteruitgang van de scheepvaart, met name de walvisvaart. We zien dan ook
dat de zeildoekfabricage te Uitgeest evenals in de Zaanstreek sinds 1725 in een neergaande
31 H.K. Roessingh, 'Landbouw in de Noordelijke Nederlanden', in: Algemene Geschiedenis der Nederlanden VIII
(Haarlem 1979) 15-70. Voorts: De Vries en Van der Woude, Nederland 1500-1815, 260.
32 Groen, 'Het Uitgeester verpondingskohier van 1731', 101.
33 A. Groen, 'Uitgeest, dorp met een zeevarend verleden', Hutgheest 12, 2 (1991), 11-27.
34 Groen, 'Het Uitgeester verpondingskohier van 1731', 102-104.
35 L.Th. van Noort, 'Scheepsbouwers van Uitgeest', Hulgheesl 12, 2 (1991), 39-49.
80