NUMERI – Thorastudie van Ariel Berkowitz - Messiaans het levend ...

NUMERI – Thorastudie van Ariel Berkowitz - Messiaans het levend ... NUMERI – Thorastudie van Ariel Berkowitz - Messiaans het levend ...

messiaanshetlevendwater.be
from messiaanshetlevendwater.be More from this publisher
23.09.2013 Views

NUMERI Thorastudie van Ariel Berkowitz 34Parasjah Bemidbar 'rbdmb Tora: Bemidbar 1:1-4:20 Haftarah: Hosjea 2:1-22 (Hebreeuws) ; Hosea 1:10-2:20 (NBG) Indeling: Telling 1 van de Israëlitische mannen. Telling 2 van de Levieten. Telling 3 .van de Eerstgeborenen. Telling 1 van de Israëlitische mannen: Mosje telde in de woestijn van Sinaï alle mannen van Israël boven de 20 jaar per stam en per hoofd in opdracht van de Eeuwige.(Hfst l) Redenen voor de aantallen bij de stammen: a) Het Leger. - Suggestie: G'd stelde een leger op om een samenhangende eenheid met de Heer te verkrijgen. Een formidabele gedisciplineerde vechtmachine. b) Het Wonder van Israël’s Bestaan: Ondanks lijden, vervolgingen demonstreerden de aantallen het overleven van Israël’s volk door de Heilige! c) Een Israëliër was meer dan een radertje in een grote organisatie: De volkstelling per stam per familie gaf aan elke getelde de onvervalste waarde van hem aan, in zijn eigen wereld! d) Het Kamp van de Heer: Een verdere reden om een geordend kampement te verkrijgen. Het hielp om een relatief gelijk aantal mensen op elk van de vier zijden van het Israëlische kamp te plaatsen. Hoofdstuk 2 beschrijft hoe de orde in het kamp eruit zag. Het hield alles in zich van orde en eenheid. Niet alleen was het hun orde om het kampement op te zetten, maar het functioneerde ook als een formatie om op te trekken: "Zoals ze gelegerd waren, zo moesten ze ook optrekken; ieder op de voor hem bepaalde plaats volgens hun vaandels." (2:17) Het was belangrijk voor G'ds leger om geordend en gedisciplineerd te zijn! (Orde is de eerste wet van de hemel!) De orde van het Israëlische kamp was een groot vierkant. Er waren drie stammen naast elkaar aan elke zijde van het vierkant. De stam Levi in het midden was de leiderstam met de drieledige afbeelding op zijn vlag. Zo waren er twaalf stammen (Menasse en Efraïm, de zonen van Joséf, afzonderlijk geteld) aan de buitenste rand van dit vierkant. Op de binnenlaag van het vierkant waren de zonen van Levi: de Merarieten op het Noorden, de Gershonieten op het Westen, de Kehathieten op het Zuiden en de zonen van Aharon op het Oosten. Het belangrijkste deel van het kampement was precies in het midden - de Misjkan met de Sjechinak Daarom werd de Sjechinah het eerst door de Levieten bewaakt, dan door de overige zonen van Ja'akov. Eén van de mooiste beelden van de kamp vormden de vlaggen en banieren. Er waren vijf hoofdvlaggen of degliem, ~ylgd. Die van Juda, die van Ruben, die van Efraïm en die van Dan. Iedere hoofdvlag stond voor een groep van drie stammen, die samen in een kampement aan één zijde van het vierkant waren geplaatst en de vijfde hoofdvlag was voor de Levieten. Vervolgens had iedere stam zijn eigen kleiner banier of teken, ta. Deze banier was werkelijk een teken of symbool van de betreffende stam. De Midrasj "Bemidbar Rabbah" vertelt ons hoe ieder teken er uitzag. Ons wordt verteld, dat iedere vlag van een stam gekleurd was in overeenstemming met hun steen in Aharon's Borstschild en een eigen stamordeteken had, bepaald uit een deel van Ja'akovs profetie voor hen, in het centrum van de vlag geborduurd. Volgens de Oorlogsrol van de Dode Zeerollen had "iedere eenheid van de drie stammen tot op de kleinste eenheid of het één van tienduizend, één van duizend, één van honderd, één van vijftig of één van tien was zijn eigen standaard." Hier is de beschrijving naar de Midrasj "Bemidbar Rabbah": 1. Judah - een Leeuw op hemelsblauw; 2. Ruben - liefdesappelen op rood; 3. Simeon - de stad Sjichem geborduurd op groen; 4. Levi - de Uriem en de Tummiem geborduurd op 1/3 zwart, 1/3 rood en 1/3 wit; 5. Issachar - de zon en de maan op zwart; 6. Zebulon - een schip op wit; 7. Dan - een slang op saffier-blauw; 8. Gad - een kamp soldaten op grijs; 9. Menasse - een os op gitzwart; 10. Efraïm - een stier op gitzwart; 11. Naftali - een hinde op licht rood; 12. Asjer - een olijfboom op de kleur van de "kostbare steen waarmee vrouwen zich tooien" - 1 -

<strong>NUMERI</strong> <strong>–</strong> <strong>Thorastudie</strong> <strong>van</strong> <strong>Ariel</strong> <strong>Berkowitz</strong><br />

34Parasjah Bemidbar 'rbdmb<br />

Tora: Bemidbar 1:1-4:20<br />

Haftarah: Hosjea 2:1-22 (Hebreeuws) ; Hosea 1:10-2:20 (NBG)<br />

Indeling: Telling 1 <strong>van</strong> de Israëlitische mannen.<br />

Telling 2 <strong>van</strong> de Levieten.<br />

Telling 3 .<strong>van</strong> de Eerstgeborenen.<br />

Telling 1 <strong>van</strong> de Israëlitische mannen:<br />

Mosje telde in de woestijn <strong>van</strong> Sinaï alle mannen <strong>van</strong> Israël boven de 20 jaar per stam en per hoofd in<br />

opdracht <strong>van</strong> de Eeuwige.(Hfst l)<br />

Redenen voor de aantallen bij de stammen:<br />

a) Het Leger. - Suggestie: G'd stelde een leger op om een samenhangende eenheid met de Heer te verkrijgen.<br />

Een formidabele gedisciplineerde vechtmachine.<br />

b) Het Wonder <strong>van</strong> Israël’s Bestaan: Ondanks lijden, vervolgingen demonstreerden de aantallen <strong>het</strong><br />

overleven <strong>van</strong> Israël’s volk door de Heilige!<br />

c) Een Israëliër was meer dan een radertje in een grote organisatie: De volkstelling per stam per familie gaf<br />

aan elke getelde de onvervalste waarde <strong>van</strong> hem aan, in zijn eigen wereld!<br />

d) Het Kamp <strong>van</strong> de Heer: Een verdere reden om een geordend kampement te verkrijgen. Het hielp om een<br />

relatief gelijk aantal mensen op elk <strong>van</strong> de vier zijden <strong>van</strong> <strong>het</strong> Israëlische kamp te plaatsen. Hoofdstuk 2<br />

beschrijft hoe de orde in <strong>het</strong> kamp eruit zag. Het hield alles in zich <strong>van</strong> orde en eenheid. Niet alleen was<br />

<strong>het</strong> hun orde om <strong>het</strong> kampement op te zetten, maar <strong>het</strong> functioneerde ook als een formatie om op te<br />

trekken: "Zoals ze gelegerd waren, zo moesten ze ook optrekken; ieder op de voor hem bepaalde plaats<br />

volgens hun vaandels." (2:17) Het was belangrijk voor G'ds leger om geordend en gedisciplineerd te zijn!<br />

(Orde is de eerste wet <strong>van</strong> de hemel!) De orde <strong>van</strong> <strong>het</strong> Israëlische kamp was een groot vierkant. Er waren<br />

drie stammen naast elkaar aan elke zijde <strong>van</strong> <strong>het</strong> vierkant. De stam Levi in <strong>het</strong> midden was de leiderstam<br />

met de drieledige afbeelding op zijn vlag. Zo waren er twaalf stammen (Menasse en Efraïm, de zonen <strong>van</strong><br />

Joséf, afzonderlijk geteld) aan de buitenste rand <strong>van</strong> dit vierkant. Op de binnenlaag <strong>van</strong> <strong>het</strong> vierkant<br />

waren de zonen <strong>van</strong> Levi: de Merarieten op <strong>het</strong> Noorden, de Gershonieten op <strong>het</strong> Westen, de Kehathieten<br />

op <strong>het</strong> Zuiden en de zonen <strong>van</strong> Aharon op <strong>het</strong> Oosten. Het belangrijkste deel <strong>van</strong> <strong>het</strong> kampement was<br />

precies in <strong>het</strong> midden - de Misjkan met de Sjechinak Daarom werd de Sjechinah <strong>het</strong> eerst door de<br />

Levieten bewaakt, dan door de overige zonen <strong>van</strong> Ja'akov. Eén <strong>van</strong> de mooiste beelden <strong>van</strong> de kamp<br />

vormden de vlaggen en banieren. Er waren vijf hoofdvlaggen of degliem, ~ylgd. Die <strong>van</strong> Juda, die <strong>van</strong><br />

Ruben, die <strong>van</strong> Efraïm en die <strong>van</strong> Dan. Iedere hoofdvlag stond voor een groep <strong>van</strong> drie stammen, die<br />

samen in een kampement aan één zijde <strong>van</strong> <strong>het</strong> vierkant waren geplaatst en de vijfde hoofdvlag was voor<br />

de Levieten. Vervolgens had iedere stam zijn eigen kleiner banier of teken, ta. Deze banier was<br />

werkelijk een teken of symbool <strong>van</strong> de betreffende stam. De Midrasj "Bemidbar Rabbah" vertelt ons hoe<br />

ieder teken er uitzag. Ons wordt verteld, dat iedere vlag <strong>van</strong> een stam gekleurd was in overeenstemming<br />

met hun steen in Aharon's Borstschild en een eigen stamordeteken had, bepaald uit een deel <strong>van</strong> Ja'akovs<br />

profetie voor hen, in <strong>het</strong> centrum <strong>van</strong> de vlag geborduurd. Volgens de Oorlogsrol <strong>van</strong> de Dode Zeerollen<br />

had "iedere eenheid <strong>van</strong> de drie stammen tot op de kleinste eenheid <strong>–</strong> of <strong>het</strong> één <strong>van</strong> tienduizend, één <strong>van</strong><br />

duizend, één <strong>van</strong> honderd, één <strong>van</strong> vijftig of één <strong>van</strong> tien was <strong>–</strong> zijn eigen standaard."<br />

Hier is de beschrijving naar de Midrasj "Bemidbar Rabbah":<br />

1. Judah - een Leeuw op hemelsblauw;<br />

2. Ruben - liefdesappelen op rood;<br />

3. Simeon - de stad Sjichem geborduurd op groen;<br />

4. Levi - de Uriem en de Tummiem geborduurd op 1/3 zwart, 1/3 rood en 1/3 wit;<br />

5. Issachar - de zon en de maan op zwart;<br />

6. Zebulon - een schip op wit;<br />

7. Dan - een slang op saffier-blauw;<br />

8. Gad - een kamp soldaten op grijs;<br />

9. Menasse - een os op gitzwart;<br />

10. Efraïm - een stier op gitzwart;<br />

11. Naftali - een hinde op licht rood;<br />

12. Asjer - een olijfboom op de kleur <strong>van</strong> de "kostbare steen waarmee vrouwen zich tooien"<br />

- 1 -


<strong>NUMERI</strong> <strong>–</strong> <strong>Thorastudie</strong> <strong>van</strong> <strong>Ariel</strong> <strong>Berkowitz</strong><br />

De vlag <strong>van</strong> Benjamin ontbrak in deze Midrasj “Bemidbar Rabbah”. Uit andere bronnen weten we dat dit<br />

teken vermoedelijk een wolf was (Beresjiet 49:27). De aartsvader Ja'akov regelde volgens Rashi dezelfde<br />

orde <strong>van</strong> optrekken bij zijn begrafenis en ook de ordetekens <strong>van</strong> de stammen.<br />

e) Het kamp <strong>van</strong> de Sjechinah: De Talmoed deelt mee dat er drie kampementen waren: Het buitenste kamp<br />

<strong>van</strong> de Israëlieten, <strong>het</strong> middelste kamp <strong>van</strong> de Levieten en <strong>het</strong> binnenste kamp <strong>van</strong> G'ds<br />

tegenwoordigheid, de Sjechinah. G'd is de Hoofdcommandant, die spreekt <strong>van</strong>uit Zijn commandopost, de<br />

Tent der Samenkomst. Hij is Ad-na Tsewa'ot, de Heer der Heerscharen! Hoe kan de Goddelijke<br />

Tegenwoordigheid heden tot ons spreken? Met de juiste wapenuitrusting <strong>van</strong> G'd, volgens Efeze 6:11-17,<br />

<strong>van</strong> ons binnenste uit, worden we Zijn strijders.<br />

Telling 2 <strong>van</strong> de Levieten:<br />

Deze eerste telling (3:17) <strong>van</strong> één maand oud en daarboven, <strong>van</strong> <strong>het</strong> mannelijk geslacht, ging over de drie<br />

zonen <strong>van</strong> Levi: Gershon, Kehath en Merarie. Er waren 7500 Gershonieten (v.22), 8600 Kehathieten (v.28) en<br />

6200 Merarieten (v.34) Totaal 22300 mannelijke Levieten. Mosje zegt echter in v.39 dat er 22000 mannelijke<br />

Levieten zijn. De Gershonieten vallen in twee families uiteen: de Liwnieten en de Shirnieten, naar de zonen<br />

<strong>van</strong> Gershon Liwni en Shirn'ie. De Kehathieten waren in vier families opgesplitst naar de vier zonen <strong>van</strong><br />

Kehath: Amrarn, Jitshar, Chewron en 'Oeziél. De Merarieten waren onderverdeeld in twee families naar de<br />

twee zonen <strong>van</strong> Merarie: Machlie en Moeshie. Er waren dus acht families voor de dienst rond en in de<br />

Misjkan.<br />

De taakbeschrijving <strong>van</strong> de Levieten:<br />

Eén keer per acht weken had één familie één week dienst of wacht. Deze bestond:<br />

1. Uit bewaking, dat geen onbevoegde of iemand met tamei in de Misjkan kon komen.<br />

2. uit assistentie <strong>van</strong> de kohaniem (priesters) in de rituele diensten.<br />

3. uit de dienst voor vervoer <strong>van</strong> de onderdelen <strong>van</strong> de Misjkan en de bedekte heilige voorwerpen onder<br />

supervisie <strong>van</strong> de kohaniem bij <strong>het</strong> verder trekken <strong>van</strong> Israël. De Kehatieten tussen dertig en vijftig jaar<br />

oud (4:3) moesten de bedekte heilige voorwerpen dragen op aanwijzingen <strong>van</strong> Aharon en zijn zonen<br />

(4:19). De Eeuwige was bezorgd voor <strong>het</strong> voortbestaan <strong>van</strong> de Kehatieten (4:18-20)! Bij fouten konden<br />

zij sterven! Zij droegen aan draagstangen de Ark der Getuigenis bedekt met <strong>het</strong> afscheidingsgordijn met<br />

daaroverheen een dekkleed <strong>van</strong> tachashvel en daaroverheen een kleed <strong>van</strong> hemelsblauwe wol (4:4-6).<br />

Ook droegen zij aan draagstangen de Tafel met de Toonbroden bedekt met een kleed <strong>van</strong> hemelsblauwe<br />

wol, met daaroverheen een kleed met karmozijnrode wol en daaroverheen een dekkleed <strong>van</strong> tachasbvel<br />

(4:7-8). Evenzo werd gehandeld met <strong>het</strong> gouden wierookaltaar, met de kandelaar (v.9), met <strong>het</strong><br />

dienstgerei op een draagbaar, steeds eerst een kleed <strong>van</strong> hemelsblauwe wol en dan daar een tachashvel<br />

overheen. Alleen <strong>het</strong> hemelsblauwe kleed <strong>van</strong> de Ark was zichtbaar tijdens <strong>het</strong> optrekken en herinnerde<br />

Israël aan <strong>het</strong> Verbond met de hemel, met de Eeuwige.<br />

- 2 -


<strong>NUMERI</strong> <strong>–</strong> <strong>Thorastudie</strong> <strong>van</strong> <strong>Ariel</strong> <strong>Berkowitz</strong><br />

De ver<strong>van</strong>gers:<br />

De Levieten waren aan de Eeuwige gegeven als ver<strong>van</strong>gers voor de eerstgeborenen <strong>van</strong> Israël. Iedere<br />

eerstgeborene was immers <strong>van</strong> de Eeuwige. Er waren blijkens 3:43 tweeëntwintigduizend tweehonderd drie<br />

en zeventig eerstgeborenen; dat zijn er 273 meer dan er Levieten waren, nl. tweeëntwintigduizend (v.39).<br />

Daarvoor werd 1365 shekel losprijs aan Aharon betaald.<br />

De marsorde volgens Ibn Ezra en Ramban<br />

Juda (Hoofdvaandel)<br />

Gershon en Merarie (met onderdelen <strong>van</strong> de Misjkan)<br />

Ruben (Hoofdvaandel)<br />

Mosje, Aharon en zonen<br />

Kehath (met de ark, de tafel, de menorah en de heilige voorwerpen)<br />

Efraïm (Hoofdvaandel)<br />

Dan (Hoofdvaandel)<br />

Telling 3 <strong>van</strong> de Eerstgeborenen:<br />

De regelingen voor de tellingen <strong>van</strong> de eerstgeborenen, in vergelijking met <strong>het</strong> aantal Levieten boven één<br />

maand en ouder, staan in 3:40-51. Een losprijs <strong>van</strong> vijf shekels per hoofd <strong>van</strong> 273 teveel aan eerstgeborenen<br />

werd betaald. We moeten eerst begrijpen waarom de eerstgeborenen zo apart werden gezet!<br />

Het uniek zijn <strong>van</strong> de Eerstgeboren zoon:<br />

Het is goed bekend dat de eerstgeboren zoon een unieke status in <strong>het</strong> oude Midden-Oosten bezat. Zowel de<br />

Tenach (OT) als de buiten-bijbelse literatuur spreekt over "<strong>het</strong> recht <strong>van</strong> de eerstgeborene". De Torah spreekt<br />

over Israël als G'ds eerstgeborene (Sjemot 4:22) .De bilchorah of <strong>het</strong> recht <strong>van</strong> eerstgeborene <strong>van</strong> G'd, gaf<br />

Israël <strong>het</strong> Land als erfdeel. Andere speciale privileges werden Israël eveneens geschonken. Shaoel <strong>van</strong> Tarsus<br />

beschrijft enkele er<strong>van</strong> in Romeinen 9:4-5, als hij zegt: "Hun is de aanneming tot zonen, hun is de goddelijke<br />

heerlijkheid, de verbonden, <strong>het</strong> ont<strong>van</strong>gen <strong>van</strong> de Torah, de Tempeldienst en de beloften. Van hun zijn de<br />

Aartsvaders en uit hen volgt de menselijke afstamming <strong>van</strong> de Messias." De Eeuwige zette de eerstgeboren<br />

zoon <strong>van</strong> de Israëliër extra apart door <strong>het</strong> aanbrengen <strong>van</strong> <strong>het</strong> bloed <strong>van</strong> <strong>het</strong> Pesachlam aan de deurposten in<br />

Gosen tijdens de laatste plaag. Hij schonk genade en leven. De Eeuwige had een speciaal recht op hen<br />

(Sjemot 22:28-30). Waarom kregen de Levieten de taak bij de Misjkan en niet de eerstgeborenen? Rashi zoekt<br />

een verklaring daarvoor bij dat de eerstgeborenen betrokken waren bij de zonde met <strong>het</strong> gouden kalf. En dat<br />

de Levieten toen trouw bleven aan de Eeuwige en Mosje. Bemidbar 8:15-19 geeft echter aan dat de Eeuwige<br />

de dood <strong>van</strong> de eerstgeborenen <strong>van</strong> Israël ten gevolge <strong>van</strong> fouten in de Misjkan wil voorkomen! Vandaar dat<br />

de Levieten ver<strong>van</strong>gers voor de eerstgeborenen werden.<br />

Jesjoea werd gepresenteerd in de Tempel, want ieder eerstgeboren zoon is gewijd aan Adonai. Jesjoea werd<br />

verklaard de Eerstgeboren Zoon <strong>van</strong> G'd te zijn (Lucas 2:22-24).<br />

Studievragen bij Bemidbar:<br />

1. Waarom denk je, dat G'd nu sprak <strong>van</strong>uit de Tent der Samenkomst in plaats <strong>van</strong> ergens anders <strong>van</strong>daan,<br />

zoals Hij tot nu toe had gedaan?<br />

2. Waarom denk je dat G'd Mosje en Aharon instrueerde om de Israëliërs te gaan tellen?<br />

3. Waarom denk je, dat <strong>het</strong> nodig was om al de juiste namen in deze parasjah mee te delen?<br />

4. Waarom wordt er niet een som <strong>van</strong> <strong>het</strong> totaal gegeven <strong>van</strong> hoeveel er waren?<br />

5. Waarom werden alléén mannen <strong>van</strong> twintig jaar oud of ouder geteld?<br />

6. Beschrijf de orde, waar de stammen in <strong>het</strong> kamp geplaatst werden. Was er enige betekenis voor deze<br />

orde?<br />

7. Waarom denk je dat iedere Stam zijn eigen vaandel had?<br />

8. Waarom werden de Levieten geplaatst tussen de Israëlieten en de Misjkan?<br />

9. Waarom werden Mosje, Aharon en Aharon's zonen gescheiden geplaatst <strong>van</strong> de rest <strong>van</strong> de Levieten en<br />

aan de Oostzijde <strong>van</strong> de Misjkan?<br />

10. Wat is de betekenis <strong>van</strong> de eerstgeborene?<br />

11. Waarom gaf G'd de Levieten in plaats <strong>van</strong> de eerstgeborenen? Wat betekent dat?<br />

12. Waarom waren er twee tellingen <strong>van</strong> de Levieten?<br />

- 3 -


<strong>NUMERI</strong> <strong>–</strong> <strong>Thorastudie</strong> <strong>van</strong> <strong>Ariel</strong> <strong>Berkowitz</strong><br />

13. Hoe beschermde G'd de Kehathieten tegen de dood voor <strong>het</strong> contact met de Ark?<br />

14. Wat is, als er een is, de betekenis <strong>van</strong> de verschillende kleuren voor de dekleden over de inhoud <strong>van</strong> de<br />

Misjkan?<br />

15. Op welke manieren werd Israël door G'd omgevormd tot een militaire eenheid?<br />

16. Waarom werd de Misjkan precies in <strong>het</strong> midden <strong>van</strong> <strong>het</strong> kamp geplaatst, in plaats <strong>van</strong> bijvoorbeeld<br />

vooraan?<br />

Appendix:<br />

- 4 -<br />

7-5-2002, J.H. ten Kate (naar <strong>Ariel</strong> <strong>Berkowitz</strong>)<br />

Wanneer <strong>het</strong> vroegere volk Israël stond opgesteld, dan werd <strong>het</strong> in vier groepen opgesteld. Dit staat<br />

bijvoorbeeld in Numeri 2 dat gaat over de legering <strong>van</strong> de stammen <strong>van</strong> Israël rond de tabernakel. In vers 2<br />

staat: “De kinderen Israëls zullen zich legeren, een ieder onder zijn banier, naar de tekenen <strong>van</strong> <strong>het</strong> huis<br />

hunner vaderen; rondom tegenover de tent der samenkomst zullen zij zich legeren.” Het woord dat vertaald is<br />

met ‘tekenen’ is in <strong>het</strong> Hebreeuws tta (otot). Dit staat ook voor “letter, sein, insigne, eerbewijs, decoratie,<br />

vaantje”. Elke stam had zo'n teken. Deels staan deze tekens vermeld in Genesis 49 waar Jakob zijn zonen<br />

zegent. Verder had elke groep <strong>van</strong> drie stammen een banier. De Joodse mondelinge overleveringen geven een<br />

beschrijving <strong>van</strong> de banieren. De vier banieren bevatten afbeeldingen <strong>van</strong> een leeuw, een mens, een stier en<br />

een adelaar. Deze vier groepen zijn rond de tabernakel opgesteld. Binnen de omheining die rond de tabernakel<br />

stond, zijn de verschillende geslachten <strong>van</strong> de stam Levi geplaatst.<br />

De vier groepen lagen op dezelfde wijze rondom de tent der samenkomst gelegerd als de vier wezens rondom<br />

de troon. Zo zien we dat de instelling G'ds voor <strong>het</strong> aardse Israël een afspiegeling is <strong>van</strong> de hemelse<br />

werkelijkheid. De sleutel tot <strong>het</strong> verstaan <strong>van</strong> deze dingen is <strong>het</strong>geen Adonai al in de Tenach heeft<br />

geopenbaard.<br />

De vroegere christelijke kerk gebruikte de vier symbolen eveneens voor de vier e<strong>van</strong>gelisten. Zoals we tot op<br />

heden nog steeds op oude schilderijen en afbeeldingen kunnen zien, staat de mens voor Matteus, de leeuw<br />

voor Markus, <strong>het</strong> rund voor Lukas en de arend voor Johannes.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!