bekijken. - Federatie Particulier Grondbezit

Herstel van elementen op landgoederen: Overijssel
OPGCultureel Erfgoed &
Herstel Kwaliteit Landgoederen Overijssel
Vier jaar herstel Cultuurhistorische en
Landschappelijke Elementen in Overijssel:
een feestje waard!
ERSTEL
LEMENTEN
008 - 2011
Nostalgie: hooibergen * Schuren *
Putten * Boerderijen * Vijvers
*Even tot rust komen: Theekoepels *
Grachtherstel * Laanherstel* Schaaps
kooien * Bijzonder tuinieren: koude
bakken en kassen * Poorten +
Oranjerieën en houtwaterplaatsen

Beste lezer,
De particuliere eigenaren in Overijssel vertegenwoordigen cultuurhistorisch,
landschappelijk, ecologisch en economisch waardevolle gebieden met een
oppervlakte van 10% van het buitengebied van de provincie.
Kenmerkend voor deze gebieden is een hoge mate van afwisseling in bebouwd en
onbebouwd, open en gesloten en natuur en cultuur. Hierdoor zijn deze
gebieden voor zowel mens, dier als plant zeer aantrekkelijk en herbergen ze
een hoge biodiversiteit. Investeren in het behouden en ontwikkelen van deze
gebieden is blijvend noodzakelijk en levert een rendement waar burgers en
maatschappij van profiteren.
De boodschap die we als OPG telkens onder de aandacht brengen, is dat
landgoedbeheer een permanente zoektocht is naar een fragiel evenwicht
tussen verschillende sectoren en belangen, tussen rendabel en onrendabel en
tussen consumeren en produceren. Een belangrijk feit daarbij is dat economie en
landgoed nooit gescheiden zijn. Het is vaak juist een economische reden
geweest waarom een landgoed zich op een bepaalde plek vestigde.
Haar ontwikkelingsgeschiedenis is leesbaar uit het landschap en de
cultuurhistorische bebouwing.
Het aandeel cultuurhistorische elementen wat aanwezig is op de
landgoederen van OPG-leden, is relatief groot in vergelijking tot de rest van het
buitengebied. Dit is een direct gevolg van bovenstaande wijze van beheren.
We zijn zeer verheugd dat we afgelopen jaren in samenwerking met de
provincie Overijssel zoveel elementen hebben kunnen restaureren en
herstellen. Een groot deel van de Overijsselse landgoederen heeft een ware
metamorfose ondergaan. In dit boekje willen we u een aantal van de gedaante
verwisselingen laten zien die in het buitengebied hebben plaatsgevonden. Al deze
(cultuurhistorische) landschapselementen zijn weer 22e eeuw proof geworden!
Namens het Overijssels Particulier Grondbezit
Yayeri Blijdenstein- Van der Does
Voorzitter Overijssels Particulier Grondbezit.

Inleiding
Al sinds 2004 heeft het Overijssels Particulier Grondbezit (OPG) een prestatieafspraak met de
provincie. Naast het voorlichting geven over particulier natuurbeheer, is een vast onderdeel het
opstellen van zogeheten landgoedversterkingsplannen. Dit zijn korte plannen (ca. 30 pagina’s) die
een beschrijving geven van de geschiedenis, huidige situatie en het vigerend beleid op een landgoed
en ingaan op de doelstellingen van de eigenaar en de acties die hiervoor nodig zijn. De plannen zijn
voorzien van veel kaarten en foto’s en zijn voornamelijk bedoeld als communicatiemiddel richting
gemeenten, pachters, omwonenden en provincie.Uit deze plannen bleek al snel dat het
onderhouden van de prachtige (cultuurhistorische) landschapselementen waar landgoederen zo geliefd
om zijn, ook een bron van grote zorg is voor de eigenaren. Immers, het onderhoud aan deze elementen
kost veel geld, terwijl er (meestal) geen inkomsten tegenover staan. Daarnaast vallen ze vaak buiten
subsidieregelingen als de BRIM of projecten als Streekeigen Huis en Erf, wat het lastig maakt om deze
elementen ook voor de toekomst te behouden.
Om te zorgen dat men ook over 50 jaar nog kan genieten van alle moois dat landgoederen te
bieden hebben, heeft het Overijssels Particulier Grondbezit samen met de provincie een aantal
subsidieprojecten opgezet. Deze vallen uiteen in twee soorten: herstelprojecten aan “groene”
landschapselementen: lanen, grachten, houtwaterplaatsen, landweren en vijverpartijen. Op deze
Herstel Kwaliteit Landgoederen Overijssel (HKLO) projecten krijgen eigenaren 75% subsidie. De helft
hiervan is Europees geld uit het ELFPO (Europees Landbouwfonds voor Plattelands-
ontwikkeling), de andere helft bestaat uit ILG- geld. Daarnaast zijn er ook herstelwerkzaamheden
aan “rode” (cultuurhistorische) landschapselementen als hooibergen, theekoepels, beelden, historische
schuren, prieeltjes, koude bakken en kassen, toegangspoorten en schaapskooien gedaan. Van deze
Cultureel Erfdgoedprojecten (CE) was het subsidiepercentage 20% of 50% (afhankelijk van of het
element rendabel was voor het landgoed). Deze subsidie werd volledig betaald uit de ILG-gelden van de
provincie.
In totaal zijn er drie (grote) HKLO-projecten aangevraagd en maarliefst acht projecten voor “rode”
elementen. Daarnaast is nog een project gedaan voor projecten in het Nationaal Landschap Noordoost
Twente, waarin zowel “groene” als “rode” elementen zijn opgeknapt (Land Goed Hersteld). Het totale
uitvoeringsbedrag wat met al deze subsidieprojecten gemoeid was, is zeven miljoen euro. Hiervan
hebben de eigenaren in totaal drie miljoen bijgedragen en de resterende vier miljoen is door de
provincie betaald. Van dit bedrag zijn op 49 verschillende landgoederen maar liefst zo’n 130
unieke projecten afgerond of nog bezig. Op de laatste pagina’s ziet u een aantal projecten waar nog aan
begonnen moet worden, of die op dit moment in uitvoering zijn.
Wij nodigen u hierbij van harte uit om alle prachtige projecten ook zelf op de
landgoederen te gaan bekijken!
November 2011

Warmelo Diepenheim
Het landgoed Warmelo dateert van 1339. Het kasteel is gelegen in het park dat 7 hectare groot is. Via
een gemarkeerde wandelroute kan vier eeuwen tuin-architectuur bewonderd worden: 16e en 17e eeuwse
Franse stijltuin met Rococovijver, beelden, rozentuin en vogeltuin; een in de 18e eeuw, in Engelse
stijl aangelegd pinetum, berkenlaan, sterrebos en vijverpartijen. In de Franse stijltuin moesten vooral de
Rococovijver en het marmeren beeld “De Baadster” gerestaureerd worden. Met behulp van
onder andere de provinciale subsidie spiegelt zij weer in het water als nooit tevoren.

Na
Na
Nu nog met beukenlaan...
Groot Hoenlo
Olst
...Prachtig zicht op Hoenlo weer hersteld
Kasteel Groot Hoenlo ligt vlakbij Olst, en is aangewezen als
Historische Buitenplaats. Circa 30 jaar geleden zijn
er beuken geplant langs de oprijlaan die het zicht op het
kasteel flink belemmerden. Ook de “Patte d’Oie” (ofwel
“ganzenvoet”; de driepotige oprijlaantjes voor het
toegangshek) verkeerde in slechte staat en was
nauwelijks meer zichtbaar. In het najaar van 2010 en
voorjaar van 2011 is er hard gewerkt! Het kasteel kan weer in
volle glorie vanaf de weg bewonderd worden, en ook de Patte
d’Oie is weer goed zichtbaar.
Na
Voor
Voor

Vlakbij het Twentse stadje Delden ligt
het kasteel Twickel temidden van een
landgoed van 4.000 hectare. Het afwisselende
landschap bestaat uit zacht
glooiende akkers en weilanden, bossen en
eeuwenoude eiken, heidevelden en
vennen. Daartussen slingeren zich beken en
houtwallen. In de ommuurde
moestuin behorende bij kasteel Twickel ligt
het vroegere Iron house; een gietijzeren
pronkkas die gebruikt werd voor het
kweken van groente, fruit en bloemen.
Voor
Twic

kel
Ook de tuinmuur was hard aan herstel toe; deze is afgebroken en zoveel
mogelijk met dezelfde stenen weer terug opgebouwd. De fundering is
gerestaureerd, deels opnieuw opgemetseld en geheel opnieuw gevoegd. De
steunberen en een zandstenen poer zijn hersteld. De moestuin en alle elementen
worden intensief gebruikt en onderhouden door een grote groep
vrijwilligers.

De toegangspoort van ‘t
Stroot (in de stadsrand van
Enschede) uit ca. 1650 stond
aanvankelijk bij mmm
Huis Hengelo en vormt er
de laatste tastbare herinnering
aan. Na de sloop van het Huis in
1821 werd de poort verplaatst
naar Hotel De Klomp (Enschede).
In 1902 kocht Dhr. G.J. van
Heek de poort en plaatste hem
op de huidige locatie. Inmiddels
was de poort dringend aan een
opknapbeurt toe; niet alleen
‘t Stroot
Enschede
was het houtwerk afgebladderd maar ook de zandstenen poort was door de
tand des tijds aangetast. Tijd dus voor prachtig nieuw houtsnijwerk
en restauratie van de zandstenen poort zelf.

Op het landgoed staat een prachtige
boerenschuur, die echter in zeer
slechte staat verkeerde. Dankzij de
provinciale subsidie ziet de schuur er
weer als nieuw uit en kan weer vele
jaren mee: het rieten dak is opnieuw
gedekt, het metselwerk is gerepareerd
en een groot deel van het houtwerk is
vervangen.
Nog heel wat werk te verzetten...
Erve
Wolters
Markelo

Landgoed Noetselenberg maakt deel uit van de Sallandse heuvelrug.
Het landgoed is in 1850 gekocht als belegging en was voornamelijk in
gebruik als productiebos maar in de loop der tijd is
overgegaan op geïntegreerd bosbeheer. De
hoofdlaan van het landgoed, een 90 jaar oude beuken en
amerikaanse eikenlaan, vertoonde hier en daar wat gaten en er zat veel
dood hout in de boomkronen. Met behulp van provinciale subsidie is de
laan opgeknapt en kan het publiek er weer optimaal van genieten
Noetselenberg
Nog veel dood hout...
Hellendoorn
Werk in uitvoering....

Tijdens
Westerflier
Diepenheim
Landgoed Westerflier is samen met het Nijenhuis en Peckedam, eigendom
van de familie Schimmelpenninck. De beeldbepalende schuur staat
direct langs de Deventerdijk, mooi in het zicht in een bocht in de weg.
Door het wegvallen van de agrarische functie, is de schuur is niet meer
functioneel voor het landgoed maar natuurlijk wél prachtig om te zien.
Een opknapbeurt zorgt ervoor dat de schuur weer jaren mee kan!
Voor

Landgoed Weldam is gelegen in de bosrijke omgeving
van zuidwest Twente in de gemeente Hof van Twente.
Het eeuwenoude landgoed bestaat uit bossen,
akkers, weilanden, beken, karakteristieke lanen,
monumentale huizen en boerderijen. Het totale landgoed
bevindt zich globaal tussen Markelo, Diepenheim
en Goor. Het kenmerkende rietgedekte dak
van boerderij Groot Wannink was gedeeltelijk in
slechte staat. Aan de westzijde was vervangen van
het rietendak de enige optie en aan de oostzijde
diende het dak gerepareerd te worden. Daarnaast is het
achterschild gerepareerd en schoongemaakt.
Welda

m
Markelo
Ook de oranjerie van landgoed Weldam
verkeerde in slechte staat
van onderhoud; de verf was
afgebladderd, de kozijnen waren rot en
ook het metselwerk was op sommige
plaatsen erg slecht. Met de subsidie van de
provincie Overijssel is de
majestueuze oranjerie weer in oude
glorie hersteld en kan hij weer in
gebruik genomen worden.
Voor Na

Na
Voor
Hooge
De Hooge Boekel, in de stadsrand van Enschede, is een van de bekendste punten rond
de stad. De markante toegangspoort echter, viel haast niet meer op door de
slechte staat van onderhoud. Dankzij subsidie van de provincie Overijssel kon de poort
weer volledig in oude luister hersteld worden: met de originele gouden
elementen en het zwartijzeren smeedwerk. De poort is nu écht weer een
herkenningspunt geworden

Boekel Enschede
Voor
Ook de zwemvijver van de Hooge Boekel was hard aan
restauratie toe. Het metselwerk was afgebrokkeld, de
rollaag liet los en het aanvoerkanaal was ingestort. In
2011 is er hard gewerkt om de vijver weer het grandeur van
welleer te geven.

Het landgoed Hessum ligt in het gelijknamig dorpje Hessum ten zuiden
van de Vecht. De eigenaren runnen op de historische buitenplaats een melkveebedrijf
en een B&B. De oprijlaan naar het hoofdhuis diende gesnoeid en voor een
klein deel vervangen te worden. De laan is een
belangrijke structuurdrager voor de buitenplaats en geeft vanaf de doorgaande
weg een fraai zicht op het huis, dat nu weer goed te zien is.
Hessum
Hessum

Vroeger verduurzaamde men (grenen)
hout door het een tijd in water te leggen.
Ook Hof te Boekelo had een dergelijke
houtwaterplaats, maar deze was
nauwelijks meer herkenbaar in het
landschap
In dit project is de houtwaterplaats uitgegraven, zijn er nieuwe
damwanden aangelegd en zijn de bomen die over en in de vijver groeiden,
verwijderd. Er worden nu weer boomstammen gewaterd in het kader
van het project Streekeigen Hout, waarbij Twents hout wordt vermarkt.
Ook is er een informatiebord geplaatst zodat recreanten meer te weten
kunnen komen over de houtwaterplaats.
Hof te Boekelo
Boekelo

Lankheet
Haaksbergen
Vroeger markeerden
landweren grenzen
tussen Markes of provincies.
Ook op het Lankheet heeft
een landweer gelegen.
De 600m lange wal ligt ten
oosten van de N18 en liep
vroeger van de Buurserbeek
tot aan de Gelderse
grens.
Van deze landweer bestaat
nog zo’n 500m en is
-inclusief flanksloten- zo’n
7m breed. De landweer is
hersteld en de traditionele
vlechtheg is ook weer
in ere hersteld, met oude
vlechttechnieken.

Den Aalshorst Dalfsen
Den Aalshorst ligt vlakbij Hoonhorst, ten zuiden van
Dalfsen. Dit prachtige landhuis is in 1644 gebouwd
en in 1720 gewijzigd. Hoewel Den Aalshorst door de
gracht om het huis en de bouwhuizen aan weerszijden van
het voorplein het karakter heeft van een oude havezate,
is het nooit als zodanig beschouwd. De bekende 19e
eeuwse schilder Louis Rhijnvis Feith heeft er lange
tijd gewoond. Door humus, bladeren e.d. is de gracht
dichtgeslibd. Het grachtenstelsel is uitgebaggerd
om doorstroming te verbeteren en om het Huis haar
oorspronkelijke aanzicht terug te geven.

De Oostermaet
Bathmen
Tussen de kernen Lettele, Okkenbroek en Bathmen ligt het bijna 550 ha grote
complex De Oostermaet. Het gebied wordt gekenmerkt door
de grote boskern van circa 285 ha. In en om de boskern liggen
landbouwgronden, die overwegend ten behoeve van de melkveehouderij worden
gebruikt. Eén van de gebouwen op het landgoed is boerderij Schouwenburg. Een
nog werkend agrarisch bedrijf. Naast de boerderij in het zicht van de weg staat een
oude schaapskooi die gerestaureerd moest worden. Hierbij zijn de fundering
verstevigd en is de rieten kap vervangen.

De
Gelder
Wijhe
De Gelder, aan de rand van
Wijhe, wordt intensief gebruikt door
recreanten. Zo loopt er een NS wandelroute
over het landgoed. Het grote huis is inmiddels
verdwenen, maar de huisplaats is nog
goed te zien. De gracht er omheen
en vooral de houten beschoeiing
waren in zeer slechte staat. Deze is
uitgebaggerd en opnieuw aangelegd. Een
pittige klus, maar het resultaat is
prachtig!

Ove
Landgoed Overvelde is een landgoed ten noorden van Diepenveen. Het gehele
landgoed is opengesteld en wordt veel gebruikt door recreanten uit Diepenveen en
Deventer. Er staan vier hooibergen, ook wel schuurbergen genoemd door de unieke
constructie, waarvan drie dicht bij elkaar. Een gebied met zo’n
dichtheid van authentieke bergen kom je nergens meer tegen in
Overijssel. Met subsidie van de provincie ziet deze unieke 4-roeder -die gecombineerd
is met een varkensschuur- er weer prachtig uit
Tijdens
Voor

velde
Olst
De toegangslaan naar het Huis
Overvelde was in zeer slechte staat;
stenen ontbraken en er waren diepe
sporen in gereden. Nu is de weg
weer, in visgraatverband
teruggelegd.
Om de solitaire bomen worden
robuuste beschermers geplaatst om ze te
beschermen tegen veevraat én om ze
nog beter zichtbaar te maken in het
landschap

Voor
Voor
Spijkerbosch
Olst
Het afgelopen jaar is er keihard gewerkt op
landgoed Spijkerbosch. Niet alleen is het
gehele huis gerenoveerd, ook van buiten heeft
het hele landgoed een volledige make-over
gekregen. Met subsidie van de provincie zijn de
vijvers en grachten gebaggerd en opnieuw
beschoeid en is een van de lanen opgeknapt.
Voor
Na
Na

Projectoverzicht
Herstel Kwaliteit Landgoederen Overijssel en Cultureel Erfgoed
Landgoed Plaats Projecten
Hof te Boekelo Boekelo Houtwaterplaats, vloeiweides
De Gelder Wijhe Gracht, lanen
Warmelo Diepenheim Gracht, Rococovijver+beeld, parkherstel, lanen
Hessum Hessum Lanen, gracht
Groot Hoenlo Olst Laan, patte d’oie, terreinmeubilair
Twickel Delden Tuinmuur, pits, ironhouse
‘t Stroot Enschede Toegangspoort
Nijenhuis/ Westerflier Diepenheim Grachten, schuur, vijver
Weldam Markelo Boerderij, oranjerie
Hooge Boekel Enschede Toegangspoort, zwemvijver, parkherstel
Lankheet Haaksbergen Landweer, Ischaterbeek
Lonnekermeer Hengelo Herstelplan park, uitvoering plan, tuinbeeld
Vilsteren Vilsteren Laan, gracht, hooiberg
Kluenven Beckum Herstelplan
Singraven Denekamp Arboretum, laan
Frieswijk Schalkhaar Lanen, terreinmeubilair
Overvelde Diepenveen Parkherstel, toegangslaan, hooibergen,
boomhekken, terreinmeubilair
Bannink Deventer Laanherstel, gracht, toegangspoort
Zorgvliet Olst Hooiberg, gracht, laan
Den Berg Dalfsen Lanen, parkherstel, toegangsbrug, druivenkas/
koude bakken, beschoeiing huisplaats
Eese Steenwijkerland Lanen, solitairen, herstelplan park
Gunne Raalte Terreinmeubilair, boomgaard, gracht
Mataram Dalfsen Lanen
‘t Rozendael/ ‘t Nijenhuis Heino Lanen, herstel vloedgraven, vijvers, landhekken,
schuren, bijenstallen, hooibergen
Velner/Windesheim Zwolle/Raalte/ Olst-Wijhe Parkherstel, grachten
Schoonheten Heeten Gracht, Engelse werk, hooiberg
Bellinckhof Almelo Kassen, vijvers
Spijkerbosch Boskamp Gracht, vijvers, beschoeiing, laan,
Lotter Schuinesloot Laan
Rechteren Dalfsen Tuinornamenten, toegangsbrug
Den Aalshorst Dalfsen Toegangsbrug, gracht, lindelaan, koude bakken,
tuinmuur
Barkel Wierden Lanen
IJssellandschap Deventer e.o. Laanherstel, terreinmeubilair, schaapskooi,
bakhuis, hooibergen, kapschuur
Den Alerdinck II Laag Zuthem Laanherstel
Havezate Den Alerdinck Laag Zuthem Laan, parkherstel
Oldenzaalse veen Enschede Lanen, paden/ toegankelijkheid
Weleveld Zenderen Lanen
Noetselenberg Hellendoorn Lanen
Erve Wolters Markelo Schuur
Stekkenkamp Ommen Rietvlechtwerk
Erve Eeeftingh Losser Boerderij
Huis te Breckelenkamp Breklenkamp Waterput
Klein Hakenberg Beuningen IJskelder
Herinckhave Fleringen Laan, gracht baggeren en beschoeien, tuinprieeltje
Bekspring De Lutte Herstel es, herstel toegangslaan
De Hulst Oldenzaal Herstelplan
Singraven Denekamp Herstelplan moestuin e.o
Egheria- ten Cate De Lutte Herstel hakhout, faunaburchten, hoogstamboomgaard
Teussink Losser Landhekken
In totaal zijn er op 90 landgoederen ca. 130 projecten uitgevoerd

Bellinckhof
Almelo
Bekspring
De Lutte
Op landgoed Bekspring
is de eeuwenoude es
“de Hondeborg” ooit
ingeplant met Fijnsparren. Met
behulp van subsidie zal deze es
Deze
De moestuin van de Bellinckhof maakt deel uit van het
historische ensemble van de buitenplaats. Alle
elementen van de tuin zijn nog aanwezig, maar het
onderhoud is lange tijd uitgebleven. Dankzij provinciale
subsidie kan de restauratie aan de kassen, appelschuur,
koude bakken, moestuinmuur en poortdeuren binnenkort
doorgang vinden.
weer als es in gebruik genomen worden, zullen de bijzondere
knoteiken die de es omzomen weer worden geknot, en wordt de
toegangslaan naar De Hondeborg weer in ere hersteld
...hebben nog watTLC (Tender

projecten...
Op landgoed het Hakenberg
bevind zich een oude
ijskelder. Hierin werden
vroeger in de winter grote
blokken ijs opgeslagen
die in de zomer gebruikt
werden voor het conserveren
van etenswaren. IJskelders
worden vaak aangelegd onder
Beukenbos vanwege de
schaduw die de kelder in de
zomer extra koel houdt.
Naast het Huis Herinckhave,
op de hoek van de gracht in de
tuin, staat een charmant vierkanten
houten prieeltje met
pannendak. Het prieeltje is
goed zichtbaar vanaf de laan die
voor het Huis langsloopt. Het
herstel stond al een tijd op de
lijst van de toenmalige eigenaar/
erfpachter om op te knappen maar het is tot op
heden niet gebeurd. Nu het Huis, en daarmee
ook het prieeltje, weer in eigendom is van
Herinckhave BV, is het dringend gewenst om het
gebouwtje op te knappen en te behoeden voor
verder verval
Love and Care) nodig
Het Hakenberg
Beuningen
Herinckhave
Fleringen

Dit is een eenmalige uitgave van het Overijssels Particulier Grondbezit (OPG) ter gelegenheid van de subsidieprojecten Herstel
Kwaliteit Landgoederen Overijssel (HKLO) en Cultureel Erfgoed (CE) die met subsidie van de provincie Overijssel en ELFPO tot
stand zijn gekomen. Het OPG dankt alle eigenaren en de Bosgroep Noordoost Nederland voor het aangeleverde fotomateriaal. Niets
uit deze uitgave mag verveelvoudigd/ openbaar gemaakt worden zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het Overijssels
Particulier Grondbezit. U kunt contact met ons opnemen via opg@grondbezit.nl of 0570-605973
Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling: Europa investeert in zijn platteland