PORSELEIN OM MEE TE SPELEN - Museum Volkenkunde

Erfelijke passie
PORSELEIN OM MEE TE SPELEN. PAUL VAN DONGEN ©
Digitale publicaties van het Rijksmuseum voor Volkenkunde
Het aantal Chinese migranten nam in de 18 e en 19 e eeuw fors toe. Daarmee deed een
bijzonder verschijnsel uit het Chinese leven zijn intrede in Thailand. Chinezen zijn berucht
om hun voorliefde en buitensporige passie voor gokken en kansspelen. 41 In de hoogtijdagen
van Ayutthaya verrezen al gokhuizen in Thailand en kregen ze vergunningen van de
regering, die hieraan overigens rijkelijk verdiende. 42
Zowel de gokbazen als de meerderheid van de bezoekers waren Chinezen. De beruchte
Chinese passie voor gokken werd in het nieuwe land blijkbaar overgenomen door de Thaise
bevolking die ook een besmettelijke aanleg voor gokkoorts had. Bezoekers aan het 19 e -
eeuwse Thailand merkten steeds op dat de lucratieve gokhuizen in Bangkok ook enthousiast
bezocht werden door grote, of in ieder geval aanzienlijke, aantallen opgewonden Thaise
gokkers. Dit wordt bevestigd door de vele aantekeningen en waardeaanduidingen in het Thai
op de speelpenningen die in dergelijke gokgelegenheden gebruikt werden.
De speelhuizen
Gokhuizen als instellingen met een vergunning bestonden in Siam sinds de Ayutthayaperiode.
Chinese speelpachters exploiteerden zo’n gokhuis en betaalden hiervoor belasting
aan de regering. Het hoofd van de gelegenheid (hong) droeg de officiële rang van Khun (=
een hoffunctionaris van lagere rang), en werd vereerd met de volledige titel van Khun
Phatthanasombat (= functionaris belast met de Winstgevendheid van Vermogen). Ze
hadden elk een vergunning om speelpenningen uit te geven voor gebruik in de respectieve
gelegenheden op strikte voorwaarde ze op verzoek in te wisselen voor contant geld. Tot hun
taken behoorden ook het handhaven van de orde en het oplossen van problemen met
betrekking tot vervalsingen van wettelijk geld en speelpenningen. Net als in het 19 e -eeuwse
China mochten de gokhuizen in Siam alleen open zijn in de periode rond nieuwjaar. 43 De
werkelijkheid kan anders zijn geweest, want het viel bezoekers aan het 19 e -eeuwse Bangkok
op dat veel gokhuizen het hele jaar geopend waren. 44
De Chinese Khun Phatthanasombat hield niet alleen toezicht op gokactiviteiten, maar ook op
de verkoop van drank, 45 en duidelijk ook op andere vormen van recreatie voor mensen met
vrije tijd en geld. Deze luxe en kostbare vrijetijdsbesteding vond waarschijnlijk niet plaats in
de gewone gokhuizen, die door bezoekers aan het Bangkok van de 19 e eeuw vaak werden
beschreven als de holen voor het uitschot van de maatschappij. De Chinese Khun
Phatthanasombat van grote speelgelegenheden waren meestal rijke en invloedrijke bankiers
die controle hadden over uiteenlopende transacties en natuurlijk het vertrouwen, maar niet
altijd het respect, genoten van de regering, de klanten en de bevolking in het algemeen.
Favoriete kansspelen
De meest favoriete kansspelen die in de gokhuizen van Bangkok werden gespeeld zijn
volgens Haas (opgetekend in 1879) en in de herinnering van de hedendaagse Thai, onder
meer de in Archdeacon Gray’s boek over China genoemde ching-tow, nim, fan en kok en het
in andere publicaties genoemde fan-tan. 46 Ze zijn in Siam algemeen bekend onder lokale
namen als thua (= bonenspel) en po. 47
Het voornaamste onderdeel voor zo’n spel is een plat vierkant bord, aan de vier zijden
gemarkeerd met de cijfers 1, 2, 3 en 4. De spelleider legt er een paar handjes kauri-schelpen
of harde bonen op, die hij met een kom bedekt. De spelers gokken op het aantal schelpen of
bonen dat overblijft nadat de hoop door vier is gedeeld. Zij leggen hun inzet aan de kant van
het bord met het aantal waarop ze wedden (1, 2, 3 of 4). Als iedereen gewed heeft, wordt de
kom opgetild en haalt de spelleider met een stokje steeds vier eenheden tegelijk weg, tot er
vier of minder overblijven. Als vier eenheden overblijven is het winnende nummer vier,
enzovoorts. De spelleider houdt 25 procent van inzet van elke winnaar, betaalt de winnaar
vijfmaal zijn resterende inzet en veegt de verloren inzetten van het bord met een dunne
bamboe hark.
14