ARCHIEF EN DEMOCRATIE - Vvlg
ARCHIEF EN DEMOCRATIE - Vvlg
ARCHIEF EN DEMOCRATIE - Vvlg
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
6 Gustaaf Janssens, ‘Archief en maatschappij’.<br />
Yvonne Bos-Rops, Gustaaf<br />
Janssens, Charles Jeurgens<br />
en Erik Ketelaar, Lezen! Teksten<br />
over het archief, Jaarboek 2007<br />
Stichting Archiefpublicaties, p. 26-<br />
31; Gustaaf Janssens, ‘Kan archief<br />
de wereld redden? Archieven: het<br />
hart van de democratische samenleving’.<br />
Bibliotheek-& Archiefgids, 82<br />
(2006) 2, p. 15-21. Ook online raadpleegbaar<br />
op http://www.vvbad.be/<br />
files/200602_Janssens.pdf (sept.<br />
2008).<br />
58HermesJaargang 13nr. 46September 2009<br />
En toegang tot deze informatie is een democratisch<br />
grondrecht. Volgende stap is dat<br />
deze informatie pas waarde heeft als ze authentiek<br />
is.<br />
Hier duiken de archieven weer op. Archiefdiensten<br />
moeten garant staan voor de authenticiteit<br />
en integriteit van de archieven<br />
die ze beheren: primaire bronnen, met juridische<br />
bewijskracht en garantie tegen<br />
vervalsing. Archieven zijn dus bronnen voor<br />
de bewijs- en rechtzoekende burger die ermee<br />
zijn rechten kan afdwingen, nagekomen<br />
of na te komen verplichtingen kan<br />
aantonen, enz. De burger heeft recht op inzage<br />
in zulke gegevens die over ‘zijn persoon’<br />
werden bijeengebracht en mag van<br />
dit recht voor de meest verscheiden doeleinden<br />
gebruik maken. Maar het controlerecht<br />
beperkt zich niet tot ‘zijn persoon’.<br />
De burger heeft het recht controle uit te<br />
oefenen op het hele politieke besluitvormingsproces,<br />
in het kader van de openbaarheid<br />
van bestuur en de transparantie, fundamentele<br />
principes van de moderne democratie.<br />
3.2.4. Verantwoording<br />
afleggen via<br />
archief<br />
Overheidsarchieven moeten bewaard worden<br />
zodat iedereen ze vrij kan raadplegen,<br />
niet alleen historici, maar elke burger.<br />
Daarnaast moet de overheid ten allen tijde<br />
verantwoording kunnen afleggen over haar<br />
beleid, een principe dat niet in de tijd<br />
beperkt mag zijn. Bij de selectie van archief<br />
moet steeds voor ogen gehouden worden<br />
dat archiefbescheiden altijd antwoord<br />
moeten kunnen geven op de vraag van de<br />
burger die wil weten hoe de overheid met<br />
zijn rechten omgaat en is omgegaan. Een<br />
overheid legt in het archief dat zij vormt kortweg<br />
verantwoording af over haar politiek<br />
en maatschappelijk handelen. Gebrekkige<br />
archiefzorg kan bijgevolg gezien worden als<br />
een gebrek aan respect voor de burger.<br />
Slecht dossierbeheer maakt de controle op<br />
het overheidshandelen immers feitelijk onmogelijk.<br />
Een democratische overheid moet zorgen<br />
dat haar archieven toegankelijk, beschik-<br />
baar, volledig, leesbaar en raadpleegbaar<br />
zijn. Maar tegelijk moet de persoonlijke levenssfeer<br />
en de nationale veiligheid<br />
gerespecteerd worden, zodat soms beperkende<br />
bepalingen van openbaarheid gelden,<br />
zonder dat evenwel informatie mag worden<br />
vernietigd 6 .<br />
3.3. Archief<br />
bedreigd =<br />
Democratie<br />
bedreigd<br />
Wanneer het democratisch gehalte van een<br />
samenleving wordt aangetast, vormt dit een<br />
bedreiging voor de (overheids-)archieven.<br />
Omgekeerd kan een gebrekkig archiefbeleid<br />
het democratisch functioneren van een<br />
samenleving bedreigen. In de virtuele tentoonstelling<br />
worden vier bedreigingen uitgewerkt:<br />
oorlog, dictatuur, schending van<br />
mensenrechten en rampen, steeds gedocumenteerd<br />
met zeer concrete cases en overvloedig<br />
geïllustreerd aan de hand van archiefdocumenten.<br />
We houden ons ver van<br />
het louter theoretische discours.<br />
3.3.1. Archief en<br />
Oorlog<br />
Eerst gaan we na hoe archieven te lijden<br />
hebben onder oorlogssituaties. Door oorlogsgeweld<br />
zoals bombardementen worden<br />
archieven in hun fysieke vorm bedreigd. In<br />
het Rijksarchief te Bergen ging bijvoorbeeld<br />
90% van het Ancien Régime-archief bij een<br />
brand ten gevolge van een bombardement<br />
in mei 1940 in de vlammen op.<br />
Het verhaal van de Jodenvervolging in de<br />
aanloop naar en tijdens de Tweede Wereldoorlog<br />
is dan weer een schoolvoorbeeld van<br />
het strategisch misbruik van archieven in<br />
oorlogssituaties. De vervolging was maar<br />
mogelijk dankzij een uitgebreid administratief<br />
kader, waarbij herhaaldelijk een beroep<br />
werd gedaan op archieven of waarbij archieven<br />
werden gecreëerd, al dan niet met<br />
medewerking van de Belgische autoriteiten.<br />
Denk maar aan het Jodenregister. Om Joden<br />
te identificeren en te lokaliseren, verplichtte<br />
de bezetter hen zich als Jood te laten<br />
registreren bij de gemeentelijke admini-
Change language