Eindfase, v2 - Hendrica Maria Heijungs en haar vader Henrich ...

Eindfase Sloterdijk 4-31
Opnieuw Heldring aan Kesper, 13 februari 1861:
“Weledele Heer,
Ofschoon ik aanstaande zaterdag niet te huis ben, zoo is
dat jongske toch welkom. De secretaris gelieve slechts
het knaapje te brengen bij J. Lijbers naast de pastorie.
De zwager van J. Lijbers in Indoornik een half uur verder,
ook een uiterst geschikte familie Van Voorst
genaamd, heeft onlangs gevraagd of ik ook weder een
jongske voor hem had. Ik kan dien man gerust aanbevelen.
De gewone prijs van Volmers zal daar voldoende
zijn. Hoogst waarschijnlijk kom ik in het begin van maart
in Amsterdam. Ik zal u dan gaarne spreken. Ik zal Van
Voorst nog heden verwittigen dat mogelijk zaterdag ook
voor hem een jongske mede komt.
Ik teken mij met hoogachting. Uedele dienstwillige dienaar
O.G. Heldring. Hemmen 13 februari 1861.
Het beste is per spoor tot Ede, per omnibus tot Wageningen
en daar een karretje te nemen tot Hemmen.” Een
kopie van de brief vindt men in dit hoofdstuk terug.
Heldring aan (vermoedelijk) Kesper op 17 augustus
1863.
“Weledele Heer,
Ik had uwe vriendelijke letteren bij de dochter van Wolfheeze
gelegd en zich bij den tweeden bleef het zoeken
ijdel. Doch gelukkig is zij terecht.
De jongeling is zeer aanbevelenswaardig. Ik vertrouw
dat hij niet minder zal voldoen dan Volmers. Hij heeft
zich kloek ontwikkeld en is in alles aan te bevelen.
Waarbij ook met mindere talenten. Het verblijdt mij ook
zeer gunstigen berichten te kunnen geven van den
laatsten jongeling. Welke gaven heeft dees jongske, hoe
gezond een oordeel, wat uitnemend bijbelsch historisch
onderwijs. Ik heb zelden zulk een goed onderwezen
knaapje gezien. (...)
Bekeerling kan zijn baas dagelijks verlaten. Dus zal
wanneer er een goede dienst open is geen bezwaar in
zijn.
Nogmaals mijn verontschuldigende, blijf ik hoogachtend.
Weledele heer.
Uwe dienstwillige dienaar, O.G. Heldring, 17 augustus
1863.”
Uitbesteding meisjeswezen
Van een andere orde is de uitbesteding van weesmeisjes.
Maatregelen buitenshuis zoals die er voor jongens
waren bestonden er niet voor meisjes. Voor hen is uitbesteding
zowel een disciplinaire maatregel als beroepsopleiding.
De komst van opvoedingsgestichten is een
uitkomst om deze groep gerichter op te voeden.
Dertig jaar weeshuis 1838-1868
Opgenomen weesmeisjes 148
te verdelen in:
Normaal ontslagen en ‘uitgegaan’ 126
Overleden in het weeshuis 13
Uitbesteed bij familie 1
Uitbesteed aan Montfoort 2
Uitbesteed aan Steenbeek 1
Uitbesteed aan Talitha Kumi 2
Onbekend 3
Het register der weesmeisjes 123 registreert de uitbesteding
naar opvoedingsgestichten. Dit onderzoek begint in
1838, tien jaar voor de opening der eerste gestichten,
om ‘late gevallen’ er in te betrekken en eindigt in 1868.
Op peildatum maart 1860 wordt het weeshuis bewoond
door 57 meisjes.
Het register biedt overigens geen absolute zekerheid
over uitbestedingen. Catharina Elisabeth Huster (geboren
8 februari 1843) wordt 2 mei 1862 normaal ontslagen.
Een klein jaar later raken de regenten op de hoogte
van “haar treurige toestand en onbetameijke levenswijze”.
Zij besluiten haar familie financieel te ondersteunen
die haar een jaar naar het opvoedingsgesticht
Steenbeek willen sturen. 124 De indruk is dat deze terugval
een uitzondering is. Gelukkig komt het allemaal nog
goed met Catharina. Zij trouwt 6 mei 1868 in Renkum
met ene Evert Agelink, van beroep huisschilder. 125
Verderop is sprake van ene Elisabeth Frederika Wesseling.
In het register ontbreekt de notitie van uitbesteding
aan Bethel in Zetten.
De getallen in de eerste tabel tonen dat wegzending van
meisjes naar een opvoedingsgesticht uitzonderlijk is.
Slechts 5 van de 148 meisjes over een periode van 30
jaar maken het zo bont dat heropvoeding elders de
enige mogelijkheid is. De vijf weggezonden meisjes zijn
nader gespecificeerd in de volgende tabel.
Weggezonden weesmeisjes 1838-1868 126
weggezonden naam lft. *
16 aug. 1852 Anna C.M. Volmers 18½ M
16 jan. 1860 Christina H.v.d. Roest 17½ M
20 mrt. 1860 Hendrica M. Heijungs 16½ S
4 sep. 1860 Maria L. Volmers 15½ T
2 mrt. 1864 Maria H.v.d. Roest 15½ T
lft. = leeftijd op het moment van wegzending
Hieruit is vast te stellen dat het weeshuis geen ervaring
heeft met het wegzenden van meisjes naar een opvoedingsgesticht.
Voor het eerst sedert hun bestaan wordt
in 1852 een weesmeisje opgezonden naar Montfoort
(M). In het jaar 1860 stuurt men driemaal een weesmeisje
weg naar Montfoort, Steenbeek (S) of Talitha
Kumi (T), dan gaan er weer vier jaar overheen voor zich
een nieuw geval aandient.
Ja, u ziet het goed. Hendrica Heijungs zit er ook tussen.
Hendrica is de eerste die men naar de Heldring gestichten
stuurt. Men betreedt daarmee onontgonnen gebied.
Opvallend genoeg valt dit samen met de eerste tekenen
van teloorgang van Montfoort.
Verder valt op dat de wegzending van de meisjes Volmers
in schril contrast staat met de lovende woorden
over hun broer Jacob.
Laten wij eens kijken naar de achtergronden van wegzending.
Men kan zich daarover een beeld vormen door
enkele bewaard gebleven brieven. 127
Anna Catharina Maria Volmers
Zij is geboren 17 juni 1834 128 en is de eerste die door de
regenten wordt doorgestuurd naar een gesticht. Zij is 8
maart 1852 opgenomen in het weeshuis; op de grens
van het aannamebeleid. De regentessen trekken na vijf
maanden hun conclusie en sturen haar weg naar Montfoort.
129 Uit het vervolg kan men concluderen dat zij
vermoedelijk onhandelbaar is.
In augustus 1853 tracht Anna, nu 19 jaar en 2 maanden
oud, op eigen houtje terug te keren naar het weeshuis.
De regenten hebben bezwaar. Aan “Van Frankenhuisen,