onderzoek - LTO Noord

‘De toekomst van de agrarische sector in Utrecht’
Een analyse van de toekomstige bestemming van landbouwgrond

‘De toekomst van de agrarische sector in Utrecht’
Een analyse van de toekomstige bestemming van landbouwgrond
2

Has Kennis Transfer
Onderwijsboulevard 221
Postbus 90108
5200 MA ´s-Hertogenbosch
Telefoon: (073) 692 36 37
Documenttitel: ‘De toekomst van de agrarische sector in Utrecht’
Een analyse van de toekomstige bestemming van landbouwgrond
Opdrachtgever: LTO Noord Provincie Utrecht
Contactpersoon LTO: Theo Stam
Projectbegeleiders: Jaqcues Lammers
Tom van Muijlwijk
Jeroen Oomen
Projectleden: Gaston Franssen
Peet Willemse
Ruben Harmsen
Plaats: ´s-Hertogenbosch
Datum: 29 juni 2010
Bij gebruik van geodata is de opdrachtgever gehouden aan het bij de gebruikte geodata
geldende copyright.
3

Voorwoord
Belemmeren de ruimtelijke claims van ondermeer natuur, water, infrastructuur en recreatie
de ontwikkeling van de agrarische sector? Met deze vraag in het achterhoofd heeft LTO
Noord afdeling Utrecht aan HAS Kennis Transfer de opdracht gegeven om uit te zoeken
welke ruimtelijke claims er gesitueerd zijn op cultuurgrond. Daarnaast wordt een vergelijking
gemaakt met het totaal areaal aan claims welke afgezet zijn tegen de ontwikkelingen
(grondbehoefte) van de agrarische sector.
In dit kader heeft HAS Kennis Transfer drie studenten van Hogeschool HAS Den Bosch de
opdracht gegeven om een analyse uit te voeren op de ruimtelijke claims en de
ontwikkelingen in de agrarische sector. Deze drie studenten zijn afkomstig van twee
verschillende opleidingen binnen Hogeschool HAS Den Bosch, te weten; Bedrijfskunde &
Agribusiness en Stad & Streekontwikkeling. Door deze twee verschillende opleidingen de
opdracht uit te laten voeren zijn diverse competenties (zowel persoonlijk als vakinhoudelijk)
met elkaar gecombineerd.
Deze combinatie is gedurende de uitvoering van de analyse de kracht geweest van het
team. Vakinhoudelijk was het voor de studenten van Stad & Streekontwikkeling eenvoudiger
om inhoudelijk over de materie te praten. Voor het overzicht en de kwaliteits-waarborging
heeft de student van Bedrijfskunde & Agribusiness garant gestaan. Door een duidelijke
planning en heldere afspraken is het proces gedurende de analyse boven verwachting
verlopen.
Dit was niet alleen afhankelijk van de planning en de duidelijk afspraken. Ook het contact
met de LTO kringvoorzitters, gemeenten, waterschappen, Rijkswaterstaat en de provincie is
goed verlopen. Aan het begin van de gesprekken waren er af en toe wat onduidelijkheden
waardoor het gesprek niet goed op gang kwam maar na een duidelijke uitleg waren alle
partijen bereid de gevraagde informatie te verstrekken. Wij willen hierbij dan ook een
speciaal woord van dank uitspreken naar de bovengenoemde partijen.
Naast deze gesprekken zijn er bij de analyse van de ontwikkelingen van agrarische sector
(melkveehouderij, intensieve veehouderij, akkerbouw, fruitteelt en glastuinbouw) een aantal
gesprekken gevoerd. Ondermeer de Rabobank, LEI, Wageningen UR, NFO, Fruitmasters,
ING en Rijnvallei hebben achtergrondinformatie verschaft. Deze partijen hebben
ontwikkelingen in de sector geschetst. Hiervoor danken wij ook deze partijen.
Het onderzoek is begeleid door Jacques Lammers, Tom van Muijlwijk en Jeroen Oomen.
Deze heren danken wij voor hun begeleiding en inzet. Daarnaast is een speciaal dankwoord
op de plaats voor onze opdrachtgever Theo Stam (LTO Noord) voor zijn kritische feedback
gedurende de voortgang van het project en danken wij hem voor de mogelijkheid om dit
interessante project als afstudeeropdracht te kunnen doen.
Met trots presenteren wij u dan ook dit onderzoek en hopen dat dit rapport bijdraagt aan een
constructieve samenwerking waarin een duurzaam platteland centraal zal staan.
´s-Hertogenbosch, 29 juni 2010
Gaston Franssen
Peet Willemse
Ruben Harmsen
4

Samenvatting
De land- en tuinbouw heeft in Utrecht een wezenlijk belang voor zowel de economie en
werkgelegenheid als voor het beheer van het landelijk gebied. Er worden tal van plannen
ontwikkeld voor natuur, waterberging, woningbouw en infrastructuur, die alle ten koste gaan
van landbouwgrond. Om hier verder inzicht in te krijgen heeft LTO Noord een onderzoek
laten uitvoeren door HAS Kennis Transfer. In dit onderzoek is voor de hele provincie Utrecht
in kaart gebracht op welke percelen landbouwgrond een niet-agrarische claim (=
functieverandering) gepland is. De toekomstige agrarische behoefte aan grond is vergeleken
met de niet-agrarische claims. Daaruit zijn diverse conclusies gekomen. In dit rapport wordt
verslag gedaan van het onderzoek.
De bovenstaande instanties (het Rijk, overheden, gemeenten, waterschappen en
natuurorganisaties) zijn in het onderzoek naar ruimtelijke claims betrokken. Deze partijen zijn
geïnterviewd om op deze manier de claims per gemeente in kaart te brengen. Dit is gebeurd
met behulp van het Geografisch Informatie Systeem (GIS). De claims zijn onverdeeld in twee
verschillende groepen:
Harde claims (claims die daadwerkelijk een functieverandering met zich
meebrengen).
Beïnvloedingsgebieden (gebieden waarbinnen ambities van overheden en anderen
hun invloed hebben op behoud en ontwikkeling van de land- en tuinbouw).
De onderzoekers zijn tot de volgende conclusies gekomen met betrekking tot de claims. Het
areaal harde claims bestaat uit 12.120 hectare. Deze claims zullen voor 2030 daadwerkelijk
uitgevoerd worden. Hierbij gaat het om 16% van de landbouwgrond in 2009 in de provincie
Utrecht. Daarvan is de realisatie van de EHS Nieuwe Natuur met 6.127 hectare de grootste
claim.
Dat betekent dat voor ca. 69% (16% + 53%) van het landelijk gebied van Utrecht de land- en
tuinbouw de gevolgen ondervindt van de diverse beleidsambities van de overheden. Het
huidige areaal cultuurgrond in Utrecht bedraagt ca. 75.000 ha. Door diverse harde claims zal
die oppervlakte de komende jaren met 12.000 ha afnemen tot ca, 63.000 ha. Aan de andere
kant zal de grootste grondgebonden sector, de melkveehouderijsector, de komende jaren
sterk veranderen. De melkquotering verdwijnt en naar verwachting ook de derogatie.
Verschillende scenario’s gaan dan ook uit van het stijgen van de melkproductie in Nederland,
óók in Utrecht. In principe is hiervoor méér grond nodig, dan nu in gebruik bij de
melkveehouderij; de verwachting is 23.000 ha meer, bovenop de huidige oppervlakte
cultuurgrond. We zien dus niet alleen een grote claim aan niet-agrarische functies, maar ook
de sector zelf heeft veel ruimte nodig. Anders komen beide actoren in de toekomst met
elkaar in confrontatie.
5

Het algemene gevolg hiervan is een toenemende druk op landbouwgrond waardoor de
prijzen voor deze gronden stijgen. Daarnaast zijn er voor de verschillende actoren specifieke
gevolgen:
Gevolgen voor land- en tuinbouw:
Ontwikkelingen die stagneren
Langdurige onzekerheid
Vertraging van innovaties
Bedrijfsverplaatsing wordt bemoeilijkt
Concurrentie positie verslechterd
Gevolgen voor niet-agrarische instanties:
Vertraging diverse projecten (EHS, waterberging etc.)
Realisatie van bepaalde doelen loopt gevaar (vooral natuur)
Langdurige procedures
Veel bezwaren op nieuwe bestemmingsplannen
Negatieve publiciteit (door onteigeningen etc.)
Wanneer de land- en tuinbouw zich wil blijven ontwikkelen en de overheid/beleidsmakers de
plannen op landbouwgrond willen blijven uitvoeren dan zal er samen gekeken moeten
worden naar een duurzame en constructieve oplossing. De volgende algemene speerpunten
komen hieruit naar voren:
Ga zuiniger om met de ruimte die in Utrecht beschikbaar is om doelen op te
realiseren probeer hierin zaken te combineren (meervoudig ruimtegebruik).
Stimuleer de landbouw om samen met andere actoren plannen te maken naar een
invulling van het buitengebied, waarbij de landbouw een toonaangevende rol vervult.
Stimuleer duurzame ontwikkelingen voor zowel de landbouw als de overige sectoren.
Zorg dat de diverse instanties die plannen maken voor cultuurgrond op de hoogte
komen van elkaars plannen.
De speerpunten zijn vertaald in diverse aanbevelingen. Deze gelden voor zowel de overheid
als voor de landbouwsector. Er zullen in de toekomst prioriteiten gesteld moeten worden om
de diverse (lopende) ontwikkelingen in goede banen te leiden. Het gaat hierbij om de
volgende aanbevelingen:
1. Creëer draagvlak voor het onderzoek om uiteindelijk gevolg te geven aan het gedane
onderzoek en met alle partijen tot een constructieve oplossing te komen
2. Stel als agrarische sector een eigen gebiedontwikkelingsplan op en ga met een open
houding onderhandelen.
3. Werk aan een herverkaveling van het buitengebied.
4. Stimuleer technologische ontwikkelingen.
5. Beoordeel kritisch de niet agrarische claims en schep duidelijkheid.
6. Realiseer Natuur gemeentelijk beleid binnen de Ecologische Hoofdstructuur.
7. Realiseer de plannen van waterschappen binnen de Ecologische Hoofdstructuur.
8. Realiseer natuur compensatie binnen de EHS.
9. Zorg voor revitalisering en herinrichting oude bedrijventerreinen.
10. Zorg voor realistische claims voor woningbehoefte.
11. Zorg voor het behouden van de derogatie.
12. Investeer in onderzoek naar mest- be en –verwerking.
6

Inhoud
Samenvatting.........................................................................................................................5
1.Inleiding...............................................................................................................................8
1.1 Achtergrond en doelstellingen..................................................................................8
1.2 Onderzoeksopdracht....................................................................................................8
1.3 Projectaanpak...............................................................................................................8
1.4 Leeswijzer.....................................................................................................................9
2. Inventarisatie ruimteclaims tot 2030.................................................................................10
2.1 Inleiding en methodiek................................................................................................10
2.2 ´Opvallende gebieden´................................................................................................15
2.3 Gebieden die buiten het onderzoek vallen..................................................................17
2.4 Ruimteclaims.............................................................................................................17
2.4 Algemene conclusie ruimteclaims...............................................................................20
3. Sectorverkenning.............................................................................................................21
3.1 Algemene ontwikkelingen...........................................................................................21
3.2 Melkveehouderij..........................................................................................................21
3.3 Intensieve veehouderij................................................................................................22
3.4 Fruitteelt.....................................................................................................................23
3.5 Akkerbouw..................................................................................................................23
3.6 Glastuinbouw..............................................................................................................23
3.7 Conclusie....................................................................................................................24
4. Conclusies & Aanbevelingen............................................................................................25
4.1 Conclusie....................................................................................................................25
4.2 Aanbeveling................................................................................................................29
Bronnenlijst..........................................................................................................................33
Bijlage 1 Melkveehouderij.................................................................................................36
Bijlage 2 Intensieve veehouderij.......................................................................................45
Bijlage 3 Fruitteelt in Utrecht.............................................................................................51
Bijlage 4 Glastuinbouw Utrecht.........................................................................................53
7

1.Inleiding
1.1 Achtergrond en doelstellingen
Als gevolg van diverse ruimtelijke plannen is het areaal landbouwgrond in Utrecht in de
periode van 1977 tot en met 2006 afgenomen met 5%. Hiermee kwam in 2006 de totale
oppervlakte in agrarisch gebruik ten opzichte van de totale oppervlakte van de provincie uit
op 57%. Door diverse plannen en visies lijkt de trend -van afname van het areaal in agrarisch
gebruik- zich de komende jaren voort te zetten. Deze visies en plannen worden ondermeer
gevormd door het Rijk, provincies, gemeenten, waterschappen en natuurorganisaties.
Deze ruimtelijke ontwikkelingen in de provincie Utrecht zullen in de komende decennia
opnieuw gevolgen hebben voor het grondgebruik in de provincie. LTO Noord in de provincie
Utrecht is als belangenbehartiger van agrariërs benieuwd welke ruimtelijke consequenties
deze ontwikkelingen hebben voor de landbouwgrond in de provincie. De resultaten van dit
project worden gebruikt om meer inzicht in de plannen te krijgen en om zo naar een
gezamenlijke en ontwikkelingsgerichte uitwerking te zoeken voor de diverse belangen.
1.2 Onderzoeksopdracht
De onderzoeksopdracht kan als volgt omschreven worden:
Het in kaart brengen van de grondclaims op landbouwgrond in de provincie Utrecht en een
overzicht van de daarbij horende consequenties voor de land- en tuinbouw. Daarnaast wordt
in een advies aangegeven hoe LTO Noord om kan gaan met de toekomstige ontwikkelingen.
1.3 Projectaanpak
De projectaanpak is duidelijk ingedeeld in vier fases;
Voorbereiding
In deze fase van het onderzoek is begonnen met het inventariseren van de werkzaamheden.
Daarna is een strategie bedacht, waardoor het (vele) werk efficiënt kon worden verricht. Om
doelgericht het eerste persoonlijke gesprek in te gaan is begonnen met het maken van GISkaarten
waarin alle informatie uit het streekplan verwerkt was.
Gesprekken
Vervolgens zijn de GIS-kaarten met de informatie vanuit het streekplan meegenomen naar
gesprekken met LTO bestuurders (welke de uitvoerders een globaal beeld konden geven
van de ontwikkelingen in hun LTO-gebied). Daarna zijn met dezelfde kaart gemeenten,
waterschappen en Rijkswaterstaat bezocht om de toekomstige ontwikkelingen concreet in te
kunnen tekenen.
Verwerking in GIS
Na deze inventarisatie is alle verkregen informatie verwerkt in nieuwe GIS-kaarten. Op deze
manier wordt een duidelijk beeld verkregen van het aantal claims in de provincie Utrecht en
het daarbij horende areaal. Deze kaarten zijn tevens voorzien van een tekstuele (losse)
bijlage met daarin een beknopte uitleg over hetgeen ingetekend is op de kaart.
8

Synthese
In deze fase is er een analyse gemaakt van de diverse agrarische sectoren in Utrecht, te
weten; de melkveehouderij, intensieve veehouderij, glastuinbouw, akkerbouw en fruitteelt. In
deze sectorverkenningen is geprobeerd de toekomstontwikkelingen van de diverse sectoren
tot 2020 zo concreet mogelijk in kaart te brengen. Ten slotte is in de afronding een
vergelijking gemaakt in de ontwikkeling van de agrarische sector en de daarbij horende
grondbehoefte en de andere ruimtelijke claims op landbouwgrond.
1.4 Leeswijzer
In hoofdstuk 2 wordt een overzicht gegeven van de geïnventariseerde ruimte claims. Deze
ruimtelijke claims zijn onderverdeeld in harde claims (claims waar een functieverandering op
agrarische gronden plaatsvindt) en beïnvloedingsgebieden (gebieden waarbinnen ambities
van overheden en anderen hun invloed hebben op behoud en ontwikkeling van de land- en
tuinbouw). Vervolgens wordt in hoofdstuk 3 een overzicht gegeven van de
sectorverkenningen die uitgevoerd zijn; de melkveehouderij, intensieve veehouderij,
glastuinbouw en tuinbouw. Hierbij zijn de ontwikkelingen van de diverse sectoren bekeken
en er is gekeken naar de ontwikkelingen van deze sectoren de komende decennia. Deze
ontwikkelingen zijn vertaald naar een grondbehoefte voor de diverse sectoren. Ten slotte zal
in hoofdstuk 4 ingegaan worden op de conclusies en aanbevelingen.
9

2. Inventarisatie ruimteclaims tot 2030
Dit hoofdstuk gaat over de claims die bij het inventariseren aan bod zijn gekomen. De
gegevens zijn vergaard door middel van diverse gesprekken. Eerst met LTO kringvoorzitters
(per deelgebied) en vervolgens zijn de diverse claims besproken met de gemeenten in
Utrecht. Die gegevens zijn daarna verwerkt tot kaartmateriaal wat per gemeente beschikbaar
is. Omdat er zoveel diverse claims in het landelijk gebied te vinden zijn, is er onderscheid
gemaakt tussen de verschillende soorten claims.
2.1 Inleiding en methodiek
In dit hoofdstuk gaan we in op de in kaart gebrachte ruimteclaims in Utrecht. In deze studie
wordt onderscheid gemaakt tussen twee verschillende soorten veranderingen die divers van
aard zijn;
Harde claims (claims die daadwerkelijk een functieverandering met zich meebrengen);
Verbreding A-weg
Infrastructuur
Uitbreiding golfbanen
Recreatie
Woningbouw
Nieuw bedrijventerrein
Hermeandering
Natuur vriendelijke oevers
Water gemeentelijk beleid
Nieuwe natuur
Natuur gemeentelijk beleid
Zoekgebied EVZ (hard)
Visie hoogspanningsstation
Beïnvloedingsgebieden (gebieden waarbinnen ambities van overheden en anderen hun
invloed hebben op behoud en ontwikkeling van de land- en tuinbouw);
Planstudie ring Utrecht
Nieuwe landgoederen (streekplan)
Projectontwikkelaars
Waterberging waterschappen
Wateropgave AGV
Visies op landgoederen
Natura 2000 beïnvloedingsgebied
Zoekgebied nieuwe natuur
Zoekgebied EVZ
Natuurbeschermingswet beïnvloedingsgebied
10

Korte toelichting bij bovenstaande claims
Harde claims
Nieuwe natuur (EHS)
Deze percelen vallen binnen de Ecologische Hoofdstructuur (EHS). De doelstelling
van de overheid is om voor 2018 de EHS gerealiseerd te hebben. De nieuwe natuur
bestaat uit gronden die nu hoofdzakelijk nog in gebruik zijn als landbouwgrond, maar
die in de toekomst zullen worden ingericht als natuur. Welk type dat zal zijn is te
vinden op de nationale natuurdoelenkaart van Nederland.
Te realiseren hectares in zoekgebied EVZ (EHS)
In de kaarten wordt verwezen naar de zoekgebieden voor de Ecologische
Verbindingszone (EVZ). Een gedeelte van deze zoekgebieden zullen hard worden en
dus worden gerealiseerd. In tabel 10 is het werkelijke aantal ‘harde’ hectares
opgenomen van de realisatie van EVZ’s.
Natuur gemeentelijke beleid
Dit zijn gronden waarop de betreffende gemeente natuur wil realiseren die buiten de
EHS valt. Het type inrichting verschilt per gemeente. De gronden zullen uiteindelijk
een bestemming krijgen als hoofdfunctie natuur. Daarnaast is ook vaak recreatie
binnen deze plannen mogelijk.
Woningbouw
Locaties voor de realisatie van (nieuwe) woningen op huidige landbouwpercelen.
Nieuw bedrijventerrein
Op deze locaties zullen in de toekomst nieuwe kantoren en bedrijven gevestigd
worden.
Recreatie
Landbouwgrond die in de toekomst een verandering van functie ondervindt van
landbouw naar recreatie. Het type claim is per gemeente afhankelijk. Het kan hierbij
gaan om o.a. de ontwikkeling van een nieuwe (kleinschalige) haven of om de
ontwikkeling van een park.
Uitbreiding golfbanen
Zowel nieuwvestiging als uitbreiding van bestaande golfbanen.
Infrastructuur
Op verschillende locaties in Utrecht komen nieuwe wegen. In diverse gevallen heeft
dit met een verbeterde ontsluiting te maken, maar de aanleg van wegen kan ook het
gevolg zijn van de uitbreiding van een kern (woningbouw). Tevens vallen nieuwe
rondwegen en de uitbreiding van het provinciale wegennet onder deze claim.
11

Verbreding A-wegen
De provincie Utrecht heeft een centrale ligging en fungeert als verkeersader voor de
rest van Nederland. Het is daarom belangrijk om een goede ontsluiting op het
hoofdwegennet te kennen. Momenteel worden diverse snelwegen (A-wegen) al
verbreed en ook in de toekomst zullen er extra rijstroken op diverse plaatsen worden
aangelegd t.b.v. de doorstroom.
Hermeandering
Diverse rivieren en beken worden hermeanderd. Daardoor wordt de breedte die een
beek in de huidige situatie inneemt groter
Natuurvriendelijke oevers
Een gedeelte van de huidige beken en rivieren krijgt natuurvriendelijke oevers. De
oevers zullen hierbij worden verbreed en het talud wordt minder steil. Dit valt buiten
de hermeanderingsprojecten.
Water gemeentelijke beleid
Sommige gemeenten hebben zich als doel gesteld om buiten de plannen van
waterschappen waterberging te realiseren. Dit kan ook in combinatie zijn met de
ontwikkeling van bijvoorbeeld een park of andere plannen. .
12

Beïnvloedingsgebieden
Natura 2000 beïnvloedingsgebied
Rondom de Natura 2000 gebieden ondervinden agrariërs hinder van de regelgeving.
Dit gebied is ook meegenomen in dit onderzoek. In het onderzoek is uitgegaan van
een zone van 3 km rondom de Natura 2000 gebieden. Wettelijk gezien wordt deze 3
km zone aangehouden. Hoe verder van het Natura 2000 gebied, des te minder de
invloed.
Invloed NBW (Natuurbeschermingswet)
De bedrijfsvoering kan ook worden beïnvloed wanneer men dichter dan 3 km van een
gebied ligt wat onder de Natuurbeschermingswet valt. Een groot gedeelte van deze
gebieden valt binnen de Natura 2000 gebieden, maar er vallen ook diverse (kleinere)
percelen buiten. Wettelijk gezien wordt deze 3 km zone aangehouden. Hoe verder
van het Natura 2000 gebied des te minder de invloed.
Zoekgebied Nieuwe Natuur (EHS)
Zoekgebied voor de realisatie van Nieuwe Natuur (onderdeel van de EHS). Binnen
dit zoekgebied zal een nader te definiëren oppervlakte nieuwe natuur worden. Het
gedeelte wat dus uiteindelijk ‘hard’ zal worden, wordt onttrokken aan de landbouw.
Zoekgebied EVZ (EHS)
Ecologische Verbindingszones zorgen voor een doorstroom en verbinding tussen
natuurgebieden. Deze verbindingen zijn belangrijk voor de potentie van flora en
fauna. Het zoekgebied is op de kaarten ruimer aangegeven dan de daadwerkelijke
harde claim die hiervan uitgaat. Binnen dit zoekgebied zal de EVZ namelijk worden
gerealiseerd en dus niet over de gehele breedte van het zoekgebied. In hectares
bekeken zal ongeveer 12% van dit zoekgebied daadwerkelijk ‘hard’ worden.
Waterberging waterschappen
Locaties voor de realisatie van waterberging door diverse waterschappen.
Wateropgave AGV
Waterschap Amstel Gooi en Vechtstreek heeft diverse locaties aangewezen voor
waterberging.
Planstudie ring Utrecht
Momenteel wordt een onderzoek gedaan voor de mogelijkheden om rondom Utrecht
een grotere Ring aan te leggen. Het tracébesluit is nog niet genomen. De
mogelijkheden worden onderzocht.
13

Nieuwe Landgoederen (streekplan)
Ontwikkelingsruimte voor de realisatie van nieuwe landgoederen. Dit
beïnvloedingsgebied is ingedeeld in twee soorten; de locaties voor de ontwikkeling
van nieuwe landgoederen uit het streekplan en de gemeentelijke visies op
landgoederen. Deze laatste visie geeft aan waar het volgens de gemeente wenselijk
is om nieuwe landgoederen te realiseren.
Visies op landgoederen
Locaties voor de ontwikkeling landgoederen die door de gemeente zijn aangewezen.
Gronden in bezit van projectontwikkelaars
Projectontwikkelaars hebben (vaak langs dorpen of steden) diverse gronden in bezit.
Momenteel hebben deze gronden nog een agrarische functie. Projectontwikkelaars
kopen deze gronden met in het achterhoofd de gedachte dat op de aangekochte
percelen woningbouw of tot nieuwe bedrijven- of industrieterreinen wordt
gerealiseerd. De invloed op de omgeving vanuit de projectontwikkelaars is groter als
het gebied wat nu is aangebracht. Prijzen zullen door grondspeculaties stijgen. Dit is
niet meegenomen in de rapportage omdat deze invloedsfeer niet duidelijk te meten
is.
Visie hoogspanningsstation
In het streekplan zijn locaties aangegeven voor de ontwikkeling van een
hoogspanningsstation.
De claims en beïnvloedingsgebieden die in kaart zijn gebracht zijn uitsluitend claims
gesitueerd op landbouwgrond, waarbij landbouwgrond verandert in een andere functie of de
bedrijfsontwikkeling hinder ondervindt van de claim op deze grond. De geïnventariseerde
claims en beïnvloedingsgebieden zijn afkomstig van planologische visies en plannen van de
overheid, waterschappen, natuurbeherende instanties en projectontwikkelaars. Na
deskresearch/onderzoek naar de verschillende claims zijn de claims in een Geografisch
Informatie Systeem (GIS) ingetekend per gemeente.
14

2.2 ´Opvallende gebieden´
Bij de inventarisatie is gebleken dat diverse claims regelmatig in veel gemeenten voorkomen.
Bijna elke gemeente heeft bijvoorbeeld wel locaties voor de ontwikkeling van woningbouw.
Ook de EHS loopt door veruit de meeste gemeenten. Andere claims zijn juist weer
gebiedsspecifiek en komen slechts in een gering aantal gemeenten voor. In dit hoofdstuk
wordt aandacht geschonken aan claims die regelmatig voorkomen, maar ook aan andere
opvallende claims op landbouwgronden. Naast de algemene beschrijving van paragraaf 2.1,
zullen hieronder enkele opvallende zaken worden uitgelicht.
Nieuwbouw
De meest frequente claim is toch wel de nieuwbouw. Het gaat dan voornamelijk om
veelvuldige voorkomende kleinere locaties die te maken krijgen met deze functieverandering
in de komende jaren. Het is echter niet de grootste claim als gekeken wordt naar de
oppervlakte. Toch kunnen deze vaak voorkomende locaties meer invloed hebben op de
omgeving dan één groot gebied.
Opvallend is dat er veelvuldig nieuwbouw zal plaatsvinden in een groot aantal gemeenten;
dat is namelijk niet vanzelfsprekend in deze tijden. Deze ontwikkeling is toe te schrijven aan
de demografische cijfers die voor Utrecht (in vergelijking met andere provincies) niet
ongunstig te noemen zijn voor de (economische) ontwikkeling en de leefbaarheid. Vanuit het
oogpunt van de landbouw bekeken is de toekomstige nieuwbouw lastig. Percelen worden er
namelijk mee doorsneden of vallen helemaal weg.
Infrastructuur
De verbreding van diverse snelwegen in Nederland neemt niet veel hectares aan
landbouwgrond in beslag. Toch kan de aanleg van een snelweg voor agrariërs grote
gevolgen hebben. De gronden in de buurt van een agrarisch bedrijf kunnen namelijk
doorkruist worden bij de aanleg van zo’n snelweg, waardoor het bedrijf opeens een gedeelte
van de grond aan de linkerzijde van de weg heeft liggen en het andere resterende deel ligt
nog aan het bedrijfsperceel. Hoewel er een financiële vergoeding wordt betaald, kan de
bedrijfsvoering in gevaar komen. Anderzijds kan worden opgemerkt dat nieuwe wegen vaak
een groot belang dienen voor de totale economie.
Nieuwe natuur
Deze claim is onderdeel van de EHS (Ecologische Hoofdstructuur) en is tevens de grootste
harde claim die er gerealiseerd gaat worden in de provincie Utrecht (totaal: 6.130 hectare).
Dit aantal te realiseren hectares is vastgesteld in het Natuurbeleidsplan 2009.
In 2018 dient de EHS gerealiseerd te zijn (doelstelling van overheid). De nieuwe natuur
bestaat uit gronden die nu hoofdzakelijk nog in gebruik zijn als landbouwgrond, maar die in
de toekomst zullen worden ingericht als natuur. Welk type dat zal zijn is te vinden op de
nationale natuurdoelenkaart van Nederland.
15

Natuur gemeentelijk beleid
Natuur gemeentelijk beleid is natuur die de gemeente wil ontwikkelen buiten de EHS
(Ecologische Hoofdstructuur). Het is een doelstelling die de gemeente zichzelf heeft gesteld.
Het Natuur gemeentelijk beleid wordt gefinancierd vanuit de gemeente en is ontwikkeld om
een combinatie te maken tussen woningbouw en natuur.
Beïnvloedingsgebieden Natura 2000
In deze gebieden hebben agrariërs beperkingen in hun bedrijfsvoering door de uitwerking
van omringende Natura 2000 gebieden. Een agrariër kan namelijk te maken krijgen met
diverse beperkingen die kunnen worden opgelegd door de aanwijzing van het Natura 2000
gebied. Het merendeel van de Natura 2000 waar de provincie Utrecht invloed van ondervindt
ligt buiten de provincie. Maar door de omvang van beïnvloedingsgebieden van deze Natura
2000 gebieden hebben veel agrariërs te maken met beperkingen van het
beïnvloedingsgebied. In dit onderzoek is uitgegaan van een beïnvloedingszone van 3 km
rondom de Natura 2000 gebieden.
Zoekgebieden EVZ en Nieuwe Natuur
Deze beïnvloedingsgebieden vallen binnen de EHS. Zoals de naam al zegt betreft het hier
zogenaamde zoekgebieden. Het zijn wel concrete gebieden, maar slechts een gedeelte van
het gebied zal in de toekomst ‘hard’ worden. Niet overal in het zoekgebied wordt dus
daadwerkelijk iets gerealiseerd. Voor het merendeel geldt dat er vrijwel niets verandert aan
de huidige situatie. De zoekgebieden vormen toch wel degelijk een belemmering voor een
duurzaam perspectief van de landbouw. Men verwacht namelijk sommige gronden te
vergaren in de loop der tijd. Wanneer bepaalde percelen rondom een bedrijf plotseling
veranderen in natuur, wordt de agrariër in onzekerheid gesteld. De percelen kunnen opeens
niet meer door het bedrijf worden aangekocht. Deze onzekerheid vormt dus een
belemmering voor de agrariër.
Waterberging waterschappen
Waterschappen hebben momenteel diverse zoekgebieden aangewezen voor waterberging.
De zoekgebieden zijn meestal vrij groot, waardoor er onzekerheid over de toekomst van
bedrijven in dat gebied ontstaat.
16

2.3 Gebieden die buiten het onderzoek vallen
Een aantal gebieden zijn vooral om het aantal categorieën niet nog groter te maken niet
meegenomen in het onderzoek. Echter hebben verschillende categorieën wel degelijk effect
op het perspectief van de landbouw. De niet-onderzochte gebieden zijn;
1. Extensiveringgebieden (Reconstructie);
2. Archeologische beschermingsgebieden;
3. Zones binnen de WAV (Wet ammoniak en veehouderij);
4. Nationale Landschappen;
5. Voor bodemdaling kwetsbare diepe veenweidegebieden;
6. Gebieden waarvoor de Wvg (Wet voorkeursrecht gemeente) van toepassing is;
7. Gronden voor verdrogingbestrijding.
2.4 Ruimteclaims
In de provincie Utrecht zijn diverse claims te vinden. Bij deze inventarisatie is een
onderscheid gemaakt tussen harde claims en beïnvloedingsgebieden. Op percelen met een
harde claim kan een duidelijke functieverandering worden verwacht worden in de komende
jaren. Percelen die beïnvloed worden door ambities van diverse overheden hebben te maken
met onzekerheid.
Gronden die bijvoorbeeld vallen onder planstudies voor de aanleg van nieuwe wegen
kunnen worden onteigend. Het is dan niet aantrekkelijk voor agrariërs om deze gronden aan
te kopen. Dit brengt een nadeel met zich mee voor de verkopende partij (men kan zijn/haar
grond niet kwijt), maar ook voor de kopende partij (gronden waarop geen claim rust worden
op die manier veel duurder).
In de onderstaande tabellen (10 en 11) is allereerst de bruto oppervlakte weergegeven. Bij
deze bruto oppervlakte is het mogelijk dat claims elkaar doorsnijden. Hierbij kan bijvoorbeeld
worden gedacht aan een waterbergingsgebied dat over een nieuwbouwlocatie heen valt.
Vervolgens is de netto oppervlakte berekend (tabel 12) waarbij alle claims die over elkaar
liggen samengevoegd zijn om op deze manier een netto oppervlakte aan te duiden van het
aantal claims.
17

Harde claims
Op percelen met een harde claim daadwerkelijk een duidelijke functieverandering verwacht
worden de komende jaren. In tabel 10 is een overzicht weergegeven van de totale harde
claims welke over zowel elkaar kunnen liggen als over beïnvloedingsgebieden.
Tabel: 10 Overzicht harde claims (bruto oppervlakte)
Onderwerp Deelonderwerp Hectare
Infrastructuur
Verbreding A-weg 86
Infrastructuur 24
Recreatie
Uitbreiding golfbanen 144
Recreatie 667
Nieuwbouw
Woningbouw 2.221
Nieuw bedrijventerrein 613
Water
Hermeandering 38
Natuurvriendelijke oevers 54
Water gemeentelijke beleid 538
Natuur
Nieuwe natuur 6.127
Natuur gemeentelijk beleid 955
Te realiseren hectares in
zoekgebied EVZ 650
Overig
Visie hoogspanningsstation 2
Totaal 12.119
Uit voorgaande tabel blijkt dat de Nieuwe Natuur (onderdeel van de EHS) de grootste claim
is op de huidige cultuurgrond in de provincie Utrecht. Daarnaast zijn er ook nog een aantal
kleinere claims te vinden..
18

Beïnvloedingsgebieden
Beïnvloedingsgebieden zijn gebieden waarbinnen ambities van overheden en anderen hun
invloed hebben op behoud en ontwikkeling van de land- en tuinbouw. In de onderstaande
tabel 11 is een overzicht van de totale beïnvloedingsgebieden. Het betreft hier dus de bruto
oppervlakte aan beïnvloedingsgebieden. Dit betekent dat het aantal hectare (deels) kan
vallen over harde claims (tabel 10) en over een beïnvloedingsgebied zelf.
Tabel: 11 Overzicht beïnvloedingsgebieden (bruto oppervlakte)
Onderwerp Deelonderwerp Hectare
Infrastructuur
Planstudie ring Utrecht N.t.b.
Recreatie
Landgoederen (streekplan) 10.495
Nieuwbouw
Projectontwikkelaars 788
Water
Waterberging waterschappen 4.323
Wateropgave AGV 30
Natuur
Visies op landgoederen 139
Natura 2000 beïnvloedingsgebied 39.506
Zoekgebied nieuwe natuur 4.190
Zoekgebied EVZ 5.808
Natuurbeschermingswet beïnvloedingsgebied 43.379
Totaal 108.658
Uit voorgaande tabel blijkt dat het totaal aan areaal van deze beïnvloedingsgebieden
aanzienlijk is. Opvallend is het Natura 2000 beïnvloedingsgebied en het
Natuurbeschermingswet beïnvloedingsgebied die samen 76% van het totaal aan
beïnvloedingsgebied voor haar rekening nemen. Ook het zoekgebied EVZ is opvallend.
Indien de EVZ gerealiseerd zal worden (en op die manier dus ‘hard’ wordt) zal er niet veel
grond aan de landbouw ontrokken hoeven te worden. Het totaal aantal te realiseren hectares
aan EVZ binnen dit zoekgebied komt uit op 12% van het totale zoekgebied. Toch zorgt de
claim als zoekgebied ervoor dat er momenteel onzekerheid bestaat bij zeer veel agrariërs.
19

2.4 Algemene conclusie ruimteclaims
Er zijn diverse plannen voor het buitengebied binnen de provincie Utrecht. De plannen
variëren sterk qua oppervlakte. Niet alles zal worden gerealiseerd. Van plannen voor het
aanleggen van waterbergingsgebieden zal maar een gedeelte worden gerealiseerd. Het is
niet fijn om niet te weten waar men aan toe is. Dat zorgt voor onzekerheid. Momenteel is die
onzekerheid er door de ontwikkeling van diverse plannen waarbij de exacte locatie nog niet
duidelijk is.
Het merendeel van de claims in Utrecht zijn te vinden in het zuidoosten van de provincie
(rondom de Utrechtse Heuvelrug) en in het noordwesten (rondom de gemeente Abcoude en
de Ronde Venen). De claim die provinciebreed het meest voorkomt is de realisatie van
nieuwbouw in de toekomst. Het gaat dan niet om een groot aantal hectare, maar wel om een
flink aantal (verspreide) locaties.
In de onderstaande tabel (12) is een overzicht gegeven van het areaal harde claims en
beïnvloedingsgebieden in Utrecht.
Tabel 12. Plannen in Utrecht (netto)
Plannen Hectare Agrarisch areaal 2009
Harde claims 12.120
Beïnvloedingsgebieden 39.600
Totaal 54.500 75.190
Duidelijk waarneembaar is dat het aantal hectares harde claims een groot deel van de
provincie in beslag neemt. Deze harde claims zijn niet alleen op de locatie waar ze worden
gerealiseerd maar ook rond deze percelen prijsopdrijvend. Het areaal
beïnvloedingsgebieden in de provincie Utrecht aanzienlijk is. Dit levert een duidelijke
beperking op in de ontwikkelingen van de betrokken bedrijven in Utrecht is ongeveer de helft
van de bedrijven betrokken bij een dergelijke invloedssfeer.
20

3. Sectorverkenning
In dit hoofdstuk is een korte beschrijving gegeven van de sectorverkenning. Met allereerst de
algemene ontwikkelingen in Utrecht. Vervolgens worden de diverse sectoren in Utrecht
nader bekeken waaronder de melkveehouderij, intensieve veehouderij, fruitteelt, akkerbouw
en glastuinbouw. Daarna wordt er een indicatieve conclusie getrokken van de ontwikkelingen
(in grondbehoefte) van agrarische sector in Utrecht. Voor een uitgebreide analyse zie bijlage
1 tot en met 4.
De onderstaande verwachtingen zijn gebaseerd op studies van ondermeer (zie ook
bronnenlijst):
Rabobank
ING
ABN – AMRO
LEI
Wageningen UR
Productschap Zuivel
Royal FrieslandCampina
LTO Noord
NAJK
NZO
NFO
Fruitmasters
Rijnvallei
3.1 Algemene ontwikkelingen
Het aantal land- en tuinbouwbedrijven in Nederland is sinds 2000 afgenomen met ongeveer
25% van 97.392 bedrijven in 2000 naar 73.008 bedrijven in 2009.
In Utrecht is het aantal land- en tuinbouwbedrijven sinds 2000 afgenomen met circa 23%;
namelijk van 3.821 bedrijven in 2000 naar 2.498 bedrijven in 2009 (= 4% van het geheel van
Nederland). Hiermee is de afname van het aantal land- en tuinbouwbedrijven 2% minder dan
de gemiddelde landelijke afname. Zowel qua aantal bedrijven als qua areaal is in Utrecht is
de melkveehouderij de belangrijkste sector.
3.2 Melkveehouderij
In Nederland werd in 2009; 11 miljard kilogram melk geproduceerd. Onder de huidige
omstandigheden van marktregulering is het niet mogelijk om zonder sancties meer te
produceren.
Onder steeds grotere druk van de Wereld Handelsorganisatie (WTO) die streeft naar eerlijke
wereldhandel, zal Europa naar alle verwachting de exportsubsidies en marktbescherming
verder afbouwen. In Europa zal hierdoor het prijspeil van de zuivelmarkt verder onder druk
komen te staan. Hierdoor is schaalvergroting noodzakelijk om zo een efficiëntere productie
te kunnen genereren. Naar alle waarschijnlijk zal de melkquotering in 2015 af worden
geschaft.
21

Na afschaffing van de melkquotering zijn melkveebedrijven nagenoeg vrij om te produceren.
De verwachting is dat de melkproductie in Nederland met circa 20% zal toenemen naar
ongeveer 14 miljard kilogram melk.
Vertaald naar de ontwikkelingen in Utrecht zal de melkproductie ten opzichte van 2009
toenemen van 614 miljoen kilogram melk naar 781 miljoen kilogram melk in 2020. Het aantal
stuks vee in Utrecht zal hierdoor met ongeveer 19% toenemen. Waardoor de grondbehoefte
van de melkveebedrijven (gekenmerkt als grondgebonden bedrijven) in Utrecht zal stijgen
met 34% ten opzichte van het gebruik in 2009. De areaalbehoefte zal stijgen van 67.660
hectare in 2009 naar een behoefte van 90.920 hectare (dit getal is indicatief) in 2020.
Deze gegevens zijn berekent naar aanleiding van het meest waarschijnlijke scenario dat in
de toekomst zal gaan lopen voor de melkveehouderij en dat is afschaffing van de
melkquotering en derogatie. Voor de uitgebreide berekening van het scenario van vrije
marktwerking en de gevolgen van behoud van marktregulering en of derogatie zie bijlage 1
op bladzijde .
3.3 Intensieve veehouderij
De intensieve veehouderij is ingedeeld in de varkenshouderij en pluimveehouderij. De
varkenshouderij staat aan de vooravond van een zeer belangrijke ontwikkeling. In 2013
worden nieuwe welzijnseisen ingevoerd voor varkens. De verwachting is dat het aantal
bedrijven door de invoering van deze eisen drastisch af zal nemen. Daarnaast is
aangenomen dat het aantal dieren wat in 2030 overblijft 75% is van het huidige aantal.
Voor de pluimveehouderij gaat de huidige voorspelling van diverse actoren tot 2015. Om
deze reden is de trendlijn van de voorgaande jaren doorgezet daarbij is wel rekening
gehouden met het verbod op legbatterijen in 2015.
Het areaal wat in 2009 in gebruik is in Utrecht bedraagt 4.473 hectare. Dit areaal is naar alle
verwachting in eigendom van de intensieve veehouderijbedrijven. De verwachting is dat het
areaal constant blijft richting 2020. De intensieve veehouderij heeft qua voer en
mestproductie een groter areaal nodig maar deze sector is per definitie niet grondgebonden.
Veel voer komt daarom vanuit buiten de provincie Utrecht en veel mest wordt ‘geëxporteerd’.
22

3.4 Fruitteelt
In de Nederlandse fruitteelt zit de laatste jaren flink wat beweging. Er zijn namelijk nieuwe
rassen bij gekomen en er worden steeds meer opbrengsten van een hectare gehaald. Daar
staat wel tegen over dat het aantal telers terug loopt. Tussen 1985 en 2008 is het aantal
fruitteeltbedrijven met 60% afgenomen. De gemiddelde bedrijfsgrootte stijgt. Door
samenwerking, professionalisering en schaalvergroting kan de Nederlandse fruitteler toch
aan de wensen en eisen van de consumenten voldoen. In 2008 waren er in Nederland 2.660
gespecialiseerde fruitteeltbedrijven met een gezamenlijke oppervlakte aan fruit van bijna
19.500 hectare.
In Utrecht waar vooral het gebied tussen de Kromme Rijn en Lopikerwaard wordt
gekenmerkt door de fruitteelt, vertegenwoordigden appels en peren in 2006 en 2007 88%
van de totale hectares fruit. In 2008 – 2009 is dit afgenomen tot 86% van het totale areaal
fruitgewassen. De overige 12% tot 14% aan areaal dat de fruitsector in gebruik heeft bestaat
uit steenfruit, houtig kleinfruit en noten.
Het areaal in gebruik van de fruitteelt bedraagt in 2009; 1852 hectare. De verwachting is dat
dit areaal richting 2020 constant zal blijven. Daarentegen zal het aantal bedrijven wat zich
heeft gespecialiseerd in de fruitteelt wel afnemen, maar de overige bedrijven zullen middels
schaalvergroting het areaal constant houden. Voor een uitgebreide analyse van de
fruitteeltsector zie bijlage 3 op bladzijde .
3.5 Akkerbouw
Het aantal akkerbouw bedrijven in Utrecht blijft vrij constant en is in de periode van 2000 tot
en met 2008 gedaald met 6 bedrijven van 62 bedrijven naar 56 bedrijven. Akkerbouw speelt
in Utrecht geen prominente rol het areaal akkerbouw bestaat uit 1.062 hectare. De
verwachting is dat dit areaal richting 2020 constant zal blijven.
Het CBS geeft aan dat het areaal akkerbouw in Utrecht circa 13.000 hectare is hieronder valt
ook het areaal wat geschaard wordt onder de melkveehouderij. Dit areaal is ten behoeve van
de productie van snijmaïs.
3.6 Glastuinbouw
De glastuinbouw in Utrecht is sedert 2000 afgenomen van circa 200 hectare naar 137
hectare in 2009. Daarbij moet wel geschetst worden dat het aantal bedrijven harder afneemt
dan het areaal glastuinbouw. Deze ontwikkeling is vanzelfsprekend door te trekken, omdat
de ontwikkeling van de glastuinbouw door de Ruimtelijke Ordening wordt beïnvloed. Zo heeft
de provincie Utrecht in het streekplan een aantal beleidslijnen opgesteld voor de ontwikkeling
van glastuinbouwlocaties. Dat betekent dat op sommige locaties wel mag worden uitgebreid,
maar op het merendeel van de locaties niet.
Nieuwvestiging van glastuinbouw is alleen mogelijk aansluitend aan het concentratiegebied
Harmelerwaard ten noorden van de dorpeldijk. Binnen dit gebied wat aangewezen is voor
nieuwvestiging is 25 hectare beschikbaar voor glastuinbouw. Op diverse locaties in Utrecht
wordt glastuinbouw gesaneerd om deze reden zal het areaal glastuinbouw nagenoeg gelijk
blijven richting 2020.
23

3.7 Conclusie
In de voorgaande sectorverkenning zijn de melkveehouderij, intensieve veehouderij,
fruitteelt, akkerbouw en glastuinbouw in Utrecht geanalyseerd. Duidelijk waarneembaar is
dat de melkveehouderij (kenmerkend als grondgebonden sector) de grootste hoeveelheid
cultuurgrond van de provincie in gebruik heeft en ook richting de toekomst de grootste
grondgebruiker van de sector is, onder het verwachte scenario van afschaffing van de
melkquotering. Met een benodigd (indicatief) areaal van 91.000 hectare om een goede
balans te vinden tussen het aantal stuks vee, de productie van voer en afzet van mest.
Hiermee is de areaalbehoefte van de melkveehouderij ten opzichte van 2009 35% groter.
Ondanks de intensieve veehouderij in Utrecht niet de grootste grondgebruiker is, is deze
sector wel de grootste producent van stikstof en fosfaat. Het merendeel van de
geproduceerde stikstof en fosfaat van de intensieve veehouderij wordt afgezet buiten de
provincie, hier is verder geen onderzoek naar verricht. Het areaal wat in gebruik is in 2009
wordt constant gehouden (ivm. eigendommen) richting behoefte van 2020 en komt uit op
4.473 hectare.
In Utrecht is 9% van het totale areaal fruitteelt in Nederland gevestigd. Hiermee komt het
areaal fruitteelt in 2009 uit op 1.852 hectare. Het areaal zal richting 2020 constant blijven.
Daarentegen zal het aantal bedrijven wel afnemen maar de schaalvergroting toenemen. Het
areaal glastuinbouw en akkerbouw zal nagenoeg constant blijven.
In de onderstaande tabel (9) is het areaal van de diverse sectoren in Utrecht samenvattend
in kaart gebracht.
Tabel 9. Areaal landbouw in Utrecht
Sector In gebruik 2009 Behoefte 2020
Procentuele
verandering
Melkveehouderij 67.663 90.924 +35%
Intensieve veehouderij 4.473 4.473 0%
Fruitteelt 1.852 1.852 0%
Akkerbouw 1.062 1.062 0%
Glastuinbouw 137 137 0%
Totaal 75.187 98.448
24

4. Conclusies & Aanbevelingen
In dit rapport is geïnventariseerd welke ruimtelijke claims er op de huidige landbouwgronden
liggen. Daarnaast is er een toekomstvoorspelling gemaakt voor het ruimtegebruik van
verschillende sectoren in de landbouw. Hieronder volgen de conclusies (paragraaf 4.1). In
paragraaf 4.2 wordt verder ingegaan op de aanbevelingen.
4.1 Conclusie
Grondclaims van buiten de landbouw
Diverse percelen in Utrecht zullen in de toekomst een functieverandering kennen. Deze
functieverandering zijn ingedeeld in twee verschillende soorten plannen, te weten;
Harde claims (claims die daadwerkelijk een functieverandering met zich meebrengen);
Verbreding A-weg
Infrastructuur
Uitbreiding golfbanen
Recreatie
Woningbouw
Nieuw bedrijventerrein
Hermeandering
Natuur vriendelijke oevers
Water gemeentelijk beleid
Nieuwe natuur
Natuur gemeentelijk beleid
Zoekgebied EVZ (hard)
Visie hoogspanningsstation
De bovenstaande harde claims zullen in de toekomst doorgang vinden. Van deze claims
staat vast dat deze daadwerkelijk worden gerealiseerd voor 2030. Harde claims zijn claims
die daadwerkelijk een functieverandering met zich meebrengen. Het agrarisch gebruik wordt
hier dus volledig stop gezet. De harde claims zijn divers van aard.
Beïnvloedingsgebieden (gebieden waarbinnen ambities van overheden en anderen hun
invloed hebben op behoud en ontwikkeling van de land- en tuinbouw);
Planstudie ring Utrecht
Nieuwe Landgoederen (streekplan)
Projectontwikkelaars
Waterberging waterschappen
Wateropgave AGV
Visies op landgoederen
Natura 2000 beïnvloedingsgebied
Natuurbeschermingswet beïnvloedingsgebied
Zoekgebied nieuwe natuur
Zoekgebied EVZ
25

Daarnaast zijn er ook nog beïnvloedingsgebieden. In deze gebieden kan een agrariër
worden beperkt door een (niet concrete) claim. Het tast de bedrijfsontwikkeling aan, omdat er
nog niet duidelijk is wat er in de toekomst precies zal gaan gebeuren. De onzekerheid of een
claim daadwerkelijk wordt uitgevoerd is bij deze bedrijven groot. Wat tot gevolg heeft dat
gronden in dit gebied niet zomaar worden verkocht. Wanneer een plan daadwerkelijk
doorgang vindt kan de prijs van deze gronden stijgen en ondernemers in een
beïnvloedingsgebied, wachten daar liever dan gronden te verkopen tegen de agrarische
waarden. Bedrijven die willen groeien worden hierdoor beperkt omdat het financieel niet
haalbaar is om te betalen boven de marktconforme prijs.
Een groot onderdeel hiervan zijn de zogenaamde zoekgebieden. In theorie hoeft een
zoekgebied niets te betekenen voor de agrariër, -maar omdat de exacte locatie (dus harde
claim) vaak jarenlang onduidelijk blijft door langdurige procedures- beïnvloedt de potentiële
claim de bedrijfsontwikkeling. Door de jarenlange onzekerheid wordt modernisering of
investering uitgesteld dan wel afgesteld. Ontwikkeling van bedrijven is vaak ingewikkeld
omdat bij een aanvraag om een bedrijf te ontwikkelen aannemelijk gemaakt moet te worden
dat de ontwikkeling niet schadelijk is voor de omliggende plannen (‘nee, tenzij-benadering’).
De claims die momenteel op de cultuurgrond liggen zijn als volgt (zie tabel 14);
Tabel 14; overzicht van diverse soorten grondclaims in Utrecht
Plannen Hectare landbouwgrond
Percentage van
Cultuurgrond
Harde claims 12.120 75.190 16%
Beïnvloedingsgebieden 39.600 75.190 53%
Totaal 51.720 75.190 69%
Uit tabel 5.2 is op te maken dat op 16% van de landbouwgrond in 2009 een harde claim (=
functieverandering) ligt. Daarnaast wordt 53% van de overige landbouwgrond (waarop dus
geen harde claim ligt) beïnvloed; gebieden waarvan het exacte ligging van de claim nog niet
geconcretiseerd is of de bestaande claim invloed uitoefent op het omliggende gebied. Als
beide claims worden opgeteld komt het totaal uit op 51.720 hectare. Dit is 69% van de
landbouwgrond in 2009.
26

Sectorverkenning
Het aantal land- en tuinbouwbedrijven is in Utrecht sinds 2000 afgenomen met circa 23%;
namelijk van 3.821 bedrijven in 2000 naar 2.498 bedrijven in 2009 (= 4% van het geheel van
Nederland). Zowel qua aantal bedrijven als qua areaal is in Utrecht is de melkveehouderij de
belangrijkste sector.
In de onderstaande tabel (13) is het areaal in gebruik 2009 in kaart gebracht en daarnaast is
de areaal behoefte van 2020 geschetst.
Tabel 13; areaal landbouw Utrecht
Sector In gebruik 2009 Behoefte 2020
Procentuele
verandering
Melkveehouderij 67.663 90.924 +35%
Intensieve veehouderij 4.473 4.473 0%
Fruitteelt 1.852 1.852 0%
Akkerbouw 1.062 1.062 0%
Glastuinbouw 137 137 0%
Totaal 75.190 98.450
De melkveehouderij in Utrecht heeft het grootste areaal landbouwgrond van de provincie in
handen. In 2009 bedraagt het areaal in gebruik van de melkveehouderij 89% van de totale
oppervlakte landbouwgrond. Dit mede doordat de melkveesector (gekenmerkt als
grondgebonden sector) een groot areaal nodig heeft voor een goede balans tussen het
aantal stuks vee, productie van voer en de afzet van mest. Mede door deze
grondgebondenheid en de toename van het aantal stuks vee kent de melkveehouderij
richting 2020 de grootste behoeftetoename in hectares. Deze toename bedraagt 35% in
vergelijking met 2009 onder het meest waarschijnlijke scenario met afschaffing van
melkquotering en derogatie.
De intensieve veehouderij voert momenteel al veel mest af buiten de provincie. Het
areaalgebruik van de intensieve veehouderij zal binnen de provincie Utrecht niet toenemen.
Wel zal de productie van stikstof en fosfaat licht stijgen waardoor de afvoer van mest ook zal
stijgen. De mest die momenteel wordt afgevoerd naar gronden van melkveehouders zal in de
toekomst bemoeilijkt worden, doordat de grondgebonden melkveesector zelf de gronden
nodig zal hebben om in de toekomst mest op te kunnen afvoeren.
Verder blijkt dat de areaal behoefte van de fruitteelt en akkerbouw richting 2020 niet of
nauwelijks toe zal nemen. Dit komt door de sterke afname van het aantal bedrijven. Wel zal
bij de blijvende bedrijven schaalvergroting plaatsvinden waardoor het areaal van beide
sectoren gelijk zal blijven. Het areaal glastuinbouw zal naar verwachting toenemen met 25
hectare door de mogelijkheid om op een nieuwe locatie glastuinbouw te ontwikkelen daar
staat tegenover dat, elders in de provincie verspreid liggende glas gebieden worden
gesaneerd.
27

Algemene conclusie
De onderzoekers zijn tot de volgende conclusies gekomen met betrekking tot de claims. Het
areaal harde claims bestaat uit 12.120 hectare. Deze claims zullen voor 2030 daadwerkelijk
uitgevoerd worden. Hierbij gaat het om 16% van de landbouwgrond in 2009 in de provincie
Utrecht. Daarvan is de realisatie van de EHS Nieuwe Natuur met 6.127 hectare de grootste
claim.
Dat betekent dat voor ca. 69% (16% + 53%) van het landelijk gebied van Utrecht de land- en
tuinbouw de gevolgen ondervindt van de diverse beleidsambities van de overheden.
Het huidige areaal cultuurgrond in Utrecht bedraagt ca. 75.000 ha. Door diverse harde
claims zal die oppervlakte de komende jaren met 12.000 ha afnemen tot ca, 63.000 ha. Aan
de andere kant zal de grootste grondgebonden sector, de melkveehouderijsector, de
komende jaren sterk veranderen. De melkquotering verdwijnt en naar verwachting ook de
derogatie. Verschillende scenario’s gaan dan ook uit van het stijgen van de melkproductie in
Nederland, óók in Utrecht. In principe is hiervoor méér grond nodig, dan nu in gebruik bij de
melkveehouderij. De verwachting is 23.000 ha meer, bovenop de huidige oppervlakte
cultuurgrond. We zien dus niet alleen een grote claim aan niet-agrarische functies, maar ook
dat de sector zelf heeft veel ruimte nodig. Anders komen beide actoren in de toekomst met
elkaar in confrontatie.
Het algemene gevolg hiervan is een toenemende druk op landbouwgrond waardoor de
prijzen voor deze gronden stijgen. Daarnaast zijn er voor de verschillende actoren specifieke
gevolgen;
Gevolgen voor land- en tuinbouw:
Ontwikkelingen die stagneren
Langdurige onzekerheid
Vertraging van innovaties
Bedrijfsverplaatsing wordt bemoeilijkt
Concurrentie positie verslechtert
Gevolgen voor niet-agrarische instanties:
Vertraging diverse projecten (EHS, waterberging etc.)
Realisatie van bepaalde doelen loopt gevaar (vooral natuur)
Langdurige procedures
Veel bezwaren op nieuwe bestemmingsplannen
Negatieve publiciteit (door onteigeningen etc.)
Wanneer de land- en tuinbouw zich wil blijven ontwikkelen en de overheid/ beleidsmaker de
plannen op landbouwgrond willen blijven uitvoeren dan zal er samen gekeken moeten
worden naar een duurzame en constructieve oplossing.
28

4.2 Aanbeveling
Uit de conclusies komt naar voren dat er een groot aantal ruimtelijke claims liggen op de
landbouwgrond. Daar staat tegenover dat de landbouw meer grond zal nodig hebben om de
noodzakelijke groei en de schaalvergroting voort te kunnen zetten. Hieronder volgen een
aantal speerpunten waarop aanbevelingen zijn gebaseerd.
Ga zuiniger om met de ruimte die in Utrecht beschikbaar is om doelen op te
realiseren probeer hierin zaken te combineren (meervoudig ruimtegebruik);
Stimuleer de landbouw om met de diverse actoren te kijken naar een invulling van het
buitengebied;
Stimuleer duurzame ontwikkelingen voor zowel de landbouw als de overige sectoren;
Zorg dat de diverse instanties die plannen maken voor cultuurgrond op de hoogte
komen van elkaars plannen;
Uit de bovenstaande speerpunten zijn een aantal aanbevelingen nader uitgewerkt en daarbij
is aangegeven welke partij het meest geschikt is om gevolg te geven aan de gegeven
aanbevelingen. Ten eerste met een aantal algemene aanbevelingen en vervolgens
aanbevelingen die toegespitst zijn op de niet-agrarische claims en de agrarische sector.
Algemene aanbevelingen
Aanbeveling 1: Creëer draagvlak voor het onderzoek om uiteindelijk gevolg te geven aan
het gedane onderzoek en met alle partijen tot een constructieve oplossing te komen (allen).
Eén van de belangrijkste aanbevelingen is om daadwerkelijk gevolg te geven aan het
gedane onderzoek. De cijfers schetsen een indrukwekkend beeld van de diverse claims
gesitueerd op cultuurgrond. Onderneem hierin daadwerkelijk actie en ga als
belangenbehartiger, gemeente, overheid, waterschap, natuurbeheerorganisatie
daadwerkelijk met elkaar in gesprek komen en probeer tot een constructieve wijze te komen
tot een overeenstemming over de diverse claims op cultuurgrond. Op deze manier wordt het
voor de diverse partijen eenvoudiger om de gestelde doelstellingen te behalen.
Gebiedscommissies spelen hierin een belangrijke rol, omdat er diverse actoren betrokken
zijn bij de planvorming en uitvoering. Ook op provinciaal niveau is het belangrijk om tijdens
het ontwerp van het streekplan actief met elkaar aan tafel te gaan zitten.
29

Aanbeveling 2: Stel als agrarische sector een eigen gebiedontwikkelingsplan op en ga met
een open houding onderhandelen. Wees realistisch met betrekking tot andere belangen.
(LTO).
Op dit moment worden er door allerlei stakeholders plannen en visies gesitueerd op
cultuurgrond. Door in de toekomst als agrarische sector zelf een gebiedsontwikkelingsplan
op te stellen kan rekening gehouden worden met de diverse belangen van de betrokken
ondernemers in het buitengebied. Dit betekent niet dat er geen concessies gedaan moeten
worden, maar bij deze concessies kan bekeken worden welke concessies de minste invloed
hebben op de omringende omgeving. Noot: de agrarische sector moet proactief met andere
partijen onderhandelen over de ontwikkelingsmogelijkheden en maatschappelijke
gebiedsdoelen op landbouwgrond en zo tot een constructieve oplossing komen voor het
tekort aan landbouwgrond..
Aanbeveling 3: Werk aan een herverkaveling van het buitengebied (allen partijen)
Middels herverkaveling kan er een goede combinatie gevonden worden tussen de diverse
belangen die er spelen in het landelijk gebied. Door perceelruil en concessies te doen vanuit
zowel de natuur als de agrarische sector is het eenvoudiger ontwikkelingsmogelijkheden en
maatschappelijke gebiedsdoelen te behalen. Tevens is dit van belang voor
structuurversterking van de landbouw.
Aanbeveling 4: Stimuleer technologische ontwikkelingen (alle partijen)
Stimuleer technologische ontwikkelingen op een zodanige wijze dat de negatieve effecten
van de agrarische bedrijfsvoering worden geminimaliseerd.. Via technologische
ontwikkelingen (denk aan luchtwassers) kan de ammoniak uitstoot beperkt worden. Op deze
manier is het voor agrarische bedrijven mogelijk om zich in te passen in een
verzuringsgevoeliggebied.
Aanbeveling 5: Beoordeel kritisch de niet agrarische claims en schep duidelijkheid
(overheid)
Bij de provinciale plannen van onder andere het waterschap en de provincie zijn er diverse
zoekgebieden te vinden. Dit zijn vaak gebieden waarvan maar een beperkte oppervlakte
daadwerkelijk wordt gerealiseerd (harde claim). Men zou erop gericht moeten zijn de
zoekgebieden in de toekomt sneller te concretiseren zodat de betreffende agrariërs sneller
weten of het zinvol is de noodzakelijke bedrijfsinvesteringen te doen en de anderen weer
vooruit kunnen denken. Soms liggen er ook meerdere claims op hetzelfde perceel. Het is dus
vaak niet mogelijk om deze claims allen uit te voeren. Hierdoor is het onduidelijk of alle
doelen wel gehaald zullen worden. Om tot een beter resultaat te komen is het wenselijk om
integraal met alle actoren de huidige claims te bekijken. Dit geldt zowel voor het aantal
dubbele claims, als voor de zoekgebieden. Dat zorgt ook voor een snellere realisatie en
daardoor minder onzekerheid bij de betrokken agrariërs; geef planologische duidelijkheid.
30

De onderstaande aanbevelingen zijn specifieker gericht op de gevonden claims;
Aanbeveling 6: Realiseer Natuur gemeentelijk beleid binnen de Ecologische Hoofdstructuur
(overheid)
Natuur gemeentelijk beleid is een doelstelling die gemeentes zichzelf hebben gesteld om
natuurontwikkeling binnen de gemeente in te passen. Deze doelstelling valt volledig buiten
de Ecologische Hoofdstructuur. Door natuur gemeentelijk beleid in te passen in de
Ecologische Hoofdstructuur kan natuurontwikkeling binnen de EHS met subsidies van
gemeenten op een kortere termijn gerealiseerd worden. Hiermee komt de realisatie van de
EHS voor 2018 niet in het geding en blijft de cultuurgrond behouden. Tevens maakt dit de
burger meer betrokken bij de activiteiten op het agrarisch gebied omdat percelen waar
natuur gemeentelijk beleid gesitueerd is in veel gevallen grenst aan een dorp of stad.
Aanbeveling 7: Realiseer de plannen van waterschappen binnen de Ecologische
Hoofdstructuur (overheid)
De diverse waterschappen in Utrecht hebben een waterbeheersplan opgesteld met daarin
plannen en visies. Hieronder vallen maatregelen, zoals waterberging, Hermeandering en het
realiseren van natuurvriendelijke oevers. Door deze plannen en visies in te passen in de
Ecologische Hoofdstructuur kan de originele functie van een combinatie tussen natuur en
water terug gevonden worden in die Ecologische Hoofdstructuur. Tevens beperkt dit de druk
die op de cultuurgrond wordt gelegd.
Aanbeveling 8: Realiseer natuur compensatie binnen de EHS (alle partijen)
Wanneer er een claim wordt gelegd op landbouwgrond voor bijvoorbeeld de verbreding van
een snelweg, is het nodig om de natuur te compenseren. Momenteel gebeurt dit
voornamelijk buiten de EHS. Er kan in de toekomst gekeken worden naar compensatie
binnen de EHS. Hierdoor zal de druk op de landbouwgrond verminderen.
Daarnaast hebben lokale en nationale natuurverenigingen ook gronden in bezit. Deze
kunnen uitgeruild worden tegen agrarische gronden die zich binnen de EHS bevinden. Door
deze natuurcompensaties binnen de EHS te verrichten kan men de EHS sneller realiseren.
Hierdoor worden de overheidsdoelstellingen versneld behaald. Een voorbeeld hiervan is het
beleid in Limburg. Bovendien zal de realisatie van de EHS sneller verlopen dan tot nu toe.
Aanbeveling 9: Zorg voor revitalisering en herinrichting oude bedrijventerreinen (overheden)
Op dit moment zijn er veel oude bedrijventerreinen waar een groot gedeelte van leeg staat
en in sommige gevallen al vervallen is. Daarnaast zijn er op deze terreinen ook veel
onbebouwde plekken. Door inbreiding, revitalisering of door de bestemming te wijzigen
kunnen de huidige claims op landbouwgronden (vaak in het kader van woningbouw of een
nieuw bedrijven- of industrieterrein) beperkt worden. Tevens zal het de landschappelijke
kwaliteit ten goede komen.
31

Aanbeveling 10: Zorg voor realistische claims voor woningbehoefte (overheden)
De vraag kan gesteld worden of alle geclaimde grond voor toekomstige woningbehoefte wel
realistisch is. Landbouwgrond omzetten in bouwgrond is tot op heden een belangrijke
inkomstenbron voor gemeenten geweest. Dat was ook nodig vanwege de bevolkingsgroei en
het dalen van het aantal bewoners per wooneenheid. Dit blijft echter niet doorgaan, terwijl
bestuurders wel de neiging hebben deze inkomstenbron ook voor de toekomst in te zetten.
Nu zal de provincie Utrecht door haar centrale ligging minder snel met bevolkingsdaling te
maken krijgen dan de noordelijke, westelijke en zuidelijke provincies. Toch zal men rekening
moeten houden met de demografische ontwikkelingen. Niet overal in de provincie Utrecht
zullen nieuwbouwlocaties noodzakelijk zijn. Daarnaast heeft de trend van inbreiding een
positief effect op de onttrekking van cultuurgrond.
De onderstaande aanbevelingen zijn specifieker gericht op de agrarische sector;
Aanbeveling 11: Zorg voor het behouden van de derogatie (LTO en de overheid)
Derogatie maakt het voor melkveebedrijven mogelijk om bij gebruik van 70% grasland meer
mest aan te wenden dan de Europese nitraatrichtlijn (91/676/EEG) toeschrijft. Door gebruik
van de derogatie is op dit moment 70% van het areaal van melkveebedrijven grasland. Dit
heeft verschillende voordelen; voor de landschapsvormgeving en recreatieontwikkeling is dit
heeft het een positieve uitstraling. Daarnaast gaat grasland efficiënter om met stikstof en
fosfaat, waardoor er minder uitspoeling en vervluchtiging optreed, ten opzichte van
bijvoorbeeld akkerbouwgronden.
Door de derogatie te behouden wordt de areaalbehoefte in de toekomst minder groot dan bij
afschaffing hiervan. Het behoud van de derogatie stimuleert ook het behoud van het
grasland. Daarnaast wordt hiermee de kans vergroot dat melkveehouders weidegang toe
blijven passen, wat intensivering van de sector zal beperken.
Aanbeveling 12: Investeer in onderzoek naar mest- be en –verwerking (allen).
Duurzaamheid is de ‘licence-to-produce’ voor de toekomst. Het zoeken naar mestbewerking-
en mestverwerking kan een grote bedrage leveren aan de verduurzaming van de landbouw.
Als mest be- of verwerkt wordt is minder ruimte nodig voor mestafzet. Dit heeft een positieve
ontwikkeling op de hoeveelheid beschikbare grond. Stimuleer als overheid zijnde de
innovatieve onderzoeken naar deze mest be- en verwerking.
32

Bronnenlijst
Literatuur
Rabobank, ‘Kiezen voor Kip, Boom’, H. van den. April 2008
Rabobank, ‘De nieuwe schaal van eieren’, Hout, B van. Januari 2007
LTO Projecten (augustus 2005). Plan van aan pak voor de fruitteelt in Gelderland en Utrecht.
Hortipoint (2009). Vakblad voor de bloemisterij. Glastuinbouwlocaties 2009, 37, p26-29.
Gesprekken
Van Brandenburg, F.W.M. (FNO). Mondelinge mededeling, 26 mei 2010.
K. van Beek (april 2009). Sectorvisie fruitteelt. ING agrarisch advies.
H. Luesink, WUR, Mondelinge mededeling 18 mei 2010
Van Haarlem, P. (Rabobank west Betuwe). Mondelinge mededeling, 18 mei 2010.
Vermeulen, H. (Rijnvallei). Mondelinge mededeling, 18 mei 2010.
Websites
Agrarisch Dagblad, ‘Eenderde varkenshouders stopt voor 2013’. 1 juni 2010,
www.agd.nl/1050975/Nieuws/Artikel/Eenderde-varkenshouders-stopt-voor-2013.htm
CBS Statline. Geraadpleegd op 12 mei 2010,
http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?DM=SLNL&PA=71466NED&D1=28,40&D2=0&D3
=11&D4=a&HDR=G2,G3&STB=T,G1&VW=T
CBS,
http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?DM=SLNL&PA=71466ned&D1=1-
2,5,18,28,45&D2=a&D3=0,10-11&D4=l&HDR=G2,G3&STB=T,G1&VW=T
Afschaffing derogatie 2013. Geraadpleegd op 19 april 2010,
www.cpb.nl/nl/pub/cpbreeksen/bijzonder/85/bijz85_bijlage_n.pdf
Afschaffing derogatie 2013. Geraadpleegd op 18 april 2010,
www.vrom.nl/pagina.html?id=16654
Neveneffecten van afschaffing melkquotering (CLM). Geraadpleegd op 20 april 2010,
www.clm.nl/publicaties/data/clm_melkquotering.pdf
Compendium voor de leefomgeving ‘Mestproductierechten en dierrechten 1998-2006’.
Geraadpleegd op 20 mei 2010,
http://www.kennisonline.wur.nl/BO/BO-05/002/beschrijving.htm
Europeese Commisie ‘Tegemoetkoming uitbraak aviaire influenza’. Geraadpleegd op 20 april
2010,
http://ec.europa.eu/community_law/state_aids/agriculture-2005/n102-05.pdf
Verwachting naar 2015. Geraadpleegd op 20 april 2010,
www.frieslandcampina.com/.../melkquotering-en-superheffing.aspx
33

Afschaffing melkquotering 2015. Geraadpleegd op 17 april 2010,
http://www.hendrixutd.nl/dealerbedrijven/nieuws/afschaffing-melkquotum-2015-1351-
39727.html
Derogatie. Geraadpleegd op 20 april 2010,
http://www.hetlnvloket.nl/portal/page?_pageid=122,1785895&_dad=portal&_schema=PORT
AL&p_document_id=289130&p_node_id=4813504&p_mode=
Melkveehouderij op scherp voor 2015. Geraadpleegd op 20 april 2010,
http://www.melkveebedrijf.nl/uploadedFiles/MelkveeActueel/Berichten/2100953-
Melkveehouderij.pdf
LEI: Afschaffing melkquotering. Geraadpleegd op 15 april 2010,
http://www.lei.dlo.nl/nl/content/agrimonitor/pdf/PDF_Zuivelbeleid%20afschaffing%20quotering%20kan%20voordelen%20bieden
.pdf
LNV: Europees melkquota beleid. Geraadpleegd op 14 april 2010,
www.minlnv.nl/txmpub/files/?p_file_id=18210
LEI, ‘Varkens- en pluimveerechten vóór 2015 afschaffen of niet?’. 1 juni 2010,
horst.sp.nl/werkgroepen/LEI_3_07_061.pdf
LNV, ‘Mest-tabellen 2010-2013’.
http://www.hetlnvloket.nl/portal/page?_pageid=122,1785923&_dad=portal&_schema=PORT
AL&p_document_id=289200&p_node_id=4209149&p_mode=
LNV, ‘Wijziging Varkensbesluit’. Geraadpleegd op 11 april 2010,
http://www.minlnv.nl/portal/page?_pageid=116,1640803&_dad=portal&_schema=PORTAL&p
_news_item_id=21494
Duurzame melkveehouderij. Geraadpleegd op 20 april 2010,
http://www.innovatieagendamelkveehouderij.nl/
Gevolgen naar 2015. Geraadpleegd op 18 april 2010,
http://library.wur.nl/way/bestanden/clc/1879915.pdf
Grond van meer betekenis. Geraadpleegd op 17 april 2010,
http://library.wur.nl/veeteelt/v25/a3p12-14.pdf
Verslag studie zuivelsector. Geraadpleegd op 12 april 2010
www.ltonoord.nl/.../Visie+Nederlandse+zuivelsector+op+melkquotering+LTO,+NZO,+NAJK.p
df
Productschap Zuivel. Geraadpleegd op 20 april 2010,
www.prodzuivel.nl
34

Provincie Gelderland (2004). Streekplan 2005. Geraadpleegd op 13 mei 2010,
http://streekplan.gelderland.nl/text.aspx?p=61
Provincie Gelderland (2010). GLD.info Glastuinbouw.Geraadpleegd op 12 mei 2010,
http://www.rivierengebied.nl/documenten/Gld.info_glastuinbouw_def.pdf
Provincie Utrecht (2004). Streekplan 2005-2015. Geraadpleegd op 13 mei
2010, http://www2.provincie-utrecht.nl/prvutr/internet/j20_10.nsf/files/TekstStreekplan2005-
2015.pdf/$FILE/TekstStreekplan2005-2015.pdf
Anders melken studie 2020. Geraadpleegd op 18 april 2010,
www.rabobank.nl/images/3469_anders_melken_29180579.pdf
Toekomst landbouw in het Groene hart. Geraadpleegd op 20 april 2010,
http://www.rlg.nl/adviezen/092/092_2_1.html
Europese commissie blijft voor afschaffing van melkquotering. Geraadpleegd op 15 april
2010,
http://www.voorwie.eu/ec-en-handel/270-europese-commissie-blijft-bij-afschaffingmelkquota-melkveehouders-willen-juist-een-duurzaam-en-flexibel-quotasysteem.html
WUR, ‘Europeese Nitraatrichtlijn’. Geraadpleegd op 19 april 2010,
http://www.kennisonline.wur.nl/BO/BO-05/002/beschrijving.htm
35

Bijlage 1 Melkveehouderij
Om een relatie te kunnen leggen tussen de grondbehoefte van de melkveehouderij en het
beschikbare areaal wordt in deze paragraaf de toekomstverwachting van de melkveehouderij
weergegeven. Eerst worden de ontwikkelingen in Nederland beschreven.
Algemeen
In 1984 was de invoering van de melkquotering noodzakelijk om de groei van melkplas en
boterberg terug te dringen en de kosten van het Europese zuivelbeleid te beperken.
Daarnaast werd de milieubelasting van de Nederlandse melkveehouderij enigszins
begrensd. Onder steeds grotere druk van de Wereld Handelsorganisatie (WTO) die streeft
naar eerlijke wereldhandel, zal Europa naar alle verwachting de exportsubsidies en
marktbescherming verder afbouwen. In Europa zal hierdoor het prijspeil van de zuivelmarkt
verder onder druk komen te staan. Hierdoor is schaalvergroting noodzakelijk om zo een
efficiëntere productie te kunnen genereren. Naar alle waarschijnlijk zal de melkquotering in
2015 af worden geschaft.
Het is echter nog niet officieel vastgelegd dat de melkquotering in 2015 zal worden
afgeschaft. Tot op heden worden er alleen nog maar verwachtingen geschetst. Mogelijk komt
er een variant op de huidige melkquotering. Daarom wordt er in dit rapport uitgegaan van
twee scenario’s; het eerste scenario kent een afschaffing van de melkquotering (vrije markt)
en in scenario staat marktregulering centraal.
36

Nederland
Melkproductie
Zoals figuur 1 weergeeft is de melkproductie in Nederland sinds 2000 vrij constant. Omdat
onder de huidige regulering een toename van de zuivelproductie niet mogelijk is. Bij een
toekomst scenario waar de huidige marktregulering of een vorm van marktregulering
behouden blijft zal de zuivelproductie niet of nauwelijks toenemen of toe kunnen nemen en
de productie zal koersen rond de 11 miljard kilogram melk.
Wanneer daarentegen de marktregulering afgeschaft wordt en de melkveebedrijven
nagenoeg vrij zijn om te groeien zal de melkproductie in Nederland met 20% toenemen naar
ongeveer 14 miljard kilogram melk in 2020. Dit komt door de schaalvergroting die het
merendeel van de melkveehouders in zal zetten om efficiënter te produceren, om hiermee de
kosten per kilogram melk om laag te brengen.
Figuur 1 Zuivelproductie in Nederland (*1000 KG melk) (Bron: 2000 – 2009: CBS)
Aantal stuks vee
De groei van het aantal stuks vee in Nederland is de komende jaren is sterk afhankelijk van
de beslissing van de Europese Unie om al dan niet de melkquotering af te schaffen.
37

Marktregulering
Figuur 2 geeft een toekomstvoorspelling weer van het aantal stuks vee in 2020 bij behoud
van marktregulering. Daarbij is uitgegaan van een totale zuivelproductie van 11.000.000.000
kilogram melk, waarbij de productie per dier toeneemt met vier procent. Dat is hetzelfde
percentage als in de periode van 2000 tot en met 2008. Het totaal aantal stuks vee in
Nederland zal bij behoud van marktregulering dalen met ongeveer 13% ten opzichte van
2008.
Figuur 2 Aantal stuks vee (Marktregulering) (Bron: 2000 – 2009: CBS)
Vrije markt
Figuur 3 geeft een toekomstvoorspelling weer van het aantal stuks vee in 2020 bij
afschaffing van de marktregulering. Daarbij is uitgegaan van een totale zuivelproductie van
14.000.000.000 kilogram melk, waarbij de productie per dier toeneemt met vier procent. Dat
is hetzelfde percentage als in de periode van 2000 tot en met 2008. Het totaal aantal stuks
vee in Nederland zal bij vrije marktwerking stijgen met ongeveer 19% ten opzichte van 2008.
Figuur 3 Aantal stuks vee (Vrije markt) (Bron: 2000 – 2009: CBS)
38

Mestwetgeving
Het mestbeleid in Nederland is gebaseerd op de Europese nitraatrichtlijn (91/676/EEG).
Deze nitraatrichtlijn bevat afspraken over de toegestane concentratie nitraat in het grond- en
oppervlaktewater. De lidstaten van de Europese Unie zijn door deze richtlijn verplicht om
maatregelen te nemen om de gewenste waterkwaliteit te bereiken.
Nederland heeft een aantal maatregelen opgesteld om de gewenste maatregelen te behalen.
Eén van de maatregelen die de meeste invloed heeft op het benodigd grondareaal zijn de
gebruikersnormen voor de hoeveelheden stikstof en fosfaat uit dierlijke mest en kunstmest
die mogen worden toegepast bij de teelt van gewassen. Deze gebruikersnormen zijn tot
2013 vastgesteld waarna er een evaluatie plaats zal vinden. Voor deze gebruikersnormen is
het dus niet mogelijk om verder te kijken dan 2013.
In Nederland geldt sinds 1 januari 2006 een nieuwe mestwetgeving. Eén van de
voorwaarden die de Europese Unie aan alle lidstaten stelt is dat er niet meer dan 170
kilogram stikstof per hectare uit dierlijke mest mag worden aangewend. Nederlandse
melkveehouders kunnen onder een aantal specifieke voorwaarden een beroep doen op
derogatie. Via de regeling derogatie is het mogelijk om 250 kilogram stikstof uit dierlijke mest
op een hectare voedergrasland aan te wenden. Deze regeling is goed gekeurd door de
Europese Unie omdat onder Nederlandse omstandigheden de graslandopbrengsten erg
hoog zijn maar ook over gegevens als luchtkwaliteit is het mogelijk om de derogatie te
verkrijgen.
Door het gebruik van derogatie wordt de Europese nitraatrichtlijn (91/676/EEG)
overschreden. De speculaties richting 2020 zijn dat de derogatie wordt afgeschaft. Dit heeft
als gevolg dat de gebruikersnormen voor voedergrasland naar 170 kilogram stikstof gaan.
.
39

Utrecht
In deze paragraaf zullen de ontwikkelingen van de melkveehouderij nader worden bekeken
bij vrije marktwerking en bij marktregulering. Van deze ontwikkelingen wordt later een
analyse beschreven van de grondbehoefte van de melkveehouderij in Utrecht.
Zuivelbeleid Utrecht
Zoals in de onderstaande figuur (4) te zien is de zuivelproductie van 2000 tot en met 2014
vrij constant omdat het onder de huidige marktregulering niet aantrekkelijk is om meer te
produceren. Vervolgens zijn er voor de periode van 2015 tot en met 2020 twee scenario’s
geschetst. In scenario één staat het behoud van marktregulering of een vorm daarvan
centraal en scenario twee gaat uit van vrije marktwerking waarbij vrije productie mogelijk is.
Naar alle verwachting zal scenario twee in de toekomst van toepassing zijn maar omdat
beide scenario’s een verschillende invloed hebben op de grondbehoefte worden beide
scenario’s geschetst;
• Scenario één schetst behoud van marktregulering of een vorm daarvan. Wanneer dit
scenario in de toekomst doorgang vindt, zal de productie vrijwel constant blijven met
de productie zoals die op dit moment is. De totale productie van Utrecht komt
daarmee op ongeveer 614.000.000 kilogram melk per jaar.
• Scenario twee schetst vrije marktwerking waarbij vrije productie mogelijk is. Wanneer
dit scenario in de toekomst speelt zal de productie met ongeveer 20% stijgen. Naar
een totale productie van ongeveer 781.000.000 kilogram melk per jaar.
Figuur 4 Zuivelproductie Utrecht (Bron: 2000 – 2009: CBS)
Veebezetting Utrecht
Het benodigd landbouwareaal voor de melkveehouderij in Utrecht is sterk afhankelijk van de
beslissing van de Europese Unie om al dan niet een vorm van marktregulering te behouden.
Om het benodigde landbouwareaal te bepalen wordt in het onderstaande een voorspelling
gemaakt van het aantal stuks vee bij vrije marktwerking en marktregulering.
40

Marktregulering
In de onderstaande figuur (5) is het aantal stuks vee bij behoud van markregulering
weergegeven. Duidelijk waarneembaar is dat het aantal stuks vee bij dit scenario afneemt
omdat de totale zuivelproductie onder dit scenario niet of nauwelijks kan groeien maar de
productie per dier wel toeneemt. Het totaal aantal stuks vee neemt in de periode van 2000
tot en met 2020 naar alle waarschijnlijkheid af met 13%.
Figuur 5 Aantal stuks vee bij ‘marktregulering’ (Bron: CBS)
Vrije marktwerking
Figuur 6 geeft het aantal stuks vee weer bij vrije marktwerking. Duidelijk waarneembaar is
dat het aantal stuks vee bij dit scenario tot 2015 afneemt, omdat de totale zuivelproductie
onder dit scenario niet of nauwelijks kan groeien maar de productie per dier wel toeneemt.
Na 2015, wanneer vrije zuivelproductie mogelijk is, zal de zuivelproductie met ongeveer 20%
toenemen evenals het aantal stuks vee, welke toeneemt met ongeveer 23% ten opzichte van
2014.
Figuur 6 Aantal stuks vee bij ‘vrije marktwerking’ (Bron: 2000 – 2009: CBS)
41

Grondbehoefte
In paragraaf 1.2.1 en 1.2.2 is een toekomstverwachting geschetst van de melkveehouderij in
Utrecht. In deze paragraaf wordt aan de hand van deze toekomstverwachting een
grondbehoefte bepaald voor de melkveehouderij in Utrecht.
Marktregulering
In de onderstaande tabel wordt de stikstof- en fosfaatproductie berekend van de
melkveehouderij in Utrecht in 2009. De stikstof- en fosfaatexcretie is bepaald op een
productie tussen de 7.375 en 7.624 kilogram melk met een bijbehorend Ureumgehalte van
25. Vervolgens wordt de grondbehoefte bepaald met de toepassing van derogatie.
Tabel 1: Stikstof & Fosfaatproductie 2009.
Aantal
Stikstof
(N)*
Productie
Stikstof (kg) Fosfaat (P)*
Productie
Fosfaat (kg)
Melkkoeien 83.600 111 9.279.600 39,8 3.327.280
Jongvee < 1 jaar 30.848 35,1 1.082.765 9,7 299.226
Jongvee 1 - 2 jaar 27.310 66,7 1.821.577 22,3 609.013
Jongvee > 2 jaar 4.284 66,7 285.743 22,3 95.533
Vlees en weide koeien >= 2 jaar 2.357 71,2 167.818 27,2 64.110
Stieren voor Fokkerij >= jaar 494 72,9 36.013 25,2 12.449
Totaal 12.673.516 4.407.611
*excretie runderen
2009 met derogatie
12.673.516/ 250 = 50.694 hectare nodig voor N.
4.407.611/ 90,5 = 48.702 hectare nodig voor P.
Het areaal voor de melkveehouderij in 2009 benodigd was om de geproduceerde stikstof en
fosfaat te plaatsen was 50.694 hectare.
In de onderstaande tabel wordt de stikstof- en fosfaatproductie berekend van de
melkveehouderij in Utrecht in 2020. Voor de berekening van marktregulering in 2020 is
rekening gehouden met een productie toename per dier van gemiddeld vier procent. Om
deze reden zal het aantal dieren in 2020 met behoud van marktregulering dalen. De stikstof-
en fosfaatexcretie is bepaald met een productie tussen de 7.625 – 7.874 kilogram melk met
een bijbehorend Ureumgehalte van 25. Vervolgens wordt grondbehoefte bepaald met de
toepassing van derogatie en zonder de toepassing van derogatie omdat deze naar alle
waarschijnlijkheid zal worden afgeschaft.
42

Tabel 2: Stikstof & Fosfaatproductie 2020 bij marktregulering.
Aantal
Stikstof
(N)*
Productie
Stikstof (kg) Fosfaat (P)*
Productie
Fosfaat (kg)
Melkkoeien 79.371 113 8.968.923 40,5 3.214.526
Jongvee < 1 jaar 26.391 35,1 926.324 9,7 255.993
Jongvee 1 - 2 jaar 25.978 66,7 1.732.733 22,3 579.309
Jongvee > 2 jaar 3.903 66,7 260.330 22,3 87.037
Vlees en weide koeien >= 2 jaar 3.049 71,2 217.089 27,2 82.933
Stieren voor Fokkerij >= jaar 539 72,9 39.293 25,2 13.583
Totaal 12.144.692 4.233.380
*excretie runderen
2020 met derogatie
12.144.692/ 250 = 48.579 hectare nodig voor N.
4.233.380/ 85,8 = 49.340 hectare nodig voor P.
2020 zonder derogatie
12.144.692/ 170 = 71.439 hectare nodig voor N.
4.233.380/ 85,8 = 49.340 hectare nodig voor P.
Het areaal dat de melkveehouderij in 2020 nodig heeft om de geproduceerde stikstof en
fosfaat op te plaatsen, bij derogatie is 49.340 hectare en zonder derogatie is 71.439 hectare.
Opvallend is dat bij scenario van marktregulering met derogatie de fosfaat (P) de
beperkende factor is. Zonder derogatie is de stikstof (N) juist de beperkende factor.
Vrije markt
In de onderstaande tabel wordt de stikstof- en fosfaatproductie berekend van de
melkveehouderij in Utrecht in 2009. De stikstof- en fosfaatexcretie is bepaald op een
productie van 7.625 – 7.874 kilogram melk met een bijbehorend Ureumgehalte van 25.
Vervolgens wordt de grondbehoefte bepaald met de toepassing van derogatie en zonder de
toepassing van derogatie omdat deze, naar alle waarschijnlijkheid, wordt afgeschaft.
Tabel 3: Stikstof & Fosfaatproductie 2020 bij vrije marktwerking
Aantal
Stikstof
(N)*
Productie
Stikstof Fosfaat (P)*
Productie
Fosfaat
Melkkoeien 101.019 113 11.415.147 40,5 4.091.270
Jongvee < 1 jaar 33.589 35,1 1.178.974 9,7 325.813
Jongvee 1 - 2 jaar 33.064 66,7 2.205.369 22,3 737.327
Jongvee > 2 jaar 4.967 66,7 331.299 22,3 110.764
Vlees en weide koeien >= 2 jaar 3.881 71,2 276.327 27,2 105.563
Stieren voor Fokkerij >= jaar 686 72,9 50.009 25,2 17.287
Totaal 15.457.125 5.388.025
*excretie runderen
43

2020 met derogatie
15.457.125/ 250 = 61.829 hectare nodig voor N.
5.388.025/ 85,8 = 62.797 hectare nodig voor P.
2020 zonder derogatie
15.457.125/ 170 = 90.924 hectare nodig voor N.
5.388.025/ 85,8 = 62.797 hectare nodig voor P.
Het areaal wat de melkveehouderij in 2020 nodig heeft om de geproduceerde stikstof en
fosfaat op te plaatsen, bij derogatie is 62.797 hectare en zonder derogatie is 90.924 hectare.
Zowel bij het eerste als bij het tweede scenario is dus met derogatie P het meest beperkend
waar zonder derogatie N de meest beperkende factor is.
Conclusie
In de toekomst is de grondbehoefte van de melkveehouderij sterk afhankelijk van een aantal
factoren van de Europese Unie om al dan niet de melkquotering af te schaffen. Daarnaast
kan de evaluatie die Nederland in 2013 uit gaat voeren op de huidige gebruikersnormen en
de derogatie grote gevolgen hebben voor de grondbehoefte in Nederland, door het
verscherpen van de gebruikersnormen en of het afschaffen van de derogatie.
Uit de ‘0-analyse’ die is uitgevoerd op het huidige beleid blijkt dat de melkveehouderij in
Utrecht 50.629 hectare nodig heeft om de geproduceerde mest op te plaatsen. Wanneer de
Europese Unie beslist om marktregulering te behouden en de huidige gebruikersnormen en
derogatie blijven zal de grondbehoefte van de melkveehouderij in Utrecht in 2020 49.340
hectare bedragen. Maar bij behoud van de huidige gebruikersnormen en afschaffing van
derogatie zal de grondbehoefte van de melkveehouderij in Utrecht 71.439 hectare bedragen.
Bij het scenario waarbij de Europese Unie beslist om de marktregulering af te schaffen maar
de huidige gebruikersnormen en derogatie blijven zal de grondbehoefte van de
melkveehouderij in Utrecht 62.797 hectare bedragen. Beslist de Nederlandse regering om de
derogatie af te schaffen maar blijven de huidige gebruikersnormen gelijk dan wordt de
grondbehoefte van Utrecht bij vrije marktwerking 90.924 hectare.
De grondbehoefte in Utrecht zal in de toekomst dus sterk afhankelijk zijn van het beleid waar
de melkveehouderij mee te maken krijgt. De grondbehoefte zal in 2020 variëren tussen
49.340 en 90.924 hectare.
Wanneer het meest waarschijnlijke traject aangenomen wordt van afschaffing van de
derogatie en melkquotering zal de grondbehoefte van de grondgebonden melkveehouderij in
Utrecht in 2020 90.924 hectare bedragen.
44

Bijlage 2 Intensieve veehouderij
Om een relatie te kunnen leggen tussen de grondbehoefte van de intensieve veehouderij en
het beschikbare areaal wordt in deze paragraaf de toekomstverwachting van de
pluimveehouderij en varkenshouderij weergegeven. Eerst zullen de ontwikkelingen in
Nederland bekeken worden om daarna de provincie Utrecht nader te bekijken. Daarna volgt
een toelichting op het mestbeleid om dit vervolgens te vertalen naar de grondbehoefte van
de intensieve veehouderij in Utrecht.
Pluimveehouderij in Nederland
Deze paragraaf bevat een beschrijving van de pluimveesector in Nederland en Utrecht. Deze
beschrijving bestaat uit twee scenario’s. Scenario één gaat over de voortzetting van de
huidige situatie. De toekomstvoorspelling is gebaseerd op cijfers van 2000 t/m 2009 die door
middel van een trendlijn zijn doorgetrokken tot aan het jaar 2030. Er is geen rekening
gehouden met nieuwe wetgeving op het gebied van dierwelzijn en mest .
Scenario twee schetst een trendbreuk. Daarnaast worden in 2015 legbatterijen bij kippen
verboden. Met behulp van voorspellingen van de Rabobank is voor 2015 een waarde
bepaald. Er is aangenomen dat deze waarde richting 2030 ongeveer gelijk blijft.
Pluimveehouderij in Nederland
Figuur 7 Pluimveehouderij in Nederland * 1000 (Bron: 2000 – 2009: CBS)
In figuur 7 is te zien dat in Nederland in het jaar 2003 een sterke daling heeft plaatsgevonden
in het aantal dieren. Dit komt door de aviaire influenza uitbraak in Nederland. Verder is te
zien dat richting het jaar 2030 bij scenario één het aantal stuks pluimvee iets afneemt.
Wanneer er wordt gekeken naar scenario twee is te zien dat in 2015 een daling wordt
ingezet omdat in dat jaar legbatterijen verboden worden. Aangenomen is dat in 2030 het
aantal dieren ongeveer gelijk is als in het jaar 2015.
45

Pluimveehouderij in Utrecht
Figuur 8 Pluimveehouderij in Utrecht (Bron: 2000 – 2009: CBS)
Scenario twee volgt in Utrecht de trend op die we ook in Nederland zullen zien. Wanneer de
huidige situatie wordt voortgezet (scenario één), zal in Utrecht het aantal dieren licht stijgen,
terwijl op nationaal niveau het aantal dieren juist daalt.
Varkenshouderij in Nederland
In deze paragraaf zal de varkenshouderij besproken worden in Nederland en Utrecht. Er
zullen 2 verschillende scenario’s bekeken worden:
Scenario één gaat uit van een voortzetting van de huidige situatie. De toekomstvoorspelling
is gebaseerd op cijfers van 2000 t/m 2009 door middel van een trendlijn zijn doorgetrokken
tot aan het jaar 2030. Er is geen rekening gehouden met nieuwe wetgeving op het gebied
van dierwelzijn en mest .
Scenario schets een gewijzigde situatie door trendbreuk. In 2013 worden daarnaast nieuwe
welzijnseisen ingevoerd voor varkens. Met behulp van voorspellingen van het LEI is
aangenomen dat in 2013 75% van het aantal dieren overblijft. Er is aangenomen dat dit
aantal richting 2030 ongeveer gelijk blijft.
46

Varkenshouderij in Nederland
Figuur 9 Varkenshouderij in Nederland *1000 (Bron: 2000 – 2009: CBS)
In figuur 9 is te zien dat in het jaar 2002 een flinke daling heeft plaats gevonden in het aantal
dieren in Nederland. Dit is te verklaren door dat in 2002 het verplicht werd voor de
varkenshouder om mestproductierechten te bezitten, de voorloper van de varkensrechten
(2005).
Volgens scenario één zal het aantal dieren in de toekomst gaan toenemen. Wanneer wordt
gekeken naar scenario twee is er in 2013 een sterke daling te signaleren in het aantal dieren.
De oorzaak hiervoor zijn de van kracht wordende nieuwe welzijnseisen in het jaar 2013. Het
aantal dieren richting het jaar 2030 zal ongeveer gelijk blijven.
Varkenshouderij in Utrecht
Figuur 10 Varkenshouderij in Utrecht (Bron: 2000 – 2009: CBS)
In figuur 10 is te zien dat in het jaar 2002 een flinke daling heeft plaats gevonden in het
aantal dieren in Utrecht. Dit was ook al te zien in figuur 9 (varkenshouderij in Nederland).
Verder volgt Utrecht de landelijke trend op. Scenario twee zal vanaf 2013 een constante lijn
blijven volgen. Er komen dus vrijwel geen extra dieren bij. In scenario één stijgt daarentegen
het aantal dieren wel.
47

Mestbeleid
Het mestbeleid in Nederland is gebaseerd op de Europese Nitraatrichtlijn (91/676/EEG).
Deze nitraatrichtlijn bevat afspraken over de toegestane concentratie nitraat in het grond- en
oppervlaktewater. De lidstaten van de Europese Unie zijn door deze richtlijn verplicht om
maatregelen te nemen om de gewenste waterkwaliteit te bereiken.
Nederland heeft een aantal maatregelen opgesteld om de gewenste niveaus te behalen. Eén
van de maatregelen die de meeste invloed heeft op het benodigd grondareaal zijn de
gebruikersnormen voor de hoeveelheden stikstof en fosfaat uit dierlijke mest en kunstmest
die mogen worden toegepast bij de teelt van gewassen. Deze gebruikersnormen zijn tot
2013 vastgesteld waarna er een evaluatie plaats zal vinden. Voor deze gebruikersnormen is
het dus niet mogelijk om verder te kijken dan 2013. Om een voorspelling richting 2030 te
maken is contact opgenomen met Wageningen UR (WUR). Dhr. H. Luesink geeft aan dat in
2030 naar verwachting 25% van de in Nederland geproduceerde varkensmest geëxporteerd
wordt. Het merendeel van de pluimveemest zal tegen die tijd verbrandt worden of droog
geëxporteerd. In de onderstaande berekeningen is aangenomen dat 75% van de
varkensmest en 33% van de pluimveemest op Nederlands grondgebied wordt aangewend.
Grondbehoefte
In onderstaande tabellen zijn berekeningen gemaakt over het benodigde areaal om de in
Nederland geproduceerde varkens- en pluimveemest af te zetten. Hierbij is aangenomen dat
mestproductie de belemmerde factor voor productie en groei gaat worden. Het benodigd
areaal is berekend met behulp van onderstaande formule:
Benodigd areaal = (dieraantallen * stikstof- en fosfaatproductie per jaar) / gebruiksnorm per
hectare.
Hierbij is het uitgangspunt dat alle in Nederland geproduceerde mest in Nederland blijft. In de
laatste twee kolommen, hectares nodig met overige bestemming, is rekening gehouden met
de voorspelling van WUR op het gebied van export en verbranding.
48

Varkenshouderij en pluimveehouderij Utrecht scenario één
Scenario één heeft als uitgangspunt dat de trend van de jaren 2000 – 2009 zich ongewijzigd
voortzet.
Tabel 5. Berekening van de grondbehoefte varkenshouderij en pluimveehouderij in Utrecht
Scenario 1
Varkens
2009
Varkens
2030
Kippen
2009
Kippen
2030
Aantal 170.618 180.570 1.089.537 1.099.688
Stikstof productie per dier 30,40 30,40 0,79 0,79
Totale stikstof productie 5.186.787 5.489.328 860.734 868.754
Gebruiksnorm 110 110 110 110,00
Hectares nodig 47.153 49.903 7.825 7.898
Fosfaat productie per dier 13,5 13,5 0,36 0,36
Totale fosfaat productie 2.303.343 2.437.695 392.233 395.888
Gebruiksnorm 75 75 75 75
Hectares nodig 30.711 32.503 5.230 5.279
Hectares nodig met export stikstof N.V.T. 37.427 N.V.T 2.606
Hectares nodig met export fosfaat N.V.T. 24.377 N.V.T 1.742
Uit tabel 5 blijkt dat stikstof de limiterende factor is omdat er minder fosfaat productie is.
De totale grondbehoefte in 2009 voor de afzet van stikstof uit varkens- en pluimveemest was
54.987 hectare. In 2030 is de totale grondbehoefte voor de afzet van stikstof uit varkens- en
pluimveemest 57.801 hectare. Dit betekent dat er in 2030 ± 5%, ofwel 2814 hectare, meer
grond nodig is ten opzichte van het jaar 2009 bij gelijkblijvende omstandigheden.
Als er mest geëxporteerd gaat worden dan is in 2030 40.033 ha nodig. Dit komt neer op een
afname van ± 31% ten op zichten van 2009.
Overigens wordt de mest nu al grotendeels buiten de provincie afgezet. Dat zal ook in de
toekomst gebeuren, waarschijnlijk in sterkere mate. Dat komt doordat de rundveebedrijven
hun grond in de toekomst zelf hard nodig zullen hebben.
Varkenshouderij en pluimveehouderij Utrecht scenario twee
Scenario 2 heeft als uitgangspunt dat in 2013 een trendbreuk gaat plaatsvinden. De
aanname van een trendbreuk in 2013 is gebaseerd op de invoering van nieuw beleid op het
gebied van welzijn en huisvesting. Voorspeld wordt dat het aantal varkens met 1/3 afneemt.
Weinig instanties kijken verder vooruit dan 2013. Daarom zijn de voorspellingen vanaf 2013
naar 2030 gebaseerd op aannames. De gemaakte aannames zijn:
- Het aantal dierplaatsen blijft gelijk,
- Na de trendbreuk ontwikkelt de sector zich zoals in de periode 2000 – 2009.
49

Tabel 6. Berekening grondbehoefte varkenshouderij en pluimveehouderij in Utrecht
Scenario 2
Varkens
2009
Varkens
2013
Varkens
2030
Kippen
2009
Kippen
2015
Kippen
2030
Aantal 170.618 108.397 108.397 1.089.537 987.000 987.000
Stikstof productie per dier 30,40 30,40 30,40 0,79 0,79 0,79
Totale stikstof productie 5.186.787 3.295.269 3.295.269 860.734 779.730 779.730
Gebruiksnorm 110 110 110 110 110 110,00
Hectares nodig 47.153 29.957 29.957 7.825 7.088 7.088
Fosfaat productie per dier 13,5 13,5 13,5 0,36 0,36 0,36
Totale fosfaat productie 2.303.343 1.463.360 1.463.360 392.233 355.320 355.320
Gebruiksnorm 75 75 75 75 75 75
Hectares nodig 30.711 19.511 19.511 5.230 4.738 4.738
Hectares nodig met export
stikstof N.V.T. N.V.T. 22.468 N.V.T N.V.T 2.339
Hectares nodig met export fosfaat N.V.T. N.V.T. 14.634 N.V.T N.V.T 1.563
Uit tabel 6 blijkt dat stikstof de limiterende factor is omdat er minder fosfaat productie is. De
grondbehoefte in Utrecht volgens het tweede scenario zonder export en bewerking van mest
is in 2030 37.045 hectare voor de afzet van stikstof uit varkens- en pluimveemest. In 2009
was de grondbehoefte voor de afzet van stikstof uit varkens- en pluimveemest 54.978
hectare. Dit betekent dat er in 2030 ± 33%, ofwel 17.933 hectare, minder grond nodig is ten
opzichte van het jaar 2009 als er sprake is van scenario twee. Als er wel sprake is van export
of bewerking van mest dan is in 2030 ± 55%, ofwel 30.171 hectare, minder grond nodig ten
op zichten van het jaar 2009.
Conclusie
Gekeken naar scenario 1 zal er in het jaar 2030 een verhoogde druk op de grondbehoefte
komen te liggen in Utrecht vanuit de varkens- en pluimveehouderij. Volgens scenario 1,
zonder export of bewerking van mest, is er ± 5% meer grond nodig in het jaar 2030. Dit komt
neer op 2.814 ha extra, wat het totale areaal brengt op 57.801 ha. Als er mest geëxporteerd
gaat worden dan is in 2030 40.033 ha nodig. Dit komt neer op een afname van ± 31% ten op
zichten van 2009.
Volgens scenario twee zal er in het jaar 2030 een verminderde druk op de grondbehoefte
komen te liggen. Er zal ± 55% , ofwel 30.171 hectare, minder grond nodig zijn voor de
varkens- en pluimveehouderij. Dit brengt de totale areaal behoefte op 24.807 hectare.
Momenteel wordt er echter al veel mest afgevoerd naar andere provincies c.q. landen. De
druk om meer mest af te voeren zal blijven, aangezien in de toekomst de grondgebonden
melkveesector meer grond nodig zelf nodig zal hebben.
50

Bijlage 3 Fruitteelt in Utrecht
In de Nederlandse fruitteelt zit de laatste jaren flink wat beweging. Er zijn namelijk nieuwe
rassen bij gekomen en er worden steeds meer opbrengsten van een hectare gehaald. Daar
staat wel tegen over dat het aantal telers terug loop. Tussen 1985 en 2008 is het aantal
fruitteeltbedrijven met 60% afgenomen. De gemiddelde bedrijfsgrootte stijgt. Door
samenwerking, professionalisering en schaalvergroting kan de Nederlandse fruitteler toch
aan de wensen en eisen van de consumenten voldoen.
In 2008 waren er in Nederland 2.660 gespecialiseerde fruitteeltbedrijven met een
gezamenlijke oppervlakte aan fruit van bijna 19.500 hectare.
De consumenten willen het hele jaar door een hoge kwaliteit en een keuze uit verschillende
producten hebben. Maar de producten moeten ook aan alle eisen voldoen die door de
Europese Unie en Nederlandse overheid worden opgelegd. Dit alles tegen een zo laag
mogelijke kostprijs. Als de telers nog meer samen gaan werken dan zal het gevraagde
volume kunnen worden gegarandeerd en neemt de efficiëntie toe. Specialisatie in de sector
is een belangrijke factor. Daardoor zal het product een hogere kwaliteit krijgen.
Een bedreiging voor de Nederlandse fruitteeltsector is de opkomst van Oost-Europese
landen. Doordat er grond in overvloed beschikbaar is, er lagere uurlonen zijn en Oost-
Europese landen financiële steun vanuit Europa krijgen voor het moderniseren van de
infrastructuur zal er op termijn meer concurrentie vanuit Oost-Europese landen komen. Men
moet hierbij niet vergeten dat daar door de groeiende economie ook kansen komen te liggen.
In Utrecht vertegenwoordigen appels en peren in 2006 en 2007 88% van de totale hectares
fruit. In 2008 – 2009 is dit afgenomen tot 86% van het totale areaal aan fruitgewassen. De
overige 12% tot 14% aan areaal dat de fruitsector in gebruik heeft bestaat uit steenfruit,
houtig kleinfruit en noten.
Tabel 8. Verdeling areaal fruitteelt Utrecht 2006 t/m 2009 (Bron: CBS)
2006 2007 2008 2009
verschil
t.o.v. 2008
ha ha ha ha abs %
Appels 856 815 776 738 -38 -5
Peren 821 891 879 985 106 12
Steenfruit 109 72 74 91 17 23
Houtig kleinfruit 23 27 33 34 1 3
Noten 4 4 0 0
Totaal Utrecht 1.809 1.805 1.766 1.852 86 5
Totaal Nederland 18.655 18.980 19.403 19.657 254 1
51

Toekomstverwachtingen:
Met onderstaande punten kan de fruitsector de kostprijs verlagen;
• Kostprijsbeheersing ( door schaalvergroting en samenwerking)
• Specialisatie op gewas en rassen
• Productie van hoogwaardige onderscheidende kwaliteitsproducten
• Keten samenwerking en toevoeging.
De Rabobank, NFO, Fruitmasters, ING en Rijnvallei verwachten dat de trend (zie tabel 8)
zich door gaat zetten. Veel fruittelers zullen stoppen en de agrariërs die hun bedrijf voort
zullen zetten, worden groter. De Rabobank schat dat de komende 10 jaar 40% van de
huidige fruittelers zal stoppen. Het betreft dan met name de kleinere fruitteeltbedrijven (

Bijlage 4 Glastuinbouw Utrecht
Er zijn in Utrecht momenteel 102 glastuinbouwbedrijven. In de afgelopen 20 jaren is zowel
het areaal als het aantal bedrijven in de glastuinbouw afgenomen in de provincie Utrecht. Het
aantal bedrijven daalt harder dan het aantal hectares aan glastuinbouw, zoals te zien in
figuur 11.
Figuur 11 Glastuinbouw in Utrecht (Bron: CBS)
Deze ontwikkeling is vanzelfsprekend door te trekken, omdat de ontwikkeling van de
glastuinbouw door de Ruimtelijke Ordening wordt beïnvloed. Zo heeft de provincie Utrecht in
het streekplan een aantal beleidslijnen opgesteld voor de ontwikkeling van
glastuinbouwlocaties. Dat betekent dat op sommige locaties wel mag worden uitgebreid,
maar op het merendeel van de locaties niet.
Onderstaande aanduiding van gebieden laat de mogelijkheid voor ontwikkeling zien;
Landelijk gebied 1; hoofdfunctie ‘stedelijk uitloopgebied’ ; geen nieuwvestiging of uitbreiding
van glastuinbouw mogelijk
Landelijk gebied 2; hoofdfunctie ‘agrarisch’ ; nieuwvestiging niet mogelijk, tenzij gelegen in
een specifiek aangeduid concentratiegebied.
Landelijk gebied 3; hoofdfunctie ‘verweving van functies’ ; geen nieuwvestiging van
glastuinbouw mogelijk.
De provincie is stellig voor wat betreft de ontwikkeling van glastuinbouw buiten de
concentratiegebieden; dit is in geen geval toegestaan. Er is dus alleen uitbreiding mogelijk
mits men in een glastuinbouwconcentratiegebied ligt. In de overige gevallen niet (ook geen
uitzonderingen). Daarnaast mogen de glastuinbouwconcentratiegebieden zelf ook niet verder
uitbreiden.
53

Naar verwachting neemt het aantal glastuinbouwbedrijven in de provincie Utrecht af. Veel
glastuinbouwbedrijven zijn al gestopt of vertrokken naar locaties buiten de provincie. Het
ondernemersklimaat van de resterende bedrijven (binnen de concentratiegebieden) is goed.
In de Harmelerwaard is nog voor +/- 25 ha aan glastuinbouwontwikkelingsgebied
beschikbaar.
Conclusie
Nieuwvestiging van glastuinbouwbedrijven is alleen mogelijk binnen een specifiek aangeduid
concentratiegebied (aansluitend aan Harmelerwaard), dat zich bevindt in ‘landelijk gebied 2’
uit het streekplan. Bestaande glastuinbouwbedrijven mogen wel uitbreiden, mits ze binnen
de grenzen van de huidige glastuinbouwconcentratiegebieden blijven.
Naar verwachting neemt de oppervlakte aan glastuinbouw in de provincie Utrecht niet af
binnen de concentratiegebieden. Voor het areaal betekent dit dat de huidige
glastuinbouwconcentratiegebieden volledig worden ingevuld. Daarbij komt ook nog 25
hectare aan glastuinbouw in de Harmelerwaard. De glastuinbouw blijft dus een relatief kleine
sector binnen de provincie Utrecht.
54