Download hier het workshopverslag (pdf) - Werkpartners.net

Schetsboek
Atelier Walcheren
Dishoek 14/12/2004
Inhoud
1 Aanleiding en
doelstelling
2 Werkwijze
3 Kwaliteitsprofielen
4 Structuurbeelden
5 Terug-/vooruitblik
Bijlagen
1 Deelnemerslijst
2 Matrix Ruimtelijke
Kwaliteit
3 Kwaliteitsprofielen
Provincie Zeeland / Projectbureau Zwakke Schakels / Dauvellier Planadvies - Januari 2004

Schetsboek
Atelier Walcheren
Dishoek 14 december 2004
1 Aanleiding en
doelstelling
Voor het kustgebied Zuidwest Walcheren tussen
Westkapelle en Vlissingen is in september 2004 een
planstudie gestart voor de aanpak van de zwakke schakels
in de kustverdediging, gecombineerd met verbetering
van de ruimtelijke kwaliteit in het gebied.
Voor de eerste stappen willen we in het ruimtelijke kwaliteitsspoor
het volgende realiseren:
• Formuleren en operationaliseren van de voor de streek
relevante criteria betreffende belevingswaarden
(woon- en leefklimaat, toerisme);
• Vanuit deze criteria een aantal gebiedsgerichte
scenario’s ontwikkelen voor de kust-zone als geheel
en voor de (nader te bepalen) deelgebieden;
• Komen tot een afbakening van het plangebied
(en studiegebied);
• De scenario’s presenteren in de vorm van profielen en
schetsen met een korte karakterisering en toelichting.
Het resultaat dient begrijpelijk te zijn voor een breed publiek
en uit te nodigen tot reactie en aanvulling.
Het vormt een belangrijke bouwsteen voor de Nota
detail en reikwijdte van de Strategische
Milieubeoordeling (SMB). Tevens draagt deze activiteit
bij aan het vormgeven aan de betrokkenheid van de
streek bij de planvorming en bij de communicatie daarover.
Het Atelier Walcheren is de eerste stap in dit proces.
Door een groep van ca 30 betrokkenen vanuit diverse
bestuurlijke en maatschappelijke achtergrond (zie bijlage
1 voor deelnemerslijst) wordt in twee atelierdagen de
basis gelegd voor de toekomstscenario’s.
De eerste dag vond plaats op 14 december 2004. Dit
schetsboek geeft een impressie van de werkwijze en
resultaten van deze dag.
1

2 Werkwijze
Het planproces als kader
Het streven naar ruimtelijke kwaliteit loopt als rode
draad door de werkwijze. Uit ervaring blijkt dat het
belangrijk is die draad gedurende het werkproces goed
uit te rollen en vast te houden. We bouwen daarbij voort
op de werkwijze die bij Habiforum in ontwikkeld. (Zie:
www.werkbank.habiforum.nl ). Het schema van het planproces
met vier fasen een daarbij een belangrijk denkkader.
We beginnen ons denkproces in de gebruiksfase met
een (kaart)excursie, waarbij we de huidige kwaliteiten
van het gebied ‘in het veld’ beleven. Daarna doorlopen
we in twee dagen de drie andere fasen en eindigen
opnieuw in de gebruiksfase.
Dag 1
Kaartexcursie
Gezien de beperkte tijd is als alternatief voor een echte
excursie een ‘kaartexcursie’ gepland, waarbij een viertal
deskundigen ons op een grote wandkaart van het
gebied meevoeren langs kwaliteiten en zwakke plekken.
Aan de orde komen : Cultuurhistorie, Economie,
Landschap en Veiligheid
Kwaliteitsprofielen
Wat verstaan wordt onder ruimtelijke kwaliteit moet voor
en door het gebied zelf worden gedefinieerd. Daaraan
zal relatief veel tijd worden besteed. We gebruiken de
Matrix Ruimtelijke Kwaliteit om kwaliteiten te inventariseren
en te clusteren. Het gaat daarbij om de volgende
vraag:
"Welke kwaliteiten zal dit gebied over 30 jaar moeten
behouden of ontwikkelen?"
De begrippen in de matrix (zie bijlage 2) zijn niet beperkend,
maar dienen ter inspiratie. De deelnemers benoemen
kwaliteit met deze of met hun eigen begrippen. Dit
2
Gebruikswaarde
Belevingswaarde
Toekomstwaarde
Economisch
belang
Sociaal
belang
Ecologisch
belang
Cultureel
belang
laatste heeft zelfs de voorkeur. Door clustering van kwaliteiten
ontstaat een beperkt aantal ‘kwaliteitsthema’s’.
Van deze thema’s wordt door de deelnemers aangegeven
hoe belangrijk en/of kwetsbaar ze zijn. Dit levert vier
kwaliteitsprofielen van het gebied op, onderscheiden
naar economische, sociale, ecologische en culturele
belangen.

Structuurbeelden
De vier kwaliteitsprofielen worden in de volgende stap
vertaald in kaartbeelden. Men maakt eerst een kaartbeeld
met bestaande kwaliteiten. Daarna worden potenties
voor behoud en ontwikkeling van kwaliteiten op
kaart gezet, te onderscheiden naar een landwaartse en
een zeewaartse kustversterking. Het streven naar kwaliteit
is hierbij sturend voor het kiezen van opties voor
kustversterking. De vraag is: "Hoe kan men de komende
30 jaar de ruimtelijke kwaliteiten behouden of beteren in
combinatie met een zeewaarts resp. landwaartse kustversterking"?
Het resultaat van deze actie is een achttal
structuurbeelden, ontwikkeld vanuit de vier belangen.
Dag 2 (gepland op 19 jan 2005)
Scenario’s
Combinatie van (onderdelen) van de structuurbeelden
leidt tot het formuleren van een aantal scenario’s. De
projectgroep en het bureau kiezen deze combinaties
tussen de beide workshops en schetsen de ‘outline’ van
de ontwikkelingsrichtingen. Dit levert vier scenario’s op,
twee zeewaarts en twee landwaarts.
Ingrepen/projecten
De deelnemers werken deze scenario’s uit door het
onderscheiden van ontwikkelingsfasen. In iedere fase
wordt op een kaartbeeld en op doorsneden aangegeven
welke (ruimtelijke) veranderingen plaatsvinden.
Er worden ingrepen en projecten benoemd. Belangrijk is
daarbij aan te geven hoe dit inhaakt op reeds geplande
of te verwachten ruimtelijke ontwikkelingen in en rond
het gebied. Informatie daarover zou input voor het atelier
moeten zijn, te leveren door het projectbureau.
Kwaliteitssaldo
De laatste stap van het atelier brengt ons terug in de
gebruiksfase. De ontwerpers van het scenario verplaatsen
zich in gedachten naar 2030. Er wordt opnieuw een
excursie georganiseerd door het gebied. Welke kwaliteiten
zijn in ieder scenario versterkt of nieuw ontwikkeld?
3
Welke kwaliteiten zijn verdwenen? Plussen en minnen
worden gescoord op een lijstje. Men moet daarbij aannemelijk
maken dat het saldo van kwaliteitswinst en verlies
positief is: afrekenen op kwaliteit!
Atelier Walcheren
Programma dag 1
14 december 2004
08.30 Ontvangst met koffie
09.00 Achtergrond en doel van het atelier
(Ad Sannen / projectleider)
09.15 ‘Kaartexcursie’
- Cultuurhistorie (Cees Maas)
- Economie (Cees Caljouw)
- Natuur en landschap (John van Vliet)
- Kustverdediging (Hans van der Sande)
10.15 Kwaliteitsprofielen opstellen
(Peter Dauvellier / dagvoorzitter)
- Begrippen
- Thema’s
- Prioriteiten en kwetsbaarheden
12.30 Lunch
13.30 Structuurbeelden ontwerpen
- Kwaliteiten 2004
- Kwaliteitsontwikkeling 2030 bij
landwaartse kustversterking
- Kwaliteitsontwikkeling 2030 bij
zeewaartse kustversterking
15.45 Bespreken structuurbeelden
16.30 Nabespreking van inhoud en proces
onder genot van een drankje
17.00 Einde programma dag 1

3 Kwaliteitprofielen
De resultaten van het benoemen en clusteren van ruimtelijke
kwaliteiten zijn samengevat weergegeven in
onderstaande profielen. Per profiel zijn de kwaliteiten
geclusterd in vier of vijf thema’s. Een compleet overzicht
van alle genoemde belangen is opgenomen in bijlage 3.
Dit zijn belangrijke bouwstenen van het denken over de
kwaliteit van het kustgebied. Zij kunnen worden geraadpleegd
in het vervolgproces als de vraag naar boven
komt: “Welke kwaliteiten willen we nu eigenlijk bereiken”.
De rode en groene bokjes geven de waardering van de
deelnemers: hoe belangrijk en hoe kwetsbaar vindt men
de betreffende kwaliteitsthema’s?
Duidelijk is het belang van de economische thema’s. Bij
Economisch kwaliteitsprofiel
Afstemming economie op ecologie en sociaal-culturele belangen
Identiteit versterkt uitdragen (kleinschaligheid, cultuurhistorie)
Verbreden/versterken toeristisch aanbod
Innovatief verblijf
Bereikbaarheid voor iedereen
Sociaal kwaliteitsprofiel
Leefbaarheid en veiligheid
Draagvlak en ruimte voor initiatieven
Eigenheid/kleinschaligheid/spec. doelgroepen
Toegankelijkheid
Keuzevrijheid
Ecologisch kwaliteitsprofiel
Beleving, onthaasting, ruimte om te dwalen
Gezond, veilig, schoon
Duurzaam milieu/ecologische schakel
Waterkwaliteiten
Cultureel kwaliteitsprofiel
Behoud cultuurhistorische identiteit
Eilandcultuur van oudsher
Zichtbare geschiedenis
Ruimte voor ontwikkeling/verscheidenheid
4
het meest belangrijke thema: Afstemming van economie
op ecologie en op sociaal-culturele belangen, ziet men
echter ook een hoge kwetsbaarheid. Eigenlijk is in de
naamgeving van dit thema het gehele dilemma van de
toekomstige ontwikkeling van het gebied weergegeven:
alle vier de belangen komen er in terug.
Leefbaarheid en veiligheid zijn de topkwaliteiten in het
sociale profiel. Deze kwaliteiten worden nauwelijk als
kwetsbaar aangemerkt. Draagvlak en eigenheid vindt
men minder belangrijk, maar wel erg kwetsbaar.
In het ecologische profiel scoort de beleving van rust en
ruimte hoog: onthaasting en ruimte om te dwalen. Het
het culturele profiel toont de belangstelling voor over de
cultuurhistorie en de zorg over de eilandcultuur.
Belangrijkheid Kwetsbaarheid
Belangrijkheid Kwetsbaarheid
Belangrijkheid Kwetsbaarheid
Belangrijkheid Kwetsbaarheid

4 Structuurbeelden
De vier kwaliteitsprofielen vormden in de middag de
basis voor het schetsen van structuurbeelden.
Gevraagd werd eerst de huidige kwaliteiten op kaart te
zetten (kaart 2004). De kwaliteitsthema’s leverden daarbij
de hoofdindeling van de legenda.
Daana werd de groepen gevraagd zich een beeld te vormen
van mogelijke versterking van deze kwaliteiten bij
een landswaartse en een zeewaartse ontwikkeling van
de kustverdediging. Het ging hierbij uitdrukkelijk nog niet
om technische alternatieven, maar om kwalitatieve toekomstvisies.
De deelnemers werden uitgenodigd te zoeken
naar ‘extreme’ ontwikkelingen. Haalbaarheid is in
deze fase nog geen criterium.
5

Economisch profiel
2004
1 Versterking
kleinschaligheid
2 Verblijf innovatief
4 Bereikbaarheid
(Bebouwings)concentratie
“Bosgebieden”
Grote campung
Minicamping
Strandtenten
Landfront
Waardering kleinschaligheid (schaal1-10)
Slaaphuisjes
3 Afstemming natuur-recreatie-economie
Fietspad
Zicht op scheepvaart
Waardering afstemming natuur-recreatie (schaal1-10)
(Slechte) bereikbaarheid
6

Economisch profiel
2030 Landwaarts
1 Versterken kleinschaligheid
2 Verblijf innovatief
3 Afstemming natuur-recreatie
4 Bereikbaarheid verbeteren
5 Verbreden/versterken toerisme
• Kleinschaligheid is nu een breed gewaardeerde kwaliteit.
Toevoeging van massale bebouwing moet worden
voorkomen. Nieuwe (recreatie)bebouwing moet passen
in het huidige beeld. Breek Kustlicht maar af! is een motto
dat daarbij past.
• Bij nieuwe vormen van verblijf is het uitgangspunt dat
het iets moet toevoegen aan het huidige aanbod, dat het
in moet spelen op nieuwe wensen en zo mogelijk nieuwe
doelgroepen aan moet trekken. De aanleg van een jachthaven
met verblijfsrecreatie (aanpak Joossesweg) en de
realisatie van landgoedachtige recreatie-objecten achter
het (uit te breiden) waterwingebied Biggekerke past daarin.
• De kuststrook moet vooral een stuk groener worden. In
de toekomst willen toeristen actief zijn en genieten van
rust, ruimte en natuur. Het openbaar toegankelijk maken
van (nieuwe) natuurgebieden is daarom een belangrijk
motto. Met name het natuurontwikkelingsgebied tussen
Westkapelle en Domburg moet voor iedereen beleefbaar
7
zijn. Het gebied Westduin zal altijd een belangrijke functie
blijven vervullen voor de stad Vlissingen. Het accent in
dit gebied ligt op dagrecreatie.
• Het aanpakken van de bereikbaarheid van de kust, zonder
dat dit de leefbaarheid aantast, vereist een nieuwe
recreatieverdeelweg. De huidige kustroute wordt opgebroken.
• Ook in een landwaartse variant zal bij Zoutelande voor
een zeewaartse oplossing gekozen moeten worden. Het
weer "heel" maken van het hart van het dorp zou een
belangrijk doel moeten zijn.
• Ook Westkapelle is nog niet "af". Het dorp heeft wel een
sterke identititeit, maar voegt weinig toe aan het toeristisch
product. Het is de dijk en verder niets.
• Hoe verder met de landbouw is bij dit scenario nauwelijks
uit de verf gekomen. Daartoe zijn ook geen suggesties
naar voren gekomen.

Economisch profiel
2030 Zeewaarts
1 Versterken
kleinschaligheid
3 Afstemming natuur-recreatie
4 Bereikbaarheid verbeteren
5 Verbreden/versterken toerisme
• Nog sterker dan in het vorige scenario is gekozen voor
het inspelen op de wens van de toekomstige recreant.
Het volop inspelen op dagrecreatieve mogelijkheden
(verdwaalnatuur), nieuwe verblijfsvormen (hotel op
palen), nieuwe vormen van vervoer (de pendelboot als
moderne variant op de kusttram) en nieuwe doelgroepen
(een jachthaven in de lagune, een zeer forse uitbreiding
van de golfbaan Domburg) is hiervan het resultaat.
• Op de nieuwe landlobben kan de oernatuur zijn gang
gaan. Verblijfsrecreatie (zeer ruim opgezet; solitaire
huisjes in het groen) krijgt alleen een plek bij de overgang
naar het "oude" land.
• De opmerkingen uit het vorige scenario over het versterken
van de kleinschaligheid en het versterken van
de kustkernen Zoutelande en Westkapelle gelden ook
hier. Hetzelfde geldt voor de infrastructuur.
8

Sociaal profiel
2004
4 leefbaarheid
Huidig voorzieningenniveau handhaven
++ = zeer goed + = goed
+/- = redelijk - = onvoldoende
Sociale ontspanning
Strand / dijk
Bereikbaarheid auto
Bereikbaarheid OV
Bereikbaarheid LV
Vaargeul = kwaliteit
Zwakke schakel kust
• Bij de beoordeling van de huidige situatie zijn de globaal
de sterke en zwakke kanten (sociaal maatschappelijk
bezien) beoordeeld binnen de kustzone.
De verschillende dorpskernen zijn daarbij qua voorzieningenniveau
beoordeeld (+/-)
Tevens is een beoordeling toegekend aan de belevingswaarde
van de stranden en duinen.
• Het directe achterland biedt op dit moment mogelijkheden
voor sociale ontspanning in de vorm van wandelen,
fietsen en recreëren
• De vaargeul met zijn scheepvaart wordt als een positief
element beschouwd.
9

Sociaal profiel
2030 Landwaarts
2 Eigenheid
3 Toegankelijkheid
Afwisseling druk/rustige strand
Duinlandschap
Bos en duin (breed)
Jachthaven bij Westkapelle
Fietsroutes
Auto
Pendelbus
OV-boot met pontons
Bij de landwaartse variant wordt nadrukkelijk nagestreefd
om meer verscheidenheid aan te brengen tussen
de verschillende strandvakken: Drukke stranden met
veel voorzieningen bij de duinovergangen; rustige stranden
met minder voorzieningen.
Alle duinovergangen moeten goed bereikbaar zijn voor
de langzame verkeersdeelnemers en de (parkeer-) voorzieningen
moeten daarop aansluiten.
Vanuit het achterland worden op transferia, pendelbusjes
ingezet naar de verschillende strandovergangen.
De auto is uitsluitend te gast bij de duinovergangen voor
de drukke stranden (met strandtenten); ook hier geldt
dat er voldoende parkeervoorzieningen aanwezig moeten
zijn.
Het station in Vlissingen gaat aansluiten op een pendelbootdienst
langs de kust die afmeert bij pontons in het
10
water. Vanaf de pontons kunnen de toeristen het strand
bereiken.
Bij Westkapelle wordt de mogelijkheid gecreëerd om
een volwaardige jachthaven te maken.
Het bos en duinlandschap ter hoogte van Vlissingen
(Westduin) wordt versterkt en kwalitatief opgewaardeerd
met bescheiden toevoegingen voor recreatief gebruik.
Bij een landinwaartse dijkversterking ter hoogte van
Zoutelande zou een strook van het dorp langs de dijk,
gesaneerd kunnen worden onder gelijktijdige nieuwbouw
aan de oostzijde waardoor de 2 kernen Meliskerke en
Biggekerke opgewaardeerd kunnen worden. Zo ontstaat
er een levensvatbaar voorzieningenniveau in deze
kernen.

Sociaal profiel
2030 Zeewaarts
1 Draagvlak
3 Toegankelijkheid
4 Leefbaarheid + veiligheid
5 Keuzevrijheid
Versterken / handhaven
voorzieningen
Nieuwe pieren
Ontsluiting auto (beperkte parkeerplaatsen)
OV
Geul verleggen
Druk / rustig strand
• De huidige vaargeul wordt zeewaarts verlegd. Dit
opent mogelijkheden om de stranden en duinen te verbreden
met ook in dit model diversiteit in de verschillende
strandvakken (druk/rustig)
• Dit model opent de mogelijkheid om op drie plekken bij
de drukke strandvakken pieren (of toeristische speerpunten
in zee) te bouwen.
• In dit model lijkt er geen directe noodzaak om het achterland
kwalitatief te verbeteren.
11

Ecologisch profiel
2004
1 Onthaasten
2 Ecologische kwaliteit
3 Water
Wandelen op duinen
Horizon (zee en land)
Wandelen op strand
Zicht op binnenduinrand
Bos / bosjes
Geen bos
Vroongronden
Open
Stepping stone duin/kustvogels
Stepping stone vogels bovenprovinciaal
Natte duinvallei
Potentiële vroongronden
Water, vogelgebied
Schone zeelucht
• De mogelijkheden voor onthaasten zijn in de ochtendsessie
als belangrijkste kwaliteitskenmerk gezien.
Daarvoor zijn de volgende zaken in het gebied van
belang: wandelen op de duinen (uniek in Nederland)
met vrij uitzicht op zee en platteland; wandelen op het
strand, het zicht vanuit het platteland op de duinen, de
bosgebieden in binnenduinrand (momenteel niet zo
hoge kwaliteit –te smal-, maar dit wordt door bosaanleg
ikv ruilverkaveling verbeterd); de afwisseling van bos
met open landbouwgebieden; de vroongronden tussen
Westkapelle en Domburg; en het open platte van
Walcheren (uitloopgebied voor wandelen, fietsen, paardrijden,
skeeleren). Mede gelet op het huidige strenge
natuurbeleid worden weinig bedreigingen voor deze
kwaliteit gezien.
• Tweede belangrijke kwaliteitskenmerk is de ecologische
kwaliteit. Daarvoor zijn met name de volgende
zaken van belang: twee "stepping stones" voor duinkustvogels
bij Westkapelse kreek en Nollebos (vragen water
12
en beschutting); het open, platte gebied vormt stepping
stone voor ganzen/zwanen; floristische waarden in het
voormalige drinkwatergebied Biggekerke; en de (ikv ruilverkaveling
nog verder te ontwikkelen) natuurwaarden
van de vroongronden.
• Een discussie is in de groep gevoerd over het belang
van de milieuhygiënische kwaliteit (geluid, lucht, licht) en
dan met name de luchtkwaliteit. Enerzijds wordt de lekkere
zeelucht door bewoners/toeristen een belangijke
kwaliteit gevonden, anderzijds is de luchtkwaliteit feitelijk
niet geweldig (hoge achtergrondconcentraties) en is er
geen/nauwelijks beïnvloeding ervan mogelijk door lokale/regionale
ingrepen en beleid.

Ecologisch profiel
2030 Landwaarts
1 Onthaasten
2 Ecologische kwaliteit
3 Water
Hoge kwaliteit verblijfsrecreatie: luxer
+ minder mensen: rust. (zoekgebied)
Heggestruin dwaallandschap
Openheid versterken
assimilatieverlichting kas verbieden
Nieuw duin: natuurlijk verstuiven
Ecologische verbinding voor fauna:
bosjes, erfbeplanting, laanbeplanting, paddepoelen
Kansen voor kwel
Diffusere overgang van:
- zout naar zoet
- water naar land (flauwer talud)
Meer natuurbeleving voor minder mensen.
• Hoe kunnen de mogelijkheden om een gevoel van onthaasten
te verkrijgen worden versterkt? Belangrijkste
elementen daarin zijn rust en ruige (dwaal)natuur.
Grotere duingebieden, waarin gewandeld/gestruind mag
worden, heggelandschap in middengebied, én vermindering
topdrukte zijn daarbij van belang. Wat betreft het
laatste wordt gedacht aan het versterken van de zonering
(scheiding tussen drukke en rustige gebieden) en
het toewerken naar luxere, hoogwaardiger vormen van
verblijfsrecreatie (gelijke of meer economische opbrengsten
bij minder mensen).
• De ecologische kwaliteit kan worden versterkt door de
aanleg van verbrede duinen (evt. in de vorm van een
gekerfde zeereep) bij Westduin en ten noorden van
Zoutelande. Bij Zoutelande zal dat gepaard moeten
gaan met sanering van bestaande recreatieterreinen
(Joossesweg, Kustlicht). Dit wordt als een pluspunt
gezien.
13
• Verder liggen er kansen voor versterking van ecologische
waarden in de Westkapelse kreek (door aanleg
ondiepe oevers en inbrengen getijbeweging) en door
een ecologische verbinding voor fauna te realiseren tussen
het bosgebied aan de noordzijde van Walcheren en
het bos van de Westkapelse kreek. Langs de binnenduinrand
liggen er (bescheiden) kansen voor het benutten
van zoet kwelwater.
• Een klein detail: de waarde van duisternis kan worden
versterkt door het afschermen van de kassen bij
Aagtekerke, waar assimilatieverlichting wordt toegepast.

Ecologisch profiel
2004 Zeewaarts
2 Ecologische kwaliteit
Breed duin, waardoo mogelijkheden voor
natuur ontstaan, maar:
- suppletie is niet natuurlijk.
- elders ontstaat meer dynamiek
Vraag:
Is zeewaarts niet altijd een aantasting van
het mariene ecosysteem?
Natuurwinst????
• Er zijn grote vraagtekens gezet bij de mogelijkheden
om bij zeewaartse versterking een ecologische meerwaarde
te bereiken. Door extra zandsuppletie zou je wat
meer dynamiek (aangroei duinen) kunnen krijgen, maar
benodigde maatregelen betekenen tevens een aantasting
van bestaande ecologische kwaliteiten.
14

Cultureel profiel
2004
Algemeen
In de kwaliteitscriteria, zoals die zijn aangegeven met de
gekleurde stickers zat veel diversiteit, waarbij de vermelde
items zowel "kwetsbaar" als "belangrijk" werden
gekwalificeerd.
Het kwaliteitsitem dat uit al die verschillende bewoordingen
en aanduidingen kon worden gedestilleerd kan worden
omschreven als de algemeen als uniek en bijzonder
ervaren identiteit van het gebied in al haar facetten.
Onder die identiteitsnoemer vallen bijv. steekwoorden
als "rust", "(ver)dwalen", "landschap", "ontmoeting landwater",
"dorpen", "eigen karakter" .
Mede in relatie hiermee werd voor het uitwerken van de
structuurbeelden een ruime cultuurdefinitie gehanteerd,
n.l. al datgene wat een samenleving haar identiteit verschaft.
15
Inventarisatie kwaliteiten 2004
De bestaande kwaliteiten zijn in de eerste plaats de
stads- en dorpskernen in het gebied met de daar woonachtige
gemeenschappen; beperkt tot het kustgebied
dus Vlissingen, Zoutelande en Westkapelle.
Een belangrijke cultuurwaarde vertegenwoordigt het om
de woonkernen gelegen agrarische cultuurlandschap
met de daarin voorkomende opvallende elementen als
boerderijen en andere karakteristieke gebouwen, vliedbergen,
groene coulissen, boomgroepen, kreken en
watergangen en noordelijk van Vlissingen het Duitse
"landfront" uit de 2e wereldoorlog.

Cultureel profiel
2030 Landwaarts
Structuurbeeld "landwaarts"
Wanneer de zeeweringen aan de landzijde zouden worden
verbreed en verhoogd mag dat, gelet op de geïnventariseerde
huidige culturele waarden, niet tot aantasting,
kwaliteitsvermindering of identiteitsverlies van de
stads- en dorpskernen leiden. In het verleden was dat
vaak wel onvermijdelijk. Nee, de bestaande identiteit
moet zelfs worden versterkt. Waar bebouwd gebied
moet wijken voor een groter dijk- of duinlichaam moet
dat zodanig worden aangepakt dat hier "bewoonbare dijken"
worden aangelegd. Stedelijke, aaneengesloten
bebouwing op en direct tegenaan de zeewering met een
bij de streek passende architectuur en stedebouwkundige
vormgeving, dat moet het beeld bepalen. Dit kan leiden
tot een aanzienlijke uitbreiding van het stedelijke
gebied aan de landzijde. Ook hierbij mag men niet vervallen
in de nieuwbouwstijl die ook overal elders te vinden
is maar moet sprake zijn van een volwaardige stedebouwkundige
vormgeving, waarin de "kerk in het mid-
16
den staat" en de bevolking zich thuis voelt als ware het
altijd zo geweest.
Wat Vlissingen betreft betekent deze gedachte een uitbouw
van de havenwerken, de boulevard en de binnenstadsvoorzieningen
over een grotere lengte dan nu
(vanaf de buitenhaven tot en met de huidige Nolledijk),
eventueel in samenhang met de herstructurering van het
Scheldeterrein. Het na te streven stedebouwkundige
karakter van het Vlissingse kustgebied kan worden
omschreven als "fortificaties".
De verzwaarde kustverdediging tussen de woonkernen
krijgt het karakter van "nieuwe duinen", die naadloos en
natuurlijk aansluiten bij het agrarische landschap. Het
gehele buitengebied krijgt meer allure en belevingswaarde
en wordt met recht een "Walcherse Arcadia".

Cultureel profiel
2030 Zeewaarts
Structuurbeeld "zeewaarts"
Bij een kustversterking aan de zeezijde hanteert de discussiegroep
dezelfde filosofie als in de landwaartse
variant: versterking van de identiteit en de stedebouwkundige
vormgeving van de woonkernen, die omgeven
zijn door een arcadisch landschap.
Voor de dorpen Zoutelande en Westkapelle zou de zeewaartse
dijkversterking zo rigoureus kunnen worden uitgevoerd
dat deze dorpen het gebied dat ze in de loop
van de tijd aan de zee hebben moeten prijsgeven weer
terug krijgen. Concreet werd daarbij voor Westkapelle
gedacht aan het terugbrengen van de (onder water
deels nog aanwezige) zeedijk van voor 1944 en voor
Zoutelande herstel van het in de jaren 1955-1956 aan
de zeewering opgeofferde dorpsgebied. Men krijgt dan
nieuwe, ver in zee uitstekende dijklichamen, ook hier
voorzien van een aaneengesloten stedelijke bebouwing.
Dit heeft waarschijnlijk als consequentie dat het nu recht
voor de dorpen gelegen strand gaat verdwijnen. Een
17
compensatie hiervoor is te vinden in het duingebied tussen
Westkapelle en Zoutelande en voor het noordoostelijke
gedeelte van de Westkapelse zeedijk, waar door
zandsuppleties in plaats van nu aanwezig harde duinvoetversterkingen
meer strand kan worden verkregen.
Het idee van fortificaties in Vlissingen over een grote
lengte kan ook in de zeewaartse variant worden gerealiseerd
zelfs met meer stedebouwkundige mogelijkheden
dan bij een landwaartse kustversterking.
De nieuwe duinen tussen de woonkernen en het aansluitende
buitengebied krijgen hetzelfde karakter als in
de landwaartse variant.

5 Terug-/vooruitblik
Samenvatting evaluatieronde
Algemeen
Deelnemers waren allen zeer positief over het eerste
ontwerpatelier. Het werd boeiend, leerzaam, inspirerend
en goed voor het proces gevonden. Overschrijding tijdsplanning
werd door een enkeling betreurd. Methode
Habiforum werd, hoewel tamelijk abstract, toch bruikbaar
gevonden. Resultaten geven zeker aanknopingspunten
voor vervolg. Proces van divergeren (eerste atelier)
naar convergeren (tweede atelier) wordt ondersteund.
Van verschillende kanten werd een pleidooi voor
ambitieuze scenario’s gehouden.
Methode
De gehanteerde werkwijze werd gewaardeerd. Een
(groot) deel van de deelnemers had van tevoren de
Habiforum-site bezocht en geoefend met de matrix.
Matrix bevat voldoende breedte en diepgang, maar is
wel erg abstract. Het is niet altijd even gemakkelijk de
abstracte begrippen in tastbare zaken (op de kaart) om
te zetten. Gesuggereerd wordt een volgende keer de
begrippen te illustreren met voorbeelden. Door enkelen
werd het onderscheid tussen sociale en culturele kwaliteiten
te weinig onderscheidend gevonden voor ons
plangebied en onze planopdracht. "Voorbewerking" van
de matrix was mogelijk en nuttig geweest.
Samenwerking met andere disciplines/achtergronden
werd inspirerend gevonden. Wellicht door andere
groepsindeling nog meer kruisbestuiving mogelijk tussen
de verschillende partijen.
Resultaten en vervolg
Presentaties aan het eind van de middag gaven onvoldoende
de denklijnen in de groepen weer. Grote lijn
(motto, nieuwe identiteit) blijft zo onduidelijk. Zou een
volgende keer meer aandacht voor moeten zijn. De
groepsresultaten verschillen nogal in ambitieniveau,
integraliteit, creativiteit en uitwerking. Niet iedere groep
is voldoende losgekomen van de huidige beleidskaders
en werkelijkheid.
De gepresenteerde resultaten van de eerste dag zullen
nog fors bewerkt moeten worden, om te kunnen komen
tot ambitieuze, maar realistische scenario’s op basis van
duidelijke denklijnen/motto’s. Voor de
uitvoerbaarheid/effectiviteit, maar wellicht ook voor nieuwe
aanvullende ideeën, is inzet van deskundigen daarbij
noodzakelijk.
Een pleidooi werd gehouden (en breed ondersteund)
voor ambitieuze, prikkelende scenario’s. In de loop van
het proces zal daar toch al voldoende van af worden
geknabbeld, is de verwachting. Dus aan het begin hoog
inzetten.
18

Bijlage 1
Lijst van deelnemers
Provincie Zeeland
• Ad Sannen (projectbureau Zwakke schakels)
• Johan Mathijssen (projectbureau Zwakke schakels)
• Lies Dekker (projectbureau Zwakke schakels)
• Annemarie Vinke-Vermazen
(projectbureau Zwakke schakels)
• Lein Kaland
• Leo Caljouw
Gemeente Veere
• Jan Kaland
• René Dekker
• Chris Maas
• Jan Muizelaar
Gemeente Vlissingen
• Walter Vael
• Guido van Goethem
• Anton Riems
• André Houwing
• Fred Slager
Waterschap Zeeuwse Eilanden
• Wilgerd Heldens
• Hans v.d. Sande
RWS
• Karel Boone
• Piet Roelse
Natuur&Milieu
• John van Vliet, Stichting Duinbehoud
• Geertje v.d. Krogt, ZMF,
• Gert-Jan Buth, Het Zeeuwse Landschap
Recreatie en toerisme
• Monique de Heer (Horeca Walcheren)
• Joke de Witte (Recron Walcheren)
• Carla Schönknegt, VVV-Walcheren,
• Nita Kramer, SSW
Landbouw
• Han Kole (ZLTO)
Bewoners
* A. Hendrikse (dorpsraad Westkapelle)
• Ans Landzaat (dorpsraad Zoutelande)
• Els de Nooijer-de Buck (wijkvereniging Pauwenburg)
Overigen
• Piet Dieleman (beeldend kunstenaar)
• Cees Maas (publicist)
• Desiree Bokma, VROM
• Peter Dauvellier, (Dauvellier Planadvies)
19

Bijlage 2
De matrix
Ruimtelijke Kwaliteit
Gebruiks
waarde
Belevings
waarde
Toekomst
waarde
Economisch
belang
Allocatie efficiëntie
Bereikbaarheid
Stimulerende effecten
Gecombineerd gebruik
Imago/uitstraling
Aantrekkelijkheid
Sociaal
belang
Toegang
Eerlijke verdeling
Inbreng
Keuzemogelijkheden
Gelijkwaardigheid
Verbondenheid
Sociale veiligheid
Stabiliteit en flexibiliteit Iedereen aan boord
Agglomeratie
Gebundelde aantrekke
lijkheid
Sociaal draagvlak
20
Ecologisch
belang
Externe veiligheid
Schoon milieu
Water in balans
Ecologische structuur
Rust en ruimte
Schoonheid der natuur
Gezonde leefomgeving
Ecologische voorraden
Gezonde ecosystemen
Cultureel
belang
Keuzevrijheid
Culturele verscheiden
heid
Eigenheid
Schoonheid der cultuur
Contrastrijke omgeving
Erfgoed
Integratie
Culturele vernieuwing
Vrij naar: Hooimeijer Pieter Henk Kroon en Joke Luttik () Kwaliteit in meervoud; Conceptualisering en operationalisering
van ruimtelijke kwaliteit voor meervoudig ruimtegebruik Habiforum Gouda

Bijlage 3
Kwaliteitsprofielen
21

Scenario’s
ontwikkeling kustgebied
Zuidwest Walcheren
Vier toekomstbeelden voor
veiligheid en ruimtelijke kwaliteit
Resultaten van
twee ontwerpateliers
gehouden op 14 dec
2004 en 19 jan 2005
Provincie Zeeland / Projectbureau Zwakke Schakels / Dauvellier Planadvies - Februari 2005

1
Inhoud
1 Aanleiding en
doelstelling
2 Werkwijze
3 Kwaliteitsprofielen
4 Structuurbeelden
5 Ontwikkelingsrichtingen
6 Vier scenario’s
- toekomstbeelden
- projecten
- kwaliteitssaldo
7 Vooruitblik
Bijlagen
1 Deelnemerslijst
2 De matrix ruimtelijke kwaliteit
3 Structuurbeelden
4 Kustversterkingsopties
5 Urgentie van kustversterking
Provincie Zeeland / Projectbureau Zwakke
Schakels / Dauvellier Planadvies
Februari 2005

1 Aanleiding en
doelstelling
In de Nota Ruimte is het kustgebied van Zuidwest
Walcheren - tussen Westkapelle en Vlissingen - door de
regering aangemerkt als een van de ‘prioritaire zwakke
schakels’ in de kustverdediging. Voor dit gebied wordt
een gecombineerde aanpak van verbetering van veiligheid
en ruimtelijke kwaliteit voorgestaan. Onder regie
van de provincie Zeeland wordt voor het gebied een
integrale planstudie uitgevoerd, die in 2007 moet zijn
afgerond.
De ontwikkeling van scenario’s is de eerste stap in deze
planstudie met de nadruk op ruimtelijke kwaliteit. In deze
stap willen we het volgende realiseren:
• Formuleren en operationaliseren van de voor de streek
relevante ruimtelijke kwaliteitscriteria;
• Vanuit deze criteria een aantal gebiedsgerichte
scenario’s ontwikkelen.
2
Deze scenario’s zijn schetsen van mogelijke toekomstbeelden
die op zodanige manier zijn weergegeven dat
ze aansprekend zijn voor een breed publiek en uitnodigen
tot reactie en aanvulling. De voor- en nadelen van
de scenario’s en de haalbaarheid ervan zullen nader
onderzocht worden.
De scenario’s vormen een belangrijke bouwsteen voor
de Startnotitie Strategische Milieubeoordeling (SMB).
Tevens draagt deze activiteit bij tot het vormgeven aan
de betrokkenheid van de streek bij de planvorming en bij
de communicatie daarover.
Door een groep van ca 30 betrokkenen vanuit diverse
bestuurlijke en maatschappelijke achtergrond werd in
twee ontwerpateliers de basis gelegd voor de toekomstscenario’s.
De eerste dag vond plaats op 14 december
2004 te Dishoek, de tweede op 15 januari 2005 te
Middelburg. Bijlage 1 bevat een lijst van deelnemers van
de ontwerpateliers.

2 Werkwijze
Het planproces als kader
In de ateliers is een werkwijze gevolgd die bij
Habiforum is ontwikkeld (zie: www.werkbank.habiforum.nl
). Het schema van het planproces met vier fasen
vormt het denkkader.
We beginnen in de huidige gebruiksfase. Daar signaleren
we kwaliteiten maar ook gebreken. In de initiatieffase
worden wensen voor de toekomst geformuleerd, die
in de visiefase worden geprojecteerd op het plangebied.
Het levert ideeën en concepten op voor het aanpassen
van de ruimtelijke structuur. In de uitvoeringsfase worden
deze visies vertaald in projecten en maatregelen.
Is dit uitvoeringsprogramma eenmaal gerealiseerd, dan
moet het beheer en gebruik goed worden geregeld.
Voor een groot gebied, zoals de kustzone van
Walcheren kan dit proces vele jaren in beslag nemen.
In die tijd doorlopen we in ons denken en plannen alle
fasen verschillende malen. Steeds proberen we ons een
beeld te vormen van de keuzes die we moeten maken
en van de gevolgen die dit heeft voor het leven in het
gebied. In de ateliers is in zeven stappen de cirkel van
het planproces voor eerste keer helemaal doorlopen.
Kaartexcursie
Gezien de beperkte tijd is als alternatief voor een echte
excursie een ‘kaartexcursie’ gehouden, waarbij een viertal
deskundigen ons op een wandkaart van het gebied
meevoerden langs kwaliteiten en zwakke plekken. Aan
de orde zijn gekomen :
- Cultuurhistorie, door Cees Maas (Gemeente Veere)
- Economie, door Leo Caljouw (Provincie Zeeland)
- Natuur en landschap, door John van Vliet (Stichting
Duinbehoud)
- Kustverdediging door Piet Roelse (RIKZ)
3
Kwaliteitsprofielen
Wat verstaan wordt onder ruimtelijke kwaliteit moet voor
en door het gebied zelf worden gedefinieerd. Daaraan is
relatief veel tijd besteed. We gebruikten de Matrix
Ruimtelijke Kwaliteit om kwaliteiten te inventariseren en
te clusteren. Dit leverde 18 kwaliteitsthema’s op.
Structuurbeelden
De kwaliteitsprofielen werden in de volgende stap vertaald
in kaartbeelden. Men maakte eerst een kaartbeeld
met bestaande kwaliteiten. Daarna werden potenties
voor behoud en ontwikkeling van kwaliteiten op kaart
gezet, te onderscheiden naar een landwaartse en een
zeewaartse kustversterking.
Ontwikkelingsrichtingen
De structuurbeelden vormen de basis voor het formuleren
van verschillende ontwikkelingsrichtingen. Gekozen
is voor ‘Metamorfose’ tegenover ‘Idenditeitsversterking’.
Voor beide wordt een landwaartse en een zeewaarts
alternatief uitgewerkt. Dit levert vier scenariobeelden op.
Scenario’s: toekomstbeelden
Voor alle vier scenario’s wordt een toekomstbeeld 2050
geschetst.
Scenario’s: projecten
Per scenario’ worden projecten en ingrepen benoemd
die nodig zijn om de toekomstbeelden te realiseren. Ze
worden grofweg onderscheiden in drie fasen: tot 2015,
2015-2050 en na 2050.
Scenario’s: Kwaliteitssaldo
Tot slot wordt afgerekend op kwaliteit. In een tabel wordt
aangegeven op welke manier een scenario positief dan
wel negatief scoort ten aanzien van de 18 kwaliteitsthema’s.
In de navolgende hoofdstukken worden de resultaten
van de stappen weergegeven, te beginnen met de kwaliteitsprofielen.

3 Kwaliteitsprofielen
Het gaat om de volgende vraag:
"Welke ruimtelijke kwaliteiten zal dit gebied over 30 jaar
moeten behouden of ontwikkelen?"
De matrix ruimtelijke kwaliteit zoals die door Habiforum
is ontwikkeld vormt het denkraam voor het benoemen
van kwaliteiten. De matrix bevat een aantal meer algemene
kwaliteitskenmerken (zie bijlage 2). Deze zijn niet
beperkend voor de deelnemers, maar dienen ter inspiratie.
De deelnemers benoemden ieder voor zich de
gewenste kwaliteit met behulp van de algemene of met
hun eigen begrippen. Dit laatste heeft zelfs de voorkeur.
Het onderstaande schema geeft aan hoeveel kwaliteitsbegrippen
in de cellen van de matrix werden genoemd.
In onderling overleg werden daarna gelijksoortige kwaliteitsbegrippen
onder één noemer gebracht en ontstaan
‘kwaliteitsthema’s’.
Gebruiks
waarde
Belevings
waarde
Toekomst
waarde
Economisch
belang
Sociaal
belang
Ecologisch
belang
4
Individueel kwaliteiten benoemen met behulp van de matrix
Cultureel
belang
Gezamenlijk gelijksoortige kwaliteiten
clusteren in kwaliteitsthema’s

Achttien kwaliteitsthema’s
Alle door de deelnemers genoemde kwaliteiten zijn hieronder
weergegeven, geclusterd in achttien thema’s.
Economisch profiel
Economisch profiel
gebruikswaarde belevingswaarde toekomstwaarde
Afstemming economie op ecologie en sociaal-culturele belangen
bereikbaarheid natuur-recreatie ruimtereservering waterkering(2x)
drager, sterk door samenhang geen verstening stabiel en flexibel (3 x)
allocatie-efficientie schepen vlak voor de kust gecombineerde ontwikkeling
bereikbaarheid (2 x) je ziet het niet continuïteit en duurzaamheid
behoud strand (2 x) evenwicht tussen rood en groen bundeling van krachten
kleine overstromingskans/schade gezonde ecosystemen differentiatie
samenwerking versterken econ. swing dmv kernkwaliteiten
rustig fietsen niet helemaal volbouwen
recreatie duurzaam bouwen
natuur (2 x) drinkwaterreserve
natuurwaarden beter benutten stabiliteit agglomeratie
historie beter benutten afstemmen identiteit/imago
stabiel en flexibel afwisseling rust/drukte
gecombineerd gebruik (6 x) toegankelijkheid
strandpaviljoens betere planologie
Identiteit (kleinschaligheid, cultuurhistorie) versterkt uitdragen
behouden kleinschalig karakter identiteit recreatieboerderijen
ontwikkelen watertaxi e.a. aantrekkelijkheid (4) gebundelde aantrekkelijkheid (2 x)
imago/uitstraling (7) flexibel
aantrekkelijk landschap
extensief
eigenheid en historische uitstr.
wijds zeegezicht
kleinschaligheid
oorspronkelijkheid
natuurschoon
diversiteit
keuzemogelijkheden
Verbreden/versterken toeristisch aanbod
zomer- en winteruitstraling (2) uitbreiding routes mogelijkheid rendabel bedrijf
flexibiliteit tijd aan jezelf - fietsen investeringen kunnen doen
tramlijn langs kust actieve recreatievormen toename economische bestedinge
nieuwe voorzieningen (jachth.) richten op spec. Doelgroepen ruimte voor vernieuwing
meer kansen voor watersport bijzondere toeristische attr. uitbreiding werkgelegenheid
stimulerend duurzaamheid
actief bezig kunnen zijn innovatief vermogen
uitbreiding elk-weer-voorzieningen
Innovatief verblijf
nieuwe vormen stimuleren uitstraling stimulerende effecten
stimuleren effecten (ruimte voor) blijven innoveren (3x)
slaaphuisjes duurzame bedrijfsvoering
strand belangr. econ. pijler
uitbreiding verblijf aan strand
bereikbaarheid
bundeling intensief gebruik
Bereikbaarheid voor iedereen
bereikbaarheid (4x)
bevorderen alternatieve mobil.
ontsluiting van het strand
bezoekers concentr. op 2/3 plaatsen
OV met aandacht voor veel bagage
Ecologisch profiel
Ecologisch profiel
gebruikswaarde belevingswaarde toekomstwaarde
Beleving, onthaasting, ruimte om te dwalen
van natuur kunnen genieten rust, stilte en ruimte (9) gekerfde zeereep
schoonheid der natuur (3)
struinen en dwalen (2)
contrasten (3)
ongestoorde horizon
inpasbaar recreatief medegebruik
scheiding rust en drukte/vertier
Gezond, veilig, schoon
veiligheid (3) gezonde leefomgeving (4) gezonde ecosystemen (2)
externe veiligheid (4) veiligheid kust afstemmen op water en bodem
schoon milieu (3) robuuste kustverdediging
gezonde ecosystemen no-regret maatregelen aan kust
ontmoetingsplaatsen
Duurzaam milieu/ecologische schakel
ecol. structuur/samenhang (4) versterken landschap gezonde, dyn. ecosystemen (4)
extra natuur raakvlak rust/dynamiek ecol. voorraden/diversiteit (3)
bijdragen aan HR/VR-doelen schoonheid der natuur dynamische ecosystemen
vluchtplaats bij hoogwater ecol. struct. en verbindingen
gebruiksnatuur versterking duinlandschap/vege
geen aantasting ecol. waarden
natuurontwikkeling waar mogelijk
landschappelijk netwerk
Waterkwaliteiten
water in balans (2) zoetwaterbel
op natuur gericht waterbeheer brak water natuur
ruimtelijke besch. Bufferzones
zoet-zout
duinrellen (schoon water)
watersysteem zvm ongestoord
goede zwemwaterkwaliteit
5
Sociaal profiel profiel
gebruikswaarde belevingswaarde toekomstwaarde
Leefbaarheid en veiligheid
veiligheid tegen overstroming (2) leefbare kernen (2) duurz. besch. tegen overstroming
behoud voorzieningenniveau (2) rust aan de kust (2)
strandwandeling onveilig door scheepvaart
schoon milieu en waterbalans veilig recreëren uitdragen
gezonde ecosystemen kernen met perm. Bewoning
kwaliteitsverhoging recr.voorz. massieve robuuste waterkering
Draagvlak en ruimte voor initiatieven
lokale initiatieven gelijkwaardigheid (3) sociaal draagvlak (6)
kennis vs draagvlak integratie bewoners/recreanten (3) iedereen aan boord
stimuleren doelgroepen cultuur vs natuur alliantie recreatie-natuur-landb.
sociaal draagvlak betrokkenheid eerlijke verdeling
eerlijke verdeling
Eigenheid/kleinschaligheid/spec. doelgroepen
ruimte voor bewoners (+ recr) verbondenheid (2) betere architectuur
herkenning eigen roots bescherming erfgoed
identiteit, thuis voelen menselijke maat behouden
imago: meer kwaliteit en kleinsch.
activiteiten voor vaste bewoners
Toegankelijkheid
toegang (2) verschillende recreatievormen
toegankelijkheid voorzieningen voorzien. voor 65+ en kinderen
langzaam verkeer (voet/fiets) zoeken naar nwe combinaties:
activiteiten voor diverse groepen educatie en toerisme
zorg en landbouw
Keuzevrijheid
keuzemog.h./toegang (4) vrijheidsgevoel (3)
ook rect. mog. voor kleine beurs gelijkwaardig
eerlijke verdeling geen blik op de weg
multifunctioneel keuze in beleving sportief/rust
openbare toegank. strand/natuur
Cultureel profiel
Cultureel profiel
gebruikswaarde belevingswaarde toekomstwaarde
Behoud cultuurhistorische identiteit
erfgoed eigenheid (5) erfgoed (4)
contrastrijke omgeving het droge, hooggelegen land
geen standaardmodel invoeren
Eilandcultuur van oudsher
mensen voelen zich thuis eigenheid (4) erfgoed (2)
inpasbaar in landschapsbeleving contrastrijk (3) erfgoed met vernieuwingsmogel.
schoonheid anders dan elders
trost-gevoel stimuleren kleinschalig landschap
dorpssilhouetten worsteling met water gaat door
Zichtbare geschiedenis
cultuurhistorie gebruiken zichtbare geschiedenis historie in landschap leesbaar
zichtb. maken in kinder-doe-tent.
fietsroutes langs CH-punten
zicht op natuurlijke processen
hoog duin: uitzichtpunt
Ruimte voor ontwikkeling/verscheidenheid
keuzevrijheid (7) contrasten (3) integratie (2)
culturele verscheidenheid (3) nieuwe architectuur ruimte voor culturele vernieuwing
cultuur leidend voor inrichting kennis uitdragen behoud erfgoed door ontw. (2)
behoud en oppoetsen erfgoed inspirerende culturele omgeving
cult.elementen benadrukken
Met de achttien thema’s wordt verder gewerkt, maar de
afzonderlijke kwaliteiten blijven belangrijk. Zij zijn het
fundament van denken en praten over kwaliteit. Het is
de ‘woordenschat van onze kwaliteitstaal’. Daar kan je
later in het planproces op terugvallen als bijvoorbeeld de
vraag opkomt: “Wat bedoelden we ook alweer met ‘identiteit’?

Belangrijke en kwetsbare
kwaliteiten
‘Hoe belangrijk en hoe kwetsbaar vindt men de
betreffende kwaliteitsthema’s?’
De rode en groene blokjes geven de waardering van de
deelnemers aan. Duidelijk is het grote belang van de
economische thema’s. Bij het meest belangrijke thema,
afstemming van economie op ecologie en op sociaalculturele
belangen, ziet men echter ook een hoge kwetsbaarheid.
Eigenlijk is in de naamgeving van dit thema
het gehele dilemma van de toekomstige ontwikkeling
van het gebied weergegeven: alle vier de belangen
Economisch kwaliteitsprofiel
Afstemming economie op ecologie en sociaal-culturele belangen
Identiteit versterkt uitdragen (kleinschaligheid, cultuurhistorie)
Verbreden/versterken toeristisch aanbod
Innovatief verblijf
Bereikbaarheid voor iedereen
Sociaal kwaliteitsprofiel
Leefbaarheid en veiligheid
Draagvlak en ruimte voor initiatieven
Eigenheid/kleinschaligheid/spec. doelgroepen
Toegankelijkheid
Keuzevrijheid
Ecologisch kwaliteitsprofiel
Beleving, onthaasting, ruimte om te dwalen
Gezond, veilig, schoon
Duurzaam milieu/ecologische schakel
Waterkwaliteiten
Cultureel kwaliteitsprofiel
Behoud cultuurhistorische identiteit
Eilandcultuur van oudsher
Zichtbare geschiedenis
Ruimte voor ontwikkeling/verscheidenheid
6
komen er in terug.
Leefbaarheid en veiligheid zijn de topkwaliteiten in het
sociale profiel. Deze kwaliteiten worden nauwelijks als
kwetsbaar aangemerkt. Draagvlak en eigenheid vindt
men minder belangrijk, maar wel erg kwetsbaar.
In het ecologische profiel scoort de beleving, onthaasting
en ruimte om te dwalen hoog bij de deelnemers.
Het is zowel een belangrijke als een kwetsbare kwaliteit.
Hetzelfde geldt voor de duurzaamheid en de betekenis
van het gebied als ecologische schakel.
Het culturele profiel toont veel belangstelling voor de
cultuurhistorie en grote zorg over de toekomst van de
eilandcultuur.
Belangrijkheid Kwetsbaarheid
Belangrijkheid Kwetsbaarheid
Belangrijkheid Kwetsbaarheid
Belangrijkheid Kwetsbaarheid

4 Structuurbeelden
In het eerste atelier brachten we ruimtelijke kwaliteiten
letterlijk in kaart door structuurbeelden te schetsen. Het
streven naar ruimtelijke kwaliteit was daarbij sturend
voor het kiezen van opties voor kustversterking. De
vraag is:
"Hoe kan men de komende 30 jaar de ruimtelijke kwaliteiten
behouden of versterken in combinatie met een
zeewaartse respectievelijk een landwaartse kustversterking"?
De vier kwaliteitsprofielen vormen het startpunt. Vanuit
het specifieke economische, sociale, ecologische en het
culturele belang vormen we ons een beeld van de huidige
situatie van het gebied (2004) en van de ontwikkelingsperspectieven
2030. Zo veel mogelijk worden de
achttien kwaliteitsthema’s gebruikt als legenda-eenheden.
Daardoor blijft de relatie tussen kaartbeeld en kwaliteitsprofiel
goed zichtbaar en dus goed bespreekbaar.
Hieronder een voorbeeld van een structuurbeeld.
In bijlage 2 zijn alle geschetste structuurbeelden opgenomen.
Economisch profiel
2004
1 Versterking
kleinschaligheid
(Bebouwings)concentratie
“Bosgebieden”
Grote campung
Minicamping
Strandtenten
Landfront
Waardering kleinschaligheid (schaal1-10)
2 Verblijf innovatief
Slaaphuisjes
3 Afstemming natuur-recreatie-economie
Fietspad
Zicht op scheepvaart
Waardering afstemming natuur-recreatie (schaal1-10)
4 Bereikbaarheid
(Slechte) bereikbaarheid
7

5 Ontwikkelingsrichtingen
Proceskenmerken
Uit de eerste atelierdag kwam naar voren dat de toekomstige
identiteit van het kustgebied de centrale vraag
vormt. Op welke manier gaan gebruik en vormgeving
van het gebied op lange termijn veranderen? Er zijn
twee mogelijke richtingen.
• Metamorfose: waarbij een transformatie van identiteit,
functionaliteit en gedaante van de kustzone
plaatsvindt.
• Identiteitsversterking: waarbij bestaande en in het
verleden opgebouwde kwaliteitskenmerken een nieuwe
vorm, betekenis en werking krijgen.
Beide ontwikkelingsrichtingen vragen om visie, beeldvorming,
planning, actie en sturing. Identiteitsversterking is
mogelijk nog complexer dan metamorfose. Maar die processen
zullen in beide richtingen zeer verschillend verlopen.
Hieronder is in een aantal steekwoorden dit onderscheid
aangegeven.
Proceskenmerken
Basiskwaliteiten voor alle scenario’s
In het eerste atelier zijn in totaal 18 kwaliteitsthema’s
benoemd. Hieruit zijn 2 basiskwaliteiten afgeleid die alle
scenario’s zouden moeten versterken. Het zijn randvoorwaarden
voor ontwikkeling van andere kwaliteiten, maar
wel randvoorwaarden die expliciet aandacht nodig hebben.
Basiskwaliteiten
Metamorfose Identiteitsversterking
• Transformeren
• Dynamisch / grote
sprongen
• Grootschalig
• Robuust
• Nieuwe kansen
scheppen
• Nieuwe uitdagingen
• Consolideren en
uitbouwen
• Rustig / kleine
stappen
• Kleinschalig
• Flexibel
• Bestaande kansen
benutten
• Behoud door
ontwikkeling
Metamorfose Identiteitsversterking
• Een goede afstemming van economie
op ecologie en op sociaal-culturele
belangen;
• Een gezond, veilig en schoon milieu;
(onder veiligheid wordt hier in eerste
instantie de veiligheid tegen overstroming
verstaan)
8
Kernkwaliteiten
De twee ontwikkelingsrichtingen onderscheiden zich
door het accent dat gelegd wordt op specifieke kwaliteiten:
kernkwaliteiten.
Economisch • Verbreden en
versterken van het
toeristisch aanbod
• Bereikbaarheid voor
iedereen
Sociaal • Draagvlak en ruimte
voor initiatieven
Ecologisch • Duurzaam milieu /
ecologische schakel
Metamorfose Identiteitsversterking
Cultureel • Ruimte voor ontwikkeling
/ verscheidenheid
• Identiteit versterkt
uitdragen
(kleinschaligheid,
cultuurhistorie)
• Eigenheid, kleinschaligheid;specifieke
doelgroepen
• Leefbaarheid en
veiligheid
• Beleving, onthaasting,
ruimte om te dwalen
• Behoud cultuurhistorische
identiteit /
eilandcultuur
Kwaliteiten genoemd op dag 1, die niet als kernkwaliteit
van een scenario zijn aangemerkt kunnen bij de uitwerking
van toekomstbeelden zeker aan de orde komen:
zelfstandig, of gekoppeld aan de kernkwaliteiten. Maar
de eerste prioriteit ligt bij de kernkwaliteiten.
Vier scenario’s
De tweede invalshoek voor de scenario’s is de richting
van de kustverdediging. Op deze wijze ontstaan vier
scenario’s.
Metamorfose Identiteitsversterking
Landwaarts scenario 1 scenario 2
Zeewaarts scenario 3 scenario 4

Inspiratie voor de scenario’s
Projectideeën
Tijdens de eerste dag van het atelier zijn ideeën voor
projecten naar voren gekomen. Hieronder wordt aangegeven
hoe deze ideeën passen binnen de twee ontwikkelingsrichtingen
Metamorfose Identiteitsversterking
Economisch • Jachthaven
• Fietsmogelijkheden
• Watersportmogelijkheden • Drinkwaterreserve
• Actieve recreatievormen • Recreatieboerderijen
• Tramlijn langs de kust
• Watertaxi
• Openbaar vervoer
verbeteren
• Uitbreiden routes
• Recreatieverdeelweg
met transferia
• Attracties (18 holes
golfbaan)
• Elk weer voorzieningen
• Innovatief verbijf (hotel
op palen)
• Nieuwe pieren
• Alternatieve mobiliteit
• Bezoekers concentreren
Sociaal • Alliantie: recreatienatuur-landbouw;
• Bewoners-recreanten
• Vluchtplaatsen bij
hoogwater
Ecologisch • Extra natuur +
recreatie
• Versterken duinland-
schap
• Ecologische
verbindingen
• Meer dynamiek
• Lagunes vormen
Cultureel • Nieuwe architectuur
• Oppoetsen erfgoed
• Cultuur is leidend
• Bewoonbare dijken
• Betere architectuur
• Voorzieningenniveau
• Robuuste waterkering
• Herkennen eigen roots
• Fietsen, wandelen
• Aandacht voor 65+ en
kinderen
• Relatie educatietoerisme
• Relatie zorglandbouw
• Struinen en dwalen
• Gekerfde zeereep
• Ontmoetingsplaatsen
• Diffuse zoet-zout
overgangen en
water-land overgangen
• Duinrellen
• Brakwater natuur
• Kinder-doe-tent
• Fietsroutes
• Uitzichtspunt (hoog duin)
• Historie leesbaar maken
• Fortificatie bij Vlissingen
9
Beleidsprocessen
Bepaalde plannen, voorstellen en ideeën die circuleren
in de lopende discussie over het ruimtelijk beleid van
Walcheren kunnen aansluiten bij een van beide ontwikkelingsrichtingen.
Hieronder wordt daarvan een overzicht
gegeven.
Economisch Landbouw
• Verschuiving naar
andere teelten, rol bij
landschapsbeheer,
groene diensten
Metamorfose Identiteitsversterking
Recreatie
• Beachvakanties
• Kustrecreatie
(binnenduinrand)
• Resort vakanties
• Boulevard langs de kust
• Rood voor groen aanpak
Landbouw
• Streekeigen producten,
mariene gewassen,
agrarisch recreëren;
• Op verschillende landbouwvormen
toegespitst
waterbeheer
Recreatie
• Inzetten op kwaliteitsverbetering
(geen volumevergroting);
• Recreatieconcentraties;
• Extensieve ontwikkeling:
ontsluiting landelijk
gebied voor fiets, kano,
wandelen, sportvisserij;
• Herinrichting Nollehoofd
en verplaatsing van het
strandpaviljoen
Sociaal • Medegebruik van de • Maatwerk bij woning-
waterkering;
• Mogelijkheden gebruiken
van de wet stedelijke
vernieuwing (Vlissingen)
bouwontwikkeling
Ecologisch Natuur
• Ontwikkeling karakteristieke
natte natuur in
diverse Zeeuwse landschapstypen;
• Grotere aaneengesloten
natuurgebieden (geen
versnippering);
• Nieuwe kerngebieden
vormen;
• Nieuwe ecolologische
verbindingen
Milieu
• Duurzaam ondernemen;
• Stimuleren alternatieve
energie en
energiebesparing;
• Milieuvriendelijk
transport (duurzame
mobiliteit)
Cultureel Vlissingen
• Land-art achtige
markering van de
verdedigingslinie;
• Kunst in zee
• Popconcerten vanuit zee
• Hangende terrassen
• Balkon van Vlissingen
Natuur
• Binnendijkse zoute kwel
stimuleren, waardoor
mogelijkheden voor
brakke binnendijkse
natuur;
• Ruimte voor waterberging
en retentie;
• Ontwikkelen van de grote
zoetwatersystemen;
• Ontwikkeling van
nationaal landschap met
de kernkwaliteiten:
polderpatroon met
geulensysteem,
overgangen,
verdedigingswerken;
• Open gebieden
behouden met de
kwaliteiten rust, ruimte en
duisternis
Milieu
• Duurzaam bouwen
• Bescherming van de
karakteristieke delen van
het Landfront Vlissingen:
• Höckerhindernisse bij
Valkenisse en tankgracht
met vliedbergbunkers;
• Versterken van het
maritieme karakter van
Vlissingen: het waterfront

6 Vier scenario’s
Op basis van de voorgaande ontwikkelingsrichtingen en
de randvoorwaarden van de kustverdediging worden
vier scenario’s ontworpen. De opdracht is drieledig:
• Schets een toekomstbeeld voor ontwikkeling van het
gehele gebied op langere termijn (2050)
• Geef aan welke ingrepen en projecten nodig zijn bij
de realisering van dit toekomstbeeld. Onderscheid
daarbij de fase tot 2015, van 2015-2050 en na 2050.
• Bepaal het kwaliteitssaldo waarin winst en
verlies van ruimtelijke kwaliteit zichtbaar worden.
Landwaarts
Zeewaarts
Metamorfose Identiteitsversterking
Kleurrijk land Veilig & Vrij
Balkon van
Walcheren
10
De vier scenariobeelden
Walcheren
‘Off the road’

Toekomstbeeld scenario : landwaarts / metamorfose
Kleurrijk land
‘Het Bolwerk
Walcheren’
Dijkwoningen op
‘doorlatende’ dijk
Duinverbreding landwaarts
en saneringverblijfsrecreatie
Dijkversterking landwaarts /
Dijk met paviljoens
Duinverbreding
Dijkversterking (duin over dijk) / versterken
relatie Nollengebied-duin/strand
Multicircuit: kano, fiets, wandelen, paardrijden,
skeeleren, struinen, eco-verbinding
Nieuwe Vliedberg, met horeca,
dagrecreatie en verblijfsaccomodatie
Innovatieve, hoogwaardige vormen
van verblijf
Landfront
Ecologisch consolideren
binnenduinranden
Nieuw centrum
Ontsluitingsroute
Watertaxi
Toekomstbeeld ‘Kleurrijk land’
Diversiteit landbouw: bloementeelt,
zaadhandel, verfstoffen, etc
Centrale doelstelling bij de opstellers van dit scenario was
de versterking van het toeristisch-recreatief product (de
belangrijkste economische sector in het kustgebied van
Walcheren). Hiervoor is nodig:
1 Ruimte voor nieuwe en zittende (recreatie- of agrarische)
ondernemers om een breed scala aan initiatieven te
ontplooien, en:
2 Versterking van natuur en landschap en de belevingsmogelijkheden
daarvan.
Uitgangspunt daarbij was uiteraard een robuuste en veilige
waterkering, in dit scenario te realiseren door een landwaartse
versterking. Een dilemma voor de groep vormde de
in het eerste ontwerpatelier reeds genoemde zeejachthaven
11
bij Westkapelle. Hoewel een zeejachthaven gezien
wordt als een goede mogelijkheid voor versterking en
verbreding van het toeristisch-recreatief product en
passend in de metamorfose-filosofie, is deze toch niet
opgenomen. Een dergelijke jachthaven laat zich beter
combineren met een zeewaartse versterking (d.m.v.
strekdammen). Realisering van een jachthaven in de
Westkapelse kreek wijst de groep af in verband met de
consequenties voor de waterkering (een dure/ongewenste
zeesluis of een enorme dijk rond de kreek) en
voor de natuurwaarden in de kreek.
In het scenario is ervan uitgegaan dat een robuuste
kering goede mogelijkheden geeft voor medegebruik.
Daarbij hebben we tevens gepoogd de relatie tussen
kustverdediging en achtergelegen gebied te versterken.
Bij het Nollebos wordt de kering aan de landzijde

De Westkapelse kreek
versterkt met zand (duin over dijk), dat als het ware
overloopt in het Nollepark. Bij Westduin wordt de duinverbreding
gecombineerd met woningen in het duin. In
Zoutelande komen paviljoens aan de zeezijde van de
dijk. Bij de Westkapelse kreek wordt een doorlaat
gecreërd (zodat kreek onder invloed van het getij komt,
wat de natuurwaarden vergroot) en kunnen (luxe) huizen/appartementen
op de dijk worden gebouwd met uitzicht
op zowel de zee als de kreek. De Westkapelse
zeedijk behoudt zijn ‘stoere’ karakter, inclusief de mogelijkheden
om erover heen te rijden.
Het gebied tussen Westkapelle en Middelburg verandert
aanzienlijk. Een samenhangende ontwikkeling wordt
daar voorzien met uitbreiding van de kreek, aansluitende
routestructuren, horeca in nieuwe vliedbergen, innovatieve
verblijfsrecreatie, groene verbindingszones met de
Manteling en meer kleur in het landbouwgebied door
bloementeelt. Zoutelande, dat een deel van de (centrum)bebouwing
kwijt raakt als gevolg van de landwaartse
dijkverzwaringen, krijgt een nieuw centrum, dat
Kustlicht II meer met het dorp verbindt. Tussen
Koudekerke en Dishoek zien we mogelijkheden voor
een rood-groene ontwikkeling, waarin ook plaats kan
worden geboden aan recreatiebedrijven, die onder ’t
zand verdwijnen (zoals aan Joossesweg).
12
Projecten
Tot 2020
• versterking Nolledijk (waterkering met overslag
toelaten, incl binnendijk) en inrichting tussengebied;
of duin over dijk en relatie verbeteren tussen groene
Nollepark en strand/duin
• duinverbreding bij Westduin en aanleg duinwoningen,
nieuw fiets- en wandelpad
• compensatielocatie (in veel groen) tussen Dishoek en
Koudekerke
• rondweg Zoutelande
• nieuw centrum voor Zoutelande creëren tussen kern
en Kustlicht
• uitgeven dijkpaviljoens aan zeezijde Zoutelande
• watertaxi
• sanering recreatiebedrijven Joossesweg (met oog op
kwaliteitsverbetering en toekomstige landwaartse
duinverbreding)
• hoogwaardige, innovatieve verblijfsrecreatie rond
Westkapelse kreek
• openluchttheater in Westkapelse kreek;
• verbetering waterkwaliteit/natuur Westkapelse kreek
door doorlaatmiddel en ondiepe oevers
• uitbreiding kreek naar zuid-oosten t.b.v. natuur en
recreatie
• nieuwe vliedbergen met horeca/dagrecreatie langs
multi-route (kano, paard, fiets, wandel, skeeler) in
gebied ten zuid-oosten van Westkapelle, richting
Middelburg, incl. aansluiting op routes Landfront (linies)
• dijkversterking bij Westkapelle met behoud bestaande
karakter.
Afbreukrisico
Er zijn enkele afbreukrisico’s onderkend. Bureaucratie,
rechtsbescherming en gebrek aan lef (zowel bij ondernemers
als bij overheden) kunnen een belemmering vormen
voor een voorspoedige realisering van initiatieven.
Essentieel is het verkrijgen van draagvlak in de streek.
Daarnaast hangt het succes van het scenario af van de
totstandkoming van pragmatische vereveningsconstructies,
uitgaande van het principe, dat degene die baat
heeft bij versterking van natuur en landschap (zoals
recreatiesector) daaraan ook meebetaalt.
Nieuwe, recreatief/toeristische vliedberg

KWALITEITSALDO
Kleurrijk Land +
Economisch
Afstemming economie op
ecologie en sociaal-culturele
belangen
Identiteit versterkt uitdragen (kleinschaligheid,
cultuurhist.)
-
+ sanering Joossesweg en in richten
compensatielocatie;
+ realisering multi (water) circuit;
+ samenhangende ontwikkeling (rood en groen)
rond Westkapelse kreek
+ creëren nieuwe identiteit voor Zoutelande
Verbreden/versterken toeristisch aanbod + dijkpaviljoens Zoutelande;
+ dagrecreatieve mogelijkheden via
multi-circuit;
+ evenementen (openluchttheater Westkapelse
kreek) als promotiemiddel;
+ watertaxi;
+ kwaliteitsversterking verblijfsrecreatie ;
Innovatief verblijf + duinwoningen Vebenabos;
+ dijkwoningen Westkapelle
+ kansen voor vernieuwing op compensatie-
locatie en rond Westkapelse kreek
Bereikbaarheid voor iedereen + nieuwe rondweg Zoutelande - hier en daar zou auto-infrastructuur onder
langs duin kunnen verdwijnen;
Sociaal
Leefbaarheid en veiligheid + nieuw centrum Zoutelande;
+ nieuwe rondweg;
+ passende dynamiek (vitaal platteland, meer
recreatieve mogelijkheden voor bewoners)
Draagvlak en ruimte voor initiatieven + kansen voor kleinere en grotere initiatieven;
Eigenheid/kleinschaligheid/spec. doelgroepen
+ middengebied wordt versterkt;
+ uitbreidingen/vernieuwing doen geen afbreuk
aan kleinschaligheid
Toegankelijkheid + R&T-mogelijkheden breed toegankelijk voor
iedereen
Keuzevrijheid + meer te doen, meer te kiezen
Ecologisch
Beleving, onthaasting, ruimte om te dwalen + multi (water) circuit;
+ herinrichting kreek;
+ duinverbreding geeft meer mogelijkheden
voor struinduin;
Gezond, veilig, schoon + bewegingsstimulansen;
+ verbeterde ontsluiting;
Duurzaam milieu/ecologische schakel + watercircuit en kreek;
+ verbreding duinen
Waterkwaliteiten + verbetering uitwisseling met kreek;
+ vergroten wateroppervlakte/berging
Cultureel
Behoud cultuurhistorische identiteit + versterking bolwerk, herstel oorspronkelijk
landschap
13
- grotere recreatiedruk bij Westkapelle,
Zoutelande, Dishoek;
- verlaten eigen grond/afbraak huizen bij
landwaartse dijkverbreding Zoutelande
- wonen in de duinen
- rondweg is extra barriere
Eilandcultuur van oudsher - toename toerisme;
Zichtbare geschiedenis + versterking landfront;
+ aansluiten bij oorspronkelijke structuren
Ruimte voor ontwikkeling/verscheidenheid + ruimte voor nieuwe cultuur en natuur;

Toekomstbeeld scenario : landwaarts / identiteitsversterking
Veilig en Vrij
Bewoonbare dijk
+ waterfront
(cultureel profiel)
Machtige dijk
Duinverbreding
landwaarts
Stuifduinen
Bos met
verblijfsrecreatie
Natuur / ecologische
verbindingszone
Stedebouwkundige opgave
Markant
uitzichtpunt
Landfront
Kerkepaden in open,
kleinschalig landschap
Kanoroute (potentie)
met beplanting
Autoroute
Fietsen
Wandelen
Route over
water
Transferium
Parkeren
Toekomstbeeld ‘Veilig & vrij’
De centrale doelstelling voor deze groep was om via
een geleidelijke transformatie van het gebied te komen
tot een vesterking van de huidige identiteit, en meer
ruimte te creëren voor het beleven van de hiermee
gepaard gaande kwaliteiten. Dilemma was dat dit
gecombineerd moest worden met een landwaartse kustversterking.
Dit houdt dus in dat er meerdere functies
gecombineerd moeten worden, maar ook dat bepaalde
functies zullen verdwijnen. Afbreukrisico voor dit scenario
is onvoldoende draagvlak hiervoor.
In dit scenario wordt de kustlijn gekarakteriseerd door 3
fortificaties (de waterfronten Vlissingen, Zoutelande en
14
Nieuwe
buitens
Westkapelle), met daartussen twee robuuste duingebieden
die aan de landzijde overgaan in een brede zone
van recreatienatuur. Drukte door toeristisch autoverkeer
wordt uit de kustzone geweerd door aanpassing van de
wegenstructuur, de aanvoerroutes en het parkeren. De
verblijfsrecreatie tussen Zoutelande en Westkapelle
krijgt een hoogwaardig karakter. Hier verwijnen campings
en stacaravans geleidelijk. Het kamperen zal
geconcentreerd worden in de recreatienatuur tussen tussen
Zoutelande en Dishoek.
Van de Westkappelse zeedijk is het westelijke hoofd tot
2050 veilig. Het noordwestelijk deel dient na 2006 aangepakt
te worden. Dit deel van de dijk behoudt het solitaire
karakter waar het veilige gevoel van de machtige
dijk optimaal beleefd kan worden via een onbelemmerd

uitzicht over de zee en het achterland. Voor het westelijk
deel aansluitend op het dorp wordt een stedenbouwkundige
visie ontwikkeld waarbij een bebouwde dijk tot de
mogelijkheden behoort.
Belangrijke kansen voor de versterking van de ruimtelijke
kwaliteit liggen in het gebied rondom Westkapelle en
aan de Westkapelse kreek. Op dit moment wordt
Westkapelle als tamelijk oninteressant ervaren terwijl er
volop kansen zijn. Een samenhangende ontwikkeling is
noodzakelijk.
De dijkversterking zal aansluiten op de herinrichting van
het gebied rondom de westkapelse kreek via de ontwikkeling
van een boulevard. De twee vuurtorens zullen
benadrukt worden als landmark en kunnen bezocht worden
door toeristen.
Zowel de westkapelse kreek zelf als het gehele gebied
er rondom heen wordt opnieuw ingericht. Als eerste
dient de waterkwaliteit verbetert te worden. Hierbij wordt
gekozen voor een zoetwater milieu wat bereikt wordt
door verondieping en het bevorderen van de doorstroming.
De oevers worden verflauwd en nieuw aangeplant.
Er wordt meer bos aangelegd en er komen fietsen
wandelpaden. In het ontstane groene gebied komt
ruimte voor hoogwaardige vormen van verblijfsrecreatie.
Gedacht wordt aan resorts, een kasteel en/of een landgoed.
De bestaande weg wordt verlegd. Vanuit de kreek
ontstaat een kanoroute richting Middelburg via de westkapelse
watergang. Deze watergang wordt interessanter
gemaakt voor natuurontwikkeling en beleving via flauwe
oevers, en boombeplanting. Ook komt er een fiets- en
wandelpad langs te liggen. Tussen Westkapelle en
Domburg wordt een ecologische verbindingszone aangelegd,
met een nieuwe fietroute erlangs.
Het recreatiepark "Kustlicht" wordt landschappelijk ingepast
in een "duinmilieu" aansluitend aan de brede duinen.
De duinen tussen Westkapelle en Zoutelande voldoen
tot 2050. Er zal een proces gestart worden van
duinverzwaring aan de landzijde om ze na 2050 op
sterkte te hebben.
De dijk bij Zoutelande dient in 2050 versterkt te zijn. Ook
hier is de stedenbouwkundige opgave een bebouwde
dijk (fortificatie) in samenhang met de ontwikkeling van
het stadje.
De duinen bij Valkenisse zijn tot 2200 veilig. Hier zal
alleen geïnvesteerd worden in recreatienatuur achter de
duinen. Het landfront Vlissingen wordt beleefbaar
gemaakt door een landschappelijk ontwerp en een route
over water. De duinen bij Dishoek zijn in 2050 versterkt
door deze aan de landzijde te verbreden en over te
laten lopen in nieuwe recreatienatuur.
De smalle duinen bij de Vijgeter en het Nollestrand worden
versterkt met een dijk die eventueel overstoven kan
worden met zand. Omdat hier landinwaarts meer ruimte
is voor de waterkering dan bij Zoutelande en
Westkapelle is hier gekozen voor een brede waterkering
met een binnendijk. Incidenteel kan golfoverslag plaatsvinden
over de buitendijk en wordt het water er achter
opgevangen. In het tussengebied kan een brak milieu
heersen, waarbinnen mogelijkheden zijn voor extensief
gebruik.
15
De Vlissingse boulevard dient in 2050 op sterkte te zijn
gebracht. Hierbij zal aansluiting gezocht worden bij het
beschikbare beeldkwaliteitsplan.
Het toeristisch verkeer wordt verdeeld vanuit Vlissingen
via een Transferium. Niet alleen stapt men hier op de
boot naar Breskens, maar ook op een watertaxi die badgasten
afzet op diverse plaatsen tot aan Oostkapelle.
Een frequente OV verbinding brengt de bezoekers naar
de tranferpunten langs de kust vanwaar zij de stranden
te voet kunnen bereiken. Ook het toeristisch autoverkeer
wordt afgewikkeld en opgevangen achter de recreatiezone.
Er komt een recreatieverdeelweg met afslagen naar
de kustplaatsen en de recreatieconcentraties.
In noord-zuid richting loopt één doorgaande wandelroute
over de duinen met uitzicht op zee én uitzicht op het
achterland. Door de recreatienatuur lopen twee fietsroutes.
Het achterland wordt voor de wandelaar verder
opengelegd via het herstel van de voormalige kerkepaden
in het open kleinschalige landschap.
Projecten
Tot 2020:
• versterking Nolledijk (waterkering in de breedte met
binnendijk en herinrichting tussengebied)
• versterking Westkapelse Zeedijk met uitzichtpunt;
• stedenbouwkundige visies fortificaties Vlissingen,
Zoutelande, Westkapelle;
• beleefbaar maken Landfront
• aanpassen hoofdwegenstructuur en transferium
• visie op padennetwerk in open landschap, plus
uitvoeren
• samenhangende ontwikkeling rond Westkapelse kreek:
• landschappelijke herinrichting rond Westkapelle (rond
kreek)
• verbeteren waterkwaliteit kreek, verondieping en meer
doorstroming of doorlaatmiddel naar zee
• herinrichting Westkapelse watergang (flauwe oevers,
beplanting, fiets- en wandelpad;
• hoogwaardige verblijfsrecreatie rond Westkapelse
kreek
• kustversterking Westkapelle-Zoutelande
• landschappelijke inpassing recreatiepark Kustlicht
• Walcheren-hopper
Projecten 2020-2050:
• uitvoering stedenbouwkundige visie op fortificaties
• versterking dijk Zoutelande
• duinversterking Dishoek
• versterking boulevard Vlissingen
• aanleg recreatienatuur Dishoek-Zoutelande, incl.
routes (paden)
• ecologische verbinding Westkapelle-Domburg
• voltooiing padennetwerk
• doorontwikkeling recreatiebedrijven (incl. rood voor
groen)

KWALITEITSALDO
Veilig & Vrij +
Economisch
Afstemming economie op
ecologie en sociaal-culturele
belangen
Identiteit versterkt uitdragen (kleinschaligheid,
cultuurhist.)
-
+ nieuwe economische functies, ingepast in
recreatienatuur en cultuur;
+ diversiteit en kwaliteit zijn versterkt en
benadrukt;
Verbreden/versterken toeristisch aanbod + Westkapelle en omgeving, plus Meliskerke en
Biggekerke;
+ verbrede kuststrook;
Innovatief verblijf
Bereikbaarheid voor iedereen + toegankelijkheid via de weg, water, OV, fiets
en kano
Sociaal
Leefbaarheid en veiligheid + veiligheid gegarandeerd;
+ voorzieningen blijven overeind;
Draagvlak en ruimte voor initiatieven + landbouw krijgt kansen als recreatieondernemer
Eigenheid/kleinschaligheid/spec. doelgroepen
Toegankelijkheid + onrust door verkeersoverlast in de kernen
neemt af
16
- landbouwproductie;
- minder rust in kuststrook (?)
- er verandert veel;
- toeristische druk neemt toe;
- druk op leefbaarheid in orthodoxe dorpen
neemt toe (onrust)
+ waardering door de "buitenwereld" - middengebied (greep op ontwikkeling)
Keuzevrijheid + in klein gebied liggen zeer veel mogelijkheden
voor recreanten en bewoners;
- grotere afstanden voor autoverkeer;
- hinder bij aanleg;
Ecologisch
Beleving, onthaasting, ruimte om te dwalen + diversiteit neemt toe en is geborgt - isico is verstedelijking middengebied
Gezond, veilig, schoon + waterkwaliteit neemt toe - meer drukte
Duurzaam milieu/ecologische schakel + ecologische verbinding; areaalvergroting
natuur;
+ transferium;
Waterkwaliteiten + kreek en doorstroming;
+ meer zoetwater door duinverbreding;
Cultureel
Behoud cultuurhistorische identiteit + fortificaties; landfront;
+ watergangen
Eilandcultuur van oudsher + zichtpunten machtige dijk
- weinig ruimte voor waterberging
- "oppompen" Westkapelle
Zichtbare geschiedenis + routes landfront, etc. - "vliedbergen"?
Ruimte voor ontwikkeling/verscheidenheid + toename diversiteit

scenario : zeewaarts / metamorfose
Balkon
van
Walcheren
Nieuw landgoed
Dubbele dijk
Westkapelle
Ecologische zone
Jachthaven
Natuur
Kerf /Gekerfde
zeereep (optie)
Uitkijkpunt
Saneren verblijfsrecreatie
Verzwaarde /
bebouwde dijk
Jachthaven
Kabelbaan
Kleinschalige
recreatie
Nieuwe intensieve
verblijfsrecreatie
Stadsboulevard/
fortificatie
Nieuwe
ontsluitingsweg
Toekomstbeeld
‘Balkon van Walcheren’
Centrale doelstelling bij dit scenario is om het toeristisch
aanbod (de belangrijkste economische sector in
het kustgebied van Walcheren) te verbreden en te versterken
op een wijze waarbij het aanzicht van de
Walcherse kust stevig zal veranderen. Door het Oostgat
fors westwaarts te verleggen komt aan de kust veel
ruimte beschikbaar om nieuwe activiteiten een plaats te
geven.
Vaste stedelijke punten in dit scenario zijn Vlissingen,
Westkapelle en Zoutelande. In deze plaatsen worden
stadsboulevards en fortificaties gedacht waarbij innova-
17
tieve vormen van wonen en recreëeren ontwikkeld worden.
Deze boulevards moeten trekpleisters (casino,
hotels, appartementen, zeejachthaven) worden voor
zowel dagrecreatie als ook meerdaagse recreatie.
Deze plaatsen worden onderling verbonden door een
kabelbaan zodat de recreant op een panorameske
wijze zich langs de kust kan bewegen.
De zandsuppleties voor de kust bieden veel ruimte voor
allerlei vormen van strand- en waterrecreatie. Hierbij
wordt een onderscheid gemaakt tussen de intensieve
vormen van intensieve en extensieve recreatie. De
meer intensieve vormen zijn gedacht in het zuidelijk
deel van de kustzone (Vlissingen – Zoutelande) terwijl
de meer extensieve vormen in het noordelijk deel

(Zoutelande – Westkapelle) zijn gedacht. De intensieve
zone sluit dan beter aan op het stedelijk gebied van
Vlissingen; de extensieve zone bij het meer rustige
gebied rond Westkapelle. Het gebied tussen Domburg
en Zoutelande zal worden ingericht als natuurgebied dat
deel uitmaakt van de EHS.
De hoge duinen bij Valkenisse geven de mogelijkheid tot
een ver uitzicht zowel naar het achterland ("Tuin van
Walcheren") als naar de zee. Om deze aantrekkelijke
situatie te behouden wordt hier zeewaarts geen grote
strandverbreding voorzien en blijft de waterlijn dichtbij de
huidige duinen. Meer naar het zuiden wordt het strand
en de duinen aanzienlijk verbreed met in de duinen
nieuwe intensieve verblijfsrecreatie. In de lagune voor
Zoutelande wordt een jachthaven voorzien en zeewaarts
voor Dishoek een kunstmatig eiland met zeehonden.
In het meer rustige gebied ten noorden van Zoutelande
is er ruimte voor wandelen, duinontwikkeling met zandverstuiving,
een gekerfde zeereep en nieuwe natuur. De
zuidrand van dit nieuwe land kent wel een strand voor
dagrecreatie. De huidige verblijfsrecreatie achter de duinen
(Kustlicht, etc.) zal gesaneerd worden. In het gebied
ten noorden van Westkapelle zullen nieuwe landgoederen
worden ontwikkeld in samenhang met de golfbaan.
Het verbreede strand geeft ruimte voor windsurfen, kitesurfen
en strandzeilen.
Om het gehele gebied toegankelijk te maken zal een
ringweg via Domburg, Zoutelande en Koudekerke aansluiten
op de A58. Voor het intensieve recreatie gebied
worden parkeeronthaalplaatsen voorzien. Voor de
onderlinge verbinding tussen de badplaatsen is een
ferry service aanvullend op de kabelbaan mogelijk.
Doordat het ruimtebeslag van deze nieuwe ontwikkelingen
vooral zeewaarts plaatsvindt kan het huidige achterland
zich blijven profileren als Tuin van Walcheren.
Projecten
Projecten in eerste fase (tot 2015):
• omleggen vaargeul (2008-2015)
• basis van strandlobben opspuiten voor Westkapelle.
Zoutelande en Dishoek
• aanleggen dijk bij Westkapelle
• boulevard versterken
Projecten in tweede fase (2015-2050)
• bovenbouw op lobben realiseren (2015-2050)
• ontwikkeling bij nieuwe dijk Westkapelle
• start natuurontwikkeling op noordzijde lob Zoutelande
• ontwikkeling op boulevard Vlissingen
Projecten in derde fase (na 2050)
• recreatieve ontwikkeling op lobben
• haven Zoutelande
• rondweg Zoutelande
• voortgaande natuurontwikkeling op noordzijde lob
Zoutelande
• aanleg kabelbaan over lobben
18

KWALITEITSALDO
Balkon van Walcheren +
Economisch
Afstemming economie op
ecologie en sociaal-culturele
belangen
Identiteit versterkt uitdragen (kleinschaligheid,
cultuurhist.)
-
+ versterking stedelijk karakter van Vlissingen,
+ keuze voor ontwikkeling van natuur voor
extensief recreatief mede gebruik en intensief
mede gebruik
+ behoud bestaand landschap en uitzicht hoge
duinen bij Valkenisse
+ landwaarts blijft identiteit redelijk overeind
19
- Kleinschaligheid gaat verloren, identiteit gaat
deels ook verloren.
- Metamorfose brengt "grote stappen" met zich
mee
Verbreden/versterken toeristisch aanbod + intensieve recreatie bij Vlissingen,
+ watersport, casino
+ jachthaven bij Zoutelande
+ publiekstrekkende Westkapelse dijk
+ kitesurfing, windsurfing tnv Westkapelle
Innovatief verblijf + veel mogelijkheden en kansen
+ huizen op palen
+ woningen in dijk
+ hotel op strand
Bereikbaarheid voor iedereen
Sociaal
+ via OV
+ via weg, onthaalparkings
+ via kabelbaan
+ via strandferry
Leefbaarheid en veiligheid + Contour Externe Veiligheid verschuift
zeewaarts
+ Veiligheid achterland 1:4000
+ Nieuwe land mogelijk < 1:4000
Draagvlak en ruimte voor initiatieven + Erg veel ruimte voor initiatief +/- draagvlak ??
- metamorfose misschien een brug te ver
Eigenheid/kleinschaligheid/spec. doelgroepen
Toegankelijkheid + goed, geen hekken, mogelijkheid om te lopen
van Vlissingen tot Westkapelle
+ geen speciale voorzieningen voor specifieke
doelgroepen
Keuzevrijheid + volop aanwezig
Ecologisch
Beleving, onthaasting, ruimte om te dwalen + Dwaalruimte bij Westkapelle - identiteit verdwijnt
- kleinschaligheid verdwijnt voor een groot deel
in kustzone
Gezond, veilig, schoon - groei aantal bezoekers, meer verkeer
- risico van "ongewenste" ontwikkelingen
Duurzaam milieu/ecologische schakel + tussen Zoutelande en Domburg ecologische
zone
+/- in overig gebied geen uitbreiding EHS
+/- nieuw gebied duinuitbreiding +/-??
- Aanleg weg creert nieuwe barriere tussen
kustgebied en binnenland
Waterkwaliteiten - Risico verslechtering in lagunes
Cultureel
Behoud cultuurhistorische identiteit - geen uitgangspunt van scenario 3 maar
weinig aantasting in het binnenland
Eilandcultuur van oudsher +/- niet versterkt/niet verzwakt
Zichtbare geschiedenis - niet versterkt
Ruimte voor ontwikkeling/verscheidenheid + ruim aanwezig

Toekomstbeeld scenario : zeewaarts/ identiteitsversterking
Walcheren
‘Off the road’
Transferium
“Off road”
Off road routes
Transferium
“Off shore”
Off shore
routes
Zeewaarts verleggen
van de dijk: uitgroei van dorp
Drempel voor de kust : zeewaarts
verleggen duin en (hangend) strand
‘Nollenveste’ Vlissingen
Nieuw strand
Nieuwe haven met sluizen
Nieuwe buitens:
recreatie, wonen, werken, boeren
Concentratie toeristische
accomodatie in het groen
Natte landbouw
Toekomstbeeld
Walcheren ‘Off the road’
Uitgangspunt van dit scenario is dat Walcheren zijn rust,
kleinschaligheid en ruimtelijke diversiteit hervindt.
Walcheren wordt weer een eiland. De bezoeker stapt bij
Middelburg en bij Vlissingen via twee transferia over op
een aan geheel ander vervoerssysteem.
Het ‘Off-road’-systeem van trage (50km/u) electrische
wagentjes brengt je op een comfortabele manier naar je
bestemming. De geleide besturing wordt geprogrammeerd
op je reisdoel en zoekt zelf via een in de weg
verzonken magneetspoor zijn weg op het traject. Het
geeft je meteen vrije tijd waarin je van de omgeving kan
genieten of via een via een computerscherm kan com-
20
municeren. Reistijd verdwijnt en wordt recreatie- en
werktijd. Dit is de ideale combinatie van auto die individueel
is en je van deur tot deur brengt en railsysteem
dat veilig is en je handen vrij maakt. Ook goederentransport
kan via dit systeem worden geregeld. Een kratje pils
zoekt bij wijze van spreken zelf zijn weg naar van producent
naar consument in kleine onbemande containers.
Een zelfde ontspannen eilandgevoel ontstaat door het
‘Off-sfore’-syteem van watertaxi’s dat van het transferium
bij Vlissingen vertrekt naar diverse kustplaatsen.
Het ‘Off-road’-vervoersysteem volgt de bestaande routes
die over de kreekruggen lopen. Langs deze routes kunnen
‘nieuwe buitens’ ontstaan met een multifunctioneel
karakter. Landbouw, recreatie/toerisme, wonen en werken
ontmoeten hier elkaar. De nieuwe bebouwing voegt

Uitgangspunt: de huidige karakteristiek van Walcheren
Identiteit kustzone
• strandhuisjes, leven op het strand
• rustig strand
• maagdelijk strand
• openbaarheid strand
• wandelen op duin/uitzicht
• hoge, steile duinen (tot 1:1)
• paalhoofden
• scheepvaart: attractie, golven en
dynamiek
• strand als uitloopruimte voor lokale
bewoners
• beleven van het dorpse
• diversiteit dorpen en steden,
vervlakking
Westkapelle
• lelijke dijk (in onze groep, groep 1,
wordt overigens het huidige karakter
enorm gewaardeerd!)
• het polderhuis
• "werk aan de dijk"
• rooie dakpannen
Kustlicht
• oud: groen park
• duinpark: niet mooi
Zoutelande
• kerkringdorp
• van landbouw naar R&T
• huizen in het duin
• bunkermuseum
Valkenisse
• deltavliegen
• keienweg?
• hoog duin
Dishoek
• hoog duin
• strandhuisjes
• R&T (oud)
Vlissingen
• bunkers/haven
• duinenrij
• boulevard
• Nollebos als gevolg van doorbraak
• maritiem karakter, scheepvaart
• lelijke glooiing oud Vlissingen
Motto’s voor het scenario
• versterken kleinschalig en
diversiteit kust
• levendig en vertraging
• beleven van strand en water
21
met een vernieuwende, maar streekgebonden architectuur
culturele meerwaarde toe aan het landschap. In de
lagere tussengebieden ontwikkelt zich een nieuwe vorm
van ‘natte landbouw’. De beperkingen van bodem en
water zijn maatgevend en dagen uit tot nieuwe productiewijzen.
Natuurbeheer (vogels) is daarin ingepast.
De diversiteit van de kustplaatsen wordt versterkt.
Grootschalige verblijfsvoorzieningen worden gesaneerd,
en vervangen door kwalitatief hoogwaardige accomodaties.
Dat kan meer geconcentreerd zijn, bijvoorbeeld in
de vorm van ‘uitgeholde’ vliedbergen, maar ook meer
verspreid in de ‘nieuwe buitens’.
De kustverdediging wordt zeewaarts versterkt op een
manier die past bij de karakteristiek van dit kustgebied:
door paalhoofden en nollen. Bij Westkapelle wordt zeewaarts
een nieuwe zeedijk aangelegd met daarop promenade,
afgedekt door een karakteristiek pannendak.
Achter deze ‘pannendijk’ ontstaat ruimte voor kleinschalige
uitbreiding van het dorp. Door de aanleg van nollen
op de kop van deze dijken vindt aangroei van strandvlaktes
plaats, zowel aan de noordzijde als aan de oostzijde.
Aan de oostzijde vormen de nollen tevens de hoofden
van een nieuwe, kleinschalige zeehaven.
Bij Zoutelande ontstaat nieuwe dorpsruimte door zeewaartse
aanleg van een hogere dijk. Ook hier zorgen
nollen voor nieuwe strandontwikkeling aan de oostzijde.
Bij Vlissingen worden verschillende begaanbare nollen
aangebracht om de stroming en afslag tegen te gaan.
De ‘Nollenveste" is niet alleen een sterk bolwerk in de
kustverdediging, maar wordt ook een toeristisch attractiepunt
van (inter-)nationaal niveau. Hier kan je de nabijheid
van zee en scheepvaart intens ervaren. De boulevard
en de achterliggende binnenstad en haven vormen
een culturele trekpleister.
In de kuststrook ten westen van Vlissingen vindt zeewaartse
kustversterking plaats door de aanleg van een
’hangend strand’, gecombineerd met een zeewaartse
verbreding van de duinen. Daarmee ontstaan nieuwe
mogelijkheden voor strandrecreatie.
Projecten
Projecten tot 2015:
• Vijgheter/Zwanenburg
• nieuwe buitens, 1e fase
• proef, experiment met nieuw individueel
vervoerssysteem vanaf transferium Vlissingen
• Bellamypark/haven
• keuze strategie verblijfsrecreatie: concentratie of
spreiding?
• nieuw strand bij Westkapelle
Projecten tot 2050:
• realisering nieuw individueel vervoerssysteem vanaf
transferia Vlissingen en Middelburg
• nieuwe buitens, 2e fase
• Nollenveste Vlissingen
• pannendijk Westkapelle
• haven Westkapelle
• Zoutelande in zee
Projecten na 2050:
• suppletie Zoutelande-Westkapelle

KWALITEITSALDO
Walcheren ‘Off the road’ +
Economisch
Afstemming economie op
ecologie en sociaal-culturele
belangen
Identiteit versterkt uitdragen (kleinschaligheid,
cultuurhist.)
+ natte landbouw (vogels);
+ nieuwe buitens
Verbreden/versterken toeristisch aanbod + kwaliteit beter:
+ nieuwe buitens;
+ watertaxi;
+ grotere stranden
Innovatief verblijf + wonen in vliedberg;
+ jachthaven
-
+ identiteit kustplaatsen benadrukken;
+ cultuurhistorische elementen vernieuwen:
+ pannendijk;
Bereikbaarheid voor iedereen + nieuwe vervoerssysteem in combinatie met
transferium
Sociaal
Leefbaarheid en veiligheid + uitbreiding Zoutelande en Westkapelle houdt
voorzieningen op peil;
+ individueel vervoerssysteem
Draagvlak en ruimte voor initiatieven + nieuwe buitens;
+ dijken/stranden
Eigenheid/kleinschaligheid/spec. doelgroepen
Toegankelijkheid + transferium;
+ watertaxi;
+ identiteit kustplaatsen benadrukken;
+ cultuurhistorische elementen vernieuwen:
pannendijk;
Keuzevrijheid + buitens (voor wonen, recreatie, bedrijven,
landbouw);
+ diversiteit in aanbod en plekken;
Ecologisch
Beleving, onthaasting, ruimte om te dwalen + traag vervoerssysteem
+ binnenduinrandzone;
22
- ontwikkeling is beperkt tot strand; geen
aandacht voor musea etc.
- voorzieningen in andere kernen staan onder
druk;
- veel overheidssturing nodig/kaders
- toegang mindervaliden
- meer ‘kustmatige’ kust;
Gezond, veilig, schoon + verdwijnen van de auto - onveiligheid scheepvaart neemt toe;
Duurzaam milieu/ecologische schakel + autoverkeer teruggedrongen;
+ meer natuurlijk recreatief landschap;
+ natte landbouw;
Waterkwaliteiten - Westkapelse kreek
Cultureel
Behoud cultuurhistorische identiteit + landbouw blijft;
+ structuur eiland niet aangetast;
+ kleinschaligheid;
+ diversiteit;
Eilandcultuur van oudsher + overstap naar andere wereld;
Zichtbare geschiedenis + vestingstad Vlissingen;
+ dijkverhaal Westkapelle;
+ ringdorp Zoutelande;
+ vliedbergen;
Ruimte voor ontwikkeling/verscheidenheid + nieuwe buitens;
+ verblijfsaccomodatie;
+ ontwikkeling nollen;
+ nieuw/breder strand;
- ingreep in kustverdediging (door beperking
vaargeul);

7 Vooruitblik
Hoe verder?
Met de ontwikkeling van de vier scenario’s is een
belangrijke stap gezet in het proces van de visievorming
op de kustzone. Eind 2005 zal dit proces uitmonden in
een keuze voor een voorkeursalternatief. Er is dus nog
het een en ander te doen.
Als eerstvolgende stap willen we de vier toekomstbeelden
voorleggen aan diverse experts, bestuurders,
gemeenteraden en marktpartijen. Wat vinden zij van
deze toekomstbeelden? Wat missen ze er nog aan? Wat
is haalbaar en wat is onhaalbaar of onrealistisch? In
deze stap willen we de scenario’s dus nog wat verder
uitdiepen, en de keuze tussen het een of het ander aanscherpen.
Ook bekijken we of de visievorming aansluit
op het provinciale Integraal Omgevingsplan dat momenteel
opgesteld wordt.
Deels parallel aan deze stap wordt ook verkennend
onderzoek uitgevoerd, naar de (on)mogelijkheden voor
de verlegging van het Oostgat, naar de beschikbaar van
gegevens over natuurwaarden en naar financieringsmogelijkheden.
Vervolgens worden enkele veelbelovende ideeën een
stap verder uitgewerkt zodat ze beter getoetst kunnen
worden. Deze fase wordt in juni 2005 afgesloten met het
kiezen van de alternatieven en varianten die in een uitgebreider
onderzoek met elkaar vergeleken gaan worden.
Dit onderzoek betreft een zogenaamde strategische
milieubeoordeling en een maatschappelijke kostenbaten
analyse. Ook een veiligheidstoetsing zal hiervan
deel uitmaken.
Uiteindelijk moet dit leiden tot een keuze van het voorkeursalternatief,
die in een streekplanuitwerkingsprocedure
zijn beslag zal krijgen.
23

Bijlage 1
Lijst van deelnemers
Provincie Zeeland, Postbus 165, 4330 AD Middelburg
• Ad Sannen (projectbureau Zwakke schakels)
• Johan Mathijssen (projectbureau Zwakke schakels)
• Lies Dekker (projectbureau Zwakke schakels)
• Annemarie Vinke-Vermazen (projectbureau Zwakke
schakels)
• Lein Kaland
• Leo Caljouw
• Marcel van Wezel
Gemeente Veere, Postbus 1000, 4357 ZV Veere
• Jan Kaland
• René Dekker
• Chris Maas
• Jan Muizelaar
Gemeente Vlissingen, Postbus 3000, 4380 GV
Vlissingen
• Walter Vael
• André Houwing
• Fred Slager
Waterschap Zeeuwse Eilanden, Postbus 1000, 4330
ZW Middelburg
• Wilgerd Heldens
• Hans v.d. Sande
RWS
• Karel Boone, RWS-Directie Zeeland, Postbus 5014,
4330 KA Middelburg
• Piet Roelse, RIKZ, Postbus 8039, 4330 EA Middelburg
Natuur&Milieu
• John van Vliet. Stichting Duinbehoud,
• Roosmarijn Haring, Stichting Duinbehoud, Postbus
664, 2300 AR Leiden
Recreatie en toerisme
• Joke de Witte (Recron Walcheren), Bizetlaan 1,
4384 KP Vlissingen
• Carla Schönknegt, VVV-Walcheren,
Schuitvlotstraat 32, 4357 EB Domburg
• Nita Kramer en Gerard Bal, SSW, Postbus 19,
4347 ZG Domburg
Landbouw
• Han Kole (ZLTO) Bergweg 1, 4373 RH Biggekerke
Bewoners
• A. Hendrikse (dorpsraad Westkapelle), Rookstraat 10,
4361 BB Westkapelle
• Engel v.d. Weyden, Molenweg 21, 4361 BV
Westkapelle
• Ans Landzaat (dorpsraad Zoutelande), Zwinstraat 39,
4374 BS Zoutelande
• Emmy de Nooijer-de Buck (wijkvereniging
Pauwenburg), Dreesstraat 57, 4384 DB Vlissingen
24
Overigen
• Piet Dieleman (beeldend kunstenaar), Molenwater 125,
4331 SG Middelburg
• Peter de Kam (Innovatiecoöperatie), Prinseweg 3A,
4357 RB Domburg
• Desiree Bokma, VROM, IPC 350, Postbus 30940,
2500 GX Den Haag,
• Peter Dauvellier, Dauvellier Planadvies,
Antwerpsestraat 16, 2587 AG Den Haag

Bijlage 2
De matrix ruimtelijke
kwaliteit
Gebruiks
waarde
Belevings
waarde
Toekomst
waarde
Economisch
belang
Allocatie efficiëntie
Bereikbaarheid
Stimulerende effecten
Gecombineerd gebruik
Imago/uitstraling
Aantrekkelijkheid
Stabiliteit en flexibiliteit
Agglomeratie
Gebundelde aantrekkelijkheid
Sociaal
belang
Toegang
Eerlijke verdeling
Inbreng
Keuzemogelijkheden
Gelijkwaardigheid
Verbondenheid
Sociale veiligheid
Iedereen aan boord
Sociaal draagvlak
Vrij naar: Hooimeijer, Pieter, Henk Kroon en Joke Luttik
(2001) Kwaliteit in meervoud; Conceptualisering en
operationalisering van ruimtelijke kwaliteit voor meervoudig
ruimtegebruik. Habiforum, Gouda, 2001.
25
Ecologisch
belang
Externe veiligheid
Schoon milieu
Water in balans
Ecologische structuur
Rust en ruimte
Schoonheid der natuur
Gezonde leefomgeving
Ecologische voorraden
Gezonde ecosystemen
Cultureel
belang
Keuzevrijheid
Culturele verscheidenheid
Eigenheid
Schoonheid der cultuur
Contrastrijke omgeving
Erfgoed
Integratie
Culturele vernieuwing

Bijlage 2
Structuurbeelden
In het eerste atelier brachten we ruimtelijke kwaliteiten
letterlijk in kaart door structuurbeelden te schetsen. Het
streven naar ruimtelijke kwaliteit was daarbij sturend
voor het kiezen van opties voor kustversterking. De
vraag is:
"Hoe kan men de komende 30 jaar de ruimtelijke kwaliteiten
behouden of versterken in combinatie met een
zeewaartse respectievelijk een landwaartse kustversterking"?
De vier kwaliteitsprofielen vormen het startpunt. Vanuit
het specifieke economische, sociale, ecologische en het
culturele belang vormen we ons een beeld van de huidige
situatie van het gebied (2004) en van de ontwikkelingsperspectieven
2030. Zo veel mogelijk worden de
achttien kwaliteitsthema’s gebruikt als legenda-eenheden.
Daardoor blijft de relatie tussen kaartbeeld en kwaliteitsprofiel
goed zichtbaar en dus goed bespreekbaar.
26

Structuurbeelden
Economisch profiel
2030 Landwaarts
• Kleinschaligheid is nu een breed gewaardeerde kwaliteit.
Toevoeging van massale bebouwing moet worden voorkomen.
Nieuwe (recreatie)bebouwing moet passen in het huidige beeld.
• Bij nieuwe vormen van verblijf is het uitgangspunt dat het iets
moet toevoegen aan het huidige aanbod, dat het in moet spelen
op nieuwe wensen en zo mogelijk nieuwe doelgroepen aan
moet trekken. De aanleg van een jachthaven met verblijfsrecreatie
(aanpak Joossesweg) en de realisatie van landgoedachtige
recreatie-objecten achter het (uit te breiden) waterwingebied
Biggekerke past daarin.
• De kuststrook moet vooral een stuk groener worden. In de toekomst
willen toeristen actief zijn en genieten van rust, ruimte en
natuur. Het openbaar toegankelijk maken van (nieuwe) natuurgebieden
is daarom een belangrijk motto. Met name het natuurontwikkelingsgebied
tussen Westkapelle en Domburg moet
voor iedereen beleefbaar zijn. Het gebied Westduin zal altijd
een belangrijke functie blijven vervullen voor de stad Vlissingen.
Het accent in dit gebied ligt op dagrecreatie.
• Het aanpakken van de bereikbaarheid van de kust, zonder dat
dit de leefbaarheid aantast, vereist een nieuwe recreatieverdeelweg.
De huidige kustroute wordt opgebroken.
• Ook in een landwaartse variant zal bij Zoutelande voor een
zeewaartse oplossing gekozen moeten worden. Het weer "heel"
maken van het hart van het dorp zou een belangrijk doel moeten
zijn.
• Ook Westkapelle is nog niet "af". Het dorp heeft wel een sterke
identititeit, maar voegt weinig toe aan het toeristisch product.
Het is de dijk en verder niets.
• Hoe verder met de landbouw is bij dit structuurbeeld nauwelijks
uit de verf gekomen. Daartoe zijn ook geen suggesties naar
voren gekomen.
2030 Zeewaarts
• Nog sterker dan in het vorige structuurbeeld is gekozen voor
het inspelen op de wens van de toekomstige recreant. Het
volop inspelen op dagrecreatieve mogelijkheden (verdwaalnatuur),
nieuwe verblijfsvormen (hotel op palen), nieuwe vormen
van vervoer (de pendelboot als moderne variant op de kusttram)
en nieuwe doelgroepen (een jachthaven in de lagune,
een zeer forse uitbreiding van de golfbaan Domburg) is hiervan
het resultaat.
• Op de nieuwe landlobben kan de oernatuur zijn gang gaan.
Verblijfsrecreatie (zeer ruim opgezet; solitaire huisjes in het
groen) krijgt alleen een plek bij de overgang naar het "oude"
land.
• De opmerkingen uit het vorige scenario over het versterken
van de kleinschaligheid en het versterken van de kustkernen
Zoutelande en Westkapelle gelden ook hier. Hetzelfde geldt
voor de infrastructuur.
27
Economisch profiel
2004
1 Versterking
kleinschaligheid
(Bebouwings)concentratie
“Bosgebieden”
Grote campung
Minicamping
Strandtenten
Landfront
Waardering kleinschaligheid (schaal1-10)
2 Verblijf innovatief
Slaaphuisjes
3 Afstemming natuur-recreatie-economie
Fietspad
Zicht op scheepvaart
Waardering afstemming natuur-recreatie (schaal1-10)
4 Bereikbaarheid
(Slechte) bereikbaarheid
Economisch profiel
2030 Landwaarts
1 Versterken kleinschaligheid
2 Verblijf innovatief
3 Afstemming natuur-recreatie
4 Bereikbaarheid verbeteren
5 Verbreden/versterken toerisme
Economisch profiel
2030 Zeewaarts
1 Versterken
kleinschaligheid
3 Afstemming natuur-recreatie
4 Bereikbaarheid verbeteren
5 Verbreden/versterken toerisme

Structuurbeelden
Sociaal profiel
2004
• Bij de beoordeling van de huidige situatie zijn de globaal de
sterke en zwakke kanten (sociaal maatschappelijk bezien)
beoordeeld binnen de kustzone. De verschillende dorpskernen
zijn daarbij qua voorzieningenniveau beoordeeld (+/-). Tevens
is een beoordeling toegekend aan de belevingswaarde van de
stranden en duinen.
• Het directe achterland biedt op dit moment mogelijkheden
voor sociale ontspanning in de vorm van wandelen, fietsen en
recreëren
• De vaargeul met zijn scheepvaart wordt als een positief element
beschouwd.
2030 Landwaarts
• Bij de landwaartse variant wordt nadrukkelijk nagestreefd om
meer verscheidenheid aan te brengen tussen de verschillende
strandvakken: Drukke stranden met veel voorzieningen bij de
duinovergangen; rustige stranden met minder voorzieningen.
• Alle duinovergangen moeten goed bereikbaar zijn voor de
langzame verkeersdeelnemers en de (parkeer-) voorzieningen
moeten daarop aansluiten.
• Vanuit het achterland worden op transferia, pendelbusjes
ingezet naar de verschillende strandovergangen.
De auto is uitsluitend te gast bij de duinovergangen voor de
drukke stranden (met strandtenten); ook hier geldt dat er voldoende
parkeervoorzieningen aanwezig moeten zijn.
• Het station in Vlissingen gaat aansluiten op een pendelbootdienst
langs de kust die afmeert bij pontons in het water. Vanaf
de pontons kunnen de toeristen het strand bereiken.
• Bij Westkapelle wordt de mogelijkheid gecreëerd om een volwaardige
jachthaven te maken.
• Het bos en duinlandschap ter hoogte van Vlissingen
(Westduin) wordt versterkt en kwalitatief opgewaardeerd met
bescheiden toevoegingen voor recreatief gebruik.
• Bij een landinwaartse dijkversterking ter hoogte van
Zoutelande zou een strook van het dorp langs de dijk, gesaneerd
kunnen worden onder gelijktijdige nieuwbouw aan de
oostzijde waardoor de twee kernen Meliskerke en Biggekerke
opgewaardeerd kunnen worden. Zo ontstaat er een levensvatbaar
voorzieningenniveau in deze kernen.
2030 Zeewaarts
• De huidige vaargeul wordt zeewaarts verlegd. Dit opent
mogelijkheden om de stranden en duinen te verbreden met
ook in dit model diversiteit in de verschillende strandvakken
(druk/rustig)
• Dit model opent de mogelijkheid om op drie plekken bij de
drukke strandvakken pieren (of toeristische speerpunten in
zee) te bouwen.
• In dit model lijkt er geen directe noodzaak om het achterland
kwalitatief te verbeteren.
28
Sociaal profiel
2004
4 leefbaarheid
Huidig voorzieningenniveau handhaven
++ = zeer goed + = goed
+/- = redelijk - = onvoldoende
Sociale ontspanning
Strand / dijk
Sociaal profiel
2030 Landwaarts
2 Eigenheid
Bereikbaarheid auto
Bereikbaarheid OV
Bereikbaarheid LV
Vaargeul = kwaliteit
Zwakke schakel kust
Afwisseling druk/rustige strand
Duinlandschap
Bos en duin (breed)
3 Toegankelijkheid
Jachthaven bij Westkapelle
Fietsroutes
Auto
Pendelbus
OV-boot met pontons
Sociaal profiel
2030 Zeewaarts
1 Draagvlak
Versterken / handhaven
voorzieningen
Nieuwe pieren
3 Toegankelijkheid
Ontsluiting auto (beperkte parkeerplaatsen)
OV
4 Leefbaarheid + veiligheid
Geul verleggen
5 Keuzevrijheid
Druk / rustig strand

Structuurbeelden
Ecologisch profiel
2004
• De mogelijkheden voor onthaasten worden als belangrijkste
kwaliteitskenmerk gezien. Daarvoor zijn de volgende zaken in
het gebied van belang: wandelen op de duinen (uniek in
Nederland) met vrij uitzicht op zee en platteland; wandelen op
het strand, het zicht vanuit het platteland op de duinen, de
bosgebieden in binnenduinrand (momenteel niet zo hoge kwaliteit
- te smal -, maar dit wordt door bosaanleg in het kader
van de ruilverkaveling verbeterd); de afwisseling van bos met
open landbouwgebieden; de vroongronden tussen Westkapelle
en Domburg; en het open platte van Walcheren (uitloopgebied
voor wandelen, fietsen, paardrijden, skeeleren). Mede gelet op
het huidige strenge natuurbeleid worden weinig bedreigingen
voor deze kwaliteit gezien.
• Tweede belangrijke kwaliteitskenmerk is de ecologische kwaliteit.
Daarvoor zijn met name de volgende zaken van belang:
twee "stepping stones" voor duinkustvogels bij Westkapelse
kreek en Nollebos (vragen water en beschutting); het open,
platte gebied vormt stepping stone voor ganzen/zwanen; floristische
waarden in het voormalige drinkwatergebied
Biggekerke; en de (in het kader van de ruilverkaveling nog verder
te ontwikkelen) natuurwaarden van de vroongronden.
• Een discussie is in de groep gevoerd over het belang van de
milieuhygiënische kwaliteit (geluid, lucht, licht) en dan met
name de luchtkwaliteit. Enerzijds wordt de lekkere zeelucht
door bewoners/toeristen een belangijke kwaliteit gevonden,
anderzijds is de luchtkwaliteit feitelijk niet geweldig (hoge achtergrondconcentraties)
en is er geen/nauwelijks beïnvloeding
ervan mogelijk door lokale/regionale ingrepen en beleid.
2030 landwaarts: Meer natuurbeleving voor minder
mensen.
• Hoe kunnen de mogelijkheden om een gevoel van onthaasten
te verkrijgen worden versterkt? Belangrijkste elementen
daarin zijn rust en ruige (dwaal)natuur. Grotere duingebieden,
waarin gewandeld/gestruind mag worden, heggelandschap in
middengebied, én vermindering topdrukte zijn daarbij van
belang. Wat betreft het laatste wordt gedacht aan het versterken
van de zonering (scheiding tussen drukke en rustige
gebieden) en het toewerken naar luxere, hoogwaardiger vormen
van verblijfsrecreatie (gelijke of meer economische
opbrengsten bij minder mensen).
• De ecologische kwaliteit kan worden versterkt door de aanleg
van verbrede duinen (evt. in de vorm van een gekerfde zeereep)
bij Westduin en ten noorden van Zoutelande. Bij
Zoutelande zal dat gepaard moeten gaan met sanering van
bestaande recreatieterreinen (Joossesweg, Kustlicht). Dit
wordt als een pluspunt gezien.
• Verder liggen er kansen voor versterking van ecologische
waarden in de Westkapelse kreek (door aanleg ondiepe
oevers en inbrengen getijbeweging) en door een ecologische
verbinding voor fauna te realiseren tussen het bosgebied aan
de noordzijde van Walcheren en het bos van de Westkapelse
kreek. Langs de binnenduinrand liggen er (bescheiden) kansen
voor het benutten van zoet kwelwater.
• Een klein detail: de waarde van duisternis kan worden versterkt
door het afschermen van de kassen bij Aagtekerke,
waar assimilatieverlichting wordt toegepast.
2030 Zeewaarts: Natuurwinst?
• Er zijn grote vraagtekens gezet bij de mogelijkheden om bij
zeewaartse versterking een ecologische meerwaarde te bereiken.
Door extra zandsuppletie zou je wat meer dynamiek (aangroei
duinen) kunnen krijgen, maar benodigde maatregelen
betekenen tevens een aantasting van bestaande ecologische
kwaliteiten.
29
Ecologisch profiel
2004
2 Ecologische kwaliteit
3 Water
Wandelen op duinen
Horizon (zee en land)
Wandelen op strand
Zicht op binnenduinrand
Bos / bosjes
Geen bos
Vroongronden
Open
Stepping stone duin/kustvogels
Stepping stone vogels bovenprovinciaal
Natte duinvallei
Potentiële vroongronden
Water, vogelgebied
Schone zeelucht
Ecologisch profiel
2030 Landwaarts
1 Onthaasten
Hoge kwaliteit verblijfsrecreatie:
luxer + minder mensen:
rust. (zoekgebied)
2 Ecologische kwaliteit
3 Water
Heggestruin dwaallandschap
Openheid versterken
assimilatieverlichting kas verbieden
Nieuw duin: natuurlijk verstuiven
Ecologische verbinding voor fauna:
bosjes, erfbeplanting, laanbeplanting, paddepoelen
Kansen voor kwel
Diffusere overgang van:
- zout naar zoet
- water naar land (flauwer talud)
Ecologisch profiel
2030 Zeewaarts
2 Ecologische kwaliteit
Breed duin, waardoo mogelijkheden voor natuur
ontstaan, maar:
- suppletie is niet natuurlijk.
- elders ontstaat meer dynamiek
Vraag:
Is zeewaarts niet altijd een aantasting van het
mariene ecosysteem?

Structuurbeelden
Cultureel profiel
Inventarisatie kwaliteiten 2004
De bestaande kwaliteiten zijn in de eerste plaats de stads- en
dorpskernen in het gebied met de daar woonachtige gemeenschappen;
beperkt tot het kustgebied dus Vlissingen,
Zoutelande en Westkapelle.
Een belangrijke cultuurwaarde vertegenwoordigt het om de
woonkernen gelegen agrarische cultuurlandschap met de
daarin voorkomende opvallende elementen als boerderijen en
andere karakteristieke gebouwen, vliedbergen, groene coulissen,
boomgroepen, kreken en watergangen en noordelijk van
Vlissingen het Duitse "landfront" uit de 2e wereldoorlog.
Structuurbeeld 2030 "landwaarts"
Wanneer de zeeweringen aan de landzijde zouden worden
verbreed en verhoogd mag dat, gelet op de geïnventariseerde
huidige culturele waarden, niet tot aantasting, kwaliteitsvermindering
of identiteitsverlies van de stads- en dorpskernen leiden.
Waar bebouwd gebied moet wijken voor een groter dijkof
duinlichaam moet dat zodanig worden aangepakt dat hier
"bewoonbare dijken" worden aangelegd. Stedelijke, aaneengesloten
bebouwing op en direct tegen de zeewering aan, met
een bij de streek passende architectuur en stedebouwkundige
vormgeving, dat moet het beeld bepalen. Dit kan leiden tot een
aanzienlijke uitbreiding van het stedelijke gebied aan de landzijde.
Ook hierbij mag men niet vervallen in de nieuwbouwstijl
die ook overal elders te vinden is maar moet sprake zijn van
een volwaardige stedebouwkundige vormgeving, waarin de
"kerk in het midden staat" en de bevolking zich thuis voelt als
ware het altijd zo geweest.
Wat Vlissingen betreft betekent deze gedachte een uitbouw
van de havenwerken, de boulevard en de binnenstadsvoorzieningen
over een grotere lengte dan nu (vanaf de buitenhaven
tot en met de huidige Nolledijk), eventueel in samenhang met
de herstructurering van het Scheldeterrein. ("fortificaties")
De verzwaarde kustverdediging tussen de woonkernen krijgt
het karakter van "nieuwe duinen", die naadloos en natuurlijk
aansluiten bij het agrarische landschap. Het gehele buitengebied
krijgt meer allure en belevingswaarde en wordt met recht
een "Walcherse Arcadia".
Structuurbeeld "zeewaarts"
Bij een kustversterking aan de zeezijde hanteert de discussiegroep
dezelfde filosofie als in de landwaartse variant: versterking
van de identiteit en de stedebouwkundige vormgeving van
de woonkernen, die omgeven zijn door een arcadisch landschap.
Concreet werd voor Westkapelle gedacht aan het terugbrengen
van de (onder water deels nog aanwezige) zeedijk van
voor 1944 en voor Zoutelande herstel van het in de jaren
1955-1956 aan de zeewering opgeofferde dorpsgebied. Men
krijgt dan nieuwe, ver in zee uitstekende dijklichamen, ook hier
voorzien van een aaneengesloten stedelijke bebouwing. Dit
heeft waarschijnlijk als consequentie dat het nu recht voor de
dorpen gelegen strand gaat verdwijnen. Een compensatie hiervoor
is te vinden in het duingebied tussen Westkapelle en
Zoutelande en voor het noordoostelijke gedeelte van de
Westkapelse zeedijk, waar door zandsuppleties in plaats van
nu aanwezig harde duinvoetversterkingen meer strand kan
worden verkregen.
Het idee van fortificaties in Vlissingen over een grote lengte
kan ook in de zeewaartse variant worden gerealiseerd zelfs
met meer stedebouwkundige mogelijkheden dan bij een landwaartse
kustversterking.
De nieuwe duinen tussen de woonkernen en het aansluitende
buitengebied krijgen hetzelfde karakter als in de landwaartse
variant.
30
Cultureel profiel
2004
Cultureel profiel
2030 Landwaarts
Cultureel profiel
2030 Zeewaarts

Bijlage 3
Kustversterkingsopties
Technisch gezien zijn er diverse opties voor versterking
van de kust van ZW-Walcheren. Hieronder wordt daarvan
een overzicht gegeven. Bij de landwaartse en zeewaartse
scenario’s kon men per kustvak een keuze maken uit de
betreffende kolom. Beide scenariostrategieën kunnen
gebruik maken van de opties onder ‘consolideren’.
31

Bijlage 4
Urgentie van kustversterking
De onderstaande kaart geeft aan op welke termijn versterking van de kustverdediging
aan de orde is. Er zijn drie tijdslijnen weergegeven: 2006, 2050 en
2200. Een groene lijn geeft aan dat de kustverdediging op orde is, een rode
lijn geeft aan dat versterking nodig is.
32

Verslag ontwerpatelier
Walcheren
6/7/8 juni 2005 Zoutelande
Inhoud
Dauvellier Planadvies / Den Haag / augustus 2005
Achtergrond 1
Doel en opgave 2
Werkproces 3
Samenvatting 12
Bijlagen 13

Verslag
Ontwerpatelier Walcheren
Op 6, 7 en 8 juni 2005 organiseerde het projectbureau Zwakke
Schakels van de provincie Zeeland een ontwerpatelier om te
komen tot de uitwerking van een drietal alternatieve ontwikkelingsvisies
voor de kustzone van Zuidwest Walcheren. Dit verslag
geeft de gevolgde werkwijze en het proces weer. De inhoudelijke
resultaten zijn te vinden in de ‘Nota Alternatieven en
Varianten’.
Achtergrond
Planstudie
De kust van Zuidwest Walcheren is door het rijk aangemerkt als een
‘zwakke schakel’. Voor deze kustzone moet een planstudie worden
uitgevoerd waarin de mogelijkheden worden verkend voor het gelijktijdig
versterken van veiligheid en ruimtelijke kwaliteit.
De eerste stap was het benoemen van kwaliteitsprofielen en het
opstellen van scenario’s in een tweedaags atelier rond de jaarwisseling
20054. Dit leverde een viertal sterk uiteenlopende toekomstbeelden
op: ‘Kleurrijk land’, ‘Veilig en Vrij’, ‘Balkon van Walcheren’
en ‘Walcheren off the road’. In het werkdocument ‘Scenario’s ontwikkeling
kustgebied Zuidwest Walcheren’ (februari 2005) worden
de vier scenario’s geschetst.
Kleurrijk land Veilig en vrij Balkon van Walcheren Walcheren “off the road”
Consultatieronde
In een consultatieronde is de mening van deskundigen en betrokkenen
over de scenario’s gepeild. Verder is kustmorfologisch onderzoek
uitgevoerd. Daaruit kwam naar voren dat de scenario’s een
goed beeld geven van de denkbare oplossingen, maar dat de bandbreedte
van de toekomstbeelden zowel in technisch als in maatschappelijk
opzicht enigszins zullen worden beperkt. Op technisch
gebied is het sterk verleggen van de vaargeul en de ontwikkeling
van een brede lagunenkust, zoals in scenario ‘Balkon van
Walcheren’ geschetst, geen realistische optie. In maatschappelijk
1

2
opzicht lijkt een scenario dat zich richt op vergaande metamorfose
niet goed te passen in de Zeeuwse cultuur. Men denkt liever in kleinere
stappen, maar wel met een open oog voor vernieuwing. De
uiterste opties in technisch en maatschappelijk opzicht blijven wel in
beeld als inspiratiebron voor de alternatieven. Zo heeft de lagunenkust
voor het kustvak tussen Westkapelle en Domburg al geleid tot
het denken over een zeewaartse kustuitbreiding.
SMB en alternatieven
In de concept-startnotitie voor de Strategische Milieubeoordeling
(SMB) zijn op basis van deze conclusies drie alternatieven en
varianten benoemd: “Veerkracht, Fortificatie en Breed strand.
De alternatieven moeten nu verder worden uitgewerkt om ze
geschikt te maken voor een Strategische Milieubeoordeling.
De uitwerking richt zich op de volgende punten:
• Een ontwikkelingsvisie voor veiligheid en ruimtelijke kwaliteit voor
het gehele gebied (2050)
• Maatregelen gericht op versterking van de veiligheid en ruimtelijke
kwaliteit per deelgebied in de periode 2006-2050, met nadruk op
2020.
Waar nodig kunnen per alternatief verschillende varianten worden
onderscheiden.
De reikwijdte van de alternatieven is beperkter dan die van de sce-

De lagenbenadering houdt in dat
ondergrond, netwerken en occupatie
ruimtelijk goed op elkaar zijn afgestemd.
De ondergrond heeft daarbij
een sterk sturende invloed.
Zeewaarts
(breed strand)
Consolidering
(fortificatie)
Landwaarts
(veerkrachtige kust)
3
nario’s, zoals in het schema is aangegeven. Deze beperkingen gelden
voor de uitwerking van deelgebieden voor het jaar 2020. Bij de
overallvisies (2050) kan over deze grenzen heen gekeken worden.
Doel en opgave
Doel van het ontwerpatelier is de alternatieven nader vorm te geven
en de maatregelen in beeld te brengen die nodig zijn om veiligheid
en ruimtelijke kwaliteit te versterken.
Daarbij wordt de lagenbenadering gehanteerd. Voor ieder van de
alternatieven is de volgende opgave richtinggevend:
Onderlaag
• Veiligheid kustverdediging, ook op langere termijn: 1:4000
• Ruimte zoeken voor waterberging (in combinatie met andere
functies)
Netwerklaag
• Oplossen van verkeersdruk op de kuststrook door voortbouwen op
het principe van een recreatieverdeelweg met slagen naar de kust;
(Geen grootschalige nieuwe infrastructuur)
Occupatielaag
• Meer ruimte en variatie in de kustzone voor recreatie, toerisme en
(recreatie)natuur.
• Toerisme is/wordt belangrijkste economische peiler.
• Verbreding van het toeristisch aanbod met meer (innovatieve)
verblijfsmogelijkheden;
• Nieuwe perspectieven zoeken voor de landbouw
In het onderstaande schema is de opgave per alternatief gespecificeerd.
Principe kustverdediging Te onderzoeken kwaliteiten /
inrichtingsconcepten
- Bredere (zeewaartse) waterkering,
robuust en veerkrachtig
- Robuuste waterkering aangrijpend op
het huidige profiel;
- Benadrukken van de smalle
overgangszone tussen zee en land
- Bredere (landwaartse) waterkering,
robuust en veerkrachtig, met plaats
voor andere functies
- 18 kwaliteitsthema’s
- Ontwikkeling beach concept : zon, zee
en strandtoerist die komt voor
dynamische omgeving. (‘Zeeuwse
Riviera’)
- 18 kwaliteitsthema’s
- Bebouwde dijken
- Uitvalsbasis voor het ervaren van de
deltawerken.
- 18 kwaliteitsthema’s
- Ontwikkeling van het recreatielandschap
het Nationaal Landschap Walcheren.
- Ecologische herinrichting en uitbreiding
van de Westkapelse kreek.

Teamindeling
Team Zeewaarts
• Martin Knuijt (Bureau Okra)
• Elsbeth Luning (Royal Haskoning)
• Peter Dauvellier (Dauvellier
Planadvies)
• Lies Dekker (projectsecretaris ZSZ)
Team Consolidering
• André Houwing (Gemeente
Vlissingen)
• Marty vd Klundert (RDH Goes)
• Jan Harman van den Hamer
(Partitio)
• Johan Mathijssen (projectmanager
ZSZ)
Team Landwaarts
• Huub Droogh (RDH Goes)
• Klaas Jan Wardenaar (Bureau Vista)
• Boudewijn Almekinders (Bureau
Okra)
• Ad Sannen (Projectleider
ZSWalcheren)
Werkwijze en werkproces
Deelnemers
Voor het ontwerpatelier zijn negen ervaren ‘externe’ ontwerpers uitgenodigd.
Zij hebben allen een zekere betrokkenheid bij de kustontwikkeling.
De meeste van hen zijn echter nog niet betrokken
geweest bij de ontwikkeling van de Zuidwestkust van Walcheren.
Juist daardoor zouden zij een frisse kijk kunnen geven op de concretisering
van de scenario’s naar alternatieven. Vanuit de projectorganisatie
Zwakke Schakels Zeeland (ZSZ) werken drie medewerkers
actief mee aan het ontwerpproces en letten tevens op werkwijze
en de voortgang. Peter Dauvellier treedt op als algemeen atelierleider.
Als procesbegeleider neemt Jannemarie de Jonge (Alterra)
deel aan de bijeenkomsten van maandag en dinsdagmorgen.
Werkwijze
De eerste ochtend wordt de opgave en de beoogde werkwijze toegelicht
aan de deelnemers. Het concretiseren van ruimtelijke kwaliteit
staat centraal in de werkwijze. De methodiek die daarbij wordt
gehanteerd bouwt voort op de werkwijze zoals die is omwikkeld bij
Habiforum, en ook in het vorige atelier is toegepast. In drie dagen
zullen we de vier fasen van het planproces doorlopen. We beginnen
in de gebruiksfase met een excursie om de huidige situatie ‘op te
meten’. We eindigen ook in die fase met het schetsen van een
beeld van de beoogde situatie in 2050.
4

5
Stap 0: Excursie
Gestart wordt met een inleiding van gebiedskenner/planoloog Ad
Beenhakker over de cultuur en ruimte van Walcheren en de kustzone.
Hij schetst de verbanden tussen de cultuurhistorie, ecologie en
ruimtelijke inrichting van het gebied. Daarna wordt onder zijn leiding
een excursie door het gebied gemaakt. We gaan op zoek naar de
ruimtelijke kwaliteiten zoals die in het scenario-atelier zijn geschetst.
Het profiel van achttien kwaliteitsthema’s is daarbij de leidraad. Hoe,
waar en op welke schaal zijn (aanzetten voor) deze kwaliteiten te
herkennen? Deze ervaringen, ideeën en beelden worden overzichtelijk
samengevat in posters kwaliteit kustzone 2005.
Stap 1: Poster ruimtelijke kwaliteit 2005
De excursie leverde een grote hoeveelheid aan impressies en
ideeën op. We proberen die indrukken in eerste instantie samen te
vatten in een beoordeling van sterke en zwakkere kwaliteiten van
het gebied. Per team worden de sterkste en zwakste kwaliteiten
aangegeven, die in het onderstaande schema zijn samengevoegd.

6
Voor de poster wordt een format van vier kwadranten gebruikt waarin alle
kwaliteiten tot uiting komen. Rood staat hier voor sterk, zwart voor zwak.
Voorbeeld van een poster ‘Kwaliteiten 2005 ‘ (Team Zeewaarts)

Intermezzo: Aanscherping van de opgave
Op basis van de discussie tijdens de avondsessie en het totaalbeeld van het
bovenstaande schema wordt de probleemstelling voor de ontwikkeling van de
kustzone aangescherpt. Uit de verdeling van sterke en zwakke kwaliteiten blijken
voor de toekomst spanningen te bestaan, die kunnen worden opgevat als uitdagingen
voor de ontwerpteams.
Walcheren kan worden gezien als een kleinschalig, gevarieerd en stabiele ruimte
in een spanningsveld van hoge ecologische en economische druk.
Opgave1 : Profiteren van de confrontatie tussen de grootschaligheid en dynamiek
van de zee enerzijds en de kleinschaligheid van het landschap en de
behoudende cultuur anderzijds. (spanning tussen ecologische vs sociaal/culturele
kwaliteiten)
Opgave2: Benutten van de economische kansen voor ontwikkeling van het
gebied vlak bij metropolen, en tegelijkertijd versterken van de eigen identiteit.
(spanning tussen economische vs sociale/culturele kwaliteiten)
Stap 2 : Richtinggevende principes
Op basis van de eerder omschreven opgave en aangescherpte uitdaging
wordt door ieder van de groepen een tweetal richtinggevende
principes geformuleerd.
Richtinggevende principes
Zeewaarts 1 Ruimte voor dynamiek creëren door wegduwen van de geul:
- verstuiving versterkt overgang
- kleinschalig landschap grenst aan dynamische zeereep
- bastions richting zee opschuiven
- driedeling: wal / gat / eiland
2 Verschillende doelgroepen per kustplaats.
- Niches in de markt (kleinschalig) voor landbouw en recreatie
- Beachconcept bij Vlissingen
Consolideren 1 Confrontatie aanscherpen in smalle kuststrook
- openheid handhaven
- silhouet Westkapelle
- met behoud van strand; versterken aan de landzijde (behalve bij
Zoutelande)
2 Veiligheid, economie, ecologie en cultuurhistorie aan elkaar verbinden
Landwaarts 1 Herstructureren hele binnenduinzone: zonering:
- Duin verbreden en verdubbelen
- Kleinschalig landschap in binnenduinzoom
- open landschap
2 Zonering identiteit tussenzones van ZO naar NW:
- kleinschalig gezinstoerisme
- bierkratten/jongerenlandschap (grootschalig, niet hoogwaardig)
- open en niet doorsneden natuurlijke zone
- Economische impulsen in de kernen tussen Z’lande en W’kapelle
7

Voorbeeld van een totaalvisie
8
Stap 3 Visie Kustzone
In de visiefase worden per alternatief samenhangende ruimtelijke
ontwikkelingsconcepten geschetst voor het gehele gebied (Visies
kustzone 1:15.000). Daarbij wordt de lagenbenadering gebruikt. Een
visie op de ontwikkeling van de ‘ondergrond’ vormt het startpunt.
Daarbij gaat het over een periode van 50-200 jaar. Op basis daarvan
worden netwerken en ten slotte het ruimtegebruik ontworpen.
Landwaarts / totaalbeeld
Bebouwd gebied
Nieuw stedelijk element
Bebouwingslint
Verdichten bebouwing
Recreatie/camping
Golfterrein
Duinzoom
Stroomruglandschap
Zie voor de resultaten de ‘Conceptnota Alternatieven en varianten’
(Nota A&V).
Stap 4 Visie deelgebieden
Bij de uitwerking van visies deelgebieden (1:5.000) wordt dezelfde
weg gevolgd. De drie deelgebieden zijn:
- Domburg-Westkapelle
- Zoutelande eo.
- Vlissingen
Deze visies resulteren in een inrichtingsschets en overzicht van
gefaseerde maatregelen.
Alvorens stap te nemen vindt een presentatie plaats van de resultaten
van de stap 2 en 3 aan een aantal deskundigen op het gebied
van kustmorfologie, landschap, recreatie en een aantal gemeentelij-
Bos
Duin en strand
Kreek/plas
Open landschap
Versterking dijk
Landwaartse
duinverbreding
Waterwinning

Deskundigen die dinsdagmiddag
deelnamen aan de uitwerking van
deelgebieden
Kust experts
• Piet Roelse (RIKZ)
• Hans vd Sande (WZE)
• Leo van Nieuwenhuizen (Royal
Haskoning)
Inhouds/beleidsdeskundigen
(Gemeenten/Provincie)
• Wim Crusio, Hans van
Dam, Hans Mulder (Vlissingen)
• Jan Kaland, Chris Maas, René
Dekker, Marco Huybrechtse
(adviseur) (Veere)
• Erik de Koning (landschap)
(Provincie)
Inhouds/beleidsdeskundigen
(Rijkswaterstaat/waterschap ZE)
• Wilgerd Heldens, (waterbeheer)
(Waterschap ZE)
9
ke deskundigen. Zij hebben vervolgens een inbreng bij het ontwerpen
van deelgebieden in de middagsessie. Om de gebiedsdeskundigen
de kans te geven mee te denken over alle drie alternatieven
voor hun deelgebied behandelen de drie teams de drie deelgebieden
om beurten.
Zie voor de resultaten de ‘Concept-nota Alternatieven en varianten’
(Nota A&V).
Stap 5: Procesontwerp
Het ruimtelijk ontwerp wordt daarna uitgewerkt in een procesontwerp
voor de uitvoering. De projecten die daarin worden benoemd
hebben steeds betrekking op het gecombineerd ontwikkelen van
ingrepen voor veiligheid en ruimtelijke kwaliteit (projectenveloppen).
Daarbij wordt bovendien steeds als derde factor financiering en uitvoering
betrokken. Wat kost het, wat levert het op en hoe kunnen de
marktpartijen (consumenten-producenten) erin worden betrokken?
Ruimtelijke kwaliteit en veiligheid worden goed op elkaar afgestemd.
Intermezzo: aanpak procesontwerp
De overgang naar de uitvoeringsfase vormt een punt van discussie.
Team landwaarts heeft per kwadrant van het kwaliteitenschema
een ontwikkelingsbeeld geschetst (Zie stap 1 Poster 2005). De
andere groepen nemen deze benadering over.
Maar daarnaast willen we ook dwarsverbanden leggen tussen de
verschillende kwadranten en daarbij bovendien het aspect veiligheid
steeds expliciet betrekken. Het beeld van ‘het huis’ vormt
daarbij het kader voor het benoemen van de uitvoeringsgerichte
projecten. (zie p.10 en 11). Uitgangspunt vormde steeds een
bepaalde oplossing voor veiligheid (dak). Op de andere hoekpunten
zijn ideeën/projecten aangegeven die daarmee kunnen worden
gecombineerd.
De teams krijgen de opdracht per deelgebied een drietal concrete
projecten te benoemen op het raakvlak van twee of meer van deze
kwaliteiten. Deze projecten zouden als ‘procesmotor’ moeten kunnen
dienen voor het op gang brengen van de het proces van versterking
van ruimtelijke kwaliteit en veiligheid.
Stap 6: Poster ruimtelijke kwaliteit 2050
In de planning stond ten slotte het schetsen van een mogelijk toekomstbeeld
voor ieder alternatief, met daarin een impressie van de
kustzone gegeven zoals die zal worden beleefd door de toekomstige
bewoners, bezoekers en beheerders (Poster kwaliteit kustzone
2050). Daarbij wordt tevens een eerste (kwalitatieve en kwantitatieve)
vergelijking gemaakt tussen de alternatieven. Door gebrek aan
tijd komen de groepen hier niet meer aan toe. Wel worden schetsen
gemaakt van de ontwikkeling van de vier kwadranten van ‘het huis’.

Deelgebied Westkapelle Deelgebied Zoutelande Deelgebied Vlissingen
10

Deelgebied Vlissingen
Presentatie
Aan het eind van de derde dag werden de resultaten van het ontwerpatelier
gepresenteerd aan een aantal genodigden, waaronder
de deelnemers van het vorige ontwerpatelier. Zij kregen de gelegenheid
vragen te stellen en aan te geven op welke punten zij aanpassing
van de alternatieven wenselijk achten.
11

Samenvatting
In het onderstaande schema zijn de geplande producten
(’Produktdefinitie’) en de resultaten van iedere stap (‘Realisering’)
kort samengevat.
Stappen Productdefinitie Realisering
0
Excursie
1
Poster 2005
o indrukken, foto’s
o schema met sterke en
zwakke kwaliteiten
o beeldcollage van de
huidige ruimtelijke
kwaliteit
o Inleiding van Ad Beenhakker en toelichting in het veld leverde
veel informatie over ruimte, ecologie en cultuur.
o Beoordeling van 18 kwaliteitsthema’s aanvankelijk stroef
lopend, maar toch leidend tot nuttig totaalbeeld.
o Ontwerpen van poster op basis van sterkte/zwakte-analyse
leidde niet tot beelden die sterk beklijven en sturend waren
voor de volgende stappen.
Intermezzo Aanscherpen opgave o Napratend met kleine groep ontstond een discussie over ‘de
opgave’. Er werden twee aangescherpte opgaven geformuleerd.
2
Richtinggevende
principes
3
Ontwikkelingsvisie
Kustzone 2050
(schaal 1: 15.000)
4
Ontwikkelingsvisie
Deelgebieden 2020
(schaal 1:5.000)
o ambitie ruimtelijke kwaliteit
2050
o ambitie veiligheid/risico
o beperkingen voor ontwikkeling
o ontwikkelingsconcept (vanuit
lagenbenadering)
o ruimtelijk beeld 2050
o globale fasering: beeld
tussenstappen.
o inrichtingsschets 2020
o doorsneden en perspectieven
o maatregelen per fase
o De drie teams formuleerden elk een tweetal richtinggevende
principes voor de beide opgaven.
12
o Veel ideeënschetsen en kaartbeelden, sterk beïnvloed door de
excursie en de beschouwingen van Ad Beenhakker.
o De deskundigen schuiven aan en de teams presenteren hun
totaalvisies. De 18 kwaliteitsthema’s raken enigszins op de
achtergrond. De richtinggevende principes zijn ‘leidend’ voor
de visies.
o De deskundigen denken mee over het uitwerken van drie de
deelgebieden. De kustmorfologie wordt sterk
richtingbepalend, met name zeewaarts.
o Lokale deskundige brengen hun expertise, en ook hun
planologische agenda in.
Intermezzo Aanpak Procesontwerp o Het schema met de vier kwadranten zoals gebruikt bij de
poster wordt als uitgangspunt genomen voor het benoemen
van uitvoeringsgerichte projecten. Zoeken naar projecten die in
verschillende kwadranten ‘wortelen’.
o De volgende ochtend wordt het schema aangevuld met
veiligheid. Zo ontstaat ‘het huisje’ dat een stevig bouwwerk
moet worden door de onderlinge verbanden te versterken.
5
Procesontwerp
6
Poster 2050
o concrete aangrijpingspunten
voor verandering (sociaal/ruimtelijk/
cultureel/economisch)
o combinaties van projecten
gericht op veiligheid en
ruimtelijke kwaliteit
(projectenveloppen)
o partijen benoemen (opdracht
gevers / pps constructie)
o beeldcollage van ruimtelijke
kwaliteit in 2050 zoals beleefd
door toekomstige bewoners,
bezoekers, beheerders.
o De inleider van de avond, een projectontwikkelaar in
recreatie/toerisme laat het afweten.
o Als opdracht voor deze stap wordt geformuleerd:
‘Benoem drie uitvoeringsprojecten die in 2020 ten minste in
eerste fase gereed zijn. Geef aan hoe deze zijn verankerd in de
hoekpunten van het huis.’
o Er wordt nadrukkelijk gezocht naar ‘procesmotoren’ per
deelgebied. Projecten die energie kunnen opwekken om veranderingen
te genereren.
o De beeldcollages 2050 zijn niet gemaakt in de ‘geest’ van de
posters 2005. Het werden meer structuurbeelden per kwadrant.
In een geval bleef het bij tekst alleen (team Consolidatie)

Bijlage 1
Programma ontwerpatelier Walcheren
op 6, 7 en 8 juni 2005 te Zoutelande
maandag 6 juni
10.00 - Ontvangst en kennismaking
10.30 - Briefing:
- opgave
- basisinformatie
- werkwijze
12.30 - Lunch met inleiding door Ad Beenhakker:
"Ruimte en cultuur van Walcheren"
13.30 - Excursie
17.00 - Poster Kwaliteit kustzone 2005
18.30 - Diner
20.00 - Bespreken posters en definitie van richtinggevende
concepten
dinsdag 7 juni
08.30 - Ontwikkelingsconcepten / -schetsen in drie
teams
12.00 - Presentatie / aspectdeskundigen /lunch
13.30 - Uitwerken aspecten en deelgebieden
18.00 - Diner
19.30 - Intermezzo: over ontwikkelstrategie
- Discussie over aanpak procesontwerp
woensdag 8 juni
08.30 - Procesontwerp en projectenveloppen
12.30 - Lunch
13.30 - Poster Kwaliteit kustzone 2050
- Presentatie voorbereiden
15.30 - Presentatie en discussie met bestuurders /
deskundigen / betrokkenen
17.00 - afsluiting
1

Bijlage 2
Plenaire opmerkingen aan het einde van het atelier
Jan Bostelaar (wethouder gemeente Veere)
Vindt het zeewaartse model wat behoudend en denkt dat in het landwaartse
model teveel niet realistische elementen zitten. Hij noemt de verontrusting die er
bij de Veerse gemeenteraad is over vertraging die lopende initiatieven mogelijk
oplopen in afwachting van de nieuwe plannen.
Reactie Ad Sannen (projectleider): ieder model zal zijn plus en minpunten hebben.
In het verdere ontwikkelingsproces zullen de onrealistische elementen uitgefilterd
worden, maar er kunnen ook nieuwe elementen toegevoegd worden.
Wat de provincie betreft zullen bestaande initiatieven op geen enkele manier vertraging
ondervinden door schaduwwerking vanuit het planproces zwakke schakels.
Plannen van initiatiefnemers worden gewoon beoordeeld op basis van
bestaand beleid.
We nodigen partijen wel uit om actief mee te denken in het planproces om ervoor
te zorgen dat hun belangen zo goed mogelijk vertegenwoordigd zijn in de verschillende
alternatieven.
Han Koole (bestuur ZLTO)
Waarschuwt voor het verplaatsen van campings (gezien de ervaring met Moens)
en is ook beducht voor schaduwwerking.
Reactie Ad Sannen (projectleider): in dit atelier hebben we nog geen rekening
gehouden met de ligging van bestaande eigendommen en bedrijven. Hier zijn 3
toekomstvisies voor 2050 ontwikkeld die een globale ontwikkelingsrichting aangeven.
Bij de verdere planuitwerking zullen we uiteraard in contact treden met eigenaren.
Dat geldt vooral voor de kustvakken die het eerst aan de beurt zijn na
2008 (Westduin/Nollegebied in Vlissingen en het noordelijke deel van de westkapelse
zeedijk).
Stichting Duinbehoud
Benadrukt dat het golfterrein ecologisch niet past in de duinen bij Domburg. Zij
zien dit golfterrein liever naar de binnenduinrand verhuizen. De stichting maakt
zich ook zorgen om de aantasting van het Walcherse coulissenlandschap.
Bebouwing die boven de dijk uitsteekt vindt men niet passen.
Reactie Ad Sannen: de inpassing van het golfterrein is een punt van aandacht in
alle 3 de visies. Versterking van de duinen ter hoogte van het golfterrein is pas
aan de orde na 2020.
Dik Kruis (provincie Zeeland)
Ziet mogelijkheden voor het in elkaar schuiven van de 3 visies. Hij adviseert om
scherp te maken waar de visies verschillen en waar de overeenkomsten zitten.
Deze suggestie wordt overgenomen
Hans Mulder (gemeente Vlissingen)
Vindt de transparantie van het vervolgproces belangrijk. Bij het fijnslijpen van de
alternatieven moet bewaakt worden wat afvalt en wat meegenomen wordt.
Belangrijk is ook dat de haalbaarheid getoetst wordt van de verschillende ideeën
uit de visies. Verder dient er inzicht te komen welke functieveranderingen de
visies teweeg brengen.
Ook deze suggesties worden overgenomen
13