ontwerpcriteria - Nederlandse Montessori Vereniging

Concept criteria VMO materiaal, november 2012
Aandacht besteden aan de uiterlijke vorm van de leeromgeving houdt in dat de
leeromgeving overzichtelijk, netjes en up to date is.
In de montessoritheorie wordt regelmatig gewezen op het belang van observatie van de
docent, onder meer om de zone van naaste ontwikkeling te bepalen. Deze observatie
geldt ons in ziens in het bijzonder ook tijdens de ontwikkelfase van materiaal. De docent
moet voortdurend observeren wat het effect van het materiaal is op de leerlingen, en het
materiaal op basis van die observaties optimaliseren. De observaties leiden bovendien tot
meer inzicht in de werking van het materiaal.
Het observeren en de individuele begeleiding door de docent kosten tijd en energie en
zijn alleen mogelijk als leerlingen redelijk zelfstandig kunnen werken. Het materiaal moet
hieraan bijdragen, zodat het beroep dat leerlingen op de docent doen beperkt blijft.
3.3.5 Docent in het voortgezet montessori-onderwijs: begeleiden
De vier aspecten die onderscheiden worden aan het begeleiden van leerprocessen in
‘Docent in het voortgezet montessori-onderwijs’ (Rubinstein, 2010) zijn de volgende:
− Vaststellen van de leerbehoefte en volgen van leerlingen
− Interveniëren
− Aanleren van verantwoordelijkheid
− Reflecteren
Opmerkingen:
Vaststellen van de leerbehoefte en volgen van leerlingen komt, wat ontwikkelen en
inzetten van materiaal betreft, neer op het bepalen van de zone van naaste ontwikkeling,
in een ruime betekenis: het gaat hierbij niet alleen om cognitieve, ook om sociaalemotionele
aspecten.
Met interveniëren wordt ook bedoeld: het introduceren van nieuwe leerstof. Hierbij is
precisie van belang, zowel vakinhoudelijk als procesmatig. Ook het opwekken van
nieuwsgierigheid is een belangrijk element. Dit geldt voor de docent, maar kan ook voor
het materiaal zelf gelden.
Bij het aanleren van verantwoordelijkheid wordt opgemerkt, dat het leermateriaal een
structuur moet bieden waarbinnen leerlingen zelf keuzes maken.
Reflecteren wordt in ‘Docent in het voortgezet onderwijs’ belicht vanuit de taak van de
docent. Aan het leren reflecteren kan het materiaal echter ook bijdragen, door middel
van reflectieopdrachten of door hulpmiddelen te bieden die reflectie bevorderen, zoals
diagnostische toetsen.
3.3.6 De handleiding voor het ontwerpen van werkwijzers, zoals beschreven in ‘Tussen
luisterschool en werkplaats’ (Lockhorst & Van der Meer, 1996).
In ‘Tussen luisterschool en werkplaats’ geven Lockhorst en Van der Meer docenten een
handleiding bij leerplanontwikkeling, waarbij zij zich grotendeels baseren op het werk
van Bruner. Hoewel het boek niet speciaal voor het montessorionderwijs geschreven is,
biedt het veel aan montessoridocenten: een gedegen kijk op didactisch verantwoord
onderwijs.
Aan het eind van het boek schetsen de auteurs de karakteristieken van een werkwijzer.
Het woord ‘werkwijzer’ heeft na de invoering van de Tweede Fase havo/vwo een
devaluatie ondergaan: nu staat het alleen nog voor het spoorboekje. Lockhorst en Van
der Meer zijn daarentegen altijd aanhangers geweest van de inhoudelijke werkwijzer.
In het kader van nieuw of gearrangeerd al dan niet digitaal lesmateriaal is het de vraag
of de montessoriwaarde in het materiaal zelf ligt dan wel in de werkwijzer bij het
materiaal. Waarschijnlijk zijn beide mogelijk.
Hieronder volgt geparafraseerd een opsomming van de karakteristieken van de
werkwijzer volgens Lockhorst en Van der Meer.
− De werkwijzer beschrijft een afgerond leerproces, leerstofeenheid
− De werkwijzer bevat alle noodzakelijke informatie die leerlingen nodig hebben om een
studieplan te maken.
6