ontwerpcriteria - Nederlandse Montessori Vereniging

Concept criteria VMO materiaal, november 2012
Sommige opmerkingen kunnen beschouwd worden als een speciale uitwerking die past
binnen bij verschillende kernpunten. Een voorbeeld is ‘productgerichtheid’; dat heeft
elementen in zich die passen bij activering, bij samenhang in de leerstof en bij
didactische structuur (controle van de fout).
Een belangrijke opmerking van docenten is, dat materiaal niet per se kant en klaar hoeft
te zijn, maar dat het door de docent moet kunnen worden ingepast in de eigen
leeromgeving. Hierbij gaat het echter voor de helft om een eigenschap van de
leeromgeving van die docent. Wel kan hieruit worden afgeleid, dat het materiaal flexibel
moet zijn; daarom moet het materiaal op een bewerkbare manier worden aangeleverd.
Aandacht verdient ook het belang dat gehecht wordt aan ICT, aan digitalisatie. Maar hoe
zinvol en wenselijk dat ook is, het is op zichzelf geen onderscheidend kenmerk als het
gaat om montessori-materiaal.
Tenslotte zijn er nog de termen ‘variatie’ en ‘differentiatie’. De eerste sluit aan bij ‘hoofd,
hart en handen’, de tweede heeft te maken met het passen in de zone van naaste
ontwikkeling. Van materiaal dat veel mogelijkheden biedt met betrekking tot
differentiatie, kan gesteld worden dat het past bij verschillende zones van naaste
ontwikkeling. Het zichtbaar maken van de mogelijkheden tot differentiatie komt dan neer
op het duidelijk aangeven waar zones van naaste ontwikkeling liggen.
In §3.2 is aangegeven dat rekening gehouden moet worden met de schaalgrootte van
het materiaal: gaat het om een leereenheid, een module of een curriculum? Aan
sommige eisen moet op het niveau van een curriculum voldaan zijn, maar deze eisen
hoeven niet per se te gelden voor een individuele leereenheid. Voorbeelden zijn de boven
besproken keuzevrijheid en de mogelijkheid tot differentiatie. Modules zitten wat betreft
materiaaleisen tussen leereenheden en curricula in. Bij de lijst criteria die hieronder is
opgesteld richten we ons op de kleinere eenheden. Als zo’n eenheid voldoet aan een
criterium dat in principe vooral geldt voor grotere schalen, zullen we dat een ‘pluspunt’
noemen.
Hetzelfde doen we met kenmerken die op gespannen voet kunnen staan met andere
kenmerken, een samenwerkingsleerdoel op gespannen voet kan staan meet een
doorgaande individuele leerlijn. Als materiaal een dergelijk kenmerk heeft, zonder dat
het andere doelen dwarsboomt, beschouwen we dat als een pluspunt.
Opgemerkt moet worden opgemerkt dat de mate waarin aan bepaalde criteria voldaan
kan worden af kan hangen van de discipline. Voor aardrijkskunde is directe aansluiting bij
de buitenwereld meer vanzelfsprekend dan bij wiskunde.
Tenslotte is er nog een extra punt, dat niet zozeer betrekking heeft op het materiaal op
zichzelf, maar meer op de manier waarop het materiaal tot stand is gekomen: validering.
Montessori testte haar materiaal in de praktijk en stelde het op grond van observaties
bij. Hiermee volgde ze in feite de methode die nu ‘ontwikkelingsonderzoek’ (‘educational
design research’) wordt genoemd (zie Plomp & Nieveen, 2009). Belangrijk is dat
montessorimateriaal in de praktijk getest is en werkzaam is bevonden. Op zichzelf is dit
geen kenmerk van het materiaal zelf. Wel kunnen we als richtlijn stellen, dat materiaal
zorgvuldig in de praktijk getest moet zijn.
Daarmee komen we tot de volgende lijst met criteria en pluspunten voor leereenheden
en kleinere modules. Deze lijst is op dit moment slechts een concept. Net als
montessorimateriaal moet ook deze lijst nu eerst getest en, waar nodig, aangepast
worden.
10