PORSELEIN OM MEE TE SPELEN - Museum Volkenkunde

PORSELEIN OM MEE TE SPELEN. PAUL VAN DONGEN ©
Digitale publicaties van het Rijksmuseum voor Volkenkunde
relatief snelle massaproductie 70 . Voorts bood de kneedbaarheid van het materiaal haast
onbeperkte mogelijkheden voor variaties in vormen, motieven en decoraties. Tenslotte
waren de porseleinen munten - eenmaal gebakken - behoorlijk duurzaam en slijtvast.
Massaproductie
"De aanmaak geschiedde op bestelling van de speelpachters. Oorspronkelijk werd de munt,
naar het schijnt, in Bangkok vervaardigd uit rood lak; later van lood en geel koper en nog
later van aardewerk of porcelein. De laatste soort kwam van China" en "Enkele bestellingen
schijnen in Europa te zijn uitgevoerd."
Meer meldt Hamel niet over de productie van de porseleinen speelmunten. Maar hoe
geschiedde die aanmaak of uitvoering, daar in China of Europa? Helaas zwijgen Hamel en
vrijwel alle andere bronnen daarover in alle talen. Pas vrij recent is hier onderzoek naar
verricht en is er over gepubliceerd.
Ralf Althoff geeft in een beschrijving van een zeer aanzienlijke collectie Siamese porseleinen
munten in het Duitse Kultur-und Stadthistorisches Museum Duisburg 71 kort en duidelijk
aan hoe naar alle waarschijnlijkheid de productie van de munten plaatsvond.
"Nu werd de productie, op basis van ongebakken porseleinaarde, vrij eenvoudig. Van
deze kneedbare substantie werd een rol op gewenste dikte gemaakt en daarvan werden
plakjes in de vorm van koekjes gesneden.
In het proces dat hierop volgde werden de ongebakken porseleinplakjes voorzien van
een basisglazuur (wit/glazig) en werden de tekens, meestal Chinese, na een korte
droogtijd met blauw glazuur op de fiches geschilderd. Tenslotte werden de
geprepareerde fiches in de oven gebakken. Een aantal fiches hebben kleine spikkeltjes,
wat erop wijst dat ze plat op de ovenplaat hebben gelegen. Andere geven geen enkele
aanwijzing, dat wil zeggen, zij vertonen geen spikkels of sporen van aankoeken, waaruit
de apparatuur van de oven te herleiden zou zijn.
De vaak door speelpachters uit de roulatie gehaalde complete reeksen fiches leidden tot
voortdurend nieuwe, enigszins gewijzigde reeksen. Elke nieuwe serie die een oudere
serie moest vervangen, werd iets gecompliceerder gevormd; op die manier ontwikkelde
zich een kringloop van het uit de omloop halen van oude en het in omloop brengen van
nieuwe fiches die zich steeds sneller herhaalde. Het kon niet uitblijven dat dit een
verandering in het productieproces tot gevolg zou hebben. De onversierde plakjes
werden niet meer meteen geglazuurd, maar werden versierd door ze in een mal te
persen. Bij de series met een groef om de afbeelding en dieperliggende tekens werden
die er wellicht in gestanst, omdat de tekens van een serie altijd met een en dezelfde
stempel zijn gemaakt en tevens altijd gelijke afstanden vertonen. Alle andere fiches met
reliëftekens of afbeeldingen werden in een mal geperst. Hiertoe werd de nog zachte
porseleinaarde van de ongebakken plakjes apart in de mal geperst, zodat een
reliëfafdruk werd verkregen als het fiche uit de vorm werd gehaald. Op de fiches die
slechts aan een kant een afdruk hadden, werden de keerzijden, nog steeds met de hand,
voorzien van tekens in blauw glazuur. Voordat de dubbelzijdige fiches ontwikkeld konden
worden, bestond er nog een andere variant met dieper gelegen tekens op de keerzijde.
De dubbelzijdige fiches met reliëftekens op beide zijden behoren tot de laatste of meest
recente fiches, en symboliseren de gecompliceerde productiemethode.
Voor de beschildering werden alleen heldere, duidelijke kleuren met rode, blauwe,
groene en gele tinten gebruikt, incidenteel aangevuld met zwart. Een aanzienlijk aantal
fiches heeft ook roodbruine, bruine, grijze of zwarte kleuren, die zeker niet zo bedoeld
waren, maar het gevolg waren van een bakfout (te hete oven). Deze grote verschillen
kunnen zelfs binnen één reeks voorkomen." 72
22