(3 lj) - studierichtingen\Organisatie-assistentie-2000-023.wpd

VLAAMS VERBOND VAN HET KATHOLIEK 

SECUNDAIR ONDERWIJS 

LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS 

ORGANISATIE-ASSISTENTIE 

Derde graad BSO 

Derde leerjaar 

Licap - Brussel D/2000/0279/023 - september 2000

ALGEMENE INHOUD 

LESSENTABEL................................................................ 5 

Administratieve lessentabel....................................................... 5 

Pedagogische lessentabel ......................................................... 7 

ALGEMEEN DEEL ............................................................ 9 

PARTICIPATIE AAN DE ARBEIDSWERELD ................................... 15 

SPECIFIEKE MODULE LOGISTIEKE DIENST ................................. 33 

SPECIFIEKE MODULE VOEDINGSDIENST .................................... 49 

SPECIFIEKE MODULE TECHNISCHE DIENST ................................ 73 

STAGES EN SEMINARIE ..................................................... 85 

3 Organisatie-assistentie 

3de graad BSO - 3de leerjaar

LESSENTABEL 


Administratieve lessentabel 

Deze lessentabel is de enige bruikbare voor de administratie). 

1 Basisvorming 12 

1.1 Volledig gemeenschappelijk gedeelte 

AV Godsdienst 

AV Lichamelijke opvoeding 

AV Maatschappelijke vorming 

AV Nederlands 

OF 

AV Project algemene vakken 

1.2 Beperkt gemeenschappelijk gedeelte 

Te kiezen uit 

AV Duits 

AV Engels 

AV Frans 

AV Maatschappelijke vorming 

AV Nederlands 

AV Plastische opvoeding 

AV Project algemene vakken 

AV Wiskunde 

Pedagogische aanbeveling 

AV Frans 1 

AV Plastische opvoeding 2 

2 

2 

4 

1 of 2 

1 of 2 

1 of 2 

1 of 2 

1 of 2 

1 of 2 

2 of 4 

1 of 2 

2 Studierichting (fundamenteel gedeelte) 20 

PV Praktijk Huishoudkunde 

Voedingsdienst (x) 

PV Praktijk Huishoudkunde/Verzorging 

Logistieke dienst (x) 

TV Boekhouding/Toegepaste economie 

Participatie aan de arbeidswereld (x) 

TV Huishoudkunde 

Voedingsdienst (x) 

TV Huishoudkunde/Verzorging 

Logistieke dienst (x) 

TV Huishoudkunde/Nijverheidstechnieken/ 

Verzorging 

Seminarie (x) 

2 

2 

2 

2 

4 


3de graad BSO - 3de leerjaar 

8 

4 

3 

1 

2 

1 

1 

2

1 pakketje naar keuze uit: 

PV Praktijk Huishoudkunde/Nijverheidstechnieken 

Technische dienst (x) 

TV Huishoudkunde/Nijverheidstechnieken 

Technische dienst (x) 

OF 

PV Stages Huishoudkunde (x) 

PV Stages Huishoudkunde/Verzorging (x) 

PV Stages Huishoudkunde (x) 

PV Stages Huishoudkunde/Verzorging (x) 

PV Stages Huishoudkunde/Nijverheidstechnieken 

(x) 

3 Complementair gedeelte: maximum 4 

Geen specifieke aanbevelingen. 

1 Zie apart leerplan D/1995/0279/027. 

2 

Zie apart leerplan D/2000/0279/024. 

(x) Voor deze vakken is het leerplan in deze brochure opgenomen. 

1 

1 

1 

1 



2 

4 

2 

2

Pedagogische lessentabel 

In deze lessentabel 

! worden vakbenamingen opgenomen, zoals deze voorzien zijn in de administratieve lessentabel, met 

het voorziene aantal lesuren; 

! worden classificaties van vakken (AV, KV, PV, TV) en specialiteiten (= bekwaamheidsbewijzen) 

weggelaten. 

Deze lessentabel 

! is een pedagogisch verantwoorde vertaling van de administratieve lessentabel; 

! is overzichtelijker voor leerlingen, ouders, CLB ... 

1 Basisvorming 12 

1.1 Volledig gemeenschappelijk gedeelte 

Godsdienst 

Lichamelijke opvoeding 

Maatschappelijke opvoeding 

Nederlands 

OF 

Project algemene vakken 

1.2 Beperkt gemeenschappelijk gedeelte 

Te kiezen uit 

Duits 

Engels 

Frans 

Maatschappelijke vorming 

Nederlands 

Plastische opvoeding 

Project algemene vakken 

Wiskunde 

Pedagogische aanbeveling 

Frans 

Plastische opvoeding 

2 Studierichting (fundamenteel gedeelte) 

Participatie aan de arbeidswereld 

Logistieke dienst 

Voedingsdienst 

1 pakketje naar keuze uit 

Technische dienst 

OF 

Stages 

Stages en seminarie 

2 

2 

4 

1 of 2 

1 of 2 

1 of 2 

1 of 2 

1 of 2 

1 of 2 

1 of 2 

2 of 4 

1 of 2 

3 Complementair gedeelte: maximum 4 

Geen specifieke aanbevelingen. 

2 

2 

2 

2 

4 



8 

4 

2 

2 

4 

2 

10 

20




ALGEMEEN DEEL 

In voege vanaf 1 september 2000 

D/2000/0279/023 

Algemeen deel 8 Organisatie-assistentie 

D/2000/0279/023 3de graad BSO - 3de leerjaar

INHOUD 

1 UITGANGSPUNTEN................................................. 11 

1.1 Sociaal-pedagogische bekommernis ..................................... 11 

1.2 Sociaal-economische bekommernis ...................................... 11 

2 PROFIEL VAN DE LEERLINGEN EN BEGINSITUATIE ................. 11 

3 STUDIERICHTINGPROFIEL ......................................... 12 

3.1 Praktijkgerichte en tewerkstellingsgerichte studierichting .................. 12 

3.2 Algemene doelstellingen ............................................... 13 

4 ALGEMENE PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN ................ 13 

5 EVALUATIE........................................................ 14 

6 HET LEERPLAN EN HET OPVOEDINGSPROJECT ..................... 14 



1 UITGANGSPUNTEN 

1.1 Sociaal-pedagogische bekommernis 

Bepaalde leerlingen zijn na de derde graad aan heroriëntering toe, zie ook punt 3. 

Leerlingen krijgen kans hun totale persoonlijkheid te ontwikkelen. Zij maken zich vaardigheden en 

attitudes eigen die ze ook in hun dagelijks leven zullen kunnen gebruiken. 

Leerlingen worden gestimuleerd tot levenslang leren onder zeer verscheiden vormen. 

1.2 Sociaal-economische bekommernis 

De kansen op tewerkstelling verhogen omwille van de specialisatie in voedingsdienst, logistieke dienst 

en eventueel technische en/of onderhoudsdienst en omwille van de stage-ervaring. Leerlingen worden 

goed voorbereid om als beginnend beroepsbeoefenaar aan de slag te kunnen. 

Op termijn verhogen de kansen op tewerkstelling ook omwille van het diploma secundair onderwijs 

waardoor deelname aan bepaalde staatsexamens en de toegang tot andere onderwijsmogelijkheden 

mogelijk wordt.. 

Het verwerven van het attest van bedrijfsbeheer is een eerste stap in een eventuele vestiging als 

zelfstandige. 

2 PROFIEL VAN DE LEERLINGEN EN BEGINSITUATIE 

Leerlingen die het specialisatiejaar 'Organisatie-assistentie' volgen komen uit: 

! 'Organisatiehulp': deze leerlingen kregen een basisopleiding om te functioneren in de logistieke 

dienst, de voedingsdienst en/of de technische dienst en/of de onderhoudsdienst. 

Als leraar is het erg belangrijk goed te weten wat leerlingen in het eerste en het tweede leerjaar 

'Organisatiehulp' gekregen hebben. 

Eerste leerjaar 

• logistieke dienst (2 uur/week) 

• voedingsdienst (6 uur/week) 

• stage in beide diensten (7 uur/week) 

of 



• technische of onderhoudsdienst (3 uur/week) 

• stage in de drie diensten (4 uur/week) 



Tweede leerjaar 



• technische of onderhoudsdienst, gewoonlijk zelfde keuze als in het eerste leerjaar (3 uur/week) 

• stage in minimum twee en maximun drie diensten waarvan minimum één derde voedingsdienst 

! Een andere BSO-studierichting ('Verzorging', 'Groepskoken' vanaf 2002 'Grootkeuken') of 

TSO-studierichting ('Bijzondere jeugdzorg' vanaf 2002 'Jeugd- en gehandicaptenzorg', 'Verpleegaspiranten' 

vanaf 2002 'Gezondheids- en welzijnswetenschappen', 'Sociale en technische wetenschappen') 

die gesitueerd is binnen het studiegebied Personenzorg. 

De beginsituatie van de leerlingen kan dus zeer verscheiden zijn. Bij elk vakleerplan is de beginsituatie 

uitgeschreven. Als leraar is het belangrijk deze goed in te schatten en eventueel individuele zelfstudieopdrachten 

te geven en te begeleiden. 

De meerderheid van de leerlingen bezit een behoorlijke sociale intelligentie, kan zich onderscheiden 

in sociale omgangsvormen en het leggen van relaties met andere mensen en voelt veel voor de 

mensgerichte oriëntering van de studierichting. 

Een andere groep leerlingen onderscheid zich in het technisch handelen en het manipuleren van 

producten. Zij voelen er veel minder voor om direct met mensen om te gaan. Hun interesses liggen 

duidelijk in de productgerichte oriëntering van de studierichting. 

3 STUDIERICHTINGPROFIEL 

3.1 Praktijkgerichte en tewerkstellingsgerichte studierichting 

'Organisatie-assistentie' is praktijkgericht en heeft zowel een mensgerichte als productgerichte 

oriëntering. 

Naargelang de door de school gekozen diensten en de door de leerling gekozen stage worden leerlingen 

professioneel voorbereid op tewerkstelling in: 

! logistieke dienst: als medewerker in een voorziening met complexe zorgsituaties zoals een algemeen 

ziekenhuis, een psychiatrisch ziekenhuis, bejaardenopvang, kinderopvang ... 

! voedingsdienst: als medewerker in de keuken, bij de bediening, in de verkoop ... 

en/of 

! technische dienst: als medewerker in een doe-het-zelf-zaak, een woonwarenhuis, in een tuincentrum 

... 

! onderhoudsdienst: als medewerker in een onderhoudsdienst. 

Via de algemene vorming en de meer specifieke praktijkopleiding zijn deze leerlingen tevens 

professioneel voorbereid om meer specifieke en complexe taken uit te voeren in aanverwante 

dienstverlenende sectoren, zoals: 

! in verblijfs-, onderwijs-, vormingsinstellingen en openbare diensten ... 

! in industrie-, distributie- en toeleveringsbedrijven ... 

! bij gelegenheidsonthaal, in dienstencentra ... 



3.2 Algemene doelstellingen 

Toepassen en integreren van vaardigheden, kennis en beroepshoudingen in verband met voedingsdienst, 

logistieke dienst en eventueel technische dienst en/of onderhoudsdienst met het oog op: 

! het deskundig en methodisch uitvoeren van complexe opdrachten; 

! het werken onder verwijderd toezicht; 

! het startklaar zijn als beginnend beroepsbeoefenaar; 

! het uitvoeren van kwaliteitszorg rekening houdend met principes zoals klantgericht werken op een 

hygiënische, veilige, ecologische, economische, ergonomische wijze; 

! het verwerven van beroepshoudingen zoals een gepast voorkomen, stiptheid en orde, zin voor 

creativiteit, sociale vaardigheden, klantgericht werken, teamgericht werken, zelfstandig, verantwoordelijk 

en met zin voor zelfhantering. 

Breed inzetbaar zijn op de arbeidsmarkt. 

Behalen van het diploma secundair onderwijs en het attest van bedrijfsbeheer. 

Verdere groei naar volwassenheid en het vinden van een eigen weg in de maatschappij. 

4 ALGEMENE PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN 

! Instromen in 'Organisatie-assistentie BSO' vanuit andere studierichtingen dan 'Organisatiehulp BSO' 

veronderstelt dat zowel de leerling als de betrokken leraren een inspanning leveren om de 

aansluiting voor de diverse vakken zo optimaal mogelijk te laten verlopen. Leraren lezen best 

vooraf de leerplannen door van het eerste en het tweede leerjaar en werken verder op leerlingenmateriaal 

uit het eerste en het tweede leerjaar. 

! Stimuleren van zelfactiviteit van leerlingen door het gebruik van actieve werkvormen. 

Gericht opzoeken en verwerken van informatie onder andere via het gebruik van ICT is prioritair. 

! Methodisch werken en het streven naar kwaliteitszorg stimuleren via concrete doe-opdrachten. 

! Integratie stimuleren van kennis, vaardigheden en beroepshoudingen via het werken met concrete 

complexe situatieschetsen, klassikaal gestuurde praktijkervaringen, totaalopdrachten, projecten ... 

Overleg tussen de leraren van de verschillende diensten, stage en seminarie is onontbeerlijk. Het 

afstemmen van de jaarplannen bevordert de samenwerking. 

! Integratie van vakken (PV, TV en AV) verhogen door thematisch en projectmatig te werken, 

bijvoorbeeld introductiedagen, arbeidsoriënterende dagen ... 



5 EVALUATIE 

Zowel handelingsgerichte vaardigheden, ondersteunende cognitieve vaardigheden als ondersteunende 

beroepshoudingen dienen geëvalueerd te worden. 

Dit kan op een permanente basis en met een éénvormig evaluatiemodel dat voor de verschillende 

diensten en stage gelijklopend in overleg is opgesteld. Het methodisch werken op een kwaliteitsvolle 

wijze en met de nodige beroepshoudingen maakt het basisstramien uit aangevuld met specifieke 

leerplandoelstellingen. Niet alleen het product wordt geëvalueerd maar ook het proces wordt begeleid 

en bijgestuurd zowel door de leerlingen zelf als door de leraren. Leerlingen dienen vooraf goed 

geïnformeerd te zijn over de evaluatiecriteria. 

6 HET LEERPLAN EN HET OPVOEDINGSPROJECT 

Een school wil haar leerlingen meer meegeven dan louter vakkennis, waardeopvoeding en christelijke 

duiding zijn evenzeer belangrijk. 

Leerlingen zijn over het algemeen erg zoekend dienaangaande en erg gevoelig voor de voorbeeldfunctie 

van hun leraren. Ruimte scheppen om stil te staan bij zins- en zijnsvragen is noodzakelijk. Respecteren 

van verschillen tussen zichzelf en anderen zonder zichzelf te verliezen is de basis voor een vreedzame 

samenleving waarin ieder zijn weg kan vinden. 






TV BOEKHOUDING/TOEGEPASTE ECONOMIE 

PARTICIPATIE AAN DE ARBEIDSWERELD 

2 uur/week 



Participatie aan de arbeidswereld 14 Organisatie-assistentie 


INHOUD 

1 BEGINSITUATIE.................................................... 17 

2 ALGEMENE DOELSTELLINGEN ..................................... 18 

3 LEERPLANDOELSTELLINGEN EN LEERINHOUDEN ................. 18 

4 PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN EN DIDACTISCHE 

MIDDELEN ......................................................... 25 

4.1 Algemeen ........................................................... 25 

4.2 De zelfstandige ondernemer............................................ 25 

4.3 De handelsverrichtingen: bijzondere reglementeringen ..................... 26 

4.4 Het krediet .......................................................... 26 

4.5 De boekhoudkundige verwerking ....................................... 27 

4.6 Aspecten van bedrijfsbeleid ............................................ 27 

4.7 Werken als zelfstandige of als werknemer ................................ 28 

4.8 Informatica .......................................................... 28 

5 MINIMALE MATERIELE VEREISTEN ............................... 28 

6 EVALUATIE........................................................ 28 

7 BIBLIOGRAFIE..................................................... 29 



1 BEGINSITUATIE 

Het leerplan TV Boekhouding/Toegepaste economie - Participatie aan de arbeidswereld is bestemd voor 

de leerlingen van het derde leerjaar van de derde graad 'Organisatie-assistentie BSO'. Dit vak komt 

voor in het fundamenteel gedeelte pro rata van twee wekelijkse lestijden. De inhoud van dit vak wordt 

in belangrijke mate bepaald door het programma van de basiskennis van bedrijfsbeheer zoals is 

vastgelegd in het Koninklijk Besluit van 21 oktober 1998. 

Normaliter komen de leerlingen in dit specialisatiejaar uit de studierichting 'Organisatiehulp' (derde 

graad BSO). Hier hebben zij via het vak TV Boekhouding/Toegepaste economie - Participatie aan de 

arbeidswereld kennisgemaakt met een aantal aspecten uit de sociale wetgeving (arbeidsovereenkomsten, 

arbeidsreglement, lonen, RSZ-bijdragen voor werknemers, aanwerving van personeel, arbeidsbemiddeling). 

Bovendien hebben de leerlingen zich binnen dit vak een aantal ICT-basisvaardigheden eigen 

gemaakt aan de hand van toepassingen uit de latere beroepswereld. In een derde deel kregen zij een 

basisprogramma Bedrijfsbeheer aangeboden met onder andere aandacht voor de handelsverrichtingen 

(handelsbeleid, de aan- en verkoopverrichtingen), de BTW, de betalingen en de inningen. 

Uitzonderlijk kunnen ook leerlingen instromen in het derde leerjaar van de derde graad 'Organisatieassistentie' 

na de derde graad van de volgende studierichtingen: 'Sociale en technische wetenschappen 

TSO', 'Verpleegaspiranten TSO', 'Grootkeuken BSO' (de 'oude' benaming is 'Groepskoken BSO') en 

'Verzorging BSO'. Enkel de leerlingen uit de derde graad 'Grootkeuken BSO' hebben voldoende 

elementen uit het basisprogramma van bedrijfsbeheer bestudeerd in het vak TV Hotel/Toegepaste 

economie/Voeding - Toegepaste economie (zie VVKSO-leerplanbundel 'Grootkeuken' - derde graad 

BSO). 

Kort samengevat kwamen volgende items aan bod: 

! Marketing (marktvormen, commerciële samenwerkingsvormen, marketinginstrumenten), 

! Kwaliteitsnormen en -controle, 

! Wet op de handelspraktijken, 

! ARAB-reglementering, 

! Administratieve organisatie in een grootkeuken (aankoopkanalen, van prijsaanvraag tot betaling, 

de koopovereenkomst, inkoop- en voorraadbeleid, controlediensten en vergunningen), 

! Personeelsaspecten (organisatiestructuur in de grootkeuken, personeelsbeleid), 

! Financieel beheer en administratie (berekening kostprijs, verkoopprijs, netto- en brutowinst, 

winstmarges en break-even-point, budgettering, eenvoudige ratio's), 

! Betalingen en inningen, 

! Verzekeringen. 

Concreet betekent dit dat enkel de instroomleerlingen van de derde graad 'Grootkeuken BSO' dezelfde 

voorkennis van het basisprogramma Bedrijfsbeheer hebben als de leerlingen uit de derde graad 

'Organisatiehulp BSO'. Instroomleerlingen uit andere studierichtingen hebben deze voorkennis niet en 

kunnen op het einde van dit specialisatiejaar het bijkomend getuigschrift over de basiskennis van 

bedrijfsbeheer enkel krijgen indien zij via een individueel programma de leerinhouden van de module 

Basisprogramma Bedrijfsbeheer (zie VVKSO-leerplanbundel 'Organisatiehulp' - derde graad BSO, 

p. 53 t.e.m. 68) zelfstandig verwerken en hierover ten laatste onmiddellijk na de Allerheiligenvakantie 

een bijkomende toets afleggen. Dan pas heeft de delibererende klassenraad voldoende en objectieve 

informatie om te kunnen oordelen of deze instroomleerlingen het getuigschrift over de basiskennis van 

het bedrijfsbeheer al dan niet krijgen op het einde van het specialisatiejaar. 



2 ALGEMENE DOELSTELLINGEN 

De leerlingen zien in dat zij bij het zich vestigen als zelfstandige moeten voldoen aan een aantal 

verplichtingen en dat zij een aantal ondernemersvaardigheden moeten verwerven.. 

De leerlingen zijn bovendien in staat om frequent voorkomende verrichtingen in een zaak boekhoudkundig 

te verwerken. Zij weten dat dit steeds gebeurt aan de hand van officiële verantwoordingsstukken. 

Om later effectief in hun bedrijf te kunnen functioneren, moeten de leerlingen de ICT-basisvaardigheden, 

die zij zich in het verleden hebben eigen gemaakt, onderhouden. Een aantal van de ondernemersvaardigheden 

kunnen zij immers verwerken met aangepaste informaticatoepassingen. 

Zij leren belangrijke waarden aanvoelen, zoals respect tonen voor zichzelf en de anderen, een eerlijke 

houding aannemen, rechtvaardig en ethisch verantwoord handelen. 

Ze ontwikkelen verder een aantal vaardigheden en attitudes zoals: 

! orde en nauwkeurigheid; 

! doorzettingsvermogen; 

! zelfstandig en geconcentreerd werken; 

! assertieve houding; 

! klantgerichte houding; 

! kwaliteits- en kostenbewustzijn; 

! leergierigheid; 

! spontaan gebruik van informatiebronnen; 

! numerieke vaardigheid. 

3 LEERPLANDOELSTELLINGEN EN LEERINHOUDEN 

De uitbreidingsdoelstellingen en -leerinhouden zijn cursief aangeduid. 

1 De zelfstandig ondernemer (5 lestijden) 

LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN 

1.1 Weten wie zich als zelfstandig ondernemer 

(handelaar, ambachtsman/-vrouw) kan vestigen. 

1.2. Weten aan welke voorwaarden men moet 

beantwoorden om zich als zelfstandige te 

kunnen vestigen (handelaar, ambachtsman/ 

-vrouw). 

Opzoeken bij welke instanties men informatie 

en hulp kan krijgen bij het opstarten van een 

eigen zaak. 

De zelfstandig ondernemer (handelaar, ambachtsman/-vrouw) 

De voorwaarden om zich te kunnen vestigen 



1.2.1 Actuele informatie kunnen opzoeken over de 

wettelijke verplichtingen die vooraf moeten 

vervuld worden bij het starten van een eigen 

zaak. 

De instellingen opzoeken en contacteren in 

verband met de formaliteiten die moeten 

vervuld worden om aan de gestelde verplichtingen 

te voldoen. 

1.2.2 De specifieke beroepsuitoefeningsvoorwaarden 

kunnen opzoeken en weten hoe men eraan 

moet voldoen. 

1.2.3 De voor- en nadelen van een mogelijke vestigingsplaats 

kunnen beoordelen. 

De voor- en nadelen kunnen afwegen bij het 

keuzeprobleem: kopen of huren van een onroerend 

goed. 

De wettelijke voorschriften kennen bij het 

afsluiten van een koopcontract voor onroerende 

goederen. 

De wettelijke voorschriften kennen bij het 

afsluiten van een handelshuurcontract. 

Het handelshuurcontract vergelijken met een 

privé-huurcontract. 

Weten wat leasing is en de voor- en nadelen 

in een concreet geval kunnen afwegen. 

In de wetgeving op de handelsvestigingen 

kunnen opzoeken wat voor de eigen vestiging 

vereist is. 

Weten dat vergunningen nodig zijn voor het 

bouwen en verbouwen. 

Weten welke instanties de nodige inlichtingen 

kunnen verschaffen over de reglementering 

inzake bouwen en/of verbouwen. 

Weten waar men de nodige informatie kan 

bekomen betreffende de milieuvergunningen 

voor de vestiging van een bepaalde zaak. 

1.3 De kanalen kennen waarlangs startende ondernemers 

informatie en ondersteuning kunnen 

krijgen. 

De steunmaatregelen kunnen opzoeken voor 

startende ondernemers. 

Voorafgaande verplichtingen 

Handelsnaam, handelsregister, financieel rekeningnummer, 

BTW-inschrijving, huwelijksstelsel, 

aansluiting sociale verzekeringskas en mutualiteit 

Beroepsuitoefeningsvoorwaarden 

Vestigingswet, andere reglementeringen en 

vergunningen 

Vestigingsplaats 

Keuze van de vestigingsplaats 

Aankoop, huur of leasing gebouw/grond 

Vergelijking handelshuur - privé-huur 

Wet op de handelsvestigingen 

(Ver-)bouwvergunning 

Milieuvergunning 

Tegemoetkomingen 

Advies startersdiensten 

Steunmaatregelen voor starters 



2 De handelsverrichtingen bijzondere reglementeringen (5 lestijden) 

2.1 De basisprincipes van de wet op de handelspraktijken 

en op de voorlichting en de bescherming 

van de consument kennen. 

De wettelijke aspecten en de bescherming van 

de consument bij e-commerce verwoorden. 

2.2 Weten dat er een speciale reglementering 

bestaat in verband met de openingstijden. 

2.3 Weten dat door de wet op de privacy bestanden 

moeten worden aangegeven en weten wat 

men moet doen om aan de verplichtingen te 

voldoen. 

2.4 Weten wat gereglementeerd wordt bij de wet 

op de auteursrechten. 

Weten dat er softwarelicenties bestaan en wat 

de juiste betekenis ervan is. 

Concreet kunnen opzoeken op welke manier 

men kan bewijzen dat de softwarelicenties 

voldoen aan de vereisten van deze specifieke 

auteursrechten. 

2.5 Weten dat er een milieuwetgeving bestaat. 

Weten waar men de nodige documenten en 

inlichtingen kan bekomen om aan deze wetgeving 

te voldoen. 

3 Het krediet (5 lestijden) 

3.1 De meest voorkomende kredietvormen opsommen. 

3.1.1 De betekenis en de gevolgen van een verkoop 

op termijn kunnen formuleren. 

Wet op de handelspraktijken en op de voorlichting 

en de bescherming van de consument: 

! Prijs- en hoeveelheidsaanduiding 

! Voorlichting consument 

! Koopjes 

! Uitverkoop 

! Verkoop met verlies 

! Oneerlijke handelspraktijken 

! Gezamenlijk aanbod 

! Reclame 

! Bedenktijd bij aankopen 

! Wet op de handelspraktijken en e-commerce 

Openingstijden 

Wekelijkse rustdag 

Zondagssluiting 

Openingsuren 

Nachtwinkels 

De wet op de privacy 

Auteursrechten 

! Sabam 

! Softwarelicenties 

! Reprobel 

Milieuwetgeving 

Kredietverlening door handelaars 

! Verkoop op termijn 



3.1.2 De betekenis en de gevolgen van een verkoop 

op afbetaling kunnen formuleren. 

3.2 De meest courante kredietvormen kunnen 

toelichten. 

Negatieve saldi en het kostenaspect interpreteren 

voor de verschillende kredieten op korte 

termijn. 

Een aflossingstabel interpreteren. 

Op basis van de aflossingstabellen, de intrestpercentages 

en het kostenaspect de verschillende 

kredieten bij een aantal financiële instellingen 

vergelijken. 

3.3 Weten dat er steunmaatregelen kunnen zijn 

bij specifieke financieringsvormen. 

Weten waar men de nodige inlichtingen kan 

bekomen over deze steunmaatregelen. 

3.4 Beseffen dat de opname van kredieten ook 

verplichtingen van terugbetaling inhoudt en 

dat geld lenen geen gratis dienstverlening is. 

Met een concreet voorbeeld kunnen berekenen 

wat krediet kost. 

Weten dat het toestaan van krediet ook risico's 

met zich meebrengt. 

Weten wanneer het opnemen en het toestaan 

van krediet verantwoord is. 

In een concreet geval de mogelijke kredietvormen 

kunnen beoordelen. 

4 De boekhoudkundige verwerking (20 lestijden) 

4.1 Het begrip boekhouden verklaren en de noodzakelijkheid 

ervan aantonen. 

De soorten ondernemingen volgens de boekhoudwetgeving 

kunnen opzoeken en onderscheiden 

(in het bijzonder voor de kleine 

onderneming). 

De algemene eisen waaraan de boekhouding 

van een kleine onderneming moet voldoen 

kennen en kunnen opzoeken (verantwoordingsstukken, 

volledigheid, voorzichtigheid, 

vormvoorwaarden, bewaringstermijn). 

! Verkoop op afbetaling 

Kredietverlening door financiële instellingen 

Op korte termijn 

! Kaskrediet 

! Kasvoorschot 

! Discontokrediet 

Op langere termijn 

! Hypothecair krediet 

! Investeringskrediet 

! Leasing 

! Financiering op afbetaling 

Steunmaatregelen bij specifieke financieringsvormen 

Gevaren bij kredietverlening 

Basisprincipes en wettelijke bepalingen van de 

boekhoudreglementering 

! Begrip en noodzaak 

! Vormvoorwaarden 

! Verantwoordingsstukken 

! Volledigheid - voorzichtigheid 

! Bewaringstermijn 



4.2 Het begrip vereenvoudigde boekhouding 

kunnen verklaren. 

4.2.1 Het aankoopdagboek kunnen invullen en de 

leverancierskaarten kunnen opmaken en bijhouden 

op basis van de verantwoordingsstukken. 

4.2.2 Het verkoopdagboek kunnen invullen en de 

klantenkaarten kunnen opmaken en bijhouden 

op basis van de verantwoordingsstukken. 

4.2.3 De financiële dagboeken op basis van de 

verantwoordingsstukken kunnen invullen en 

eventuele klanten- en leverancierskaarten 

bijhouden. 

4.2.4 De voorraad/inventaris kunnen bepalen en 

weten waarom dit belangrijk is. 

4.2.5 De resultaatberekening kunnen uitvoeren en 

de betekenis ervan begrijpen. 

4.2.6 De gegevens uit de ingevulde dagboeken 

kunnen gebruiken om de BTW-aangifte in te 

vullen. 

De vereenvoudigde boekhouding 

! Aankoopdagboek - leverancierskaarten 

! Verkoopdagboek - klantenkaarten 

! Financiële dagboeken 

! Voorraad/inventaris 

! Resultaatberekening 

! BTW-aangifte 

4.3 Inleiding tot de dubbele boekhouding 

Een balans- en resultatenrekening kunnen 

lezen. 

Aanduiden welke werkmiddelen een bedrijf 

aanwendt en hoe ze worden gefinancieerd. 

Deze werken financieringsmiddelen ordenen 

op een balans. 

De weerslag van eenvoudige verrichtingen 

(aankoop, verkoop, betaling, lening ...) weergeven 

op een balans. 

Een eenvoudige resultatenrekening kunnen 

opstellen. 

Het beknopt rekeningenstelsel kunnen lezen 

en weten waarvoor het gebruikt wordt. 

5 Aspecten van bedrijfsbeleid (8 lestijden) 

! Het lezen van balans- en resultatenrekening 

! Werkmiddelen en financiering 

! Eenvoudige verrichtingen (aankoop, verkoop, 

betaling, lening) 

! De resultatenrekening 

! Het beknopt rekeningenstelsel (betekenis) 

5.1 Een gezonde financiële structuur 

5.1.1 Het belang kunnen inzien van het vooraf 

begroten van inkomsten en uitgaven, van 

investeringen en financieringen. 

!Financieel plan 



Een eenvoudig financieel plan kunnen opstellen. 

5.1.2 De basisprincipes van het financieel plan 

kunnen inzien (bronnen en aanwending). 

5.2 De elementen van de kostprijs (handelsonderneming, 

ambacht) kennen. 

Het onderscheid tussen vaste en variabele 

kosten concreet kunnen weergeven en toelichten 

met voorbeelden. 

Eenvoudige kostprijsberekeningen kunnen 

uitvoeren. 

5.3 De elementen van de verkoopprijs (handelsonderneming, 

ambacht) kennen. 

De verkoopprijsberekening kunnen uitvoeren. 

Het begrip omzet kennen en begrijpen. 

De winstcoëfficiënt in de sector kennen en 

kunnen toepassen (= de factor waarmee de 

handelaar de aankoopprijs vermenigvuldigt 

om aan de verkoopprijs te komen). 

Break-even-point kunnen berekenen. 

5.4 De winstmarge kunnen berekenen. 

De rendabiliteit van het eigen vermogen kunnen 

berekenen. 

De rendabiliteit van de eigen onderneming 

vergelijken met deze in de branche. 

Het verband kunnen leggen tussen de boekhouding 

en het bedrijfsbeleid. 

De toegevoegde waarde per tewerkgestelde 

kunnen berekenen. 

5.5 Het belang inzien van een goed voorraadbeheer. 

! Basisprincipe van financieel evenwicht 

Kosten en kostprijsberekeningen 

! Elementen van de kostprijs 

! Onderscheid tussen variabele en vaste kosten 

! Eenvoudige kostprijsberekeningen 

Omzet en verkoopprijsberekening 

! Elementen van de verkoopprijs 

! Berekenen van de verkoopprijs 

! De omzet 

Break-even-point 

De begrippen netto- en brutowinst en winstmarge 

! De winstmarge 

! Netto- en brutowinst 

! Het begrip rendabiliteit 

Voorraadbeheer 

6 Werken als zelfstandige of als werknemer (7 lestijden) 

6.1 De belangrijke sociale rechten en verplichtingen 

kennen van de zelfstandigen (in hoofden 

bijberoep), helpers, echtgeno(o)t(e)-help- 

(st)er. 

Weten welke diensten een sociale verzekeringsmaatschappij 

kan vervullen. 

Het sociaal statuut van een bediende/arbeider 

kunnen situeren ten opzichte van dit van 

een zelfstandige. 

Sociaal statuut 

! Zelfstandige in hoofdberoep 

! Zelfstandige in bijberoep 

! Helper 

! Echtgeno(o)t(e)-help(st)er 

! Het verschil tussen bediende/arbeider en een 

zelfstandige 



6.2 De belangrijkste fiscale plichten en rechten 

van een zelfstandige (in hoofden bijberoep) 

kennen. 

Weten welke diensten een fiscaal raadgever 

(accountant ...) kan vervullen. 

Fiscaal statuut 

! Zelfstandige in hoofdberoep 

! Zelfstandige in bijberoep 

! Voorafbetalingen 

! De belastingaangifte 

6.3 De ondernemingsvormen 

6.3.1 Het verschil tussen een eenmanszaak en een 

vennootschap kunnen toelichten (oprichting, 

aansprakelijkheid, verplichtingen). 

6.3.2 De kenmerken van de meest voorkomende 

vennootschapsvormen kunnen toelichten en 

begrijpen. 

! Eenmanszaak of vennootschap 

! Kenmerken van de meest voorkomende vennootschapsvormen: 

EVBA, BVBA, NV, CV 

6.4 Verzekeringen tegen allerlei risico's 

6.4.1 De verplicht af te sluiten verzekeringen kennen 

en weten welke risico's ze dekken. 

Een courante polis kunnen begrijpen. 

6.4.2 De voornaamste aanvullende verzekeringspolissen 

kennen. 

Noodzakelijke verzekeringen 

! Burgerlijke aansprakelijkheid 

! Brandverzekering 

! Autoverzekering 

Wenselijke verzekeringen (o.m. risico-aansprakelijkheidsverzekering) 

6.5 Tegemoetkomingen bij aanwerving personeel 

6.5.1 Weten waarvoor men bij aanwerving van 

personeel beroep kan doen op een sociaal 

secretariaat. 

6.5.2 Weten dat er steunmaatregelen kunnen zijn 

bij de aanwerving van personeel. 

Weten waar men de nodige inlichtingen kan 

bekomen voor steunmaatregelen bij de aanwerving 

van personeel. 

7 Informatica 

7.1 Voor enkele eenvoudige problemen in een 

onderneming informaticatoepassingen gebruiken. 

! Adviesmogelijkheden sociale secretariaten 

! Steunmaatregelen bij aanwerving 

Informaticatoepassingen 



4 PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN EN DIDACTISCHE MIDDELEN 

4.1 Algemeen 

Bij de verschillende thema's staat vermeld hoeveel lestijden de leraar bij voorkeur hieraan dient te 

besteden. Als vertrekbasis rekenen wij op 50 lestijden voor het hele schooljaar (pro rata van 2 

wekelijkse lestijden). Hier en daar staan enkele onderwerpen cursief aangeduid. Dit betekent dat deze 

kunnen bestudeerd worden als uitbreiding. De leraar moet oordelen of het zinvoller is om bepaalde 

leerinhouden grondiger in te oefenen. 

De leerinhouden komen uit het programma van de basiskennis van het bedrijfsbeheer en dienen 

minimaal aangeboden te worden om leerlingen het speciale getuigschrift te kunnen toekennen. De 

leerplandoelstellingen zijn bepalend voor de diepgang waarin de leerinhouden dienen te worden 

aangeleerd. Het heeft geen zin om de leerlingen bijvoorbeeld uitgebreid en diepgaand de module 

boekhouding of bedrijfsbeleid aan te bieden. Enkel wat relevant is voor het zelfstandig uitoefenen van 

een beroep dient als leerinhoud aangeboden te worden. 

Dit leerplan moet verder zo realistisch mogelijk ingekleurd worden naar de studierichting. Bepaalde 

leerinhouden kunnen wellicht beter in de specifieke vakken aan bod komen, bv. de HACCP-reglementering 

in het vak TV Huishoudkunde - Voedingsdienst, de ethische aspecten van het zelfstandig werken 

tijdens de lessen van godsdienst, opzoekwerk en korte verslagen van sprekers en bezoeken tijdens de 

lessen Project algemene vakken (of Nederlands), seminaries ... Duidelijke afspraken met de betrokken 

vakleraren zijn dan noodzakelijk. 

Bij voorkeur worden de leerinhouden aangebracht via het werken aan een gevallenstudie, gebaseerd op 

een spilbedrijf. Zo zien de leerlingen veel beter wat de relatie is tussen de verschillende onderdelen van 

het leerplan. Er zijn voldoende mogelijkheden aanwezig om de relatie te leggen met eventueel de minionderneming, 

een geïntegreerd project of met het stagebedrijf. Zo leggen de leerlingen vlot de link naar 

de realiteit. 

Een aantal leerplandoelstellingen kan men ook bereiken via een goed voorbereid studiebezoek aan het 

plaatselijk winkelcentrum, de winkelstraat of het stagebedrijf. De leerlingen kunnen, individueel of in 

groepswerk, dan zelf opdrachten uitvoeren en informatie verzamelen. Dit gebeurt op basis van eigen 

waarnemingen, interviews, foto's, video-opnames ... Nadien volgt de nabespreking in de klas. 

Andere leerinhouden kunnen misschien beter gerealiseerd worden door een spreker uit te nodigen in 

de klas. De vakleraar dient hem vooraf goed te informeren over de beginsituatie van de leerlingen en 

over de te bereiken doelstellingen. 

4.2 De zelfstandige ondernemer 

De plaatselijke middenstandsorganisatie (bv. de starterscel) kan interessante sprekers voorstellen die 

dit thema vanuit hun praktijk interessant kunnen brengen. Eventueel kan men hiervoor een oud-leerling 

of de verantwoordelijke van een stagebedrijf aanspreken. 

Door gebruik te maken van de enorme mogelijkheden van het Internet zullen de leerlingen snel 

ontdekken dat eigenlijk alle informatie binnen handbereik is. Belangrijk is het dat de leraar dit laat 

gebeuren op een gestructureerde wijze. 



Het Internet, cd-roms ... zijn belangrijke informatiebronnen om recente informatie op te zoeken, bv. 

verplichtingen en vergunningen, steunmaatregelen voor starters ... Nochtans mag men niet vergeten 

om ook een beroep te doen op de meer traditionele informatiebronnen zoals de telefoongids, de gouden 

gids, allerlei naslagwerken, brochures en folders ... 

Een aantal leerplandoelstellingen kan men vlotter en efficiënter realiseren door te vertrekken van een 

concreet voorbeeld, met een klare situatieschets en met ingevulde documenten en formulieren. Via 

gerichte vragen komt men dan snel tot de essentie. 

4.3 De handelsverrichtingen: bijzondere reglementeringen 

Aan de hand van concrete situaties ontdekken de leerlingen of de wet op de handelspraktijken en op 

de voorlichting en de bescherming van de consument correct is toegepast. Heel veel materiaal vindt 

men in de uitgaven van Test Aankoop - Budget en Recht. Eveneens kan men gebruikmaken van 

informatieve en/of kritische tv-consumentenprogramma's. 

Bij de wet op de auteursrechten heeft de leraar de kans de leerlingen op te roepen om rechtvaardig te 

handelen. 

In verband met de milieuwetgeving is een geleid bezoek aan het containerpark wenselijk. De 

verantwoordelijke van de technische dienst of de milieu-ambtenaar kan deze moeilijke wetgeving voor 

de leerling helder voorstellen en illustreren met documenten. 

4.4 Het krediet 

Belangrijk is het dat de leerlingen inzien dat zij bij hun leveranciers uitstel van betaling kunnen krijgen 

en zo geen krediet moeten aangaan bij hun kredietinstelling. Het kostenplaatje verdient bijzondere 

aandacht. Ook moeten zij ontdekken dat zij op voorhand bij verschillende kandidaat-kredietverleners 

informatie moeten inwinnen. Aan de hand van cijfergegevens en/of aflossingsplannen kunnen zij 

beslissen wat de goedkoopste kredietvorm is. 

Op het Internet kan men bij de sites van een aantal financiële instellingen simulaties uitvoeren om zo 

te weten hoeveel je moet aflossen en wat het krediet kost. 

Het is zeker interessant om een kredietdossier bij een financiële instelling op te vragen. De leraar 

bespreekt de grote lijnen en legt het verband met de boekhouding en het bedrijfsbeleid. De bespreking 

van het kredietdossier kan eveneens gebeuren door een vertegenwoordiger van een financiële instelling. 

Leerlingen moeten inzien dat zij zich bij veelvuldig gebruik van allerlei kredietvormen in problemen 

werken. Indien men niet tijdig optreedt, komt men in een situatie terecht dat er misschien wel veel 

bestellingen zijn, maar geen financiële middelen om de vele schulden af te betalen. 



4.5 De boekhoudkundige verwerking 

De leerlingen moeten inzien dat elke boekhoudkundige verrichting gebaseerd is op een verantwoordingsstuk. 

Zowel de boekhouding als de verantwoordingsstukken moeten aan bepaalde eisen voldoen. 

Zij dienen eveneens geordend te worden in een klassement en moeten bewaard blijven gedurende een 

aantal jaren. 

Ook tijdens de werking van de mini-onderneming of op de stageplaats kan de leerling kennismaken met 

boekhoudkundige aspecten. 

De vereenvoudigde boekhouding gebeurt bij voorkeur met een computerprogramma, bv. Fortabel of 

via het invullen van dagboeken, opgemaakt met een elektronisch rekenblad. Automatisch gebeuren een 

aantal bewerkingen: het bijhouden van de klanten-/leverancierskaarten, het berekenen van de totalen, 

het invullen van de BTW-aangifte ... De dagboeken, de klanten-/leverancierskaarten en de BTWaangifte 

dienen afgedrukt te worden. De leerlingen kunnen dan ontdekken welke relatie er bestaat 

tussen de bedragen van bv. de BTW-aangifte en de dagboeken. 

De leerlingen kunnen de principes van het dubbel boekhouden aanleren via een computerprogramma, 

namelijk Flitsend boekhouden. Het boeken van eenvoudige verrichtingen kan met een professioneel 

pakket dubbel boekhouden. De leraar moet zich bij de keuze van het pakket laten leiden door de 

eenvoud in het gebruik. Bij de keuze van toepassingen beperkt de leraar zich tot de meest frequent 

voorkomende verrichtingen (aankopen, verkopen, financiële verrichtingen). 

Specifieke opdrachten die de zelfstandige uitbesteedt zoals bv. het openen van de boekhouding, de 

BTW-aangifte, de belastingsaangifte, het openen en afsluiten van het boekjaar ... worden niet 

bestudeerd. 

Ook het voeren van de boekhouding van de mini-onderneming is een mooie toepassing op het 

leerstofonderdeel in verband met de boekhoudkundige verwerking. 

4.6 Aspecten van bedrijfsbeleid 

De leraar wijst de leerling op het belang van het financieel plan en legt de relatie met het kredietdossier. 

Het ligt voor de hand dat men de leerinhouden beperkt tot de situatie van de handelsonderneming. Men 

vertrekt van een dossier waarin alle aspecten van bedrijfsbeleid voorkomen. Voor de berekeningen 

maakt men gebruik van de rekenmachine en/of het elektronisch rekenblad. Om het inzicht van de 

leerlingen te vergroten kan men gebruikmaken van grafische voorstellingen. 

Om het voorraadbeleid in een onderneming te illustreren, kan de leraar gebruikmaken van een 

computerprogramma. Dit leerstofonderdeel kan eventueel reeds in de derde graad 'Organisatiehulp' 

bestudeerd zijn in het deel Basisvaardigheden in verband met de Toegepaste informatica binnen het vak 

TV Boekhouding/Toegepaste economie - Participatie aan de arbeidswereld. 



4.7 Werken als zelfstandige of als werknemer 

Recente gegevens over steunmaatregelen, bijdragen, wettelijk kader, documenten ... vindt men terug 

op het Internet. Voor meer informatie over het sociaal statuut kan men de sociale gids raadplegen. 

De leerlingen moeten inzien dat het sociaal statuut van de zelfstandige anders is dan dit van de 

werknemer. Dit inzicht verkrijgen de leerlingen door beide statuten te vergelijken. 

Het fiscaal statuut van de zelfstandige bestudeert men aan de hand van een ingevulde belastingsaangifte. 

Men wijst op het belang van de voorafbetalingen. Berekeningen gebeuren automatisch met een 

computerprogramma. Bij de bespreking van het berekeningsblad beperkt men zich tot de grote lijnen. 

De leerlingen verwerven inzicht in de verschillende ondernemingsvormen via een schematisch 

overzicht. Zij kunnen dan in een aantal situaties een verantwoorde keuze maken. 

Rond de verzekeringen nodigt men best een verzekeringsmakelaar uit. Hij kan de verschillende 

verplichte en niet-verplichte verzekeringen voor een zelfstandige bespreken. Bij voorkeur bespreekt 

men exemplarisch een polis. Zo maken de leerlingen kennis met het typische begrippenkader. 

4.8 Informatica 

Dit leerstofonderdeel is reeds in de derde graad 'Organisatiehulp' bestudeerd in het deel Basisvaardigheden 

in verband met de Toegepaste informatica binnen het vak TV Boekhouding/Toegepaste economie 

Participatie aan de arbeidswereld. Bijkomende computertoepassingen zijn op niveau van de leerlingen 

uitgeschreven. 

5 MINIMALE MATERIELE VEREISTEN 

De school dient te beschikken over een internetaansluiting zodat men vlot actuele informatie kan 

opzoeken over allerlei aspecten van het programma van het bedrijfsbeheer. Bij de bibliografie vindt 

men in dit verband enkele interessante sites. 

Het is eveneens noodzakelijk om te beschikken over documentatie- en naslagwerken. 

6 EVALUATIE 

Om te kunnen garanderen dat de school de programmavereisten van het bedrijfsbeheer volledig heeft 

behandeld en om overheidscontrole hierop mogelijk te maken, zal de onderwijsinstelling een checklist 

opstellen. Deze checklist, waarvan de vorm vrij gelaten wordt, moet enerzijds aantonen in welke 

vakken de diverse leerinhouden worden gegeven en anderzijds dat de leerstof evenwicht is verdeeld. 

Voor meer informatie verwijzen wij naar de Mededelingen van het VVKSO, Klassement 50.01.03, 

Checklist Bedrijfsbeheer (6 november 1998). 

De delibererende klassenraad oordeelt op het einde van het specialisatiejaar of de leerling een 

getuigschrift over de basiskennis van het bedrijfsbeheer bekomt. De beoordeling rond het al dan niet 

geslaagd zijn voor het programma van bedrijfsbeheer is totaal losgekoppeld van de beslissing of de 

leerling met vrucht het specialisatiejaar heeft doorlopen. 



Omdat het programma van bedrijfsbeheer over meerdere leerjaren is verspreid, steunt de delibererende 

klassenraad zich niet alleen op de gegevens van het laatste jaar, maar eveneens op de schriftelijke 

bevindingen die zijn aangebracht door de delibererende klassenraad van het (de) voorbije jaar (jaren). 

Voor de instroomleerlingen is de tussentijdse toets over het individueel bijscholingsprogramma van 

bijzondere betekenis (zie beginsituatie van de leerling). 

Het verdient aanbeveling om in het beroepsonderwijs duidelijk te opteren voor permanente evaluatie, 

met meer accenten op de procesevaluatie dan op de productevaluatie. 

7 BIBLIOGRAFIE 

7.1 Handboeken 

CORNELIS, M., Dossier 54 - Bedrijfsbeheer: werkboek, uitgeverij Den Arend, Bonheiden. 

DE TROYER, W., VAN HAUWERMEIREN, D., Bedrijfsbeheer (werkboek en handleiding), 

Novum, Deurne. 

ROBBE, Beginselen van het handelsrecht, Novum, Deurne. 

SMEKENS, K., VAN CAER, F., Bedrijfsbeheer, Standaard uitgeverij - MIM, Antwerpen. 

SNYERS, H., VERBERCKT, F., Economie vandaag: Bedrijfsbeheer, De Sikkel, Malle. 

VAN ROMPAY, M., Handelsrecht (SO), MIM, Antwerpen. 

VAN ROMPAY, M., GOEDSEELS, A., Burgerlijk en Handelsrecht (BSO), MIM, Antwerpen. 

7.2 Naslagwerken 

ANGENON, VANDEMEULEBROUCKE, e.a. Praktijkboek voor zelfstandigen en KMO, Instituut 

voor economische promotie, Brussel. 

BOGAERT, G., e.a., Succes Partner, praktische gids voor succesvol ondernemen, Kluwer rechtswetenschappen, 

Antwerpen. 

De ondernemer: Praktisch jaarboek voor de bedrijfsleider, Kluwer rechtswetenschappen, Antwerpen. 

Recht en wet: Praktijkgids voor zelfstandigen en KMO, Instituut voor economische promotie, Brussel. 

Commercieel beleid: Praktijkgids voor zelfstandigen en KMO, Instituut voor economische promotie, 

Brussel. 

Praktische gidsen van het Ministerie van Economische zaken, Algemene directie voor studiën en 

documentatie, Brussel, Tel. (02)506 51 11 - Enkele voorbeelden: 

! Vademecum van de onderneming 

! Praktische gids 



! Inventaris van formaliteiten 

Sociale gids, SBB Fiscaliteit VZW, Diestsevest 14, 3000 Leuven. 

Fiscaal memento, Ministerie van Financiën - Studie- en Documentatiedienst, Kruidtuinlaan 50, bus 53, 

1010 Brussel, Tel. (02)210 39 76. 

De verzekeringen - dossier ten behoeve van het onderwijs, Centrum voor informatie in Assuranties, 

BVVO, de Meeûsplantsoen 29, 1000 Brussel. 

Brochures van sociale secretariaten, financiële instellingen, sociale verzekeringskassen, middenstandsorganisaties. 

7.3 Tijdschriften 

Tips & Advies Handelaar, uitgegeven door Indicator, Tiensesteenweg 296 te 3000 Leuven. 

Test Aankoop, Budget & Recht, uitgegeven door Test Aankoop, Hollandstraat 13 te 1060 Brussel. 

ZO, magazine voor zelfstandig ondernemen, een veertiendaags tijdschrift van het NCMV, Spastraat 8, 

1000 Brussel, tel. (02)231 16 22. 

7.4 Internetsites 

Starten als zelfstandige 

www.ncmv.be 

www.amv.be/starten/index/htm 

www.finance.esociety.net/nl/business/starters/ 

Sociale zekerheid 

http://ww.club.innet.be/pub00771/soczek.htm 

http://socialsecurity.fgov.be 

Vestigingswet, getuigschrift, gereglementeerde beroepen 

www.kmonet.be/kan/voortelling/definitie.htm 

Handelsregister 

www.kmonet.be (starten van een zaak) 

Handelsnaam 

www.kmonet.be/zoekrobot/fiscaal/415.html 

Vlaamse overheid, vergunningen en formulieren, subsidies en steunmaatregelen 

www.vlaanderen.be 

Nieuwe bepalingen over de kennis van het bedrijfsbeheer 

www.cmlag.fgov.be/nl/dos/dosdgl nl2.html 



Zelfstandige arbeid: administratieve verplichtingen 

http://meta.fgov.be/pf/pfb/pfbh/nlfbh00.htm 

Bedrijvengids, vademecum van de onderneming, arbeids- en sociale wetgeving 

www.mineco.fgov.be 

Ministerie van financiën - BTW-aangifte 

www.minfin.fgov.be 

Belgische vereniging van banken, diensten en producten met onder andere informatie over kredieten 

www.abb-bvb.be 

Opzoeken van adressen en telefoonnummers 

www.goudengids.be 

Meerdere links naar interessante websites over bedrijfseconomische onderwerpen 

www.sip.be/dpb/econ/ 

7.5 Videofilm en cd-rom 

De onderneming, als bron van onze welvaart, een videofilm van het Instituut van de onderneming, 

VZW, 1050 Brussel. 

Starten met een eigen zaak, een videofilm van het NCMV over volgende onderwerpen: 

organisatie van de administratie, opstellen van een ondernemingsplan, hoe de financiële kant in goede 

banen leiden, reportages en gesprekken met specialisten en consultants, nuttige tips. 

Meer informatie op telefoonnummer (03)685 11 38. 

7.6 Software 

! cd-rom Starten met een eigen zaak, KBC-bank. 

! Bij voorkeur te bestellen via de projecten van samenaankoop bij het VVKSO, Guimardstraat 1, 

1040 Brussel - zie Mededelingen van het VVKSO, klassement 64.05.02): 

! Forfabel, een pakket voor de vereenvoudigde boekhouding en forfaitaire BTW-aangifte 

! Fiskobel, een gebruikersvriendelijk pakket in verband met de belastingaangifte van een 

zelfstandige (ABS - Zonhoven) 

! Excellent, een geïntegreerd pakket met facturatie, voorraad, dubbele boekhouding en beleidsaspecten 

! Stockmanager, een pakket om de voorraadadministratie uit te voeren 

! Flitsend boekhouden, een educatief programma om de basisprincipes van het dubbel boekhouden 

aan te leren (Wolters-Plantijn Deurne). 

! Starterskit - geef je zaak een flitsende start (NCMV). 






SPECIFIEKE MODULE LOGISTIEKE DIENST 

2 uur week 



Specifieke module Logistieke dienst 33 Organisatie-assistentie 


INHOUD 

1 BEGINSITUATIE ORGANISATIE-ASSISTENTIE VOOR OPLEIDING 

LOGISTIEK ASSISTENT............................................. 35 

2 ALGEMENE DOELSTELLINGEN .................................... 35 

3 ALGEMENE PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN EN 

DIDACTISCHE MIDDELEN .......................................... 36 

4 LEERPLANDOELSTELLINGEN, LEERINHOUDEN EN 

PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN ............................ 37 

4.1 Handelingsgerichte vaardigheden ....................................... 37 

4.2 Ondersteunende cognitieve vaardigheden ................................ 40 

4.3 Ondersteunende beroepshoudingen ..................................... 41 

5 EVALUATIE........................................................ 44 

6 MINIMALE MATERIELE VEREISTEN ................................ 44 

7 BIBLIOGRAFIE..................................................... 46 



1 BEGINSITUATIE VOOR OPLEIDING LOGISTIEK ASSISTENT 

Voor de leerlingen die de meest gangbare schoolloopbaan volgen en doorstromen van de derde graad, 

eerste en tweede leerjaar 'Organisatiehulp' zijn alle handelingsgerichte vaardigheden met de daaraan 

gekoppelde kennis en beroepshoudingen verworven voor de normale zorgsituaties zoals beschreven in 

het beroepsprofiel. 

Dit geldt voor: 

! het maaltijdgebeuren; 

! de interieurzorg; 

! het intern transportgebeuren; 

! ondersteunende administratieve taken. 

Leerlingen die overstappen in het tweede leerjaar 'Verzorging' BSO bezitten zeker de nodige 

vaardigheden, kennis en beroepshouding om in zorgsituaties voor de logistieke dienst te functioneren. 

Wél moet bij deze leerlingen met grote zorg gewaakt worden over de afbakening van hun werkzaamheden 

binnen hun stages in 'Organisatie-assistentie', zoals beschreven in de functiebeschrijving van 

'Logistiek assistent' in de ziekenhuizen. Zij hebben nog geen inzicht verworven in de ziekenhuiswereld. 

Kinderopvang en bejaardenzorg zijn de terreinen die zij verkend hebben. Zij zijn ook niet op de hoogte 

van de ondersteunende administratieve taken en van maaltijddistributiesystemen. 

Leerlingen die overstappen vanuit BSO 'Groepskoken' (nieuwe naam 'Grootkeuken') hebben enkel 

ervaring met maaltijden bereiden, presenteren, opdienen en afdienen en hebben elementaire EHBOkennis. 

Leerlingen die overstappen na het tweede leerjaar TSO, hetzij vanuit 'Verpleegaspiranten' (nieuwe naam 

'Gezondheids- en welzijnswetenschappen'), hetzij vanuit 'Bijzondere jeugdzorg' (nieuwe naam 'Jeugden 

gehandicaptenzorg') bevinden zich wat logistieke dienst betreft in een vergelijkbare situatie als 

verzorgenden. Hun stage-ervaring is meestal ruimer dan die van verzorgenden doch ze hebben ook niet 

kennisgemaakt met ziekenhuisdiensten. 

Leerlingen die vanuit de derde graad 'Sociale en technische wetenschappen' instappen in het leerjaar 

'Organisatie-assistentie' hebben voedsel leren behandelen vanuit een technisch-wetenschappelijke 

benadering. Ook leerden zij werken vanuit een klantgerichte visie om zo de procesen productkwaliteit 

te verhogen. Deze leerlingen hebben wat in te halen in verband met handelingsgerichte vaardigheden 

betreffende interieurzorg, maaltijdgebeuren en het transportgebeuren. Eveneens is de aanpak tot een 

beroepsgerichte zorghouding in concrete situaties nieuw voor hen. Al te zware problemen mag dit 

echter niet stellen, omdat deze instromers toch over voldoende mogelijkheden beschikken om vrij vlot 

leerstof te verwerven en te verwerken. 


! Ondersteunen het verpleegkundig, hulpverlenend en verzorgend personeel maar participeren niet 

in de directe zorgverlening aan patiënten, bewoners, cliënten ... 

! Voeren hoofdzakelijk huishoudelijke taken, hotelactiviteiten en ondersteunende administratieve 

taken uit. 

! Zorgen voor het intern transport van patiënten/bewoners. 

! Werken onder supervisie of verwijderd toezicht. 

! Functioneren in team. 

! Passen op een methodische wijze kwaliteitszorg toe. 



! Benaderen complexe zorgsituaties op een passende wijze. 

! Integreren kennis, vaardigheden en attitudes tot op het niveau van een beginnend beroepsbeoefenaar. 

! Concretiseren het belang van levenslang leren. 

De exacte invulling van het takenpakket van de logistiek assistent op een afdeling kan verschillen van 

instelling tot instelling en zelfs binnen een instelling en/of voorziening. De taakomschrijving slaat op 

een modale beroepsuitoefening, abstractie makend van de verschillen die voorkomen tussen de 

verschillende ziekenhuizen/verzorgingsinstellingen en andere voorzieningen. Bovenstaande elementen 

beantwoorden aan het beroepsprofiel van de SERV (1997) en zijn geïntroduceerd aan de leerlingen in 

het eerste en het tweede leerjaar 'Organisatiehulp' van de derde graad. We adviseren de actuele 

ontwikkelingen op dit vlak goed te volgen. 

Exploratie van mogelijke stageplaatsen en werkterreinen is noodzakelijk. De bekendmaking en de 

inschakeling van logistieke assistenten is nog volop aan de gang. Een aantal mogelijkheden zijn: 

algemene en psychiatrische ziekenhuizen, bejaardenzorg of RVT, PVT, ROB, dienstencentra, 

kinderopvang, voorzieningen in de gezondheidszorg, openbare diensten ... 

3 ALGEMENE PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN EN DIDACTISCHE 

MIDDELEN 

Leraren die het vak Logistieke dienst geven dienen over praktijkervaring te beschikken en aan 

stagebegeleiding te doen, tevens dienen zij het totale curriculum van de derde graad 'Organisatiehulp' 

te kennen. 

Het leerplan is een integratie van PV en TV en dient bijgevolg door één persoon te worden gegeven. 

Het kan zinvol zijn de lessen te groeperen in 4 uur per twee weken om het mogelijk te maken een 

studiebezoek en inleefmomenten te organiseren. 

Voldoende vakoverschrijdend overleg en vakoverleg bevorderen de samenhang en integratie voor de 

leerlingen. Dit kan zich ook vertalen in het werken aan een gezamenlijk project. 

! Aanvullende studiebezoeken en getuigenissen, naargelang de beginsituatie en de instroom van de 

leerlingen, verlevendigen en concretiseren de lessen. Gerichte vragen en opdrachten plaatsen de 

complexiteit van zorgsituaties in de kijker en concretiseren de ondersteunende beroepshoudingen. 

! Vertrekken vanuit concrete situatieschetsen van complexe zorgsituaties waarbij leerlingen hun 

voorkennis inzake sociale activiteiten, hygiëne, veiligheid en EHBO, voedingsdienst en technische 

dienst dienen te gebruiken. Integratie van kennis, vaardigheden en attitudes tot het niveau van 

beginnende beroepsuitoefening. Combineren en organiseren van een aantal opdrachten binnen een 

bepaald tijdsbestek is de uitdaging. 

! Gebruikmaken van een duidelijk omschreven methode zoals het probleemoplossend denken met 

als deelstappen: analyseren (informeren, probleem en/of behoefte bepalen, doelstellingen bepalen), 

plannen, uitvoeren en evalueren. Het is aan te raden om hetzelfde 'stappenplan' te gebruiken 

gedurende de ganse derde graad en over de verschillende diensten heen. 

! Klassikaal georganiseerde inleefmomenten en het uitvoeren van concrete opdrachten in het 

werkveld geven een realiteitsgetrouw beeld van de werksituatie. Gericht reflecteren over de 

opgedane ervaringen en concrete feedback stimuleren het leerproces. 



! Het gebruiken van het woord 'patiënt' dient aangepast te worden aan verscheidene zorgsituaties, dit 

kan ook 'deelnemer', 'gast', 'bewoner', 'cliënt' ... zijn. 

! Het volgen van de actualiteit van het werkveld is noodzakelijk evenals het opzoeken en verwerken 

van informatie op diverse wijzen. 

! De concretisering van deze doelstellingen kan bekomen worden door studiebezoeken en inleefmomenten 

met concrete vragen en opdrachten (die over de verschillende doelstellingen handelen) te 

organiseren in diverse voorzieningen. Hierbij dient natuurlijk rekening gehouden te worden met 

de beginsituatie (voorkennis en opleiding, stage-ervaringen) en de mogelijke stageplaatsen van de 

leerlingen. De voorbeeldfunctie en de getuigenissen van het personeel in een voorziening spreken 

leerlingen sterk aan en verhelderen de taakinhoud van een logistiek assistent. Voldoende en heldere 

feedback en reflectie over de opgedane ervaringen verhogen het leereffect. 

4 LEERPLANDOELSTELLINGEN, LEERINHOUDEN EN PEDAGOGISCH- 

DIDACTISCHE WENKEN 

Tijdens de concrete lessen logistieke dienst maakt de leraar een geheel van de handelingsgerichte 

vaardigheden, de cognitieve vaardigheden en de ondersteunende beroepshoudingen en situeert dat in 

diverse concrete en complexe situaties. 

Wat vetjes staat is nieuw voor het derde leerjaar van de derde graad. 

4.1 Handelingsgerichte vaardigheden 


1 Handelingsgericht werken in complexe situaties 

op een methodische wijze en met specifieke aandacht 

voor organisatie en combinatie van taken 

binnen een tijdsbestek. 

Toepassen van de principes van kwaliteitszorg. 

2 Toepassen van EHBO-vaardigheden. 

CPR inoefenen. 

Signalen herkennen en verantwoord handelen binnen 

de specifieke context van de situatie. 

3 Toepassen van basisprincipes in verband met hygiene 

in diverse concrete situaties. 

Herkennen van verschillende sets (verpakkingstechnieken). 

Gebruiken van sterilisatieovens: voorbereiding 

en uitvoering verwoorden. 

Nazorg bij sterilisatie uitvoeren. 

Kwaliteitszorg in complexe zorgsituaties 

EHBO 

Hygiëne en steriliteit 



4 Herkennen van verschillende toedieningsvormen 

en verdeelsystemen. 

Veiligheid en gevaren in verband met medicatie 

benoemen en toepassen. 

Verwoorden van eigen rol en bevoegdheid als 

logistiek assistent bij medicatietoediening, in 

normale omstandigheden haalt de logistiek assistent 

enkel medicatie af bij de apotheek. 

5 Bed verschonen en opdekken met VP/VZ 

! met bedlegerige patiënt 

Leef en woonruimte, dienstlokalen aanpassen en 

onderhouden in het kader van de specifieke behoeften 

en de concrete situatie van de patiënt, zorgvrager 

... het team. 

6 Heffen en tillen op een verantwoorde wijze, gebruikmaken 

van aangepast hulpmaterieel zoals een 

tillift ... 

Transport toepassen in diverse situaties. 

7 Onderhouden van persoonlijk materiaal van de 

patiënt ... in de specifieke context. 

8 Preventief optreden en handelen bij noodsituaties 

zoals brand, diefstal, prikongeval ... 

Veiligheidsvoorschriften volgen in verband met 

röntgenprotectie, afvalverwerking ... zowel naar 

derden als naar zichzelf. 

Hanteren van oproepsystemen, weten wie verantwoordelijk 

of aanspreekbaar is. 

9 Hanteren van belangrijkste principes bij bewaring, 

opwarming, opdienen en afdienen van voedsel 

en drank ... 

Zorg besteden aan de presentatie van voedsel en 

drank. 

10 Beheren van materiaal: levering, stockage en opvolging. 

Toepassen van elementaire computervaardigheden. 

Administratieve taken eigen aan de functie vervullen. 

Medicatie 

Interieurzorg 

Intern transport 

Persoonsgerichte zorg 

Veiligheidsprocedures 

Maaltijdgebeuren 

Voorraadbeheer 



PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN 

1 Leren plannen, organiseren en combineren van verschillende taken binnen specifieke situaties 

(rekening houdend met de doelstellingen en dagindeling van de voorziening) en binnen een 

tijdsbestek is een uitdaging voor leerlingen en kan ingeoefend worden aan de hand van concrete 

situatieschetsen. Deze situatieschetsen dienen een complexe problematiek aan te reiken (zie 

mogelijke stageplaatsen). De ondersteunende beroepshoudingen dienen steeds geïntegreerd te 

worden. Het methodisch werken gebeurt volgens dezelfde stappen als in de andere diensten. 

De principes in verband met kwaliteitszorg dienen ook steeds toegepast te worden, met name 

patiëntgericht werken op een veilige, hygiënische, economische, ecologische en ergonomische 

wijze. 

2 Leerlingen hebben al heel wat voorkennis omtrent EHBO doch deze dient opgefrist te worden. 

Het is erg belangrijk dat zij tijdig alarmsignalen opmerken, correct rapporteren aan de bevoegde 

mensen en een noodoproep kunnen doen. 

3 Een studiebezoek kan deze doelstelling concretiseren. 

4 Als logistiek assistent is het niet de bedoeling medicatie klaar te zetten en/of toe te dienen. Toch 

hebben ze een eigen verantwoordelijkheid, bijvoorbeeld bij het vinden van medicatie in het bed 

dienen zij dit onmiddellijk te melden. 

5 Logistieke assistenten dienen een correcte bedzorg te kunnen uitvoeren, indien de patiënt zich 

in bed bevindt treden zij op als hulp bij een verpleegkundige en/of verzorgende. Het letten op 

een droge en gladde onderlaag en het hygiënisch omgaan met vuil linnen zijn de belangrijkste 

aandachtspunten. De rest van de techniek dient aangepast te worden aan de gewoonten van de 

dienst. Natuurlijk kan er nooit over het hoofd van de patiënt gebabbeld worden ... 

(In het Beroepsopleidingsprofiel (ZH) worden deze direct patiëntgerichte zorgen geschrapt! 

Zorg dragen voor de leef- en woonruimte gebeurt in afspraak met het team en met de patiënt (of 

diens omgeving). Het kan hierbij zowel gaan om wat dagelijks onderhoud en opruimen als om 

sfeerschepping naargelang de gelegenheid (verjaardag, Pasen, opbaring van een overleden) en 

bloemen en planten verzorgen. We adviseren in dit verband goed de actualiteit te volgen, 

overleg te plegen met de stageoorden. In instellingen zou men dan weer meer taken laten 

invullen... 

6 Voor het uitvoeren van een goede transfer is het belangrijk de verschillende diensten en hun 

opdracht te kennen. Zich vooraf voldoende informeren over de opdracht is fundamenteel net 

zoals rapporteren van opvallende observaties. 

In overleg met de leraar Lichamelijke opvoeding kunnen er afspraken gemaakt worden in 

verband met rugversterkende en rugsparende oefeningen. 

7 Afhankelijk van de doelstellingen van de voorziening en de behoeften van de patiënt kan er 

persoonsgerichte zorg worden verstrekt. 

8 Veiligheidsvoorschriften lezen en toepassen wordt best ingeoefend aan de hand van concrete 

instructiefiches van een welbepaalde voorziening. Telefoon aannemen en doorverbinden. 



9 Hieromtrent dient samengewerkt te worden met Voedingsdienst en dan een concrete vertaling 

maken naar de specifieke voorzieningen. Het belang van een aangename sfeer (storende 

geluiden ...), smaakvolle en gebruiksvriendelijke presentatie (geur, uitzicht, samenstelling, 

schikking, eventueel voorgesneden ...) en een comfortabele houding moet benadrukt worden. 

Een inleefmoment tijdens het maaltijdgebeuren in een instelling kan dit concretiseren. 

De logistiek assistent dient ook maaltijden (tussendoortjes) te kunnen bereiden. Dit wordt 

ingevuld via lessen Voedingsdienst. 

10 Deze doelstelling wordt ook in de andere diensten ingeoefend en kan best specifiek toegelicht 

worden tijdens een studiebezoek. Post verdelen, voorraad beheren, menukeuzekaarten invullen 

en gegevens invoeren via een toetsenbord zijn de voornaamste bezigheden. 

4.2 Ondersteunende cognitieve vaardigheden 


11 Visie op kwaliteitszorg in de gezondheidszorg 

verwoorden en toetsen aan eigen ervaringen. 

Rechten en plichten als logistiek assistent benoemen 

en toepassen in concrete situaties. 

Begrippen verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid 

verwoorden en toepassen. 

Benoemen van de verschillende beroepsgroepen 

en hun opdrachten. 

12 Elementaire basiskennis verwoorden omtrent 

veel voorkomende problematieken op fysiek, 

psychisch en sociaal vlak. 

Omschrijven van de invloed die een bepaalde 

problematiek kan hebben op de persoon in kwestie 

en zijn omgeving. 

13 Verwoorden van elementaire kennis omtrent 

gezonde voeding, diëten en vochtbehoeften aangepast 

aan leeftijd en specifieke behoeften. 

14 Benoemen van de belangrijkste hygiënische en 

veiligheidsregels en de bijbehorende preventiemogelijkheden. 

Algemene gezondheidszorg 

Complexe zorgsituaties 

Voeding 


Veiligheid en hygiëne 

11 Vroegere stage-ervaringen kunnen als vertrekbasis genomen worden. 

Regionaal verkennen van de gezondheidszorg is een noodzaak via studiebezoeken, het 

doornemen van folders en brochures ... 

Een getuigenis kan de specifieke taak, rechten en plichten toelichten. Concrete situatieschetsen 

werken verhelderend. 



12 Minstens twee problematieken per domein bespreken: bijvoorbeeld 

fysieke problemen: CVA, Parkinson, aids, diabetes, luizen ... 

psychische problemen: depressie, schizofrenie, dementie, mentale handicap ... 

sociale problemen: sociaal-emotionele problemen, autistoform gedrag, kansarmoede, andere 

culturen. 

Belangrijk is dat leerlingen hulpmiddelen aangereikt krijgen om gegevens omtrent een bepaalde 

problematiek op te zoeken en te verwerken. Het is niet de bedoeling dat zij een fysiologische 

uiteenzetting geven maar wel dat zij de belangrijkste signalen benoemen die met de problematiek 

samenhangen en verwoorden hoe de betrokken persoon en zijn omgeving best benaderd 

wordt. 

Deze doelstelling leent zich om bijvoorbeeld een jaaropdracht in kleine groep rond te maken. 

Het is dan wel noodzakelijk dat leerlingen regelmatig begeleid en bijgestuurd worden en als 

afsluiting kan er een klassikale voorstelling gebeuren. Dit kan ook gebeuren in het kader van 

een vakoverschrijdend project. 

13 Overleg met Voedingsdienst is hier aangewezen. Het belang van een gezonde voeding met 

voldoende vochtinname dient hierbij benadrukt te worden. Er wordt best met eenzelfde 

voedingsvoorlichtingsmodel gewerkt. 

14 Overleg met andere diensten en specifieke vertaling is zinvol. Leerlingen dienen deze kennis 

ook toe te passen, zie ook 1 en 14. 

4.3 Ondersteunende beroepshoudingen 


15 Hygiënische, veiligheidsgerichte, economische, 

ecologische, ergonomische, comfortgerichte houding 

toepassen in concrete beroepsgebonden situaties. 

Deontologische aspecten toepassen zoals beroepsgeheim 

en privacy respecteren. 

Concreet vertalen van de visie op dienstverlening. 

Reflecteren over ethisch moeilijke situaties. 

Specifieke beroepshouding en deontologie 

16 Eigen uiterlijk, voorkomen en taal verzorgen. Persoonlijk voorkomen 

17 Stipt zijn en ordelijk werken volgens de afgesproken 

regels en procedures. 

18 Creatief en esthetisch verantwoord werken met 

aandacht voor het totaalconcept en de mensen 

voor wie het bestemd is. Aandacht voor sfeerschepping 

binnen de doelstellingen van de voorziening 

en rekening houdend met de behoeften 

van de patiënten. 

Stiptheid en orde 

Zin voor creativiteit 



19 Sociaal vaardig zijn op een hoffelijke en assertieve 

wijze. Eigen grenzen kennen en durven aangeven 

in de gepaste context. 

Omgaan met ongewenste intimiteiten en/of intimidatie. 

Flexibel omgaan in diverse complexe situaties, 

met arbeidsvoorwaarden en omstandigheden. 

20 Zich gepast inleven in de patiënten en hen respectvol 

benaderen in hun unieke zijn in relatie met 

anderen. Aandacht hebben voor zelfbeschikking, 

autonomie en inspraak. 

Verwoorden van mogelijkheden tot respectvolle 

contactname met patiënten die over weinig of 

geen verbale mogelijkheden beschikken. 

Op een uitnodigende wijze en/of met een animatieve 

grondhouding de patiënt betrekken bij het dagelijks 

gebeuren: interieurzorg, maaltijdtransport ... 

21 Vlot en spontaan samen werken en samenwerken. 

Opdrachten van anderen en hun competentie aanvaarden. 

Doorgeven van informatie, observaties 

en suggesties. Opmerkzaam zijn voor signalen 

en deze op de juiste wijze rapporteren. 

Eigen plaats en taak binnen het team (h)erkennen. 

22 Initiatief nemen en zelfstandig opgelegde taken 

afwerken, een combinatie van taken organiseren 

en uitvoeren in een welbepaald tijdsbestek. 

23 Verantwoordelijkheid opnemen voor het eigen werk 

en de bijbehorende specifieke beroepshoudingen. 

Eventuele eigen tekortkomingen of fouten melden 

aan de gepaste personen. 

Alert zijn voor ongewone situaties en signaleren 

aan de gepaste personen. 

24 Positief zelfbeeld ontwikkelen met zicht op eigen 

mogelijkheden en beperkingen. 

Zichzelf evalueren en toetsen aan reflecties van 

anderen. 

Voorkomen van stress en burn-out door onder 

andere een gezond evenwicht tussen werken en 

ontspanning, levenslang leren ... 

Uitleg en informatie vragen en gericht opzoeken en 

kritisch verwerken. 

Sociaal vaardig 

Patiëntgerichtheid 

Teamwerking 

Zelfstandigheid 

Verantwoordelijkheid 

Zelfhantering 




15 Via concrete situatieschetsen en/of getuigenissen (bijvoorbeeld korte videofragmenten) 

leerlingen deontologische aspecten zoals beroepsgeheim, rechten en plichten laten situeren en 

verschillende visies (bijvoorbeeld de caritatieve visie versus de emancipatorische visie) in 

hulpverlening. 

Een ethisch moeilijke situatie kan optreden als een leerling betrokken wordt bij een discussie 

tussen patiënt en diens familie ... 

Stage-ervaringen kunnen concreet materiaal bieden. 

Al deze beroepshoudingen (verwijzend naar de doelstellingen 15 t.e.m. 24) zijn streefdoelen 

waartoe we leerlingen willen begeleiden, ze zijn eveneens herkenbaar in de andere diensten en 

worden op stage ook concreet ingeoefend. 

Geen enkele beroepsbeoefenaar is er ooit helemaal klaar mee. 

Leerlingen dienen te weten wat deze houdingen concreet inhouden en zichzelf hierin te situeren. 

Als leraar dien je regelmatig feedback en bijsturing te geven (bijvoorbeeld na een inleefmoment 

de leerling eerst zichzelf laten evalueren en nadien feedback geven al dan niet met iemand van 

het werkveld) zodat het leerproces gestimuleerd wordt. 

16 Wijzen op het belang van de eerste indruk. 

17 Wijzen op het belang van het volgen van de afspraken in een voorziening en het rekening 

houden bij de eigen werkzaamheden met het groter geheel (zowel qua dagindeling, doelstellingen 

en visie ...) waarin men werkt. 

18 Aandacht besteden aan sfeerschepping met respect voor de visie van de voorziening en de 

patiënten, bijvoorbeeld geen popmuziek aanzetten in de kamer van een patiënt die van klassieke 

muziek houdt ... 

19 Duidelijk durven verwoorden wat men wenst over te brengen aan anderen. Ook in bijvoorbeeld 

groepswerk kan hieraan aandacht gegeven worden. 

20 De kennis van verschillende problematieken (zie 12) helpt om zich in te leven, zich in de plaats 

te stellen van ..., dit inleven of zich empatisch opstellen kent ook zijn beperkingen en zijn 

grenzen. 

Leerlingen dienen steeds te communiceren met de patiënt als zij bijvoorbeeld een bed opmaken, 

een maaltijd brengen ... ook al is het niet steeds duidelijk of de patiënt hen wel begrijpt. 

Uitleggen wie je bent en wat je gaat doen, kloppen op de deur en 10 tellen wachten, toestemming 

vragen om iets in de kast te leggen... dit zijn elementaire zaken! 

Tenslotte is het heel belangrijk de patiënt zoveel mogelijk te betrekken bij wat er gebeurt, als 

er planten moeten verzorgd worden dien je in de eerste plaats te vragen of de patiënt het zelf wil 

doen of welk deel van de handeling hij kan doen. Het gaat er niet om patiënten te verplichten 

maar wel hen kansen tot inspraak te bieden al was het maar door hen te vragen hoe je het het 

best doet ... 

21 Binnen een voorziening zijn er steeds heel wat verschillende disciplines werkzaam met telkens 

een eigen opdracht maar met uiteindelijk dezelfde bekommernis: kwaliteitszorg aanbieden. Als 

logistiek assistent is het heel belangrijk de eigen plaats en opdracht binnen het team te kennen, 

zich te houden aan gezamenlijke afspraken (bijvoorbeeld in verband met de zelfredzaamheidstraining 

van een welbepaalde patiënt, een dieet ...) en belangrijke gegevens (bijvoorbeeld een 

patiënt die bijna niets gegeten heeft ...) door te spelen aan de juiste persoon. 



22 De eigen opdrachten dienen zo zelfstandig mogelijk te worden uitgevoerd (zie ook 1 en 15). 

23 Verantwoordelijkheid opnemen bijvoorbeeld als je ziet dat bloemen geen water meer hebben, 

als je een pilletje onder het hoofdkussen vindt, als je een verkeerde maaltijd besteld hebt, als een 

familielid klaagt ... 

24 Leerlingen voldoende inlichten over bijscholingsmogelijkheden. Een getuigenis van een patiënt 

over de betekenis van de logistieke assistent kan een hart onder de riem zijn voor de leerlingen. 

Het opmerken en verwoorden van fijne stage-ervaringen is zeker zo belangrijk als het uiten van 

negatieve ervaringen. Het delen van ervaringen heeft mits de nodige begeleiding meestal een 

leereffect. 

5 EVALUATIE 

Leerlingen dienen op voorhand goed te weten wat en hoe er geëvalueerd wordt. Zowel vaardigheden, 

kennis als houding dienen aan bod te komen. Permanente evaluatie is aangewezen mits de nodige 

aandacht voor het begeleiden van het leerproces. 


6.1 Nutsvoorzieningen 

! voorzieningen voor koud en warm water 

6.2 Infrastructurele voorzieningen 

! zone voor handhygiëne (*) 

! zone voor berging van verzorgingsgerief 

6.3 Specifieke uitrusting voor 

! handhygiëne, met inbegrip van ontsmetten 

! brandveiligheid 

6.4 Klein werkmateriaal, toestellen en apparaten omtrent 

voedselbehandeling: (*) 

! de technieken: portioneren, schillen, smeren, beleggen, snijden, verkleinen, inschenken ... 

! het bewaren van voedingsmiddelen: koelen 

(*) Hiervoor kan een afzonderlijk lokaal voor voedselbehandeling worden gebruikt. 



! het presenteren en afruimen van voedsel: dienbladen, voedseltransportwagen (voedselverdeelwagen/voedselafruimwagen) 

! de omkadering van de voedselpresentatie: tafelbekleding, uitrusting en decoratie 

• de zorg voor textiel 

gebruiksklaar maken 

• de zorg voor het interieur 

verschonen en dekken van bed: bed en bedlinnen 

dagelijks reinigen en onderhouden van lavabo, klein meubilair, spiegel, met onder meer 

industriële producten 

• de zorg voor gebruiksgoederen van patiënt/bewoner 

klein onderhoud van toiletgerief, rolstoel 

• de ondersteuning van de zorg voor de patiënt/bewoner: rolstoel, verzorgingskar en verzorgingsgerief 

6.5 Producten en gerief in verband met eerste hulp bij ongevallen 

6.6 Informatiebronnen 

! in verband met handhygiëne 

6 hygiëneplan 

6 instructiefiche 

! in verband met veiligheid 

6 instructiefiche 

6.7 Uitzicht en afwerking 

Het geheel is ingericht, uitgerust en afgewerkt volgens de regelgeving in verband met hygiëne (voor 

voedselbehandeling) en veiligheid. 




IJZERMAN, R.K., Huishoudkunde anders groothuishouding, Theorieboek 2 - Praktijkboek 2, 

Thieme. 

MANSCHOT, M., SIEMERINCK, I.W.Th., FABER, E., Huishoudkunde voor verzorgenden. 

Basisboek - Vervolgboek, Wolters-Noordhoff, Groningen, 1991. 

RITSEMA, I.M., Interactie in beroepssituaties. Kwalificatieniveau 2 - Theorieboek, Kwalificatieniveau 

3 - Theorieboek - Vaardigheden, SMD - De Sikkel. 

VAN HAREN, A., MORIE, G., RIEMSDIJK, M.M.M., VRIES, A., Zorg voor huishouding, 

Kwalificatieniveau 2 - Theorieboek - Vaardigheden - Werkboek, SMD - De Sikkel. 

'Thuiszorg hulpmiddelencentrum' van de Christelijke Mutualiteit, Gouverneur Verwilghensingel, 

Hasselt (voor studiebezoek). 

Kom een beetje bij mij zitten, Animatie in het rusthuis, Cooreman-Massie, Acco, Leuven. 

'Traject' 

deel 1: Sociaal-agogische vaardigheden 

deel 2: Begeleiding 

Nygh en Van Ditmar, Nederland 

Voeding en Voorlichting (maandblad) Voorlichtingsbureau van de voeding, Eisenhowerlaan 108-111, 

Postbus 85700, 2508 CK Den Haag. 

Maandblad 'Eigen Aard', KVLV Leuven. 

EHBO, Handboek voor helpers, Rode Kruis, Dienst GVO, Vleurgatsesteenweg 98, 1050 Brussel, 

vernieuwde uitgave 1997. 

Pas op! ... je rug, preventie van rugklachten, KU Leuven. 

Mijn rug en ik, Provinciaal veiligheidsinstituut, Jezusstraat 28, 2000 Antwerpen. 

Het brandveiligheidsplan, de heer E. Van den Berghe, Centrum voor Andragogiek, UFSIA, 

Antwerpen, 1995. 

Brandschool van de NVBB, opleidingsprogramma NVBB, Nationale Vereniging voor beveiliging 

tegen brand en binnendringing, 1990. 

Hulpmiddelen voor brandpreventie, KVID, VZW G. Schildknechtstraat 9, 1020 Brussel. 

Ergonomie en Arbeidsklimaat, CGAB, Commissariaat-generaal voor de bevordering van de arbeid, 

Belliardstraat 53, 1040 Brussel. 

Ergonomie: mens en werk, kwaliteit van A tot Z (handboek en videofilm) 

VRT, Instructieve omroep, 1043. 



Courante kamerplanten, uitgeverij CERA, Leuven. 

Gezin en gezondheid, Mayo-clinic, Combium, 1999. 

Leerlingennotities derde graad Verzorging, Licap, Brussel. 






SPECIFIEKE MODULE VOEDINGSDIENST 

4 uur/week 





INHOUD 

1 BEGINSITUATIE..................................................... 51 

2 ALGEMENE DOELSTELLINGEN ...................................... 52 


DIDACTISCHE MIDDELEN ........................................... 52 

4 LEERPLANDOELSTELLINGEN, LEERINHOUDEN, PEDAGOGISCH- 

DIDACTISCHE WENKEN EN DIDACTISCHE MIDDELEN ............... 53 

4.1 Handelingsgerichte vaardigheden ........................................ 54 

4.1.1 Ondersteunende vaardigheden ten aanzien van eigen werkzaamheden ......... 54 

4.1.2 Vaardigheden die betrekking hebben op het voedingsmagazijn/ 

het winkelpand/kleinhorecazaak ......................................... 55 

4.1.3 Vaardigheden omtrent voedselbehandeling en nazorg in de keuken ............ 56 

4.1.4 Vaardigheden omtrent interieurzorg en maaltijdbediening ................... 59 

4.1.5 Vaardigheden die betrekking hebben op de klant ........................... 61 

4.2 Ondersteunende cognitieve vaardigheden ................................. 62 

4.2.1 Administratie ......................................................... 62 

4.2.2 Deontologie .......................................................... 63 

4.2.3 Grondstoffenleer ...................................................... 63 

4.2.4 Hygiëne omtrent voedselbehandeling ..................................... 64 

4.2.5 Veiligheid en ergonomie ................................................ 65 

4.3 Ondersteunende beroepshoudingen ...................................... 66 

5 EVALUATIE......................................................... 67 


7 BIBLIOGRAFIE...................................................... 70 




Normalerwijze stromen leerlingen door vanuit de onderliggende studierichting ‘Organisatiehulp’ derde 

graad BSO. 

Voor de leerlingen die de derde graad ‘Organisatiehulp’ hebben gevolgd sluit de leerstof van de 

vormingscomponent ‘Voedingsdiensten’ in ‘Organisatie -assistentie’ aan op de leerstof van dezelfde 

vormingscomponent in de derde graad. 

De instroom van andere studierichtingen derde graad is mogelijk: 

! de leerlingen die de derde graad BSO ‘Verzorging’ hebben gevolgd hebben volgende beginsituatie: 

• de leerlingen kunnen niet-complexe deeltaken omtrent voeding, textiel- en woningzorg 

organiseren en uitvoeren; 

• de leerlingen werken hygiënisch, ergonomisch, rationeel, veilig met milieubesparende producten 

en technieken en dit op terrein van zorg voor voeding, textiel en woonomgeving; 

• de voorkennis omtrent voeding is beperkt, er zal een inspanning gevraagd worden van de 

leerlingen tot bijscholen, van hen zal extra belangstelling en actieve inzet verwacht worden. 

! de leerlingen die de derde graad BSO ‘Grootkeuken’ hebben gevolgd hebben volgende beginsituatie: 

• de leerlingen kunnen handelingen en technieken toepassen op voedingsproducten, volgens de 

gegeven receptuur en de regels voor goede hygiënepraktijken en dit met aandacht voor 

evenwichtige en gezonde voeding; 

• de kennis en de vaardigheden kunnen worden uitgevoerd onder wisselende omstandigheden 

volgens de aard en de wensen van de doelgroep. 

! de leerlingen die de derde graad TSO ‘Sociale en technische wetenschappen’ hebben gevolgd 

hebben volgende beginsituatie: 

• de leerlingen kregen een initiatie in het ontwikkelen van een voedingsproduct; 

• ze zijn vertrouwd met het ‘organiseren’ bij voedselbehandeling; 

• ze kunnen nutritionele waarden van voedingsproducten berekenen en interpreteren; 

• ze kunnen basisprincipes en –technieken in verband met het bewaren en bereiden van voedsel 

toepassen. 

! de leerlingen die de derde graad TSO 'Verpleegaspiranten' (nieuwe naam ‘Gezondheids- en 

welzijnswetenschappen’) hebben gevolgd hebben een zeer beperkte basiskennis omtrent voedselbereiding. 

Ze hebben enkel specifieke kennis omtrent toepassingen in verband met voedselbereiding 

voor zuigelingen, gezinsmaaltijden, kindervoeding en dieetvoeding. Deze overstap vraagt van de 

leraar ‘Voedingsdienst’ begeleidende maatregelen. 

! de leerlingen die de derde graad TSO 'Bijzondere jeugdzorg' (nieuwe naam ‘Jeugd- en gehandicaptenzorg’) 

hebben gevolgd hebben geen schoolse voorkennis wat voedselbereiding betreft . 

Sommige leerlingen hebben een voorkennis vanuit de tweede graad ‘Sociale en technische wetenschappen': 

ze bezitten na praktijkoefeningen een technische basiskennis en vaardigheden in het behandelen 

van voedingsproducten. 

Specifieke module Voedingsdienst 51 Organisatie-assistentie 



Bij de opleiding tot (service)medewerker in de voedingsdienst verwacht men dat de leerling bepaalde 

deelverantwoordelijkheden binnen een zekere grens van zelfstandigheid onder (verwijderd) toezicht 

van een eindverantwoordelijke kan uitvoeren. 

De (service)medewerker: 

! ondersteunt 

• de verantwoordelijke in de keuken en bij de bediening van maaltijden; 

• de magazijnier/verkoper van de voedingszaak; 

! voert wisselende meervoudige complexe opdrachten uit in verband met 

• de voorbereiding, de bereiding en de presentatie van gerechten, en de nazorg in de keuken; 

• de organisatie en de omkadering van het maaltijdgebeuren: de verbruikzaal, de bediening/ 

verstrekking van gerechten/ maaltijden en de nazorg in de verbruikzaal; 

• de opslag, het ordenen, prijzen, schikken, presenteren, verkopen en verpakken van voedingswaren; 

• het voorraadbeheer: het bewaren van voedingsmiddelen, inrichten van bergruimten, inventarisatie; 

! moet kennis nemen en inzicht verwerven in verschillende organisatievaardigheden in verband met 

aankoop- en verkoopplanning. 

De opleiding en de vorming tot (service)medewerker in de voedingsdienst stelt hem/haar in staat om 

functies waar te nemen in instellingen (verzorgings-, vormings-, onderwijs-), bedrijven, vakantiecentra, 

zelfbedieningsrestaurants, fastfood- of cateringbedrijven, voedselverwerkende bedrijven, 

kleinhoreca, openbare instellingen, voedingszaken … en bij gelegenheidsonthaal. 

De exacte invulling van het takenpakket van de (service)medewerker kan verschillen van zaak tot zaak. 

Een geleidelijke ontplooiing naar meer zelfstandigheid en verantwoordelijkheid zal de leerling in staat 

stellen het domein van hulpkracht te overstijgen. 


MIDDELEN 

Het contact met de arbeidswereld is zeer belangrijk, daarom is het aangewezen om in overleg met de 

collega’s, enkele bezoeken af te leggen naar bedrijven, instellingen… 

Omtrent activiteiten 

! in de keuken; 

! bij organisatie/omkadering van het maaltijdgebeuren/verbruikzaal, en bij de bediening aan 

personeel/ klanten; 

! in een voedingsmagazijn, een voedingszaak. 

Dit bezoek kan bijzonder verrijkend zijn voor het zelf opstarten van een project, een arbeidsoriënterende 

projectweek in het binnen- of buitenland … 



Dit bezoek heeft het best plaats in het begin van het schooljaar, het kan gepland worden tijdens een 

introductieweek of -dagen. 

De leerlingen moeten voortdurend in contact staan met de arbeidswereld via stages, bezoeken, 

voordrachten, eigen projecten … 

Het begeleiden van leerlingen via een aangepaste aanpak: concreet, praktisch, vertrekkend vanuit hun 

ervaringen biedt duidelijk een meerwaarde voor de leerlingen. 

Praktijk en theorie moeten behandeld worden als één geheel: de leerlingen moeten ‘al denkend doen’; 

om dit systematisch probleemoplossend denken en handelen te ondersteunen kan men werken met een 

stappenplan in afspraak met de andere diensten. 

Deze leerlingen hebben geen boodschap aan te veel theorie, er moet levensecht praktisch gewerkt 

worden. De leerling is waarnemer en uitvoerder en zal op deze manier de leerstof ervaren en vanuit 

deze ervaring kennis en vaardigheden verwerken. 

Bij een verschillende beginsituatie is een gedifferentieerde aanpak belangrijk, hiermee moet de leraar 

rekening houden bij het uitbouwen van het didactisch proces. 

Herhaling is zinvol indien de beginsituatie zeer verscheiden is, voor éénzelfde beginsituatie is een 

gevarieerde herhaling aan de raden. Bij een grote heterogeniteit moet naar uitbreidingstaken gezocht 

worden, zodat leerlingen die geen herhaling nodig hebben toch aan bod komen. Bijvoorbeeld een 

projectweek kan sterk gedifferentieerd worden naar de leerlingen toe. 

Een nauwe samenwerking en overleg met plastische opvoeding, stage, participatie, technische dienst 

… is gewenst. Voor bepaalde leerinhouden is een zekere integratie noodzakelijk. 

4 LEERPLANDOELSTELLINGEN, LEERINHOUDEN, PEDAGOGISCH- 

DIDACTISCHE WENKEN EN DIDACTISCHE MIDDELEN 

Bepaalde leerplandoelstellingen beogen vaardigheden die fundamenteel zijn voor het domein van de 

voedingsdienst. We groeperen ze hier vooraf om er extra aandacht op te vestigen. De leraar moet ze in 

zoveel mogelijk lessen integreren. 

De opdrachten via een systematische probleemaanpak benaderen. Onder een systematische probleemaanpak 

verstaan we de opdracht analyseren, zich informeren, plannen, uitvoeren en evalueren. 

Bij deze aanpak de principes van procesen productkwaliteit hanteren: 

! hygiëneplannen en -instructies stipt en correct uitvoeren; 

! oog hebben voor veiligheid; 

! bij opdrachten die betrekking hebben op de klant, vertrekken vanuit een klantgerichte visie met 

aandacht voor creatief en esthetisch verantwoord werken; 



! een opdracht organiseren in functie van een vooropgestelde tijdsplanning en in functie van het 

ergonomisch werken; 

! ecologisch en economisch handelen. 


Alle leerplandoelstellingen welke vet gedrukt zijn, zijn nieuw voor het derde leerjaar in de derde graad, 

de andere zijn een herhaling van de derde graad 'Organisatiehulp'. 

Het is van groot belang dat zowel de handelingsgerichte vaardigheden, de ondersteunende cognitieve 

vaardigheden en de ondersteunende beroepshoudingen voortdurend geïntegreerd aan bod komen. 

4.1.1 Ondersteunende vaardigheden ten aanzien van eigen werkzaamheden 


1 Opdracht analyseren, plannen, uitvoeren en evalueren, 

inzake procesen productkwaliteit. 

Informatiebronnen kiezen en juist aanwenden. 

2 Veiligheids- en hygiënemaatregelen toepassen 

omtrent: 

! het werk in het magazijn/het winkelpand/de keuken/de 

verbruikruimte; 

! het gebruik van gereedschappen en apparaten; 

! het gebruik van producten; 

! het bewaren van producten; 

! de werkpostschikking. 

Veiligheidsregels toepassen omtrent: 

! het gebruik van elektriciteit; 

! brandpreventie, -evacuatie en -bestrijding; 

! ongevallenpreventie. 

Veiligheidspictogrammen toepassen. 

3 Ergonomisch: 

! heffen, tillen en zittend werken; 

! werkpost schikken; 

! werken binnen een welomschreven tijdsplanning. 

Kwaliteitszorg bij het uitvoeren van 

vaardigheden 

Maatregelen inzake veiligheid en 

hygiëne 

Ergonomie en tijdsplanning 




1 Bij de analyse van de opdracht zoveel mogelijk gebruikmaken van informatiebronnen. 

Criteria voor de producten proceskwaliteit zijn terug te vinden bij de leerplandoelstellingen, 

leerinhouden, pedagogische en didactische wenken. 

Eventueel een bezoek brengen aan de stadsbibliotheek of een gespecialiseerde bibliotheek voor 

het raadplegen van informatie. 

2 Gebruikmaken van de 'Gids voor goede hygiënepraktijken bij voedselvoorziening in grootkeuken 

en verzorgingsinstellingen'. 

Raadpleeg de ARAB-reglementering. 

4.1.2 Vaardigheden die betrekking hebben op het voedingsmagazijn/het winkelpand/ 

kleinhorecazaak 


4 Magazijn 

! controleren wat betreft temperatuur, vochtigheidsgraad 

en verluchting; 

! milieubewust opruimen; 

! grof schoonmaken; 

! informatiebronnen raadplegen omtrent de 

wettelijke voorschriften die worden gesteld 

aan magazijnen. 

5 Levering controleren wat betreft: 

! overeenstemming van de bestelling; 

! verpakking en etikettering, data; 

! sensorische kwaliteit; 

! hygiënische omstandigheden; 

! informatiebronnen en checklijsten hanteren; 

! kritische gevarenpunten in het voedingsmiddelencircuit 

opsporen. 

6 Voedingsproducten: 

! sorteren volgens de vijf gamma's; 

! stockeren volgens het principe 'first-in-first-out' 

Inventaris opnemen en aanvullen van voorraden. 

Bewaaromstandigheden controleren, wat betreft: 

temperatuur, vochtigheidsgraad, lichtinval, luchttoevoer. 

Koel- en vriesruimtes verantwoord gebruiken. 

Gestockeerde voedingsproducten controleren (cf. 

criteria bij levering). 

Instructiefiches correct invullen. 

Magazijn 

Ontvangst van producten 

Stockage van producten 



7 Winkelpand/kleinhorecazaak 

! milieubewust opruimen; 

! systematisch schoonmaken. 

Voedingsproducten prijzen, correct stapelen, aanvullen 

en etaleren. 


Winkelpand/kleinhorecazaak 

4 Gebruikmaken van voorraad en ruimtes op school, bevoorrading van eigen praktijklokalen op 

de school via beurtsysteem, checklijsten gebruiken. Werken met gerichte stageopdrachten en 

de stagegegevens inventariseren om ze te gebruiken binnen de lessen praktijk. 

5 Concrete documenten gebruiken. Via checklijsten de kritische gevaarpunten in het voedingsmiddelencircuit 

opsporen bijvoorbeeld in eigen praktijklokalen. 

Zelf controleren en registreren van leveringen via een beurtsysteem. 

6 Eigen voorraden controleren en stapelen cf. 'first-in-first-out'-principe. Leerlingen voeren zelf 

temperatuurcontroles uit in eigen bergingen, koelen diepvriesruimtes op school aan de hand 

van instructiefiches. 

4.1.3 Vaardigheden omtrent voedselbehandeling en nazorg in de keuken 


8 In overeenstemming met de hygiënevoorschriften 

en/of instructiefiche: 

! handen verzorgen; 

! lavabo correct gebruiken; 

! aangepaste kledij in orde brengen; 

! haarhygiëne; 

! haarbeschermingsmiddelen gebruiken. 

Factoren opsommen omtrent de verantwoorde 

aankoop en gebruik van: 

! verzorgingsproducten handenhygiëne; 

! reinigingsmiddelen; 

! ontsmettingsmiddelen; 

! aangepaste kledij en beschermingsmiddelen: 

keuken, zaal en onthaal. 

9 Voedingsproducten klaarzetten rekening 

houdend met 

! de hygiënevoorschriften; 

! de werkpostschikking. 

Bepaalde technische voorzieningen en apparaten 

operationeel maken. 

Handleiding en/of instructiefiche ontleden 

en toepassen tot het opstarten van de keuken. 

Persoonlijke voorbereiding op de 

dienst 

Opstarten van de keuken 



10 Vanuit de zorg voor hygiëne, voedingsproducten 

behandelen, rekening houdend met hun risicograad. 

Bij de (niet-gastronomische) maaltijdproductie van 

ontbijt- en brunchgerechten, lunchgerechten, soepen, 

koude en warme (deel)bereidingen, salades, 

nagerechten, buffetgerechten en gerechten uit de 

kleinhorecasector: 

! aangepaste grondstoffen gebruiken; 

! nieuwe 'grondstoffen', vernieuwde 'grondstoffen' 

, halffabrikaten, vacuümbereide maatlijden 

gebruiken en verwerken; 

! aangepaste werkmiddelen correct hanteren 

volgens de veiligheidsnormen; 

! aangepaste methode gebruiken wat betreft: 

voorbereiden, bereiden, proportioneren, schikken, 

dresseren, eventueel inpakken voor latere consumptie; 

! met aangepaste meetapparatuur de kerntemperatuur 

en de temperatuur van frituurvet controleren; 

! temperatuurregistratie in functie van HACCP; 

! snelheid van afkoeling en afdekken van gerechten 

bewaken onder andere door gebruik 

van snelkoker, vacuümtoestel ... 

! soorten afdek- en plasticfolies oordeelkundig 

gebruiken waar nodig; 

! mogelijkheden van koelen, koelinstallaties oordeelkundig 

gebruiken. 

Getuigenschotel bereiden. 

Speciale gelegenheden (cf. doelstelling 18) uitvoeren 

volgens organisatieplan. 

Bereiden van gerechten voor andere voedingsgewoonten: 

onder andere vegetarische gerechten. 

Dranken bereiden met aangepaste apparatuur, 

schenken en presenteren op een veilig en economische 

verantwoorde manier. 

11 Bij manuele vaatwas, hygiënevereisten toepassen 

wat betreft: 

! vuilverwijdering; 

! sorteren van de vaat; 

! temperatuur van het waswater; 

! naspoelen; 

! afdrogen en gebruik van keukenhanddoeken; 

! bergen van de vaat. 

Nazorg van de afwasruimte. 

Bij machinale vaatwas, hygiënevereisten toepassen 

wat betreft: 

! vuilverwijdering; 

! nazorg. 

Maaltijdproductie 

Vaatwas 



Milieuvriendelijke vaatwasproducten oordeelkundig 

gebruiken. 

Handleiding toepassen bij machinale vaatwas. 

Reinigen van keukenhanddoeken en poetsdoeken. 

Transportmiddelen, bergruimten op wielen 

gebruiken. 

12 Omtrent afvalverwijdering, hygiënevoorschriften 

toepassen bij het 

! selecteren en verwijderen van afval; 

! systematisch reinigen van recipiënten voor 

afval. 

Desinfecteren van middelen en milieu: 

! gebruik van aangepaste producten en middelen; 

! combinatie van reinigingsproducten en desinfectiemiddelen 

oordeelkundig en veilig toepassen; 

! milieuvriendelijke producten gebruiken; 

! reinigingsproducten en desinfectiemiddelen 

veilig bewaren. 

Ongedierte en parasieten voorkomen en bestrijden. 

13 Hygiënevoorschriften toepassen bij het reinigen/ 

ontsmetten van 

! lavabo's; 

! werkvlakken, tafels en apparaten; 

! snijplanken, roer- en schepmateriaal; 

! kookpotten; 

! bestek en porselein; 

! thermoskannen, theepotten; 

! bergruimten. 

Dagelijkse en periodieke onderhoud verzorgen. 

Omtrent het reinigen in het algemeen, en van vloeren 

in het bijzonder, hygiënevoorschriften volgens 

HACCP toepassen bij het: 

! kiezen en doseren van reinigingsproducten; 

! kiezen en gebruiken van werkmiddelen; 

! uitvoeren van het reinigings-/ontsmettingsproces. 

Onderhoudsplan uitvoeren volgens de hygiënevoorschriften. 

Werkdocumenten omtrent HACCP en gidsen 

voor goede hygiënepraktijken doeltreffend gebruiken. 

Afvalbeheer 

Nazorg in de keuken 




8-9 Concrete instructiefiches van eigen school of de stageplaatsen gebruiken en invullen. 

9 Externe firma's raadplegen die zich specialiseren in horecahygiëne, linnendienst, kledij voor de 

horeca ... eventueel een demonstratie laten uitvoeren in de school. 

10 Keuze van de gerechten wordt medebepaald door de stageplaatsen, door projecten binnen en 

buiten de school. 

Er wordt rekening gehouden met de principes van een gezonde voeding. 

Onder 'nieuwe of vernieuwde' grondstoffen verstaan we bijvoorbeeld nieuwe vetstoffen, 

gemodificeerde zetmelen, vreemde groenten- en fruitsoorten, vers voorbereide producten zoals 

groenten, fruit ... halffabrikaten zoals sausen, puddingen, chocoladeschuim, soepen ... 

Een bezoek aan een horecabeurs, een vroegmarkt, een groothandel voor horeca ... kan heel 

verrijkend zijn. 

Demonstraties laten uitvoeren door gespecialiseerde firma's onder andere expressotoestellen, 

snijmiddelen, steamers, inductiekookplaten, toestellen voor temperatuurregistratie, snelkoelen, 

... 

Trends opvolgen in culinaire magazines en via televisieprogramma's. 

Aan de hand van bijkomende informatie het informatiebestand van de derde graad verder 

uitbouwen. 

11 Toepassen van de machinale vaatwas kan gebeuren op stage of bij buitenschoolse activiteiten. 

12 Voor de externe afvalverwerking kan contact opgenomen worden met externe diensten zoals 

containerpark, gespecialiseerde firma's ... 

Gebruikmaken van assortimentfolders van verschillende afvalrecipiënten, reinigingsproducten, 

desinfectiemiddelen ... 

Ongediertebestrijding door externe diensten even aanhalen. 

13 Concrete werkdocumenten zoals instructiefiches en onderhoudsplannen gebruiken van de school 

en/of de stageplaatsen. 

Leerlingen erop attent maken dat er schoonmaakbeurten kunnen gebeuren door behulp van 

externe firma's. 

Eventuele demonstratie bijwonen van schrob-, zuig- en andere schoonmaaktoestellen. 

4.1.4 Vaardigheden omtrent interieurzorg en maaltijdbediening 


14 Veiligheidsregels en hygiënevoorschriften naleven. 

Verbruikzaal/verbruikruimte 

! schoonmaken, ordenen en schikken; 

! organisatieplan van eigen werkzaamheden 

kunnen opstellen; 

Interieurzorg 



! verzorgen van de algemene inrichting van een 

lokaal en/of zaal in overeenstemming met de 

gelegenheid en volgens de hygiëne en veiligheidswetgeving; 

! tafels klaarzetten aan de hand van een grondplan 

of een schema aangepast aan de ruimte; 

! zelf een grondplan van de tafelschikking voor 

een gegeven situatie uitwerken; 

! aanbrengen van aangepaste decoratieve tafelversiering 

en een presentatiehoek of blikvanger; 

! totale omgeving met elkaar in harmonie brengen. 

15 Instaan voor het/de te reinigen en gebruiksklaar te 

maken tafeltextiel/tafelaankleding: 

! in diverse grondstoffen; 

! voor diverse gelegenheden. 

16 Tafels bekleden. 

Tafels dekken met servies, bestekglazen en aangepaste 

decoratie zoals menukaarten, decoratief 

verwerkte bloemen ... rekening houdend met de 

totale sfeer. 

17 Veiligheidsregels en hygiënevoorschriften naleven. 

Gerechten kunnen: 

! proportioneren en verdelen op de juiste manier; 

! aanreiken in schotel, kom ... 

! inzetten per persoon; 

! serveren met dienblad, voedseltransportwagen; 

! bedienen aan buffet. 

Serveren voor groepen. 

Bedienen in zelfbedieningsrestaurants en serveren 

in de kleinhorecabedrijven. 

Hulp bieden bij speciale maaltijden onder andere 

! receptie; 

! koud en warm buffet; 

! kaasbuffet; 

! barbecue, fondue, gourmet ... 

Dranken schenken en serveren: 

onder andere gebruikmaken van tapkast, 

ijsblokjes bereiden ... 

Opstellen van bedieningsbuffet. 

Presenteren van dranken en gerechten. 

18 Vlot veiligheidsregels en hygiënevoorschriften 

naleven. 

Afruimen: manueel en met een transportwagen. 

Zorg voor tafelaankleding 

Dekken van tafels 

Maaltijdbediening 

Maaltijdverstrekking 

Nazorg in de verbruikzaal/verbruikruimte 



Afruimen bij speciale gelegenheden (cf. doelstelling 

10). 

Schoonmaken en ordenen van de verbruikruimte. 

Werken aan de hand van een onderhoudsplan. 

Operationeel maken van de verbruikruimte voor 

de volgende activiteit. 


14-16 Afspraken maken met de leraar Plastische opvoeding, Stage en Technische dienst. 

Firma's raadplegen die zich specialiseren in externe linnendienst. 

17 Afspraken maken met de leraar Logistieke dienst in verband met het be-/en afdienen met 

dienblad en voedseltransportwagen. 

Hulp bieden bij speciale maaltijden kan gebeuren bij binnen- en buitenschoolse activiteiten. 

Mogelijkheden nagaan tot de aankoop van kant-en-klare-ijsblokjes. 

18 Werken met concrete onderhoudsplannen en instructiefiches. 

4.1.5 Vaardigheden die betrekking hebben op de klant 


19 Klanten gericht doorverwijzen. 

Klanten wegwijs maken in de winkelruimte/verbruikruimte. 

Bestellingen klaarzetten. 

Klanten helpen bij het inladen. 

20 Klanten verwelkomen, begeleiden, helpen ... 

Adequaat reageren bij onvoorziene omstandigheden, 

zoals bij morsen, vergeten te bedienen, onwel worden. 

21 Inlichtingen verstrekken aan de hand van gegevens 

op (de verpakking van) voedingsproducten, zoals: 

! soort product; 

! bewaarvoorschriften; 

! voedingswaarde; 

! bereidingswijze. 


Algemene vaardigheden omtrent 

klantenservice 

Klanten ontvangen 

Specifieke klantenservice 

19-21 Gebruikmaken van assortiment van producten van de stageplaatsen. 

Situatieschetsen vanuit de stage benutten om assertiviteit in te oefenen. 




4.2.1 Administratie 


22 Documenten herkennen en benoemen. 

Leveringen nazien. 

Bestellingen uitvoeren. 

Instructiefiche omtrent veiligheid en voedselhygiëne 

ontleden en toelichten. 

Aanvragen van folders. 

Kiezen en raadplegen van informatiebronnen in 

verband met recepten, hygiëne, veiligheid ... 

Werkdocumenten in verband met hygiëne, organisatie 

interpreteren. 

Handleidingen in verband met middelen, materialen 

raadplegen. 

23 Interne en externe telefoongesprekken aannemen, 

voeren en eventueel doorverbinden. 

Telefonisch of per fax allerhande informatie opvragen 

onder andere prijsoffertes, bestellingen. 

24 Eenvoudig computergebruik in verband met invoeren 

en opzoeken van gegevens omtrent: 

! bestelbonnen, 

! stockbeheer, 

! etiketten. 

Uitprinten van gegevens. 

Opmaken van uitnodigingen, menu's ... 

Gebruik van cd-rom, het Internet. 


Eenvoudige administratieve verrichtingen 

Telefoon- en faxpermanentie 

Eenvoudig computergebruik 

22-24 Allerhande folders, catalogi, handleidingen ... omtrent hygiëne, veiligheid, middelen, materialen 

... telefonisch bestellen. 



4.2.2 Deontologie 


25 Organogram toelichten. 

Eigen functie situeren in het geheel. 

26 Basisprincipes inzake deontologie toelichten 

en toepassen. 

Eigen functioneren 


25 Samenwerken met de leraar Participatie aan de arbeidswereld. 

4.2.3 Grondstoffenleer 


27 Voedselvoorlichtingsmodel concretiseren en als 

model gebruiken bij de beoordeling van een dagelijkse 

menuplanning. 

De voedingswaarde van dagelijks gebruikte voedingsproducten 

toelichten. 

Receptuur kunnen aanpassen aan de regels van 

een gezonde voeding. 

Gebruik en integratie van eenvoudige software 

bij menuplanning en receptkeuze. 

Recepten kunnen vertalen naar een goede werkplanning. 

28 Voedselproducten herkennen cf de vijf gamma's en 

consequenties toelichten omtrent bewaaromstandigheden 

en gebruik. 

Voedingsproducten indelen volgens risicograad. 

Gegevens (op verpakking) van voedselproducten 

begrijpen. 

Sensorische kwaliteit van voedingsproducten beoordelen. 

In functie van het uitvoeren van de handelingsgerichte 

vaardigheden producten herkennen, benoemen 

en eigenschappen kennen in functie van gebruik 

en bewaren. 

Nieuwe of vernieuwde voedingsproducten in 

functie van hun gebruik herkennen, benoemen 

onder andere kant-en-klare-producten, snelklare 

producten, halffabrikaten, vacuümbereide maaltijden 

... 

Analyseren van andere voedingsgewoonten. 

Beroepscodes ten aanzien van klanten, collega's 

en instelling 

Gezonde voeding 

Voedselproducten 



29 Reinigings- en ontsmettingsmiddelen, voor specifiek 

gebruik in de keuken/de verbruiksruimte, de toiletten 

en de vestiaire, herkennen en indelen volgens 

toepassing. 

30 In functie van het uitvoeren van de handelsgerichte 

vaardigheden werkmiddelen en apparatuur herkennen, 

benoemen, eigenschappen kunnen toelichten in 

functie van gebruik en keuze. 

Gegevens op elektrische apparatuur verklaren. 

Onderhoudsprocedures voor dagelijkse en periodieke 

onderhoud van de apparaten toelichten. 

Besparingstips toelichten. 

Informatie opzoeken en verwerken die belangrijk 

is bij de aankoop en het vervangen van 

werkmiddelen. 


Reinigings- en ontsmettingsmiddelen 

Werkmiddelen en apparaten 

27-28 Gebruikmaken van één voedingsvoorlichtingsmodel in afspraak met de andere leraren in de 

school. 

Werken vanuit gezonde voeding. 

Enkele voorbeelden van andere voedingsgewoonten zijn onder andere de vegetarische keuken, 

de ecologische keuken, de mediterrane keuken, de macrobiotische keuken ... 

Gebruikmaken van actuele voedingsmagazines, het Internet en cd-roms ... 

29-30 Gebruikmaken van folders, handleidingen, catalogi ... 

4.2.4 Hygiëne omtrent voedselbehandeling 


31 Gevaren benoemen. 

Hygiëneplannen ontleden. 

Controlepunten bepalen - HACCP. 

32 Basiskennis opnoemen omtrent de specifieke 

eisen gesteld aan: 

! keuken, magazijnen, koelen vriesinstallaties, 

vestiaires, eetruimten en toiletten; 

! ontvangst van goederen: kwaliteitscontroles 

onder andere de temperatuur-, data- en productcontrole; 

Gevaren bij maaltijdbereiding en - 

distributie 

Specifieke eisen gesteld rond 

hygiëne 



! persoonlijke hygiëne: kleding, hoofddeksel 

en handhygiëne ... 

! indeling van de voedingsmiddelen naargelang 

de risicograad van de plaats waar 

de voeding bereid wordt; 

! getuigenschotel; 

! portioneerruimte; 

! maaltijdtransport en -distributie; 

! afvalverwijdering onder andere 

selectie van vuil-kruisbesmetting, stockage 

van afval ...; 

! afruimen en transport naar de afwas; 

! vaatwassen: manueel en machinaal; 

! schoonmaakmethodes: voor onder andere 

vloeren, oppervlaktes in aanraking met 

voeding ... 


31-32 Werken met de 'Gids voor goede hygiënepraktijken' bij voedselvoorziening in grootkeuken en 

verzorgingsinstellingen'. 

4.2.5 Veiligheid en ergonomie 


33 Opsommen van maatregelen in verband met 

ongevallen- en brandpreventie 

! persoonlijke veiligheid; 

! veiligheidspictogrammen; 

! veiligheid op de werkvloer. 

34 Basisprincipes toelichten omtrent 

! heffen en tillen; 

! bergen; 

! schikken van de werkpost; 

! zittend werken; 

! werkhoogte. 

33-34 Raadpleeg de ARAB-reglementering. 

Veiligheid in de keuken/verbruikzaal/voedingszaak 

Ergonomie 






35 Beroepscode naleven onder andere het beroepsgeheim. 

Hygiënische, veiligheidsgerichte, ergonomische, 

ecologische vaardigheden zich eigen maken als een 

houding. 

Arbeidsvoorwaarden en -omstandigheden aanvaarden. 

36 Voorkomen en taal verzorgen. 

Regels, meer specifiek hygiëneregels, inzake persoonlijk 

voorkomen en kledij respecteren. 

37 Werken volgens afgesproken tijdsplanning. 

Stipt en volledig uitvoeren van opgedragen taken 

volgens de juiste principes en technieken. 

Grondstoffen correct aanwenden. 

Voorraad op een correcte wijze en op de juiste wijze 

opslaan. 

38 Creatief en origineel zijn bij het bereiden en afwerken 

van gerechten, bij aankleden van tafels ... 

Bij decoratie in harmonie werken met het milieu. 

39 Hoffelijk zijn ten opzichte van (moeilijke) klanten. 

Luisterbereid zijn naar klanten toe. 

40 Klanten respecteren en benaderen als persoon, 

ongeacht geslacht, cultuur of handicap. 

Respectvol en geduldig omgaan met het keuzeprobleem 

van de klant. 

Keuze van de klant respecteren. 

41 Vlot samen werken en samenwerken. 


Doorgeven van informatie. 

Opdrachten van anderen afwerken indien nodig. 

Collega's spontaan helpen wanneer deze hulp nodig 

hebben. 

Correct omgaan met ingrijpende veranderingen 

zoals onder andere reorganisatie, drukke perioden, 

nieuwe collega's ... 

42 Zelfstandig de opgelegde taken uitvoeren. 

Zelf suggesties geven waar het kan. 

Werk zien en initiatief nemen. 

Specifieke beroepshoudingen en 

deontologie 

Persoonlijk voorkomen 



Sociale vaardigheden 

Klantgerichtheid 

Teamwerking 




43 Verantwoordelijkheid opnemen voor eigen werk. 

Alert zijn voor ongewone situaties. 

Tekorten in verband met veiligheid en hygïene, en 

middelen signaleren bij verantwoordelijken. 

Verantwoordelijkheid nemen bij preventie voedselhygiëne 

en veiligheid. 

Erkennen van klachten en doorverwijzen. 

Respectvol omgaan met onder andere winkelartikelen, 

het werk van anderen, grondstoffen en apparatuur. 

44 Positief zelfbeeld ontwikkelen. 

Eigen grenzen aanvaarden. 

Eigen handelen aan zelfkritiek onderwerpen. 

Hoffelijk opkomen voor eigen waarden en normen. 

Toegewezen opdrachten in vraag durven stellen en 

eigen positie bepalen. 


Zelfhantering 


35-44 Het verwerven van beroepshoudingen steunt op een voortdurende begeleiding van de leerling. 

De beroepshoudingen zijn in de verschillende diensten identiek, het is dan ook een voorwaarde 

dat er voortdurend overleg is tussen de verschillende leraren, dat men komt tot eenzelfde 

begeleidingsstrategie en dat het evaluatiesysteem op elkaar is afgestemd. 

5 EVALUATIE 

Leerlingen dienen op voorhand goed te weten wat en hoe er geëvalueerd wordt. Zowel vaardigheden, 

kennis als houding dienen aan bod te komen. Permanente evaluatie is aangewezen mits de nodige 

aandacht voor het begeleiden van het leerproces. 




6.1 Specifieke inrichting 

6.1.1 Nutsvoorzieningen 

! voorzieningen voor koud en warm water 

! elektriciteitsvoorziening voor verlichting, aansluiting toestellen en apparatuur 

! verluchtingssysteem 

6.1.2 Infrastructurele voorzieningen 

! zone voor praktijk voedselbehandeling 

! ruimte voor presentatie en bediening van gerechten (*) 

! zone voor handhygiëne 

! zone en uitrusting voor theorie 

! zone voor aangepaste berging van voedingsproducten 

! zone voor voorraad (*) 

! zone voor berging van schoonmaakgerief (*) 

! zone voor berging en uitrusting van gerief voor zorg voor textiel en decoratie (*) 

6.2 Specifieke uitrusting 

Het aantal keer dat bepaalde voorzieningen moeten aanwezig zijn, is afhankelijk van het aantal leerlingen. 

Er dient voldoende te zijn voor elke werkende leerling; niet noodzakelijk in één en hetzelfde lokaal. 

Bepaalde specifieke uitrusting voor het derde leerjaar in de derde graad kan voor de school een te dure 

en onverantwoorde investering zijn. Leerlingen kunnen via een demonstratie van een gespecialiseerde 

firma of via de stage toch in contact gebracht worden met dergelijke toestellen, zo hebben ze weet van 

het bestaan en de werking van dergelijke middelen. 

6.2.1 Specifieke uitrusting naar gelang van de volgende zorgprocessen 

! opslag van grondstoffen en producten voor voedselbehandeling 

! koeling en diepvriesbewaring van grondstoffen voor voedselbehandeling, en bereid voedsel 

! koude en warme maaltijdproductie 

! interieurzorg en -omkadering 

! maaltijdbediening 

! vaathygiëne 

! afvalhygiëne 

! nazorg in de keuken/verbruikruimte 

(*) Hiervoor kan een afzonderlijk lokaal worden gebruikt 



6.2.2 Specifieke uitrusting voor 

! persoonlijke hygiëne 


6.2.3 Klein werkmateriaal, toestellen en apparaten omtrent 

! koude en warme maaltijdproductie (met inbegrip van microgolfoven) 

! het bewaren van voedingsmiddelen: koelen en diepvriezen 

! het presenteren en afruimen van voedsel: dienbladen, voedseltransportwagen 

! de omkadering van de voedselpresentatie: tafelbekleding, uitrusting en decoratie 

! de zorg voor textiel: reinigen en gebruiksklaar maken 

! de zorg voor het interieur: reinigen en omkaderen. 

6.2.4 Producten en gerief in verband met eerste hulp bij ongevallen 

6.2.5 Informatiebronnen in verband met 

! voedingshygiëne 

÷ diverse hygiëneplannen 

÷ diverse instructiefiches 

- receptuur 

- omkadering 

6.2.6 Personal computer (bij voorkeur uitgerust met cd- rom), printer en internetaansluiting 

Met aangepaste software voor: 

! tekstverwerking 

! opmaken van menukaarten, uitnodigingen… 

! receptuur 

! voorraadbeheer 

! cijfers omtrent gezonde voeding 

De computer kan eventueel voorzien worden in een aangrenzend lokaal, in een bergkast in het 

praktijklokaal. 




7.1 Boeken 

NUBEL, Belgische voedingsmiddelentabel, Nubel VZW, derde editie, 1999. 

NEVO, De Nederlandse voedingsmiddelentabel, Voorlichtingsbureau voor de Voeding, Den Haag , 

1996. 

BRAMS, A., Kookblaadjes, Standaard educatieve uitgeverij. 

Van de basisgrondstoffen worden de eigenschappen, toepassingen en bereidingswijzen besproken, bij 

de recepten staan het materiaal en de middelen vermeld. 

DE SCHUTTER, D., DE WILDE, D., VAN HEUCKELOM, R., Basisbegrippen van de keuken, 

Pelckmans. 

Dit handboek beschrijft en illustreert alle gangbare klassieke en moderne bereidingstechnieken- en wijzen. 

DE SCHUTTER, D., DE WILDE, D., GORIS, J., Basisgerechten, Pelckmans. 

1000 recepten van éénvoudig tot meer gespecialiseerd en van klassiek tot vernieuwend. De bereidingswijzen 

worden stapsgewijs geformuleerd. 

VAN HEUCKELOM, R., Basisbegrippen van de bediening, Pelckmans. 

Uitgebreide inleiding met onderwerpen zoals: etiquette, protocol, materiaal, welk bestek past bij de 

gerechten, technieken voor het dragen van borden, glazen … Gerechten, de volgorde van bediening, 

schikken van gerechten op borden, het versnijden… 

DE WILDE, D., Basisbegrippen van de moderne menuleer, Pelckmans. 

Dit handboek biedt iedereen de mogelijkheid om van restaurant- en menukaarten foutloze juweeltjes te 

maken. Biedt o.a. basisregels voor het samenstellen van restaurantkaarten en het opstellen van menu’s. 

Nieuw 

FORTIN, F., Handboek Ingrediënten uit de hele wereld, Tirion, 1999. 

Een keukenencyclopedie waar alle mogelijke voedingsmiddelen keurig staan ingedeeld en krijgen naast een 

bondige en duidelijke omschrijving een beeld mee om meteen herkend te worden. stap-voor-stap basisbereidingen 

vullen de theorie aan. Ook de voedingswaarde wordt vermeld. het boek kost 2500 BEF dus niet 

goedkoop , maar het is een aanrader voor de schoolbibliotheek. 

Beginselen van ergonomie: Spaar je rug, een uitgave van ABB, Minderbroedersstraat 8. 3000 Leuven. 

VANHAVERBEKE, L. , Gids voor goede hygiënepraktijken bij voedselvoorziening in grootkeukens 

en verzorgingsinstellingen, HACCP een handleiding om zelf uw HACCP-plan uit te werken.1996 

Vereniging van Gemeenschapsrestaurateurs van België, Eikenbergstraat 23, 3020 Winksele. 

tel. (016)48 97 98 



7.2 Tijdschriften 

De eetbrief, maandelijks wetenschappelijk vulgariserend tijdschrift, 

uitg. Biblo NV, Brasschaatsesteenweg 308 2920 Kalmthout- tel. (03)620 02 11- fax (03)620 03 61 

Voeding en voorlichting, maandelijks wetenschappelijk vulgariserend tijdschrift, Voorlichtingsbureau 

voor de Voeding, Den Haag, abonnement IPB, Jezusstraat 16 B 2000 Antwerpen, tel. (03)232 88 55, 

fax (03)231 71 33. 

Nutrinews, trimestrieel voedings- en gezondheidsmagazine, NICE VZW– Treurenberg 16 

1000 Brussel. e-mail: nice.vzw@skynet.be 

Facilities, magazine voor facility management, tweemaandelijks tijdschrift. Een uitgave van 

technipress NV, Stationstraat 30 BI 1702 Groot-Bijgaarden, tel. (02)481 81 14 – fax. (02 )481 81 88 

7.3 Magazines 

Creatieve keuken. ‘Onze beste recepten zijn voor U’, SOLO –magazine , maandblad. 

SMAAK. ‘Trendsettend magazine over gastronomie, toerisme, lifestyle en interieur’. Trimestriële 

uitgave. 

ELLE, eten. Trimestriële uitgave. 

PROEVEN. ‘Het lekkerste tijdschrift van bij ons’ Maandelijkse uitgave. 

TIP. Maandblad , uitgeverij MIJ, J. Blockxstraat 7 2000 Antwerpen. 

Deze magazines zijn verkrijgbaar in de boeken tijdschriftenhandel of in het betere warenhuis. 

7.4 Folders 

Veilig voedsel, hoe houden we het bij? OIVO -1998 

De voedingswaarde op het etiket, wat biedt deze informatie ons als gebruiker? Algemene eetwareninspectie.1997 

Het etiket: geen geheimtaal. OIVO – 1999 

Deze uitgaven zijn verkrijgbaar bij OIVO , Riddersstraat 18, 1050 Brussel. 

De voedingsdriehoek, voor een evenwichtige keuze en hoe je ermee werkt, affiche-folder- 1997 

uitg. Voeding en voorlichting VZW, G. Schildknechtstraat 9 1020 Brussel, tel. (02)420 33 33 

Gezond aan tafel, gezondheidsfolder uitg. GVO - Christelijke Mutualiteiten, te verkrijgen via de 

plaatselijke GVO-dienst of christelijke mutualiteit 

Diverse uitgaven van de VLAM, Leuvense plein 4, 1000 Brussel 



De stoel en de tafel, we gaan er even bij zitten. 1999. Provinciaal comité van Vlaams-Brabant voor de 

bevordering van de arbeid. Diestsesteenweg 52, 3010 Leuven. 

7.5 cd-rom 

Voedingscentrum, Eetmeter ’99, stichting voedingscentrum Nederland, Den Haag, 1999. 

te bestellen IBP – Jezusstraat 16 B 2000 Antwerpen, tel. (03)232 88 55, fax (03)231 71 33. 

Nubel Voedingsplanner, versie 2.0 , logimed s.a. 1999, NUBEL VZW, Rijksadministratief centrum, 

Esplanadegebouw, lokaal 1104, 1010 Brussel, tel. (02)210 48 28, fax (02)210 48 16 

MJA – Maattijdwijzer - eet wijzer met de maaltijdwijzer. 

te bestellen MJA- Sint-Jansstraat 32, 1000 Brussel, tel. (02)515 02 53, fax. (02)511 07 13 

e-mail: ilse@mja.be 






SPECIFIEKE MODULE TECHNISCHE DIENST 

2 uur/week 





INHOUD 

1 BEGINSITUATIE.................................................... 75 

2 ALGEMENE DOELSTELLINGEN ..................................... 75 


DIDACTISCHE MIDDELEN ......................................... 75 

4 LEERPLANDOELSTELLINGEN, LEERINHOUDEN EN 

PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN ............................ 76 

4.1 Handelingsgerichte vaardigheden ....................................... 76 

4.2 Ondersteunende cognitieve vaardigheden ................................ 78 

4.3 Ondersteunende beroepshoudingen ..................................... 79 

5 EVALUATIE........................................................ 81 

6 MINIMALE MATERIELE VEREISTEN ............................... 82 

7 BIBLIOGRAFIE..................................................... 83 




Deze kan heel verscheiden zijn. Zelfs leerlingen uit de derde graad 'Organisatiehulp' hebben soms nog 

geen technische dienst gekregen. 

Er kunnen ook leerlingen instromen uit richtingen waarvoor dit vak volledig nieuw is (uit 'Sociale en 

technische wetenschappen', 'Bijzondere jeugdzorg' (nieuwe benaming 'Jeugd- en gehandicaptenzorg'), 

'Verpleegaspiranten' (nieuwe benaming 'Gezondheids- en welzijnswetenschappen'), 'Grootkeuken' en 

'Verzorging'). De leraar zal bijgevolg de individuele beginsituaties moeten opsporen en desgevallend 

gedifferentieerde opdrachten aanbieden. De hoofdbekommernis is dat iedere leerling nieuwe 

vaardigheden verwerft en gepaste klantenservice verleent. 

De beginsituatie van de leerlingen zal bepalend zijn voor de mate waarin onderstaande doelstellingen 

gerealiseerd kunnen worden. 


! Handelingsgerichte vaardigheden, ondersteunende cognitieve vaardigheden en ondersteunende 

beroepshoudingen verwerven ter ondersteuning van de klantenservice in een doe-het-zelfzaak, 

tuincentrum, woonwarenhuis ... 

! Eigen zelfredzaamheid in het dagelijks leven verhogen op technisch gebied. 

! Aanwenden van de aangeleerde vaardigheden in voedingsdienst en logistieke dienst. 

! Gericht kennismaken met de sector en inoefenen van concrete vaardigheden in functie van 

klantenservice en kwaliteitszorg. 

! Opzoeken en verwerken van informatie in verband met nieuwe ontwikkelingen, grondstoffen en 

middelen uit de sector. 

! Verwerven van zelfstandigheid in het methodisch uitvoeren van complexe en gecombineerde taken 

in functie van een tewerkstelling als beginnend beroepsbeoefenaar, in casu servicemedewerker. 


MIDDELEN 

! Stimuleren van het werken in team door leerlingen in groep een opdracht te laten organiseren en 

uitvoeren, bijvoorbeeld een speelhoek inrichten in een woonwarenhuis. 

! Inspelen op de individuele beginsituatie van leerlingen door de complexiteit van de opdrachten aan 

te passen. 

! Verhogen van werktempo door het aanbieden van een opdracht waarin een repetitief karakter zit, 

bijvoorbeeld maken van kaartjes als nieuwjaarsattentie voor de stagementoren van de school. 

! Vakoverschrijdend overleggen en samenwerken resulterend in een project waarbij er vanuit elke 

dienst een inbreng is of beter gezegd geïntegreerd werken. 

! Methodisch werken door het gebruik van het stappenplan met name analyseren (met onder andere 

informeren), plannen, uitvoeren en evalueren (zowel proces als productgericht). 

! Kwaliteitszorg nastreven door rekening te houden met de klanten en met economische, ergonomische, 

ecologische, hygiënische en veiligheidsprincipes ... 

! Correct en concreet inoefenen van handelingsgerichte vaardigheden zodat leerlingen bruikbare en 

praktische ervaringen opdoen, wat hun zelfstandigheid en organisatievermogen bevordert, en hun 

inzicht en mogelijkheden naar klantenservice verhoogt. 

! Bewust hanteren van beroepshoudingen door deze te verweven in alle opdrachten zodat leerlingen 

hun taken op een sociaal vaardige en professionele wijze vervullen. 

Specifieke module Technische dienst 75 Organisatie-assistentie 


! Bewust hanteren van de ondersteunende cognitieve vaardigheden zodat leerlingen bij het uitvoeren 

van handelingsgerichte vaardigheden gebruikmaken van hun verworven kennis. 

! Bewust maken van transfermogelijkheden van het geleerde in technische dienst naar de andere 

diensten, bijvoorbeeld bepaalde principes en methodes kunnen niet alleen gebruikt worden in de 

context van een doe-het-zelfzaak maar ook in de context van de voedingsdienst bij het inrichten van 

een sfeerhoekje ... 

! Tenslotte is dit leerplan een integratie van TV en PV en dient door één leraar gegeven te worden, 

eventueel in blokken van 4 uur om de twee weken. 

4 LEERPLANDOELSTELLINGEN, LEERINHOUDEN EN PEDAGOGISCH- 

DIDACTISCHE WENKEN 

Er wordt een opsplitsing gemaakt in handelingsgerichte vaardigheden, ondersteunende cognitieve 

vaardigheden en ondersteunende beroepshoudingen. In de dagelijkse lespraktijk is het absoluut 

noodzakelijk dat deze drie facetten met elkaar gelinkt worden. 

Alle leerplandoelstellingen kunnen geïntegreerd worden in het kader van doelstelling 4. 



1 Vervaardigen van een individueel werkstuk op een 

methodische wijze rekening houdend met middelen, 

materiaal, methode, grondstoffen, kostprijs, functie, 

ontwerp, werkpost, technieken, afwerking ... en met 

de principes rond kwaliteitszorg. 

Combineren van diverse vaardigheden bij de realisatie. 

2 Onderhouden, herstellen en/of verfraaien van voorwerpen 

en ruimten in het kader van de woning en/of 

de tuin. 

3 Stockeren, presenteren en verkopen in het kader van 

de specifieke dienstverlening in onder andere een 

doe-het-zelfzaak, een woonwarenhuis, een tuincentrum 

... 

Gebruiken, onderhouden en opstellen van multimediamateriaal 

in het kader van klantenservice. 

Verwoorden van maatregelen in verband met diefstal 

en inbraakpreventie. 

Verwoorden van maatregelen in verband met brandbeveiliging. 

Toepassen van persoonlijke beschermingsvoorschriften. 

Toepassen van afvalverwerking. 

Individueel werkstuk 

Onderhoud, herstel en verfraaiing 

Klantenservice 



4 Organiseren en uitvoeren op een methodische wijze 

van een totaalopdracht (project) in een groep. 

Integreren van verschillende vaardigheden en kennis 

tot een totaalopdracht in dialoog met opdrachtgevers 

en gebruikers. 

Totaalopdracht 


Het leerplan van de derde graad 'Organisatiehulp' kan als inspiratiebron gebruikt worden wat betreft de 

keuze van handelingsgerichte vaardigheden. 

1 Belangrijk is het om voldoende te differentiëren zodat de beginsituatie van de leerling gevaloriseerd 

wordt. De zelfwerkzaamheid van de leerling maximaal stimuleren door hem of haar de 

verantwoordelijkheid voor de totaliteit van het werkstuk te geven. Voor leerlingen voor wie 

technische dienst nieuw is kan eventueel gewerkt worden met zelfbouwpakketten. Bijsturing en 

evaluatie zorgen voor de nodige reflectiemogelijkheden. 

Het methodisch werken gebeurt op dezelfde wijze als in logistieke en voedingsdienst, de 

principes van kwaliteitszorg vindt u terug in doelstelling 8. 

Deze individuele werkstukken kunnen deel uitmaken van een totaalproject, zie doelstelling 4, 

bijvoorbeeld het organiseren van een kerstmarkt met onder andere de verkoop van verschillende 

werkstukken. 

In overleg met de leraar Plastische opvoeding. 

2 Concrete onderwerpen zijn onder andere tuin met gazon en planten, vloeren en vloerbedekkingen, 

deuren en ramen, muurbekleding, meubelstukken, fiets, brommer, auto ... 

Hier zal de individuele beginsituatie bepalend zijn voor de keuze die men maakt alsook de 

eventuele stageplaatsen (leerlingen kiezen in dit schooljaar zelf de sector waar ze stage lopen). 

Er kunnen bijvoorbeeld afspraken gemaakt worden met de plantsoendienst van de stad. Ook met 

logistieke dienst kunnen er afspraken gemaakt worden in verband met het verzorgen van 

kamerplanten. 

Tevens is het noodzakelijk dat leerlingen weten waar en hoe ze informatie kunnen opzoeken en 

met welke factoren ze rekening moeten houden bij het bepalen van een werkwijze. 

Gerichte (met duidelijke opdrachten en klassikale nabespreking) bezoeken aan beurzen en het 

raadplegen van vakliteratuur kunnen nieuwe perspectieven openen. Bedoeling is dat ze later zelf 

nieuwe werkwijzen, middelen, grondstoffen ... durven exploreren. 

Deze doelstelling kan eveneens geïntegreerd worden in doelstelling 4. 

3 Studiebezoeken met gerichte opdrachten (verschillende groepjes die diverse zaken bezoeken) en 

klassikale verwerking, stageopdrachten, gerichte inleefmomenten (bijvoorbeeld een dag 

meewerken met een servicemedewerker, wegwijs geraken in catalogi in functie van de klantenservice) 

... zorgen voor realistische en up-to-dategegevens. 

Het toepassen van maatregelen in verband met veiligheid en hygiëne kan op school (onder andere 

bij het gebruik van het technologielokaal, contact met het comité voor veiligheid en verfraaiing 

...) getoetst en in praktijk gebracht worden. 

In overleg met Voedingsdienst en Logistieke dienst kunnen gezamenlijke aandachtspunten 

afgesproken worden in verband met het gebruik van multimedia (onder andere audiovisuele 

middelen), stockage, presentatie en verkoop, toepassen van ergonomische, economische, 

ecologische, hygiënische, veiligheids- en klantgerichte principes. 



Leerlingen moeten de plaatselijke instructiefiches in verband met diefstal en brandpreventie 

kunnen lezen en toepassen binnen hun bevoegdheid. Het bekijken van deze fiches kan eveneens 

een opdracht zijn voor een studiebezoek. 

4 Voorbeelden van totaalprojecten zijn het organiseren en uitvoeren van het inrichten van een 

verbruikruimte in een rustoord ter gelegenheid van het grootoudersfeest, het opzetten van koppen 

en/of blikvangers in een woonwarenhuis, het doelgericht meewerken in een tuincentrum, 

organiseren en uitvoeren van een opknapbeurt van de tuin van bijvoorbeeld een kinderdagverblijf, 

opknappen en inhuldigen van een speellokaal op een pediatrieafdeling, organiseren van een 

paasmarkt met eigengemaakte werkstukken. De projectonderwerpen dienen de realiteit van het 

werk als servicemedewerker te benaderen. 

De leraar dient zeer goed de haalbaarheid van het geheel in het oog te houden, rekening houden 

met tijdsbesteding, budget ... Hoofddoelstelling is immers het bieden van leerkansen aan 

leerlingen! 

De totaalopdracht kan gegeven worden door externen (de schooldirecteur, verantwoordelijke van 

een stageplaats, een teledienst ...) waardoor het realiteitskarakter en de onmiddellijke bruikbaarheid 

verhoogt. Tevens is dit een mooie kans om met de opleiding naar buiten te treden. 

Om effectief te kunnen werken mogen de groepen (klasgroep opsplitsen in deelgroepen van 

maximum 4 tot 5 leerlingen) niet te groot zijn en dient er gebruikgemaakt te worden van 

vergadertechnische aspecten zoals een gespreksleider, verslaggever ... 

Leerlingen moeten zelf onder begeleiding mogen onderhandelen met de opdrachtgevers en 

regelmatig feedback krijgen. Heldere afspraken en een goede taakafbakening zijn hierbij 

onontbeerlijk! 

Deze totaalopdracht kan in samenwerking gebeuren met Stage, Voedingsdienst, Logistieke dienst, 

Plastische opvoeding, Project algemene vakken en Godsdienst en heeft dan het karakter van een 

geïntegreerde proef (of beter gezegd geïntegreerd werken). 

Alle andere leerplandoelstellingen zijn integreerbaar. 



5 Omschrijven van de sector en actuele ontwikkelingen. 

Verwoorden van de taakomschrijving en deontologie 

van een servicemedewerker. 

6 Berekenen van oppervlakte ... in functie van het 

bepalen van het nodige materiaal en middelen voor 

een welbepaald doel. 

7 Gericht gebruiken van handleidingen en instructiefiches. 

Gericht opzoeken en verwerken van informatie in 

verband met voorbeeld stock, prijzen, middelen, 

materiaal en methoden ... gebruikmakend van multimediamogelijkheden. 

Sectorverkenning 

Berekeningen 

Informatieverwerking 




5 Deze verkenning is gelinkt aan de beginsituatie van de leerling en kan tevens als basis dienen om 

de taakomschrijving van servicemedewerker helder te krijgen. Vooral voor leerlingen voor wie 

technische dienst een nieuw vak is, lijkt dit zinvol. 

Gerichte studiebezoeken, getuigenis van een servicemedewerker, stageopdrachten ... geven een 

concrete vertaling. 

6 Deze doelstelling komt automatisch aan bod tijdens het concreet uitvoeren (zie doelstelling 1 en 

4). Ook in Project algemene vakken kan men hieromtrent werken. 

7 Deze doelstelling dient eveneens geïntegreerd aangeboden te worden tijdens het concreet 

uitvoeren. Bijzondere aandacht krijgen veiligheidsinstructies, brandinstructies, diefstalpreventie, 

handleiding van videomateriaal ... Opzoeken en verwerken van informatie in verband met 

middelen, materiaal en methoden verruimt de mogelijkheden van de leerlingen, ook naar de 

toekomst toe. 



8 Kwaliteitszorg nastreven door een hygiënische, 

veiligheidsgerichte, economische, ecologische, 

ergonomische, comfortgerichte houding te integreren 

in concrete beroepsgebonden situaties. 

Deontologische aspecten zoals beroepsgeheim en 

privacy respecteren. 

Concreet vertalen van de visie op dienstverlening. 

Reflecteren over ethisch moeilijke situaties. 

Specifieke beroepshouding en deontologie 

9 Eigen uiterlijk, voorkomen en taal verzorgen. Persoonlijk voorkomen 

10 Stipt zijn en ordelijk werken volgens de afgesproken 

regels en procedures. 

11 Creatief en esthetisch verantwoord werken met 

aandacht voor het totaalconcept en de klanten voor 

wie het bestemd is. 

12 Sociaal vaardig zijn op een hoffelijke en assertieve 

wijze. Eigen grenzen kennen en durven aangeven in 

de gepaste context. 

Omgaan met ongewenste intimiteiten en/of intimidatie. 

Flexibel omgaan in diverse complexe situaties, met 

arbeidsvoorwaarden en -omstandigheden. 



Sociaal vaardig 



13 Zich gepast inleven in de klanten en hen respectvol 

benaderen in hun unieke zijn in relatie met anderen. 

Aandacht hebben voor zelfbeschikking, autonomie 

en inspraak. 

14 Vlot en spontaan samen werken en samenwerken. 


Doorgeven van informatie, observaties en 

suggesties. 

Eigen plaats en taak binnen het team (h)erkennen. 

15 Initiatief nemen en zelfstandig opgelegde taken 

afwerken, een combinatie van taken organiseren en 

uitvoeren in een welbepaald tijdsbestek. 

16 Verantwoordelijkheid opnemen voor het eigen werk 

en de bijbehorende specifieke beroepshoudingen. 

Eventuele tekortkomingen of fouten melden aan de 

gepaste personen. 

Alert zijn voor ongewone situaties en signaleren aan 

de gepaste personen. 

17 Positief zelfbeeld ontwikkelen met zicht op eigen 

mogelijkheden en beperkingen. 

Zichzelf evalueren en toetsen aan reflecties van 

anderen. 

Voorkomen van stress en burn-out door onder andere 

een gezond evenwicht tussen werken en ontspanning, 

levenslang leren ... 

Uitleg en informatie vragen en gericht opzoeken en 

kritisch verwerken. 

Klantgerichtheid 

Teamwerking 



Zelfhantering 


8-17 Deze beroepshoudingen zijn streefdoelen waarheen we leerlingen willen begeleiden, aanmoedigen 

... Ze zijn eveneens herkenbaar in logistieke en voedingsdienst en ze worden ook op stage 

ingeoefend. Geen enkele beroepsbeoefenaar is er helemaal klaar mee. 

Leerlingen dienen te weten wat deze houdingen concreet inhouden en zichzelf hierop te 

evalueren. Als leraar dien je regelmatig feedback te geven en concreet bij te sturen. 

Voorbeelden uit de dagelijkse praktijk, een getuigenis van een stagementor ... verhelderen de 

inhoud en het belang van het streven naar een goede beroepshouding zodat de leerling als 

beginnend beroepsbeoefenaar aan de slag kan. 

De doelstellingen van 1 tot en met 4 bieden een prima oefenkans mits leerlingen goed weten 

welke beroepshoudingen er van hen verwacht worden en er voldoende reflectiemomenten worden 

voorzien (bijvoorbeeld tijdens het totaalproject een grondige tussentijdse en eindevaluatie). 



8 Een ethisch moeilijke situatie kan ontstaan als bijvoorbeeld een leerling merkt dat de opdrachtgever 

de klant een minderwaardig product verkoopt. 

11 Leerlingen moeten zicht krijgen op de visie van de opdrachtgever, wat vindt die belangrijk, welk 

imago wordt er opgebouwd. Tevens moeten de leerlingen ook weten wie de klanten en/of de 

gebruikers zijn, wat hun wensen en verwachtingen zijn. 

12 Leerlingen moeten duidelijk neen durven zeggen als iets voor hen niet kan, bijvoorbeeld bij 

lichamelijke agressie. Ze moeten ook weten waarheen (de bevoegde persoon of verantwoordelijke) 

met hun gevoelens daaromtrent. 

Leerlingen krijgen best een waarheidsgetrouw beeld van het werkveld, de arbeidsvoorwaarden 

en omstandigheden, bijvoorbeeld zaterdagwerk, dagelijks onderhoud dat bij de opdracht hoort. 

13 Goed luisteren en kijken is de allereerste opdracht. Aanvaarden dat klanten andere wensen en 

smaken hebben. Geduldig omgaan met klanten die moeilijk kunnen beslissen, steeds dezelfde 

vragen stellen. 

14 Ook een klas werkt zoals een team, je kiest niet met wie je samen werkt, zie doelstelling 4. 

Onderscheid maken tussen vriendschappelijke relaties en professionele relaties. 

15 Dit is zeker in het zevende leerjaar een erg belangrijke houding en vaardigheid die evolueert door 

ervaring. 

16 Durven uitkomen voor eigen fouten en dit tegenover de gepaste persoon of verantwoordelijke. 

Klanten met vragen, bedenkingen en/of klachten doorverwijzen naar de bevoegde personen. 

Ongewone situaties zoals een klant die zit te slapen in een zetel in de aankomsthal, sporen van 

diefstal en of vandalisme, melden aan de bevoegde personen. 

17 Informatie geven aan leerlingen waar ze terecht kunnen voor bijvoorbeeld avondonderwijs, 

ontspanningsmogelijkheden, vorming, belangenvereniging ... 

Ook bij het solliciteren en later bij eventuele functioneringsgesprekken wordt er verwacht dat 

men een realistisch zelfbeeld heeft en dat ter sprake kan brengen. 

5 EVALUATIE 

Leerlingen dienen op voorhand goed te weten hoe en wat er geëvalueerd wordt. Zowel handelingsgerichte 

vaardigheden, ondersteunende cognitieve vaardigheden als ondersteunende beroepshoudingen 

dienen aan bod te komen. Permanente evaluatie is mogelijk. Er dient gewaakt te worden over procesen 

productevaluatie en gedurende het proces dient de leraar voldoende bijsturing te voorzien (zie 

doelstelling 4). 




Technologielokaal (lokaal met specifieke inrichting en uitrusting voor de technische dienst - een 

overdekte ruimte buiten kan interessant zijn). 

6.1 Specifieke inrichting 

6.1.1 Nutsvoorzieningen 

! toevoer en afvoer van water 

! elektriciteitsvoorziening voor verlichting, aansluiting toestellen en apparatuur 

! verluchtingssysteem 

6.1.2 Infrastructurele voorzieningen 

! zone voor praktisch handelen 

! zone voor presentatie en etalagewerk 

! zone voor berging van producten 

! zone voor berging van gereedschappen en apparaten 

6.2 Specifieke uitrusting 

Het aantal keer dat bepaalde voorzieningen moeten aanwezig zijn, is afhankelijk van het aantal leerlingen. 

Er dient voldoende te zijn voor elke werkende leerling; niet noodzakelijk in één en hetzelfde lokaal. 

6.2.1 Producten, klein werkmateriaal, toestellen en apparaten omtrent de technieken (zie 

doelstellingen) 

! opstellen en afbreken van bouwpakketten 

! aanbrengen blikvangers, rayonkoppen en gelegenheidsversiering 

! verzorgen van planten en snijbloemen 

! schilderen 

! houtbewerking 

! gebruiksklaar maken van bromfiets/fiets 

! gebruiksklaar maken van elektriciteitstoevoer 

! gebruiksklaar maken van gootsteen, sifon, straalbreker 

6.2.2 Producten en gerief in verband met eerste hulp bij ongevallen 

6.2.3 Informatiebronnen 

! in verband met het uitvoeren van technieken 

÷ instructiefiches 

÷ gebruiksaanwijzingen bij gereedschappen, apparaten, machines 



! in verband met te behandelen grondstoffen en te gebruiken producten 

÷ bloemen en planten 

÷ hout 

÷ verf 

! 1 vaktijdschrift 

6.2.4 Persoonlijke beschermingsmiddelen cf. het uitvoeren van technieken 

6.2.5 Specifieke uitrusting voor 


! afvalbeheer 

6.3 Uitzicht en afwerking 

Het geheel is ingericht, uitgerust en afgewerkt volgens de regelgeving in verband met veiligheid. 


BERKHOUT, E., 1001 tips voor huis, tuin en keuken, Kluwer, groep algemene uitgeverijen, 

Wageningen. 

Brico-gids, Test-Aankoop, Hollandstraat 13, 1060 Brussel. 

Deltas grote Tuinencyclopedie, Deltas. Zuid-Nederlandse Uitgeverij, Aartselaar. 

HERWIG, M., Tuinplantenencyclopedie op kleur, Groenboekerij, Zomer en Keuning, Ede. 

HERWIG, M., Kamerplantenencyclopedie op kleur, Groenboekerij, Zomer en Keuning, Ede. 

Het beste doe-het-zelfhandboek - Ideeën, Reader's Digest, Grote Markt 12A, 1000 Brussel. 

Het beste doe-het-zelfhandboek - Technieken, Reader's Digest, Grote Markt 12A, 1000 Brussel. 

Informatie goedgekeurde elektro-huishoudelijke toestellen, Cebec, 1640 Sint-Genesius-Rode. 

Praktisch tuinieren, Reader's Digest, Grote Markt 12A, 1000 Brussel. 

SCHUURMAN, J., Handig thuis, Kluwer, groep algemene uitgeverijen, Wageningen. 

Tips van Eugène de tuinman, Sterlux. 

Tuinieren met Test-Aankoop, Test-Aankoop, Hollandstraat 13, 1060 Brussel. 

Tuinieren stap voor stap, Kosmos, Groendrukkerij, Antwerpen. 



Uw huis onderhouden en herstellen - Consumentenwegwijzer, Test-Aankoop, Hollandstraat 13, 1060 

Brussel. 

Woninginrichting 1001 ideeën en tips., Test-Aankoop, Hollandstraat 13, 1060 Brussel. 

Vaktijdschriften, brochures en video's 

- Advies Doe-het-zelf, Brico, Technologiestraat 11/15, 1082 Brussel. 

- Bloemen en planten, Mediaxis, Jan Blockstraat 7, 2018 Antwerpen. 

- Brico-fiches. 

- Dobbit - Do it yourself, Gistelse steenweg 112, 8490 Varsenare. 

- Doe het zelf Woonideeën, Mediaxis, Jan Blockstraat 7, 2018 Antwerpen. 

- Van zaad tot plank en Tijdrover, Video: VRT Schooltelevisie. 

- VT wonen, Mediaxis, Jan Blockstraat 7, 2018 Antwerpen. 

Dobbitmagazine. 

Speciaal stap voor stap (driemaandelijks), EPM Internationaal NV, Pulsebaan 5/1, Zandhoven. 






STAGES EN SEMINARIE 

10 uur/week 





INHOUD 

1 SITUERING ......................................................... 87 

1.1 Complementariteit: Praktijk/Stages en theorie ............................. 87 

1.2 Praktijk/Stages en vaardig gedrag ....................................... 87 

1.3 Stages als adequate leeromgeving ........................................ 87 

2 BEGINSITUATIE..................................................... 87 

3 DOELSTELLINGEN .................................................. 88 

4 ORGANISATORISCHE ASPECTEN .................................... 89 

4.1 Voorwaarden tot organisatie ............................................ 89 

4.2 Het stagedossier ................................................... 89 

4.3 Stageplanning ........................................................ 90 

4.4 Mogelijke stageoorden ................................................. 90 

5 ALGEMENE PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN ................. 91 

5.1 Algemeen ............................................................ 91 

5.2 Stagementor - stagebegeleider ........................................... 91 

5.3 Stagebegeleiding ...................................................... 92 

5.4 Stageactiviteitenlijst ................................................... 93 

5.5 Stage-evaluatie........................................................ 94 

6 SEMINARIE ......................................................... 95 

6.1 Stage-ervaringen ...................................................... 95 

6.2 Projectwerking ....................................................... 96 

6.3 Evaluatie ............................................................ 96 


8 GEINTEGREERDE PROEF............................................ 96 

8.1 Specifieke doelstellingen ................................................ 96 

8.2 Betrokken vakken ..................................................... 97 

8.3 Inhoud en vorm ....................................................... 97 

8.4 Organisatie........................................................... 97 

8.5 Evaluatie ............................................................ 98 



1 SITUERING STAGES 

1.1 Complementariteit: Praktijk/Stages en theorie 

De praktische vorming kan men niet loskoppelen van de andere componenten van de vorming. Immers 

praktisch handelen veronderstelt inzicht in 

! waarom men zo moet handelen, 

! de wijze waarop men moet handelen, 

! de betekenis van het handelen (attitudes en waarden). 

Deze verwevenheid van theorie en praktijk verdraagt dus geen isolatie van opleidingsonderdelen, zoals 

enerzijds stage en anderzijds theoretische lessen. 

Veeleer is hier sprake van complementariteit vanuit verschillende klemtonen. 

1.2 Praktijk/Stages en vaardig gedrag 

Onderzoek heeft aangetoond (Prof. dr. J. Lowyck - KU Leuven) dat geïsoleerde training van afzonderlijke 

vaardigheden niet wenselijk blijkt, tenzij voor remediërende doeleinden. 

De aandacht moet dus gericht worden op de samenhang van de afzonderlijke deelgedragingen, waarbij 

men voortdurend een bepaald doel beoogt binnen een welbepaalde situatie. 

In deze visie verdient het 'proces van nadenkend handelen' evenzeer aandacht als het 'product'. 

Dergelijk handelen wordt door Prof. dr. J. Lowyck genoemd: 'vaardig gedrag'. 

1.3 Stages als adequate leeromgeving 

Aan stage zijn belangrijke voordelen verbonden, namelijk het hoge realiteitsgehalte en de duurtijd. 

Men dient dan wel uit te kijken naar een optimale integratie van theorie en praktijk (en omgekeerd). 

Zo kan een stage twee functies vervullen, namelijk de integratie van het reeds gekende in nieuwe 

(praktijk)situaties (= verwerkingsstage) of het voorbereiden van nieuw te leren theorie door inzicht te 

krijgen in de behoefte aan theorie vanuit de praktijk (= exploratieve stage). 

De stage biedt kansen om het geïntegreerd denken en handelen van de leerling (en de leraren van de 

diverse vakken en diensten) te ondersteunen en verder te ontwikkelen. 

Stage behoort dan ook tot de essentie van de geïntegreerde proef. 

De stage biedt op haar beurt de mogelijkheid om een geleidelijke overstap te maken naar de realiteit. 


Voor de leerlingen die de meest gangbare schoolloopbaan volgen en doorstromen van de derde graad, 

eerste en tweede leerjaar 'Organisatiehulp' zijn alle handelingsgerichte vaardigheden met de daaraan 

gekoppelde kennis en beroepshoudingen verworven voor de normale zorgsituaties. 

Dit geldt voor: 

! het maaltijdgebeuren; 

! de interieurzorg; 

! het transportgebeuren; 

! ondersteunende administratieve taken. 

Stages en Seminarie 87 Organisatie-assistentie 


Leerlingen die overstappen van een derde graad, eerste en tweede leerjaar 'Verzorging' zijn vertrouwd 

met stage lopen. Zij hebben gedurende twee jaar ongeveer 10 uur per week stage gedaan in de 

kinderopvang en de residentiële bejaardenzorg. Ze zijn deskundig in niet complexe zorgsituaties waar 

zij als verzorgende een eigen takenpakket hebben. Wanneer zij in OA stage lopen als logistiek assistent 

in een ziekenhuis is zowel de omgeving als de taakinvulling anders. Bij deze leerlingen moet dus met 

grote zorg gewaakt worden over de afbakening van hun werkzaamheden, zoals beschreven in de 

functiebeschrijving van 'Logistiek assistent' in de ziekenhuizen. 

Leerlingen die de studierichting 'Groepskoken' (nieuwe benaming 'Grootkeuken') volgden zijn 

vertrouwd met het stagegebeuren. 

Voor leerlingen die uit een derde graad 'Sociale en technische wetenschappen' komen is stage een nieuw 

gegeven. Deze leerlingen maken een eerste maal kennis met een werksituatie. Bovendien missen zij 

om in deze werksituatie goed te functioneren een aantal basisvaardigheden, de bijbehorende kennis en 

vooral een aantal beroepshoudingen. 

De hiaten van deze doorstromers uit STW zijn uitgebreid beschreven in de diverse beginsituaties van 

de specifieke modules in dit leerplan. 

Verder missen deze leerlingen elke voorkennis omtrent stageadministratie. 

Verslaggeving hebben zij wel degelijk ingeoefend. 

Leerlingen uit de derde graad 'Bijzondere jeugdzorg' (nieuwe benaming 'Jeugd-en gehandicaptenzorg') 

zijn vertrouwd met stage lopen. Zij hebben in het eerste leerjaar 4 uur per week en in het tweede leerjaar 

8 uur per week stage gedaan in de jeugden gehandicaptenzorg. Zij hebben een specifieke deskundigheid 

als ‘opvoeder‘ verworven. 

Met de voedingsdienst, onderhouds- en technische dienst hebben zij geen ervaring. 

Leerlingen die zouden overstappen uit de derde graad 'Verpleegaspiranten' (nieuwe benaming 

'Gezondheids- en welzijnswetenschappen') zijn vertrouwd met het stagegebeuren. Zij hebben 

gedurende twee jaar 4 tot 6 uur per week stage gelopen in de gezondheidssector, via seminarie hebben 

zij ook een introductie in de ruimere welzijnssector gekregen. Zij hebben geen specifieke kwalificatie 

verworven maar zijn vooral voorbereid op vervolgonderwijs. 

Met de voedingsdienst, onderhouds- en technische dienst hebben zij geen ervaring. 

3 DOELSTELLINGEN 

Regelmatig bijsturen van de schoolopleiding dankzij de betrokkenheid en uitwisseling van de 

instellingsverantwoordelijken/bedrijfsverantwoordelijken en de stagebegeleiders/leraren. 

De tewerkstellingskansen verhogen, onder meer door 

! inzicht te krijgen in de structuur van de werking van een instelling/bedrijf; 

! kennis te maken met het werkmilieu, de sfeer, het werkritme, de klanten en/ of patiënten; 

! nieuwe werkmethodes aan te leren en te werken met apparatuur specifiek voor de instelling/het 

bedrijf; 

! instructiemateriaal op de stageplaats zelfstandig te gebruiken; 

! grotere zelfstandigheid te verwerven bij het uitvoeren van complexe en gecombineerde 

opdrachten onder verwijderd toezicht; 

! geïntegreerd toepassen van beroepshoudingen, vaardigheden en kennis; 



! methodisch (analyseren, plannen, uitvoeren en evalueren) en kwaliteitsvol (rekening houden met 

hygiënische, veiligheids-, economische, ergonomische en ecologische principes op een klantgerichte 

wijze) werken binnen een afgebakende tijdspanne passend in het team en/of de visie van de 

voorziening; 

! beroepshoudingen verder verwerven zoals deontologisch werken, persoonlijk voorkomen verzorgen, 

stiptheid en orde nastreven, zin voor creativiteit uiten, sociaal vaardig zijn, klantgericht werken, in 

team werken, zelfstandig eigen taken uitvoeren, verantwoordelijkheid opnemen en zichzelf 

hanteren.; 

! kennismaken met en functioneren in een beroepssector naar de keuze van de leerling, uiteraard 

binnen het opleidingsprofiel van 'Organisatie-assistentie'. 

De leerplandoelstellingen van de desbetreffende dienst (voedingsdienst, logistieke dienst en 

eventueel technische dienst) waarin stage gelopen wordt dienen in de stagepraktijk aan bod te 

komen en de leerling wordt hierop geëvalueerd. Dit heeft dus consequenties bij de keuze van een 

stageplaats, de leerplandoelstellingen van die specifieke dienst moeten op de stageplaats aan bod komen 

en verwezenlijkt worden door de leerling. Uiteindelijk moet de leerling op het einde van het derde 

leerjaar van de derde graad als beginnend beroepsbeoefenaar aan de slag kunnen. Het kan zijn dat 

bepaalde doelstellingen niet op stage kunnen geëvalueerd worden maar wel binnen het lesgebeuren. 

4 ORGANISATORISCHE ASPECTEN 

4.1 Voorwaarden tot organisatie 

Wat de voorwaarden tot organisatie van stages betreft, het bijhouden van het stageregister, het opmaken 

van het algemeen stagedossier en de kostenvergoeding verwijzen we naar de ministeriële omzendbrief 

SOZ(91)15 van 10 juli 1991 betreffende stages ingericht in bedrijven en instellingen ten behoeve van 

de leerlingen uit het secundair onderwijs en naar de VVKSO-Mededelingen betreffende stages 

KI.50.01 04 (+ ARAB, art. 28 en consequenties). 

Het is evident dat de actuele reglementering tijdig bij de stagecoördinator en/of stagebegeleiders 

terechtkomt. 

4.2 Het stagedossier 

Bij de aanvang van een nieuw schooljaar wordt het algemeen stagedossier samengesteld met gegevens 

betreffende: 

! de stageovereenkomst, 

! de formaliteiten betreffende de verzekering, 

! het stagereglement, 

! de stagekalender, 

! de stageactiviteitenlijst, 

! de namen van de stagairs, 

! de namen van de stagebegeleiders, 

! de stageplaatsen, 

! de toepassing van het ARAB en/of veiligheidsreglementering. 



Er dient ook een individueel leerlingendossier opgemaakt te worden met alle gegevens betreffende 

stageplaatsen, stagementoren, stagebegeleiders, stageovereenkomsten, gepresteerde uren, observatieen 

evaluatiegegevens. 

Daar het beroepsgeheim belangrijk is, worden stagemappen ofwel op school bewaard, ofwel met de 

leerling meegegeven nadat er een schriftelijke verklaring opgemaakt werd waarbij de leerling de 

verantwoordelijkheid omtrent de bewaring van de inhoud opneemt Het is sowieso belangrijk dat er 

geen namen van zorgvragers terug te vinden zijn in stagedocumenten. 

4.3 Stageplanning 

In de eerste twee leerjaren van de derde graad 'Organisatiehulp' kregen de leerlingen de kans om met 

diverse sectoren binnen het beroepsprofiel in contact te komen en zo het werkveld te verkennen. 

In het derde leerjaar 'Organisatie-assistentie' kan de leerling zich oriënteren naar één bepaald werkveld. 

Met andere woorden de leerlingen zelf hebben in dit studiejaar de keuze tussen één stageoord of 

maximaal twee stageoorden. 

De keuze kan gebeuren in functie van regionale tewerkstellingskansen. Wèl dient de stagebegeleider 

erover te waken dat de mogelijkheden van de stageplaats overeenstemmen met de stagedoelstellingen. 

Leerlingen die niet uit OH komen kunnen baat hebben om twee stageplaatsen te hebben, zodat zij een 

zo ruim mogelijk werkveld ervaren. 

In het derde leerjaar van de derde graad dringt het inrichten van blokstages (minimaal 1 week 

aaneengesloten) zich op. Blokstages zijn immers de beste onmiddellijke voorbereiding op tewerkstelling. 

Op deze manier maken leerlingen een volledig weekwerkschema van een organisatie mee. 

4.4 Mogelijke stageoorden 

Bij de keuze van stageplaatsen dient de directeur en/of de stagecoördinator/-stagebegeleider zich te 

vergewissen van de kwaliteit ervan. 

Kwaliteitsvolle stageplaatsen zijn: 

! organisaties met een leerlinggerichte werking; 

! organisaties waar de stagedoelstellingen kunnen bereikt worden. 

Voor de verschillende diensten komen volgende plaatsen in aanmerking waar de leerling als servicemedewerker 

aan de slag kan: 

De schuingedrukte plaatsen zijn nieuw voor 'Organisatie-assistentie'. 


! op een afdeling van een algemeen- en psychiatrisch ziekenhuis, verzorgingsinstelling, dienstencentra, 

herstellingsoord, voorzieningen in de gezondheidszorg, kinderopvang, openbare diensten … 




! in de centrale keuken en bij de bediening van personeel/klanten van onder meer instellingen, 

bedrijven, ziekenhuizen, verblijfcentra, kleinhoreca; 

! in voedingszaken zoals bij kleine zelfstandigen, in KMO’s en distributiebedrijven; 

! vakantiecentra, cateringbedrijven, zelfbedieningsrestaurants, openbare instellingen ... 

Onderhoudsdienst: (enkel indien de leerling onderhoudsdienst gevolgd heeft in 5 OH + 6 OH) 

! interne schoonmaakdienst van een instelling (bijvoorbeeld: verzorgings- en onderwijsinstellingen). 

Technische dienst: (enkel indien de school technische dienst inricht) 

! speciaalzaken bijvoorbeeld verf-, behangers-, decoratiezaken … 

! doe-het-zelfzaken, woonwarenhuizen, tuincentrum … 

5 ALGEMENE PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN 

5.1 Algemeen 

In de stagepraktijk staat het leren van de leerling centraal. Wil men voldoende garantie hebben dat 

zoveel mogelijk leerlingen de stagedoelen bereiken, dient men bij het plannen en organiseren van elk 

stageleerproces, rekening te houden met het profiel van de leerlingen. 

Belangrijke aspecten zijn: 

! een intense voorbereiding op de stage; 

! een intense begeleiding: het is meer dan aanleren en doceren; het is een 'naast de leerling staan' (zie 

verder Stagebegeleiding); 

! in het begin: het accent leggen op complexe en gecombineerde situaties, zodat schoolse gegevens 

makkelijker kunnen worden getransfereerd naar stagesituaties; 

! geleidelijk aan ruimte bieden voor nieuwe situaties, voor het ontwikkelen van een eigen stijl; 

! het zoeken naar leermomenten; deze nadien evalueren en remediëren (zie verder Evaluatie); 

! kennismaken met verschillende stageoorden: afhankelijk van de vooropleiding. 

Als uitgangspunt voor de stage geldt: 

! het participeren van de stagiair in de stageoorden staat op de eerste plaats ten dienste van het 

leerproces; 

! de leerling staat centraal in het opdoen van praktijkervaringen, waarbij tevens de ontwikkeling van 

de persoonlijkheid en de sociale vaardigheden belangrijk zijn; 

! de leerling moet leren zelfstandig zijn leerproces te sturen en te evalueren door hem medeverantwoordelijk 

te stellen voor zijn persoonlijke leerdoelen. 

5.2 Stagementor - stagebegeleider 

Door de stagegever wordt een personeelslid als stagementor aangeduid. 

De mentor is de verbindingspersoon tussen de stageplaats en de stagebegeleider. 

De stagementor staat in voor de continuïteit van de begeleiding, neemt deel aan de evaluatie en is bereid 

om voldoende feedback te geven. 

In kleine ondernemingen is het mogelijk dat de stagegever tegelijkertijd stagementor is. 



De leraar-stagebegeleider moet zich als hoofddoel stellen: het scheppen van zodanige praktijksituaties 

dat de leerling de vooropgestelde stagedoelen (van de leerperiode) kan bereiken. 

Dit begeleiden is een deeltaak, die in eerste instantie het best gebeurt door stagebegeleiders die met de 

stagiair vertrouwd zijn en die weet hebben van zijn/haar vorderingen in het leerproces. 

De stagebegeleider moet de nodige tijd maken om het leerproces van de leerling bij te bespreken en bij 

te sturen en dit in samenspraak met de mentor én de leerling. 

De relatie stagementor-stagebegeleider is van groot belang. De stagebegeleider vervult een public 

relationstaak voor de school. De goede verstandhouding in stand houden betekent vaak ook een 

tewerkstellingshulp voor afgestudeerde leerlingen. 

De school kan voor een aantal uur iemand de opdracht van stagecoördinatie geven. Deze persoon is 

ook stagebegeleider en heeft ervaring in de sector. Hij staat in voor de inhoudelijke, praktische en 

administratieve organisatie van de stages. Hij begeleidt de stagevergaderingen en kan ook aanspreekpunt 

voor de geïntegreerde proef zijn. 

Hij onderhoudt contacten met het werkveld en volgt de actuele ontwikkelingen. 

5.3 Stagebegeleiding 

De kwaliteit van ervaringsleren wordt sterk bepaald door de kwaliteit van de stagebegeleiding. 

Een goede begeleiding vereist van de stagebegeleider/stagementor een voortdurende positieve 

ondersteunende houding en een persoonlijke interesse voor de leerling. Dit veronderstelt vier 

belangrijke attitudes: positief aanvaarden, empathie, echtheid en concreetheid. 

Het gaat hier niet om een techniek maar om een wijze van zijn, die de hele persoon doordringt. 

In overleg met de collega's is het aangewezen om aan de hand van het volgend overzicht een keuze te 

maken uit de onderscheiden vormen van begeleiding en zich uit te spreken over de aard en de kwaliteit 

van de stagebegeleiding. 

Binnen deze ordening zijn enkel die vormen van stagebegeleiding opgenomen die in aanmerking komen 

voor deze leerlingen in deze studierichting. Het ordeningscriterium dat hier wordt gehanteerd, is de 

afstand van waarop de stagebegeleiding gebeurt. 

Onthaal en introductie 

Doel: Verwelkomen van de stagiair + wegwijs maken in de stage en het stageoord (medewerkers, 

gebouwen, uitrusting, praktische info, e.d.). 

Door: Stagebegeleider (als daarvoor voldoende tijd en ruimte is). 

Stagementor 

Demonstratie en samen-doen 

Doel: Directe ondersteuning door middel van voortonen of samen-doen van bepaalde vaardigheden, 

technieken, activiteiten. 



Coaching 

Doel: Het verbeteren van de vakbekwaamheid op basis van voortdurende zelfreflectie en feedback op 

het eigen professioneel handelen. 

De leersituatie van de stagiair staat centraal en er is sprake van een van tevoren bepaald leerdoel 

(afgesproken met de stagiair). Essentieel is de observatie op de werkvloer; de coach verzamelt 

op directe wijze gegevens over het handelen van de stagiair. 

Er wordt gewerkt met een voorgesprek, een concrete observatie en een nabespreking. 

Door: Stagebegeleider 

Stagementor 

Begeleidingsgesprekken 

Doel: Het opmaken en het in bespreking brengen van een bilan, een tussentijdse sterkte-zwakteanalyse 

(evaluatie) tegen de achtergrond van de stagedoelstellingen die vooraf door alle 

betrokkenen gekend zijn. De stagiair wordt hierbij gestimuleerd om het evaluatiegesprek zelf 

te sturen (zelfevaluatie). 

De bespreking is een triade stagebegeleider - stagementor - stagiair. 

Door: Stagebegeleider 

Stagementor 

Niet-methodische werkbegeleiding (komt aan bod in seminarie). 

5.4 Stageactiviteitenlijst 

Naast de specifieke doelstellingen per stageplaats, maakt men best een activiteitenplanning op per 

stageplaats en per leerjaar. Deze activiteitenplanning moet in overeenstemming zijn met de 

algemene en beroepsgerichte stagedoelstellingen. 

De diverse stageactiviteiten worden vastgelegd door de stagebegeleider en de stagementor in onderlinge 

afspraak. Er moet gestreefd worden naar het geleidelijk opvoeren van de moeilijkheidsgraad 

van de stageactiviteiten en naar de diversiteit ervan, zodat alle aspecten van de opleiding aan bod 

komen. 

Deze lijst is een werkdocument dat met de stagiair moet doorgenomen worden. Hierbij kan de 

stagiair (onder begeleiding) zelf de individuele doelen leren formuleren (aanstippen). 

Op de activiteitenlijst worden de stagedoelen die de leerling heeft bereikt, na elke stage ingevuld. 

Een zeer goed bewaken van de activiteitenlijst is des te belangrijker naargelang de leerlingen langere 

tijd op één stageoord doorbrengen. Het gevaar is immers reëel dat teveel dezelfde stageactiviteiten 

aan bod komen. 



5.5 Stage-evaluatie 

5.5.1 Evaluatie van de stagiair 

Deze gebeurt op basis van de activiteitenlijst en de bijbehorende doelstellingen in verband met de 

concrete handelingsgerichte en ondersteunende cognitieve vaardigheden per specifieke dienst. Wat 

betreft beroepshoudingen en methodisch werken aan kwaliteitszorg kan er eventueel een overkoepelende 

doelstellingen- en evaluatielijst opgemaakt worden. De SAM schaal kan inspirerend werken. 

! Het evalueren mag niet uitsluitend aan de stagementor worden overgelaten. Het is een pedagogische 

activiteit die tot de verantwoordelijkheid van de stagebegeleider behoort, op basis van het advies 

van de stagementor. 

! Vermits evaluatiedocumenten noodzakelijke begeleidings- en beoordelingsinstrumenten zijn, is het 

belangrijk hieraan ruime aandacht te besteden. Hun gebruik dient bij te dragen tot een gespreide, 

geïntegreerde evaluatie van de vorderingen van de stagiair. 

De inhoudelijke opvulling van de evaluatieformulieren en -rapporten moet zo concreet mogelijk 

zijn. Bij het invullen moet men telkens de beoogde stagedoelen en de corresponderende stageactiviteitenplanning 

raadplegen. 

! Leerlingen dienen vooraf op de hoogte te zijn van de evaluatiecriteria. 

! Het is van essentieel belang om voldoende waarde te hechten aan de zelfevaluatie van de leerling. 

Hiervoor kan een lijst met aandachtspunten of open vragen worden gebruikt, die de stagiair als 

handleiding kan gebruiken. Het is een leidraad bij de beschrijving van zijn/haar functioneren, zowel 

op technisch als relationeel vlak. Bij een mondeling evaluatiegesprek kan de leerling zich 

gemotiveerd uitspreken over de punten die hij/zij voor zijn verdere ontwikkeling belangrijk acht. 

! Een tussentijdse evaluatie bevat naast waardeoordeel, ook suggesties ter bevestiging en verbetering 

van het leerproces. Als leerlingen in 7 OA maar één stageplaats hebben worden er best meerdere 

tussentijdse evaluaties ingelast. 

Het evalueren gebeurt best in aanwezigheid van de leerling. Het is belangrijk dat de leerling tijdig 

terugkoppelingsinformatie ontvangt. 

! De eindevaluatie of het waardeoordeel over het bereikte verwerkings- en beheersingsniveau van de 

leerling en het stageleerproces moet gebaseerd zijn op de bevindingen van de stagementor en de 

stagebegeleider. De mondelinge/schriftelijke evaluatie van de voorbije stageperiode wordt hierin 

uiteraard verrekend. De eindevaluatie wordt in een globaal geschreven beoordeling uitgedrukt. Ze 

wordt liefst voorgelegd aan en toegelicht op een teamvergadering, zodat ze als vertrekpunt kan 

dienen voor de leer- en begeleidingsactiviteiten tijdens de volgende stageperiode. 

5.5.2 Evaluatie van de stages als praktijkleersituatie 

Het verzamelen van relevante informatie kan als middel worden gebruikt voor het bijsturen van het 

stageleer- en begeleidingsproces. Dit kan gebeuren via 

! stagebespreking; 

! de schriftelijke neerslag van de stage-ervaring van de stagiair. Wel dient aangestipt dat in dit 

studiejaar de weging van het zogenaamde stageverslag moet beperkt worden bij de beoordeling van 

de stages. Het functioneren als toekomstige werknemer primeert boven de schriftelijke neerslag. 

Uit deze gedachtewisseling en de schriftelijke gegevens kunnen suggesties groeien, omtrent wijzigingen 

die aan de organisatie en de uitvoering van de stage zouden moeten worden aangebracht. 



5.6 Uren stagebegeleiding 

Hierbij dient rekening gehouden te worden met het aantal uren stage op de lessentabel, het aantal 

leerlingen en de inhoudelijke invulling van de stagebegeleiding. Gewoonlijk hanteert men de oude 

splitsingsnormen voor praktijkgroepen. De uren voor stagecoördinatie kunnen hieruit genomen worden 

alweer in functie van de taakinhoud. 

6 SEMINARIE 

Twee uren per week worden voorzien om seminarie te geven. Dit gebeurt best in kleine groep 

(maximum 14 leerlingen) en wordt bij voorkeur begeleid door een leraar die vakleraar en stagebegeleider 

is (omwille van de ervaring en de overlegmogelijkheden) en graag constructief een groep begeleidt. 

Er kan 4 uur om de 14 dagen voorzien worden zodat men meer ruimte heeft. 

6.1 Stage-ervaringen 

Door middel van de stages krijgen de leerlingen voeling met het beroepsleven. 

In het derde leerjaar van de derde graad BSO 'Organisatie-assistentie' worden leerlingen bovendien 

geconfronteerd met complexere situaties en een langdurige stageperiode die hen tot het niveau van 

beginnend beroepsbeoefenaar moet brengen 

Gericht Reflecteren over deze stage-ervaringen bevordert het leerproces. 

Dit gebeurt binnen de individuele stagebegeleiding, zie 5.3. 

In Seminarie gebeurt het ook maar dan een aantal keer in groep omwille van de meerwaarde die alle 

groepsleden inbrengen. 

Vaardigheden uit Sociale activiteiten (derde graad OH) en eventueel uit Leefsleutels kunnen verder 

verworven worden. Stage-ervaringen worden op een methodische wijze uitgewisseld, actief beluisterd, 

aansluitende ervaringen worden gebracht en verschillende gezichtspunten worden aldus aangereikt. Als 

leraar neem je een begeleidende rol in waarbij je de groep vooral met elkaar laat communiceren, zoeken 

en groeien … Op bepaalde momenten kan je linken leggen tussen theorie en praktijk, iets uitdiepen 

door bijvoorbeeld een getuigenis in te lassen, een rollenspel te doen … Bedoeling is het leerproces van 

de groep en de individuen te dienen. Op het einde van elke bijeenkomst is het aangewezen ieder voor 

zich te laten formuleren wat hij of zij geleerd heeft uit de bespreking. 

Tenslotte deint er op gewezen te worden dat zowel leerlingen als leraar zich moeten houden aan het 

gedeeld beroepsgeheim en op een loyale en ethische wijze met alle verkregen informatie moeten 

omgaan. 

Ook stagevoorbereiding, verkenning van het werkveld en exploratie van toekomstmogelijkheden 

behoren tot de doelstellingen. 



6.2 Projectwerking 

Verder biedt Seminarie de kans om vakoverschrijdend en dus geïntegreerd projecten uit te werken 

waarbij handelingsgerichte vaardigheden, cognitieve ondersteunende vaardigheden en ondersteunende 

beroepshoudingen uit de verschillende diensten en uit participatie aan de arbeidswereld aan bod kunnen 

komen. Dit gebeurt best in samenwerking met de leraren van de verschillende diensten, participatie, 

project algemene vakken en kan onder vele vormen plaatsvinden, bijvoorbeeld een horecaproject, een 

project in een verzorgingsinstelling, een woonwarenhuis … 

Bedoeling hierbij is dat leerlingen leren in groep samenwerken: afspraken maken, analyseren, gegevens 

opzoeken en verwerken, plannen, uitvoeren en evalueren. De leraar begeleidt nauwgezet dit 

samenwerkingsproces en geeft feedback. De beroepshoudingen en methodisch werken op een 

kwaliteitsvolle manier komen ook hier aan bod. 

Het product of het resultaat van het project toont de vakbewaamheid van de leerlingen en steunt op wat 

ze in de verschillende diensten verworven hebben aan vaardigheden en kennis. 

Het proces en het product zijn evenwaardig en dienen ook aldus geëvalueerd te worden. 

6.3 Evaluatie 

Een vorm van permanente evaluatie is zinvol waarbij ook de leerling zelf zich evalueert en er 

regelmatig feedback en bijsturing door de begeleidende leraar gebeurt. 

Toepasbare delen van de evaluatielijsten voor stage kunnen hier gebruikt worden. 


! leslokaal met weinig schoolse opstelling 

! video 

! voldoende ruimte voor groepswerk 

8 GEINTEGREERDE PROEF 

8.1 Specifieke doelstellingen 

De geïntegreerde proef wil de bekwaamheid van de leerling nagaan met het oog op mogelijke 

tewerkstelling als hulp in de logistieke, voedings-, technische- en/of onderhoudsdienst. 

De geïntegreerde proef moet nagaan in welke mate de leerling in staat is om in te spelen op een 

diversiteit van opdrachten veelal vanuit een klantgerichte en dienstverlenende benadering. Binnen dit 

gedifferentieerd tewerkstellingsaanbod kan de leerling een zekere voorkeur laten gelden om zich daarbij 

specifiekere en zelfstandig uit te voeren taken eigen te maken. 



8.2 Betrokken vakken 

De geïntegreerde proef steunt op de tweepoligheid van deze studierichting: productgericht en 

mensgericht binnen de dienstverlenende sector. 

Het geheel van de geïntegreerde proef steunt op volgende vormingscomponenten: de handelingsgerichte 

vaardigheden, de ondersteunende cognitieve vaardigheden en op de ondersteunende beroepshoudingen. 

In de proef worden deze verschillende vormingscomponenten, en dus niet noodzakelijk alle vakken, 

geïntegreerd. 

Het is evident dat de stage een groter aandeel zal hebben in het geheel van de geïntegreerde proef. 

Vormingscomponenten Vakken 

Handelingsgerichte vaardigheden 

Cognitieve vaardigheden vanuit 

Beroepshoudingen 

Ondersteunende cognitieve vaardigheden 

vanuit 



Technische dienst 

Stages en seminarie 

Participatie aan de arbeidswereld 

Het opnemen van vakken uit het complementair gedeelte is mogelijk, soms wenselijk, voor zover ze 

deel uitmaken van het beoogde doel. 

8.3 Inhoud en vorm 

! De opdracht bestaat uit: 

een stagegedeelte 

een praktische opdracht: gekaderd als één groot geheel of opgebouwd uit verschillende 

deelopdrachten en activiteiten. 

Voor het gedeelte stage moet de leerling het stageschrift mondeling kunnen toelichten 

! De inhoud van de praktische opdracht moet steunen op de drie bovenvermelde vormingscomponenten. 

In hoofdzaak worden die gesitueerd binnen de vakken uit het fundamenteel gedeelte: logistieke 

dienst - voedingsdienst - technische dienst. 

Daar waar de school kiest voor een didactisch totaalproject als geïntegreerd project ... is het evident 

dat de geïntegreerde proef ook binnen deze didactische werkvorm wordt gerealiseerd. 

Voor deze praktische opdracht moet de leerling het bijgehouden logboek van de activiteiten kunnen 

toelichten. 

8.4 Organisatie 

Er wordt voor gezorgd dat het gedeelte stage, dat in aanmerking komt voor de geïntegreerde proef, 

representatief is voor de polyvalentie van de studierichting en tevens de mogelijkheid biedt om de 

evolutie in het zelfstandig optreden onder verwijderd toezicht na te gaan. 

De praktische opdracht bestaat uit gedeeltelijk groepswerk en teamwerk maar voorziet ook in een aantal 

taken die individueel moeten uitgevoerd worden. 



Voor deze praktische opdracht wordt de nodige tijd voorzien binnen de betrokken vakken uit het 

fundamenteel en/of complementair gedeelte. Bij de opstelling van de jaarplannen dient men hiermee 

rekening te houden. 

De jury wordt samengesteld uit leraars van de betrokken vakken en juryleden van buiten de school. De 

deskundigheid ten aanzien van de inhoud van de stageopdrachten en de praktische opdracht, en het 

beoordelingsvermogen ten aanzien van de tewerkstellingsmogelijkheden bepalen mede de selectie van 

de externe juryleden. 

Er wordt in overleg met alle juryleden bij het begin van het schooljaar een tijdsplanning opgesteld. 

Globaal komt die hierop neer: 

! begin schooljaar: 

• het gedeelte stage dat in aanmerking komt voor de geïntegreerde proef, en gespreid is over het 

schooljaar, voor elke leerling afbakenen, 

• de leerlingen houden het stageschrift systematisch bij; 

! eerste trimester: 

• de praktische opdracht, met inbegrip van de individuele opdrachten, formuleren; 

! eerste en tweede trimester: 

• de praktische opdracht opsplitsen in deelopdrachten, deze analyseren, plannen en gedeeltelijk 

uitvoeren (voorbereidend werk), 

• de leerlingen houden het logboek systematisch bij; 

! derde trimester: 

• eindvoorstelling van de realisatie, 

• mondelinge toelichting bij het stageschrift en het logboek. 

8.5 Evaluatie 

Voor het gedeelte stage worden de criteria per stageplaats en per leerling vastgelegd, bij het begin van 

die bepaalde stageperiode. 

Voor de praktische proef worden de criteria in de mate van het mogelijke vastgelegd, vóór het 

formuleren van de opdracht, op basis van de algemene doelstellingen van de studierichting en van de 

vakken uit het fundamenteel gedeelte. 

Het verloop van de stage en de geleidelijke uitwerking van de praktische opdracht wordt opgevolgd en 

geëvalueerd aan de hand van het stageschrift en van het systematisch bijgehouden logboek. 

Er worden tussentijdse evaluatiemomenten afgesproken tussen de juryleden en de leerlingen, waar het 

evaluatieoverleg moet beschouwd worden als een voortgangsrapportering in verband met de 

vorderingen of prestaties van de leerling . Het vormingsproces komt tot stand aan de hand van 

regelmatigheid, met voldoende vormingskansen en stimuleert via zelfevaluatie de weg tot zelfkennis. 

Al deze tussentijdse evaluatiemomenten en bijsturingen worden geregistreerd op evaluatieformulieren. 

De eindevaluatie gebeurt na de eindvoorstelling van de realisatie en het mondeling toelichten van het 

stageschrift en het logboek.

(3 lj) - studierichtingen\Organisatie-assistentie-2000-023.wpd

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?