Onderzoek van het Onderwijsblad

Het jongensprobleem
bestaat niet
Het aantal juffen neemt alleen maar toe. Van alle groepsleerkrachten basisonderwijs is
inmiddels ruim 86 procent vrouw. Dat zal niet minder worden, want op de pabo komen
niet alleen minder mannen; degenen die wel komen, halen minder vaak de eindstreep.
Erg? Voor de onderwijskwaliteit maakt het niet uit.
Tekst Robert Sikkes Beeld Typetank
1.
De vervrouwelijking gaat
gestaag door
In de jaren tachtig telden de basisscholen
nog 40 procent mannen voor de klas.
In 2007 was 15,5 procent van de leraren
basisonderwijs man, nu is dat nog maar
13,8 van alle groepsleerkrachten. Het aantal
scholen waar alleen maar vrouwen voor
de klas staan, is de afgelopen vijf jaar fl ink
gegroeid, van 562 naar 820. Soms is er dan
nog wel een meneer directeur en een heel
enkele man is conciërge, maar zijn alle
groepsleerkrachten vrouw.
Het aantal scholen waar alleen
juffen voor de klas staan groeit
2007 562
2008 611
2009 617
2010 674
2011 820
Percentage vrouwelijke groepsleerkrachten
groeit gestaag
2007 84,5%
2008 85,1%
2009 85,5%
2010 85,8%
2011 86,2%
+46%
Salarisverschil onderwijs ten
opzichte van de markt
deeltijd
onderwijs
betaalt 8%
slechter
fulltime
onderwijs
betaalt
24% slechter
2.
Vrouwen in onderwijs financieel
beter af dan mannen
Verschillende politieke partijen hadden
het prominent in hun verkiezingsprogramma
staan: meer mannen voor de klas. Dat
klinkt mooi, bij CDA, GroenLinks en PvdA,
maar de analyse ontbreekt. Waarom kiezen
zo weinig jongens voor de lerarenopleiding
deeltijd
onderwijs
betaalt 3%
beter
14 Onderwijsblad15 6 oktober 2012
fulltime
onderwijs
betaalt net zo
goed als
de markt
basisonderwijs? Het antwoord is heel simpel:
geld. Economen weten allang waarom
werken in het basisonderwijs door jongens
onaantrekkelijk wordt gevonden. Buiten
het onderwijs verdienen ze namelijk veel
beter, terwijl vrouwen juist in het onderwijs
gunstiger af zijn. Onderzoek van SEO van
de Universiteit van Amsterdam laat zien dat
vrouwen in het onderwijs (en de publieke
sector) niet gestraft worden voor deeltijd-

werken. Hun salaris is bij hetzelfde hboopleidingsniveau
gemiddeld beter dan dat
van vrouwen die deeltijd werken buiten het
onderwijs. Voor mannen is het omgekeerd.
Met een hbo-diploma op zak betalen bedrijven
mannen gemiddeld veel beter, zowel
deeltijders als fulltimers. Economen hebben
daarom wel eens een fulltime-bonus voor
leraren bepleit. Maar wanneer de politieke
partijen willen dat er meer mannen voor de
klas komen, moeten ze toch echt naar de
salarissen gaan kijken.
Wie nog hoop heeft dat de crisis zorgt voor
meer mannen op de opleidingen, komt
bedrogen uit. In de Verenigde Staten, waar
de werkloosheid groter is en de crisis eerder
heeft ingezet, zien ze tegen alle verwachtingen
in niet meer jongens op de lerarenopleidingen.
3.
Steeds minder jongens
halen de pabo
Het aantal jongens dat naar de pabo gaat
schommelt al jaren rond de 1.400. Dat is
zo’n 15 procent van het totaal. De laatste
jaren haalt iets minder dan de helft de eindstreep.
Natuurlijk stoppen tijdens de pabo
ook meisjes, maar van de meisjes haalt
nog steeds ruim 70 procent een papiertje.
Zijn er bij het eerste jaar nog vijftien jongens
op de honderd pabostudenten, bij
de diploma-uitreiking staan er nog maar
tien jongens naast negentig meisjes te feesten.
De komende jaren zullen daarom nog
meer meiden instromen dan voorheen. En
dat terwijl jaar in, jaar uit van alles wordt
ondernomen om de pabo aantrekkelijker te
maken voor jongens, zoals het programma
‘paboys’. Het wil dus gewoon niet lukken.
Jongens haken af omdat ze verplichte stages
in kleuterklassen niet waarderen en het
hoge knutselgehalte ze irriteert. Wil de pabo
mannen lokken? Dan moet het programma
toch radicaler worden aangepakt.
4.
Voor de kwaliteit van het onderwijs
maakt de feminisering niet uit
Het doet het leuk in de media, maar ‘het
jongensprobleem’ bestaat niet. De verjuffi
n g van de school zou slecht zijn voor de
tere jongensziel. En soms wordt er verwezen
naar het feit dat steeds meer meisjes havovwo
doen en jongens achterblijven. Maar
dat is simpelweg het gevolg van het gegeven
dat meisjes hun onderwijsachterstand
razendsnel hebben ingelopen. Er zijn geen
aanwijzingen dat jongens nu vaker uitvallen
59%
gestart
2003-2004
1428
afgestudeerd
2006-2007
839
54%
gestart
2004-2005
1460
afgestudeerd
2007-2008
789
52%
gestart
2005-2006
1310
afgestudeerd
2008-2009
681
dan vroeger. Dat deden ze al en doen ze nog
steeds. Onderzoek uit binnen- en buitenland
laat zien dat de onderwijskwaliteit niet lijdt
onder de verjuffi ng. Het meeste onderzoek
komt uit Nederland en Vlaanderen, omdat
daar de vervrouwelijking het hardst gaat*. H
*) Zie onderzoek van: Marjolein Rietveld
van Windesheim Flevoland; Greetje
Timmerman en Mineke van Essen van de
Rijksuniversiteit Groningen; Jessy Siongers
van de Vrije Universiteit Brussel; en Anton
Derks en Hans Vermeersch van Vrije
Universiteit Brussel.
Steeds minder jongens op de
pabo halen de eindstreep
49% 49%
gestart
2006-2007
1441
afgestudeerd
2009-2010
705
gestart
2007-2008
1209
afgestudeerd
2010-2011
588
6 oktober 2012 Onderwijsblad15 15

Het vrouwenteam:
‘We missen
de mannen’
Dat er tegenwoordig vrijwel uitsluitend juffen voor
de klas staan, is niet nieuw. Op steeds meer scholen
bestaat het team zelfs uit louter vrouwen. Er
moeten meer mannen in het onderwijs, vinden de
politieke partijen. We zochten een vrouwenteam op
in Nieuwegein. Wat vinden zij ervan? “Ik zou mijn
bovenbouwjongens echt een meester gunnen.”
Tekst Gaby van der Mee Beeld Rob Niemantsverdriet
Het
oogt als een
gemoedelijke,
knusse school waar de
contacten informeel zijn.
Tussen de middag worden er nog
veel kinderen van de Schakel in Nieuwegein
opgehaald door moeders met en zonder
hoofddoekje. Dat er in het team geen
meesters zitten, valt eigenlijk helemaal niet
op. Het gaat goed, de resultaten zijn bovengemiddeld,
in juni kregen ze het vignet van
‘de gezonde school’. Er werken tien vrouwen
voor zes groepen. Alles wordt er voor
de leerlingen uit de kast getrokken, alleen
16 Onderwijsblad15 6 oktober 2012
de meesters ontbreken.
“Kunnen we zonder ze”, vraagt directeur
Ingrid Bleijenberg aan haar collega’s. In de
personeelskamer zitten de vrouwen aan
tafel achter hun broodtrommeltje. “Ja”,
zeggen ze in koor. Maar vervolgens vindt
iedereen dat het voor de kinderen en voor
het team mooi zou zijn als er ook mannen
waren. De laatste meester ging in 2009 met
pensioen, een aantal juffen die al wat langer
op de Schakel werken, hebben dat nog
meegemaakt. De sfeer was toen toch anders.
Britt Reinsma, die er nu tien jaar werkt, herinnert
zich dat meesters minder over thuis
praatten. “Veel minder dan wij deden.”
“Wel als ze onder elkaar waren, hoor”, zegt

Marijke Klaren. Degenen die nog met mannen
in één team werkten zijn het erover
eens dat meesters een andere stijl van communiceren
hebben. Bleijenberg aarzelt of dat
nou positief of negatief is. “Wij komen dan
met een probleem en vervolgens hebben ze
al snel een oplossing. Dat is dan besloten,
punt. Zij praten er niet meer over, terwijl wij
er vaak nog weken over doorgaan.”
“Ja, wij zeuren er zo lang over door. Mannen
zien veel minder beren op de weg,
dan wij”, denkt Tonny Fonville. Dat is misschien
niet alleen maar positief, maar het
maakt de vergaderingen wel een stuk korter.
“Klokslag vijf uur stonden de meesters altijd
op en zeiden: Het is tijd”, lacht Reinsma.
Ina Vis merkt fi jntjes op dat de mannen wel
altijd de bovenbouwklassen hadden. Stagiair
Jamila Asnnosi maakt vaak de omgekeerde
situatie mee. Ze doet de pabo en werkt
tegelijkertijd bij de gemeente waar ze vooral
tussen mannen zit. “Zij overheersen altijd,
praten alleen meer over de doelen, targets
halen. Er zijn maar een paar vrouwen, die
willen meer evalueren hoe het gegaan is,
maar dat lukt niet.”
‘De wereld is
gemixt, maar op
school houdt dat
dan ineens op’
Kippenhok
Goed, de vergaderingen duren nu misschien
een beetje lang en het is er vaak een
kippenhok omdat er veel over thuis gepraat
wordt, maar dat is het ergste niet. De mannen
worden ook gemist vanwege de praktische
zaken. Want de conciërge is al een paar
jaar geleden wegbezuinigd en wie moet er
dan de doorgeslagen stoppen vervangen,
het bordje met het gezonde school-vignet
bij de deur hangen of de wc ontstoppen?
Bleijenberg: “De meesters namen de technische
zaken vaak voor hun rekening. Nu
zeg ik in het weekeinde wel eens tegen mijn
man: Kom even mee naar school dan kun je
de bel maken.”
Fonville herinnert zich dat de meesters, ook
al waren ze op leeftijd, altijd de kerstverlichting
aan de gevel ophingen. De dames
moeten nu alles zelf doen. Maar melden
trots dat ook dit positief kan uitpakken,
omdat je daardoor nieuwe dingen leert en
creatieve oplossingen verzint. “Als vroeger
iemand riep: De wc van de kleuters
loopt niet door. Dan ging de conciërge”,
zegt Bleijenberg. “Nu moet ik er zelf heen.
Ik ben hier alles tegelijk, de aanstuurder,
de onderwijsdeskundige, de vraagbaak en
de conciërge.” Gelukkig is er één techneut,
Ellen van Beek, juf van groep 7/8, die zaagt
en doet andere technische en jongensachtige
dingen met de kinderen. Omdat ze zelf
twee zoons heeft wordt ze de ‘mannenmoeder’
genoemd. Helaas is ze al een tijdje ziek.
“Voetbaltoernooien”, roept iemand. Ook
zo’n mannending waar maar weinig juffen
plezier in hebben. “Mijn bovenbouwjongens
hadden best een meester gewild”,
zegt Reinsma. “Voor de meiden zou het ook
goed zijn”, meent onderwijsassistent Mounia
el Bouzidi, “die krijgen ook een verkeerd
beeld als er alleen maar vrouwen zijn.”
“Ja”, verzucht Reinsma. “De wereld is
gemixt, maar op school houdt dat dan
ineens op. Zelf had ik op school alleen maar
meesters, die vertelden prachtige verhalen.”
Geknutsel
Een team zonder mannen zou teveel een
‘warm bad’ worden waar geen kritiek op
elkaar wordt gegeven. Klopt dat?
Bleijenberg denkt wel dat vrouwen misschien
te voorzichtig met elkaar omgaan.
“Dat is niet altijd goed, soms is het g
6 oktober 2012 Onderwijsblad15 17

Directeur Ingrid Bleijenberg:
“De meesters namen de
technische zaken vaak voor
hun rekening.”
nodig om ‘ruzie’ te maken.” Ze kijkt rond
voor wat bijval, er wordt wat geknikt, maar
het punt blijkt niet erg te leven bij de anderen.
Dat de school een warm bad is, een
hok vol moeders die veel oog hebben voor
de kinderen, is toch alleen maar positief?
Bleijenberg denkt ook dat het met de zorgtaak
goed geregeld is op de Schakel, die
wordt erg serieus genomen. “Meesters zien
minder snel dat er iets mis is met een kind”,
merkt iemand op. Een ander denkt dat het
ook wel eens gunstig kan zijn, om er niet
altijd bovenop te zitten.
Wat moet er gebeuren om meer mannen
in het onderwijs te krijgen?
“De opleiding veranderen”, roepen de jongeren
in het team die de pabo nog vers in
hun geheugen hebben. Sylvia van Schaik
is invaller in groep 3. “Toen ik begon zaten
er negen jongens in mijn klas, maar daar is
er maar één van overgebleven. Ze knappen
vooral af op dat geknutsel, de beeldende
vakken, daar had ik zelf trouwens ook een
Onderwijsassistent
Mounia el Bouzidi:
“Meiden krijgen ook een
verkeerd beeld als er alleen
maar vrouwen zijn.”
Wie moet er
nu de stoppen
vervangen of de
wc ontstoppen?
hekel aan. Lio-stagiair Cindy Spaan heeft
precies dezelfde ervaringen. “Ze vinden de
opleiding gewoon te makkelijk en in het
beroep zit niet veel perspectief.” De broer
van Esmee van der Horst (stagiair school
maatschappelijk werk) stopte al na een jaar
met de pabo. “Hij ging toch voor het grote
18 Onderwijsblad15 6 oktober 2012
Britt Reinsma:
“De wereld is gemixt, maar
op school houdt dat dan
ineens op.”
geld”, lacht ze. Ina Vis denkt ook dat salaris
wel een rol speelt. “Ik zit nu al vijftien jaar
op hetzelfde niveau.”
En mocht er onverhoopt een man opduiken
hoe overleeft hij dan in zo’n vrouwenteam?
Bleijenberg: “We hadden een mannelijk
lio-stagiair, Rahmi, de kinderen liepen achter
hem aan. Ze vonden het prachtig. Jongens
hebben toch ook iemand nodig om
zich mee te identifi ceren. Rahmi overleefde
prima, het ging geweldig, die had de
pabo al gedaan en wist waar hij voor koos.
Als man kom je toch in het basisonderwijs
overal in dezelfde situatie? Sommigen stoppen
er daarom direct mee, maar anderen
vinden het juist leuk. Die trekken bepaalde
taken naar zich toe, zoals ict, en dan gaat
het goed.” De lunchpauze is voorbij, iedereen
haast zich naar zijn groep. Het probleem
van de meesters is alweer vergeten,
de klas roept. H

Ina Vis:
“Mannen hadden wel altijd
de bovenbouwklassen.”
Tonny Fonville:
“Mannen zien veel minder
beren op de weg.”
Man in een vrouwenteam
Het is voor Thomas Hendriks een vreemde sensatie. Hij werkt al 25 jaar in het
onderwijs, meestal in gemengde teams. Sinds twee jaar heeft hij vooral vrouwen
om zich heen. “Ik heb zelfs nog met alleen mannen gewerkt, dus dit is
echt het andere uiterste.” Op de teamfoto van basisschool Olympus in Blijburg
(Amsterdam) zijn 25 dames te zien en drie heren. Het verschil? “Ik merk dat
vrouwen zaken soms onnodig laten polariseren doordat ze er te lang over doorgaan.
Conflicten duren daarom ook net iets te lang. Mannen zijn daarin volgens
mij zakelijker. Als het me erg irriteert dan kap ik het ook af, dan zeg ik: Dit duurt
mij te lang.” Aan de andere kant vindt hij vrouwen inspirerender dan mannen,
die vaak erg gesloten zijn. “Dus het heeft voordelen, maar het kan ook nadelig
uitpakken.” Er zijn momenten waarin hij graag wat meer mannen om zich heen
zou hebben. “Maar steeds minder mannen kiezen voor dit beroep. Door de feminisering
van het vak, maar zeker ook door het salaris. Vroeger deed ik het deels
uit idealisme, nu vind ik ook dat het in geen verhouding staat met wat je allemaal
inlevert. De werkdruk, de verantwoordelijkheid. Mannen zien dat en kiezen er
dan niet voor.” Verder heeft hij weinig negatiefs te melden en nee, hij heeft geen
speciale mannentaken. “Dit is een leuk team, er zijn hier genoeg masculiene
vrouwen.”
Juf Marijke Klaren:
“Meesters praatten wel over
thuis als ze onder elkaar
waren.”
6 oktober 2012 Onderwijsblad15 19