ontwerpcriteria - Nederlandse Montessori Vereniging

More documents

Recommendations

Info

Concept criteria VMO materiaal, november 2012 2. Onderzoeksvraag Vanuit bovenstaande aanleidingen komt de volgende onderzoeksvraag voort: Aan welke criteria moet materiaal voor voortgezet montessori-onderwijs voldoen? Subvragen bij het onderzoek zijn: a. Welke criteria kunnen worden afgeleid uit bestaande literatuur over montessorionderwijs? b. Welke criteria kunnen we formuleren naar aanleiding van ervaringen en voorbeelden van docenten werkzaam in het voortgezet montessori-onderwijs? c. Welke criteria kunnen we formuleren naar aanleiding van, de in kaart te brengen, ervaringen van leerlingen in het voortgezet montessori-onderwijs? In §3 wordt vraag a besproken, en in §4 is de opbrengst van de materiaalconferenties van 2011, bestaande uit ervaringen en voorbeelden van docenten, gebruikt voor een begin van de beantwoording van vraag b. Vraag c is nog niet onderzocht. In §5 volgt een weging van de criteria en een eerste voorstel voor het hanteren van een klein aantal criteria. 3. Literatuuronderzoek In deze paragraaf beginnen we met het opstellen van een definitie van het begrip ‘materiaal’. Vervolgens schetsen we de – ruime - kaders waarbinnen kwaliteitscriteria voor goed montessorimateriaal moeten vallen. Deze kaders ontlenen we vooral aan de meest recente documenten die binnen het VMO over doelen, kwaliteitscriteria en praktijk binnen het voortgezet montessori-onderwijs zijn verschenen (Lockhorst e.a., 2001; Rubinstein, 2008, 2010). 3.1 Materiaal en montessorimateriaal In het document ‘Het Montessorionderwijs in de 21 eeuw’ (Lockhorst e.a., 2001) wordt onderscheid gemaakt tussen ontwikkelingsmateriaal en didactische materialen: “Met de term 'materiaal' wordt in montessorionderwijs in de eerste plaats bedoeld de voorwerpen waarmee in de basisschool de leerlingen nieuwe functies oefenen. Men spreekt dan van ontwikkelingsmateriaal. [….]. Daarnaast kent men didactische materialen waarmee het leerproces van de individuele leerling of van de kleine groep vorm gegeven wordt. Bij deze materialen gaat het zelden meer om het materiële aspect maar in de eerste plaats om de symbolische inhoud ervan, zoals die in taal of beeld is vastgelegd. Enerzijds worden er met didactische materialen leerinhouden aangeboden, anderzijds zijn er didactische materialen die voor de leerlingen opdrachten voor bewerking en verwerking formuleren.” Kort samengevat komt dit dus neer op drie soorten materiaal: concrete voorwerpen, leerinhoud en opdrachten. Deze beschrijving van het begrip materiaal is niet specifiek voor montessorionderwijs, maar is toepasbaar op veel soorten van onderwijs. Wat wel specifiek kan zijn voor montessori-onderwijs, is de manier waarop materiaal gebruikt wordt. De didactische ideeën op grond waarvan het materiaal is vormgegeven, de wijze waarop de leerling geïnstrueerd wordt, de leerdoelen bij het materiaal en de wijze waarop geëvalueerd wordt of deze doelen gehaald zijn, bepalen of het materiaal montessorimateriaal genoemd kan worden. Bij het opstellen van kwaliteitscriteria voor geschikt montessorimateriaal hanteren we daarom de volgende, meer procedurele, definitie van montessorimateriaal: “Montessorimateriaal kan beschreven worden als het geheel van leerinhoud en didactische materialen (vastgelegde instructiewijzen, werkwijzen en evaluatiewijzen) die passen binnen het montessori-onderwijs”. 2
Concept criteria VMO materiaal, november 2012 Een discussiepunt is of in deze definitie de term ‘voorwerpen’ moet worden opgenomen. Bij praktisch georiënteerde vakken spelen voorwerpen, zoals practicummateriaal, immers een belangrijke rol. De functie van dit materiaal is echter niet meer geheel dezelfde als die van het ontwikkelingsmateriaal in het basisonderwijs. Het oefenen van nieuwe functies speelt voor leerlingen tussen 12 en 18 niet of nauwelijks nog een rol. Binnen onze definitie vallen voorwerpen daarom onder ‘didactische materialen’. Voor een volledige definitie van montessorimateriaal is het dus nodig dat de rol van het materiaal binnen het montessori-onderwijs beschreven wordt. Leerinhouden zijn grotendeels afgebakend door exameneisen en vastgelegd in tussendoelen. De didactische materialen, zoals hierboven geformuleerd, zijn gekoppeld aan de leerinhouden. 3.2 Schaalgrootte Een belangrijk aspect bij de ontwikkeling van materiaal is de schaalgrootte van het materiaal. Deze kan variëren van een ‘fragment’ - bijvoorbeeld een foto van een object - via een ‘leereenheid’ – een samenhangende leersequentie met één duidelijk leerdoel; zo’n sequentie zou een paragraaf kunnen zijn- en een ‘module’ – een verzameling samenhangende leereenheden die samen een min of meer afgerond geheel vormen, vaak een ‘hoofdstuk’- tot en met een ‘curriculum’. Hierbij is een probleem dat definities van deze begrippen nauwelijks eenduidig te geven zijn. Voor het begrip ‘curriculum’ bijvoorbeeld bestaan tal van definities. Bovendien is de invulling van dit begrip afhankelijk van het gezichtspunt van de gebruiker (Van den Akker, 2009). Onderscheid moet bovendien nog gemaakt worden tussen een curriculum in de betekenis van een meerjarige cursus van één schoolvak en een curriculum in de zin van het complete meerjarige schoolprogramma. Bij het opstellen van criteria voor goed montessorimateriaal speelt de schaalgrootte een rol. Een montessori-aspect als bijvoorbeeld keuzevrijheid zal zeker een element zijn van een montessori-curriculum maar hoeft geen rol te spelen binnen een leereenheid. Fragmenten zullen in het algemeen te klein zijn om montessori-specifiek te kunnen heten. Curricula moeten zeker montessori-specifiek zijn, maar de schaalgrootte hiervan zal in het algemeen te groot zijn voor individuele docenten. Wij richten onze focus daarom op eenheden van de omvang van een leereenheid tot en met een module en gaan vooralsnog slechts kort in op criteria voor curricula, waarbij we met curriculum één of meerdere cursusjaren van één schoolvak of een cluster van vakken binnen een werkelijkheidsgebied bedoelen. 3.3 Literatuurbespreking We bespreken hieronder de volgende bronnen: - De nota ‘Het Montessorionderwijs in de 21 e eeuw’ (Lockhorst e.a., 2001) - Het montessori-basisonderwijs (gebaseerd op Montessori, 1993) - De ‘Karakteristieken van scholen voor voortgezet montessori-onderwijs’ (Rubinstein, 2008) - ‘Docent in het voortgezet montessori-onderwijs’ (Rubinstein, 2010) - De handleiding voor het ontwerpen van werkwijzers, zoals beschreven in ‘Tussen luisterschool en werkplaats’ (Lockhorst & Van der Meer, 1996). 3.3.1 Nota ‘Het Montessorionderwijs in de 21 e eeuw’ We sluiten aan bij de drie hoofddoelstellingen van montessorionderwijs, zoals omschreven in de nota ‘Het Montessorionderwijs in de 21 e eeuw’ (Lockhorst e.a., 2001) omdat deze nota het richtinggevende document is van de Nederlandse Montessori Vereniging. Deze doelstellingen zijn: - Persoonlijkheidsontwikkeling (wil, identiteit, zelfstandigheid, verantwoordelijkheid), - Ontwikkeling van bekwaamheid (zelfstandigheid) en - Voorbereiden op de maatschappelijke rol (zelfstandigheid, verantwoordelijkheid). Opmerkingen: 3
Page 1: Concept criteria VMO materiaal, nov
Page 5 and 6: Concept criteria VMO materiaal, nov

ontwerpcriteria - Nederlandse Montessori Vereniging

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?