publicaties/Afscheid en uitvaart - Protestantse Gemeente Zevenaar ...

Afscheid en uitvaart
Denken aan de dood stemt je meestal
niet erg vrolijk. Het idee dat je zelf of
iemand van wie je houdt ooit dood zal
gaan, begraven of verbrand zal worden,
er helemaal niet meer zal zijn, bezorgt
je wellicht een ongemakkelijk gevoel.
Het vergt moed om de gedachte van je
eigen sterfelijkheid en die van wie je
lief zijn tot jezelf te laten doordringen.
Vroeg of laat word je geconfronteerd
met je eigen afscheid of met dat van je
vader, moeder, partner, kind, vriend of
vriendin. De kop in het zand steken
helpt niet. Wanneer je zelf en je naaststaanden geconfronteerd worden met afscheid en
dood, geeft het veel rust, als van tevoren gesproken is over wat wel en niet gedaan kan en
moet worden.
Ik zal enkele zaken heel kort ter sprake brengen.
Wat kun je zelf beslissen in verband met je overlijden?
1. Lang voor je – vermoedelijke – stervensuur heeft geslagen, kun je beslissen en in grote
mate bepalen wat er na je overlijden met je bezittingen moet gebeuren. En je kunt het
bijvoorbeeld in een huwelijkscontract of testament juridisch verankeren.
2. Je kunt ook allerlei verzekeringen afsluiten waarmee je probeert te voorkomen dat je je
erfgenamen met financiële lasten opzadelt. Te denken valt aan een levensverzekering, een
uitvaartverzekering.
3. Je kunt zaken omtrent ziektebehandeling en stervensproces vastleggen: wil je wel of
geen orgaan- of weefseldonatie? Wil je je lichaam wel of niet ter beschikking van de wetenschap
stellen? Wil je wel of niet euthanasie als er sprake is van uitzichtloos, ondraaglijk
lijden? Wil je wel of niet dat je stervensproces wordt bekort in geval van coma? Wil je – als
je de keuze hebt - bij voorkeur thuis, in het ziekenhuis of in een hospice sterven?
4. Je kunt vastleggen of je begraven of gecremeerd wilt worden. In geval van begraven kun
je aangeven waar en hoe je dat wilt. In geval
van cremeren kun je dat ook en bovendien
bepalen ofwel hoe en waar de as verstrooid
moet worden ofwel of de urn met as moet
worden bijgezet in een columbarium, moet
worden begraven, of thuis op de een of andere
wijze bewaard.
Door je eigen wensen kenbaar te maken, kun
je voorkomen dat er over genoemde zaken
onenigheid ontstaat tussen de verschillende
nabestaanden.
Loslaten
Tot zover allerlei praktische zaken.
Je kunt niet alles van tevoren regelen en
niet alle omstandigheden voorzien.
Dikwijls leven we alsof we onsterfelijk zijn. Soms wordt die illusie bruusk verstoord: de
aftakeling zet in of een levensbedreigende ziekte overvalt ons. We moeten ons voorbereiden
op afscheid nemen. Hoe doe je dat? Die vraag laat zich nauwelijks beantwoorden. Ie-
1

der doet dat op zijn of haar eigen wijze. Ik zal enkele zaken aanduiden die aan de orde
komen. Niet met de bedoeling te zeggen dat het zo moet, maar zo kan.
Hoe dan ook, je krijgt ermee te maken dat je moet loslaten. Sterven betekent in de eerste
plaats loslaten. Loslaten van wie je lief zijn, van waaraan je gehecht was, van wat je nog
zo graag wilde. Loslaten gaat niet zomaar. Dat moet je al doende leren. Dat leren is een
heel gevecht. Je wordt daarbij meestal geconfronteerd met een heel scala aan emoties:
angst, pijn, verdriet, woede, verslagenheid, enzovoort.
De Zwitsers-Amerikaanse
psychiater Elisabeth Kübler Ross
(1926-2004) onderscheidde vijf
fasen in het proces van loslaten
en komen tot aanvaarding van de
dood: ontkenning, woede, onderhandeling,
depressie en aanvaarding.
In de eerste fase probeer je
te ontkennen dat je ongeneeslijk
ziek bent. Dit kan mij niet overkomen
denk je dan. Ontkenning is
een hulpmiddel om de eerste
schok te verzachten. In de volgende
fase durf je de werkelijkheid
al meer onder ogen te zien,
maar je probeert over je eigen lot
te onderhandelen. Oké, denk je,
ik ben ongeneeslijk ziek, maar ik wil nog minstens een jaar in leven blijven, ik wil de geboorte
van mijn kleinkind of het huwelijk van mijn kind nog meemaken. Dikwijls onderhandelen
mensen ook met God, ook als ze niet in God geloven. Daarop volgt vaak een depressieve
fase waarin je treurt over wat je op het punt staat te verliezen of over de fouten
die je in je leven gemaakt hebt, de verwachtingen die niet uitgekomen zijn. Tenslotte volk
de acceptatie. Je wordt stiller, verzoent je met je naderend levenseinde en vindt een zekere
rust. De genoemde fases kunnen ook door elkaar voorkomen. Zo kun je je situatie min
of meer aanvaarden, maar tussendoor toch nog woedeaanvallen of huilbuien krijgen. Misschien
kom je wel nooit tot aanvaarding en blijf je huilen tot op de laatste snik of boos
omdat jou dit ongeluk, deze ziekte trof.
Sterven is moeilijk en dat zal wellicht altijd zo blijven. Vooral een eenzame dood is vaak
bitter en pijnlijk. De mens heeft in zijn laatste uren over het algemeen veel behoefte aan
steunende en troostende aanwezigheid van familieleden en vrienden. Dikwijls vindt hij
door hun aanwezigheid de geborgenheid en rust om zijn leven en zijn geliefden los te kunnen
laten.
Rituelen
De overgangen in het leven van een mens gaan van oudsher gepaard met rituelen en symbolen.
Rituelen geven zin en betekenis aan belangrijke gebeurtenissen. Ze verlenen steun
en kracht en drukken verbondenheid uit met mensen en – voor wie dat wil – verbondenheid
met een groter spiritueel geheel dat de mens overstijgt. Er zijn verscheidene rituelen die
het sterven begeleiden.
Zo kun je bij elkaar komen, de stervende danken voor wat hij of zij voor je betekend
heeft en/of hem of haar de handen opleggen. De stervende kan woorden van dank of
vergeving uiten en dit al dan niet met gebaren onderstrepen. Degenen die bij de stervende
aanwezig zijn, kunnen hetzelfde doen. Katholieke gelovigen worden op hun sterfbed gezalfd
met olie. Joodse gelovigen reciteren wanneer dat mogelijk is een tekst uit hun geloofstraditie
die hun geloof in God bevestigt. Bij moslims verzamelen familieleden en
2

vrienden zich rond het bed van de stervende en reciteren een tekst ter bezwering van de
duivel en als lofrede op Allah.
Afscheidsrituelen kunnen op verschillende manieren vorm krijgen. Van belang is
samen te zoeken naar wat past in de situatie. In een ritueel druk je je gedachten en emoties
uit. Een ritueel helpt om heel bewust afscheid te nemen. Vaak blijkt dat wie een ritueel
voltrekt een drempel overgaat en dat de last die hij of zij meedraagt lichter is geworden.
Iets doen of maken en er bewust tijd en ruimte voor nemen, kan helpen om van een
grensmoment, waarin je soms vast kunt blijven zitten, een overgangsmoment te maken.
Een 'monument in de tijd'. Een afsluiting van wat was en een doorgang naar een nieuwe
andere fase.
De dood van een ander
Vroeg of laat krijgen we niet alleen te
maken met ons eigen sterven, maar ook
met het sterven van iemand die ons lief
heeft of ons lief is. Wat staat je dan te
doen? Ik noem enkele zaken.
1. Als iemand sterft, gun jezelf dan de
tijd om de realiteit tot je door te laten
dringen. Vlucht niet meteen in drukke
activiteiten. Je kunt gewoon een tijdje
naast het lichaam van de gestorvene
blijven zitten. Je kunt het ook aanraken
of strelen. Misschien wil je nog met de
dode praten: om voor jezelf nog een en
ander te formuleren of omdat je het gevoel hebt dat de overledene jouw woorden op de
een of andere manier nog hoort. Wie in een leven na de dood gelooft, heeft misschien het
gevoel dat de gestorvene nu op een andere manier aanwezig is. Behalve intens verdriet
zijn er misschien ook gevoelens van diepe liefde en respect. Sommige mensen geven uiting
aan deze gevoelens door een gebed te zeggen, een tekst te lezen of tot de overledene te
spreken. Andere mensen nemen afscheid zonder woorden.
2. Als iemand gestorven is, moet je er een arts bijhalen om de dood vast te stellen. Die
arts maakt een medisch attest op waarin hij aangeeft wanneer en waaraan de overledene
is gestorven. Als het niet gaat om een plotselinge of gewelddadige dood, is het niet nodig
om de arts onmiddellijk te laten komen. Je kunt ook zelf het tijdstip van het overlijden
noteren. Als iemand in het midden van de nacht overlijdt, kun je rustig wachten tot de
volgende ochtend om de arts te verwittigen. Als iemand een onnatuurlijke dood is gestorven,
moet je de politie waarschuwen.
3. Heeft de overledene zijn of haar lichaam niet aan de wetenschap ter beschikking gesteld
en zijn of haar organen en weefsel niet ter donatie, dan kun je nu, als deze verzekerd
was, contact opnemen met de uitvaartverzekering en als deze niet verzekerd was,
met een uitvaartondernemer.
4. Voordat de contact opneemt met een uitvaartondernemer, moet je weten wat er met
het lichaam van de overledene gebeurt:
- wil je het zelf opbaren, of samen met iemand die je daarbij behulpzaam kan zijn,
of wil je dit aan de uitvaartverzorger overlaten? wat trek je de overledene aan?
- wil je de overledene thuis opbaren, in het mortuarium van het ziekenhuis of in een
rouwcentrum?
- wil je een begrafenis of crematie, een afscheid in kleine kring of met veel genodigden,
met of zonder liturgische vormgeving?
- wat wil je op de rouwbrief en eventueel de rouwadvertentie en het gedachteniskaartje
vermelden, aan wie wil je die sturen, hoe moeten ze er uit zien?
3

5. Met de uitvaartondernemer bespreek je allerlei praktische zaken: het op de hoogte
brengen van de burgerlijke stand, het opbaren en het vervoer van de overledene, de kist 1
en wijze van kisten, waar en wanneer je de afscheidsplechtigheid wilt, het drukken en
versturen van de rouwbrief, het dragen van de overledene, de koffietafel, de bloemen. Je
kunt de ondernemer vragen van te voren een begroting op te stellen, zodat je weet waar
je aan toe bent.
6. Mensen die de overledene nog willen zien, kun je op de eerste of tweede dag na het
overlijden uitnodigen of op de avond voor de dag van begrafenis of crematie.
7. Met het thuis opbaren ontstaat de mogelijkheid om bij de dode te waken. Heel wat culturen
kennen een dodenwake, vaak uit vrees voor het kwaad dat de geest van de dode in
een onbewaakt moment zou kunnen aanrichten. Los daarvan kan de dodenwake het moment
zijn waarop de naasten bij elkaar gaan zitten en herinneringen ophalen. Bezoekers
komen een laatste groet brengen en de achterblijvers kunnen hun verhaal nog eens kwijt.
Meestal doet het je goed om je gevoelens opnieuw en opnieuw te ventileren. Dat is een
vorm van loslaten.
8. Het kisten is een van de moeilijkste en hardste stappen op weg naar het afscheid: het is
een zeer duidelijke handeling, die onomkeerbaar en definitief is. Het kan belangrijk voor
je zijn bij het kisten aanwezig te zijn en zelf met behulp van anderen je geliefde in de kist
te leggen. Met de huisarts of de begrafenisondernemer kun je overleggen wanneer het
moment is gekomen om het lichaam te kisten. Vlak voor de uitvaart wordt de kist gesloten.
Je kunt dat zelf doen, in kleine kring; je kunt het laten doen waar je niet bij bent.
9. Bij de uitvaart begeleid je de overledene bij zijn of haar vertrek uit de leefgemeenschap.
Je brengt hulde aan het leven dat geweest is. In overeenstemming met de levensopvatting
of geloofsovertuiging van de overledene en de nabestaanden geef je vorm aan de
uitvaartplechtigheid. De volgende vragen moeten beantwoord worden:
- wie dragen de overledene?
- waar staat de overledene tijdens de uitvaartplechtigheid?
- welke symbolen staan op of naast de kist: bloemen, kaarsen, een foto, een tekening,
een voorwerp?
- wil je riten rond de overledene, zo ja welke? besprenkelen met wijwater als herinnering
aan de doop? bewieroken als teken van eerbied? een kleine kring vormen
waarbij je elkaar de hand geeft? een bloem op de kist leggen? een kring van licht
vormen?
- wie geeft leiding aan het uitvaartritueel? iemand uit de kring van familie of vrienden,
een geestelijke, de uitvaartondernemer?
- wie zegt wat (een gedicht, een herinnering, een troostwoord) en op welk moment?
- wil je dat er gezongen wordt of bepaalde muziek ten gehore wordt gebracht?
10. Na de plechtigheid volgt de teraardebestelling
of de crematie. Vragen die
zich daarbij voordoen zijn:
- laat je de kist staan of laat je
die dalen? In het geval van dalen:
wie doet dat en op welk
moment? Wil je daaraan voorafgaand
of daaropvolgend nog
door middel van een symbool je
gevoel verwoorden bijvoorbeeld
door het strooien van bloemblaadjes
of het leggen van een
bloem op de kist, een schepje
zand op de kist gooien, of zelf
1 In plaats van in een kist kan iemand ook in een lijkwade - een geweven doek - worden gecremeerd of begraven.
De crematoria en begraafplaatsen stellen hier eisen aan. Zo zal in de meeste crematoria een opbaarplank
met opstaande randen verplicht zijn en moet de lijkwade gemaakt zijn van natuurlijk materiaal, zoals katoen,
wol of bijvoorbeeld linnen.
4

het graf dichtmaken?
- wil je dit alles of een onderdeel ervan (bijvoorbeeld het graf dichtmaken) in kleine
kring of temidden van familie en belangstellenden?
11. Na de teraardebestelling of de crematie kun je met de belangstellenden en/of genodigden
nog kort bijeenkomen om wat na te praten en elkaar te ontmoeten. Dit kan in de
rouwkamer bij de begraafplaats of het crematorium, maar ook elders. Je kunt het sober
houden met wat te drinken, je kunt ook een broodmaaltijd of zelfs een warme maaltijd
aanbieden.
12. Thuisgekomen dringt de pijn van de leegte en het gemis zich aan je op. Maar je hebt
nog amper de tijd om deze tot je toe te laten. Want de eerste weken/maanden na het
overlijden van je geliefde wordt je over het algemeen in beslag genomen door allerlei zaken
die geregeld moeten worden. Pas als het wat rustiger wordt, komt er ruimte voor het
rouwen. Na een zwaar verlies, wordt ons gevoelsleven minstens een paar jaar door rouw
overheerst. Zo ook nu.
Rouwen is een gezond proces van ‘verwerken’
van verdriet: Er zijn vier rouwtaken:
1. de realiteit van het verlies aanvaarden, 2.
de volle pijn van het verlies ervaren, 3. je
aanpassen aan een omgeving zonder de overledene
en 4. je losmaken van de overledene en
je opnieuw naar andere mensen toekeren. Een
hulp bij verwerking kan zijn om bijvoorbeeld
op de veertigste dag na de afscheidsplechtigheid
in kleine kring bijeen te komen, wat met
elkaar te eten of drinken en herinneringen op
te halen. Een periode van rouw kan lang – dikwijls
meerdere jaren – duren. Een aanwijzing
dat je je verdriet een plek gegeven hebt, is
dat je op een gegeven moment aan je geliefde
kunt terugdenken zonder intense pijn te ervaren.
De pijn zal nooit volledig weg zijn. Iets
van de pijn van het verlies zal er een leven
lang op bepaalde momenten zijn.
13. Iemand die we graag hebben gezien en die
gestorven is, vergeten we niet graag. We willen
de gestorvene een blijvende plaats geven
is ons leven, in onze herinnering, in ons hart. We willen hem of haar gedenken. In de
Rooms Katholieke Kerk is daarvoor de bijeenkomst op Allerzielen, in veel protestantse gemeenten
een speciale herinneringsviering, meestal op de laatste zondag van het kerkelijk
jaar. Een relatief nieuw herdenkingsritueel, speciaal voor mensen die aan kanker zijn overleden,
wordt georganiseerd door het Koningin Wilhelminafonds voor kankerbestrijding.
Ieder jaar in november komen zo’n zevenduizend mensen naar de bomen-voor-het-levendag
in Dronten. Voor iedere overledene wordt een boom geplant en zijn of haar naam
wordt op een glasplaat bijgeschreven.
Herdenken kan uiteraard niet beperkt blijven tot die dagen. Alle dagen zijn geschikt
om iemand te herdenken, maar vaak zijn er dagen met een extra symbolische betekenis:
de verjaardag, huwelijksdag en sterfdag. Sommige mensen maken geregeld tijd vrij
om even aan de overledene te denken: voor het slapengaan, bij het opstaan, tijdens het
gebed of een meditatie. Anderen hangen een foto op en branden er een kaarsje bij, of ze
koesteren bepaalde voorwerpen die nauw met de overledene verbonden waren, of ze zoeken
plaatsen op waar de overledene graag kwam, of ze brengen regelmatig bloemen naar
de plek waar het stoffelijk overschot is. De KRO opende een website (digitaalaltaar.kro.nl)
waarop je een eigen altaar – al dan niet voor een overledene - in elkaar kunt zetten.
5

Ik heb enkele voorbeelden gegeven van afscheids-
en uitvaartrituelen. Een ritueel is niet
een kant-en-klaar product dat klakkeloos kan
worden ingezet. Het moet bij je passen. Het is
geen must. Allerlei dingen doen, omdat ze in de
mode zijn, helpen je niet. Overdaad schaadt. Als
er teveel woorden en symbolen zijn, dreigen
deze zonder betekenis te worden of je in de weg
te staan bij de kern van het gebeuren te komen.
De enkele zorgvuldig gekozen woorden om een
ritueel heen, de betekenisgeving, de sfeer, de
aandacht voor gebaren en misschien zelfs de
stilte rondom het ritueel maken een ritueel tot
een echt ritueel. Juist op deze punten is een
ritueel uniek en juist hierin vindt een ritueel zijn
kracht.
© Leen den Besten
Zevenaar, lezing gehouden op 6 maart 2008.
In de bijlagen geef ik nog enige informatie over
a. bloemen
b. rouwkaart
c. rouwpostzegel
d. kist
e. grafteken
f. urn en urnenmuur
g. vervoer
6

a. Bloemen
Een bloemstuk kun je in speciale vormen bestellen.
Bijvoorbeeld in de vorm van een hart of een kruis.
Maar het is ook mogelijk het bloemstuk in de vorm
van een logo te bestellen, bijvoorbeeld het logo van
een sportclub. Je kunt persoonlijke artikelen in een
bloemstuk verwerken, zoals het lievelingssnoep van
de overledene of speelgoed. Je kunt ook aansluiten
bij de hobby van de overledene: zo kun je bijvoorbeeld
biljartballen in het bloemstuk plaatsen. Je kunt
bloemen meegeven in de kist of uitstrooien over het
graf.
7

. Rouwkaart
Familie, goede vrienden en bijvoorbeeld
de werkgever kunt je
persoonlijk op de hoogte stellen
van een overlijden. Een rouwkaart
wordt vaak gezien als de
officiële aankondiging van een
overlijden en is meestal ook de
uitnodiging voor de crematie of
begrafenis. Je kunt ook een advertentie
plaatsen, bijvoorbeeld
in een dagblad of in een verenigingsblad.
Een rouwkaart kun je zo persoonlijk
en uniek maken als je
wilt. Zo kun je een persoonlijke
tekst, een gedichtje, een foto of
illustratie toevoegen. Je kunt de
tekst in een kleur laten drukken
die bij de kaart past: dat maakt
de kaart bijzonder. Je kunt ook
een eigen kaart ontwerpen. Je
kunt zelf beslissen hoe je de
naam van de overledene plaatst:
met alle voornamen en achternaam
of juist alleen de roepnaam.
Als je dat wenst, dan helpt de
uitvaartverzorger je graag met
het opstellen van de rouwkaart.
Toch kan het goed zijn om met
je familie alvast in alle rust na
te denken over de vormgeving
en inhoud van de rouwkaart -
voordat de uitvaartverzorger
komt.
Je kunt kiezen voor een bestaand
gedicht of een bestaande
songtekst die je mooi vindt.
Maar je kunt ook een persoonlijke
aankondiging maken die veel
zegt over de overledene, met volledig eigen teksten.
c. Rouwpostzegel
Voor rouwpost zijn speciale rouwpostzegels beschikbaar. De
rouwzegel is misschien wel de belangrijkste postzegel van
Nederland. Krijg je een brief op je deurmat met deze zegel,
dan weet je direct waar het om gaat. Niet alleen de postbode,
maar ook de geadresseerde worden meteen geattendeerd
op de waarde van een rouwbrief
8

d. Kist
Voor een begrafenis valt vaak de keuze op
een echt houten grafkist in tegenstelling
tot een crematie waar meestal voor een
spaanplaat/mdf crematiekist wordt gekozen.
In de kisten vindt de laatste jaren veel
vernieuwing plaats. Zo kun je bijvoorbeeld
kiezen tussen de klassieke kist, de moderne
kist, rieten/rotan kist, een ecokist
(gemaakt van hout uit bossen waar het
herplanten van bomen verplicht is; de kist
is ongelakt en de bekleding is van katoen),
een wollen kist (gemaakt van
schotse wol, stevig geworden door vervilting;
de grepen zijn van jutte, de binnenbekleding
is van ongebleekt katoen en
voorzien van een wollen dek), een kist
met een persoonlijke afbeelding en vele
andere mogelijkheden.
Een kist kan in elke gewenste kleur
worden gespoten of door de nabestaanden
worden beschilderd. Een kist kan worden
behandeld met schoolbordverf, zodat je er
zelf nog een tekst of een laatste groet op
kunt schrijven. Ook aan de binnenkant van
de kist kun je een persoonlijke boodschap
of bijvoorbeeld een tekening of foto achterlaten.
Wil je zelf een kist maken, houd
er dan rekening mee dat de kist en eventuele
versieringen aan milieueisen moeten
voldoen.
9

e. Grafteken
De meeste graftekens zijn gemaakt van natuursteen. Naast natuursteen wordt ook ijzer
(een ijzeren crucifix bijvoorbeeld) gebruikt en soms hout. Brons, koper, zink, porselein,
glas en email zijn vaak een onderdeel van een grafteken. Het geheel aan verschillende
soorten graftekens vormt een weerslag van de grafcultuur in relatie tot de tijd waarin het
grafteken tot stand is gekomen.
10

f. Urn en urnenmuur
Als een stoffelijk overschot niet wordt begraven maar gecremeerd, kan de as worden uitgestrooid
bijvoorbeeld boven zee of op een strooiveld op een begraafplaats. In deze gevallen
is uiteraard nauwelijks sprake van een concreet aanwijsbare herinneringsplek. Dit is
wel het geval als de as wordt bijgezet in een urn. Speciaal daartoe bestemde muren of
muurachtige bouwsels in of nabij crematoria bevatten tal van nissen, waarvan elk een urn
kan bevatten. In Nederland mag dit ook op eigen grond waardoor een tuincolumbarium
ontstaat. De herkenbaarheid en vindbaarheid worden nog bevorderd doordat ook persoonsgegevens
als de naam en het jaar van geboorte en van overlijden kunnen worden vermeld.
11

g. Vervoer
Egyptische begrafenisboot
De eerste Nederlandse loopkoets
Lijkkoets, Hongarije, rond 1900.
Wieldoppen gemerkt: -G.BEER ZWICKAU-
Vierwielig beroepsrijtuig voor enkel- en dubbelspan paard.
Rechthoekige zwart geschilderde kast, op de hoeken en aan de
zijkanten versierd met grote handgestoken en verguld houten
engelen, putti, palmtakken, rozetten en halve kolommen.
Rondom met zeven grote ronde en ovale facetgeslepen vensters.
In de achterzijde een groot portier en aan de zijkanten
twee kleine portieren. De voorzijde met 'zwevend' koetsiersbok,
links een zgn. 'spindelrem' met remblokken op de achterwielen.
Voor en achter met hele ellipsveren. De wielen met 12 spaken
voor en 14 spaken achter, ijzeren beslag en patentassen.
Spoorbreedte: 122 cm. Wieldiameter voor: 68 cm. Wieldiameter
achter: 68 cm. Afmeting: 366 x 156 x 250 cm. Het rijtuig
met grote zeskantige koetslantaarns.
Praal lijkkoets, Praag, rond 1900.
Vierwielig rijtuig met koetsiersbok en zgn. 'spindel'rem. Voor
dubbel- of meerspan paarden. Zwart beschilderde rijtuigkast,
rondom met glazen ramen en rijk versierd met fraai gestoken
ornamenten, op de hoeken grote zilverkleurige gevleugelde
engelen. Voor en achter met hele ellipsveren. De wielen met
patentassen en ijzeren beslag. 14 spaken voor en achter.
Wieldiameter voor: 102 cm. Wieldiameter achter: 120 cm.
Spoorbreedte: 124 cm.
Afmeting: 465 x 140 x 325 cm. Het rijtuig voorzien van vier
grote bijpassende koetslantaarns. Met baar.
Lijkkoets,BelgiК, firma: 'Sputsel & Fils', ca. 1900.
Vierwielig beroepsrijtuig met hoge koetsiersbok en remwiel. Voor dubbel- of vierspan paarden. Zwarte rechthoekige rijtuigkast
met messing beslag en witte palmtakken op de zijpanelen van de bok. Zwart onderstel en wielen. Dak voorzien van
zwarte hemel en rustend op 8 vierkante conische pilaren. Interieur met baar. Voor en achter met hele ellipsveren. De wielen
met patentassen en ijzeren beslag. 12 spaken voor en 14 spaken achter. Wieldiameter voor: 89 cm. Wieldiameter achter:
113 cm. Spoorbreedte: 130 cm. Afmeting: 390 x 124 x 240 cm. Het rijtuig voorzien van vier grote bijpassende koetslantaarns.
Met baar.
12

Katholieke kinderlijkkoets, Oost-Europees, ca. 1900.
Vierwielig beroepsrijtuig met hoge koetsiersbok en zgn.
'spindel'rem. Voor dubbelspan paarden. Rechthoekige
zwart beschilderde rijtuigkast, onderstel en wielen,
versierd met zilverkleurige biezen. De zijpanelen beschilderd
met lauwertakken en crucifix. Dakrand met
haken voor bloemenkransen. Voor en achter met hele
ellipsveren. De wielen met ijzeren beslag en patentassen.
12 spaken voor en 14 spaken achter.
Wieldiameter voor: 86 cm. Wieldiameter achter: 98 cm.
Spoorbreedte: 120 cm. Afmeting: 331 x 116 x 191 cm.
T-Ford lijkwagen, USA, bouwjaar ca. 1922.
Zwarte gelakte wagen met gecapitonneerde lederen zitting.
Achter op de wagen een rechthoekige houten bak met kolommen,
cartouches en kransen. Tussen de kolommen met gedrapeerde
gordijnen.
4-cilinders benzinemotor. Wielbasis: 318 cm. (geen kenteken
aanwezig)
Ook het type vervoer kan de uitvaart persoonlijk en uniek maken. De traditionele zwarte
of grijze rouwauto is lang niet meer de enige mogelijkheid om de overledene te vervoeren.
Kies het vervoer dat de overledene zou hebben gewenst of wat je zelf aanspreekt.
Cadillac Lijkwagen uit 1979 Opbouw is gedaan door S&S
Lincoln lijkwagen
Cadillac XTS lijkwagen
13