PORSELEIN OM MEE TE SPELEN - Museum Volkenkunde

Noten
1 In totaal zijn er nu nog 298 porseleinen muntjes, waarvan 153 doubletten.
PORSELEIN OM MEE TE SPELEN. PAUL VAN DONGEN ©
Digitale publicaties van het Rijksmuseum voor Volkenkunde
2 In de jaren 1884 en 1885 schonk Hamel twee maal een serie van rond 40 etnografica van uiteenlopende aard.
Deze objecten zijn opgenomen in de museumcollectie onder de serienummers 432 en 504.
3 Mr. Lindor Serrurier was directeur van het Rijks Ethnografisch Museum -de voorloper van het Rijksmuseum voor
Volkenkunde -van 1882 tot 1896. Naast zijn voortvarende verwervings- en ruilbeleid met collecties is hij vooral
bekend geworden door twee publicaties waarmee hij de erbarmelijke beheer- en behoudsituaties van de collecties
in de toenmalige museumgebouwen aan de kaak heeft gesteld: Museum of Pakhuis? (1893) en Museum of
Mesthoop? (1895).
4 Brief No 250, dd. 5 December 1885.
5 Dit deel handelt over het verslagjaar 1886 en is in 1887 in druk verschenen.
6 Mr J.A. van der Chijs was de 'Vice-President, Thesaurier, Redacteur der verhandelingen en Conservator der
ethnologische en numismatische verzamelingen' van het bestuur van het Bataviaasch Genootschap.
7 Bedoeld wordt het Genootschap.
8 Het museum bezit ook (een kopie van) een handgeschreven brief van Hamel aan' de Directie van het
Bataviaasch Genootschap voor Kunsten en Wetenschappen' die qua inhoud geheel gelijkluidend is aan hetgeen in
dit deel in gedrukte versie is verschenen. De herkomst van die brief en de aanwezigheid in het museumarchief is
vooralsnog onverklaarbaar.
9 In deze tussentijds geschreven brief meldt Hamel '[. ...] dat het hem nog onmogelijk is de gevraagde inlichtingen
omtrent de vroeger in Siam gangbare porseleinen munten te verstrekken, doch dat hij die, zodra hij ze ontvangen
heeft, aan het Genootschap zal doen toekomen.' (Uit de notulen van het Genootschap, d.d. 2 november 1886)
10 In de handgeschreven versie van deze antwoorden staat hierbij in de marge in een ander handschrift geschreven:
(Later vond ik ook van minder waarde. Zelfs van ½ att)
11 Zijn bitterheid blijkt onder andere uit een fragment in een kort briefje van Hamel aan Serrurier in 6 oktober 1887.
Daarin schrijft hij: "Heeft U de Begr[oting]:B[uitenlandse] Z[aken] gezien en de loftuitingen die de memorie van
toelichting op mij zingt. Als ik werkelijk zo'n braaf; goed + flink ambtenaar mij getoond heb te zijn, is het dan niet
treurig dat een Minister geen andere belooning voor zoo iemand uitdenken kan, dan hem zonder advies en zonder
vorm van proces uit zijn betrekking te rukken en hem op een schraal wachtgeld te stellen!"
12 Hoewel Gustaaf Schlegel (1840 -1903) van 1877 tot zijn overlijden in 1903 als hoogleraar Chinese Talen en
Culturen aan de Rijksuniversiteit Leiden was verbonden, hoeft zijn onderzoek op de Siamese porseleinen munten
van het museum niet te verbazen. Het museum als instelling én zijn directeur vielen namelijk direct onder het gezag
van de Curatoren van de Leidse universiteit. Universiteit en museum waren dus in zeker opzicht één bedrijf.
Bovendien circuleerden de munten oorspronkelijk vooral binnen de Chinese gemeenschap van Siam en is het
merendeel van de munten voorzien van Chinese opschriften. Schlegel's kennis was dus welkom en zijn onderzoek
en zijn objectbeschrijvingen waren en zijn nog steeds van grote waarde.
13 Het tijdschrift Internationales Archiv für Ethnographie was in 1888 ontstaan uit een gezamenlijk initiatief van
enkele vooraanstaande volkenkundige instellingen en werd uitgegeven te Leiden.
14 Thans het Rijksmuseum Het Koninklijk Penningkabinet te Leiden en gelegen naast het Rijksmuseum van
Oudheden.
15 Bedoeld worden 41 stuks goudgewichten uit het West-Afrikaanse Asante-rijk, in het gebied van het huidige
Ghana. Vanaf de vijftiende eeuw tot de invoering van het muntgeld in 1889 was goudstof bij de Akan-volken in Zuid-
Ghana en Ivoorkust het gebruikelijke betaalmiddel. Het goud werd gewogen met goudgewichten van koper of
messing. Die waren met behulp van de 'verloren was'-techniek in een bepaalde vorm gegoten. De goudgewichten
van vóór 1700 hebben doorgaans een eenvoudige geometrische vorm. Het oppervlak is versierd met ingesneden of
in reliëf opgelegde motieven. In de achttiende eeuw kwam het Asante-rijk tot bloei. Dit leidde tot nieuwe stijlen in de
goudgewichten. Er kwamen steeds meer figuratieve vormen, die vaak een spreekwoord uitbeeldden. Die
spreekwoorden speelden een rol in de transacties tussen handelaren, maar ook in de opvoeding van kinderen.
16 Le May, Coinage of Siam, 3-6, pl. I, nos.3-6; Guehler, Essay on the Symbols, 127-134; Gutman, Ancient Coinage
of Southeast Asia, 8-21.
17 Harvey, History of Burma,13; Le May, Coinage of Siam, 11; Gutman, Ancient Coinage of Southeast Asia, 9.
39