Eindfase, v2 - Hendrica Maria Heijungs en haar vader Henrich ...

4-28 Eindfase Sloterdijk
gegeven en de keuze hiervan aan hem overgelaten,
waarop hij verzoekt zijne plaatsing te Leiden op de zeevaartkundige
school 112 waartoe het noodige in het werk
zal worden gesteld.” 113
In december 1859 valt er een annonieme brief op de
mat. De president regent leest hem en stelt een onderzoek
in: “(...) De voorzitter bericht de ontvangst van
eenen ongeteekenden brief, waarin mededeelingen
worden gedaan over het slecht gedrag van eenen wees;
dat bij nader ingesteld onderzoek gebleken is, dat K.F.
Man hiermede bedoeld wordt en dat zich de overtuiging
heeft opgedaan, dat het gedrag van die wees zoo verregaand
zeedeloos is, dat eene besteding te Montfoort
wenschelijk zoude zijn. De vergadering besluit in het
belang der wees, de maatregel van besteding op hem
toepasselijk te maken en de uitvoering aan den voorzitter
opgedragen”. 114
Het blijkt een moeizaam traject. Desgevraagd rapporteert
de directeur Frankenhuijsen in Montfoort in maart
1862: “(...) Wat Man aangaat deze kan te allen tijde
geplaatst worden, zoodra hij van dienst komt; ik verwagt
spoedig in mei oproeping voor in dienst te treden. Wat
Man gekost heeft aan zorgen kan alleen beloond worden
door vlijtig en eerlijk gedrag. Lui zonder voorbeeld, was
hij moeijlijk tot arbeid te brengen. Thans is dit anders.
Oneerlijk van aanleg heeft hij zich honderdmaal aan
diefstal schuldig gemaakt, zelfs zoo dat hij niet terug
deinsde voor inbraak. Zoo brak bij voor ruim 1 jaar ’t slot
van den koornzolder open en veroverde van tijd tot tijd
het koorn en vond handlangers in de opkoopers. Geroepen
om terug te brengen, heb ik alles gedekt en mag mij
vleijen, de les hem gegeven vrucht draagt zoodat het
ds. George Wilhelm Stemler (1808-1895). SAA, beeldbank.
met zijn begeervermogen verbeterd is. God geve en ik
vertrouw hij gewonnen is (...)”.
De regenten schrijven aan Frankenhuijsen: “om wanneer
de wees K.F. Man in militaire dienst zal zijn getreden,
zijne besteding als van als geëindigt te beschouwen.
Regenten verzoeken u hiervan nota te willen nemen en
aan de wees Man order te geven dit bestuur bekend te
maken met zijne garnisoensplaats en bij het verlaten van
den militaire dienst zich als van aan het gesticht aan te
melden”. 115
Disciplinaire maatregelen
Het weeshuis beschikt over een hele serie interne maatregelen
om ongewenst gedrag te beteugelen: waarschuwing,
vermaning, verscherpt toezicht, boete, weigeren
van de uitzet, ontnemen van privileges, ontslag uit de
betrekking, huisarrest, op water en brood zetten, opsluiting
in een hok of ‘aan het blok’. 116 Combinaties kwamen
ook voor, bijvoorbeeld drie zondagen huisarrest door
opsluiting in het hok met die dagen alleen water en
brood. Het dragen van ‘een kennelijk teken’, een lichte
vorm van te pronkzetten, kwam in 1860 nog voor.
Door nieuwe pedagogische inzichten in het midden van
de 19 de eeuw is de lijfstraf op z’n retour. In de notulen
van dit weeshuis leest men niets over lijfstraffen. Van
weeshuizen in het algemeen is bekend dat straffen met
de plak, kastijding, geseling met de bullepees, te pronk
zetten, ‘op het paard zetten’ gewoon gebeurde.
Voor zeer ernstige vergrijpen wordt justitie ingeschakeld
maar dat tracht men te vermijden. Strafrecht en straf
afhandeling zijn namelijk volledig geënt op volwassenen
en niet van jeugdigen. Extern wachten de Maatschappijen
van Weldadigheid en de gevangenis.
De wees op straat zetten was geen optie. Maar er waren
andere mogelijkheden. Jongens konden geprest worden
tot de krijgsdienst, de zeevaartschool te Leiden of de
marine: instituties - halve gevangenissen bijna - die in
staat worden geacht discipline bij te brengen. Voor meisjes
bestaan dergelijke routes niet. De opkomst van
opvoedingsgestichten in de veertiger jaren is in zekere
zin een uitkomst om jeugdigen, nu ook meisjes, op het
rechte pad te brengen.
Uitbesteding jongenswezen
Bewaarde brieven tussen de regerend president en ds.
O.G. Heldring in het verre Hemmen maken ons deelgenoot
hoe uitbesteding bij particulieren in de Betuwe in
z’n werk ging. Nota: uitbesteding is geen strafmaatregel
maar een gelegenheid om een beroep te leren.
Hier volgt de briefwisseling tussen beiden over de voortgang
van de weesjongen Jacobus Johannes Volmers,
waarbij later de wees Wurtz in beeld komt. Dank zij het
feit dat er financiële verplichtingen worden aangegaan is
deze correspondentie ‘weggelegd onder de bijlagen’.
In de vergadering van 15 juni 1858 komt ter tafel: “Een
nota van onkosten voor de besteede wees J.J. Volmers,
waarbij volgens particulier bericht van ds. Heldring mededeeling
geschiedt dat Volmers zich trouw
gedraagt.” 117