Eindfase, v2 - Hendrica Maria Heijungs en haar vader Henrich ...

4-2 Eindfase Sloterdijk
vertrouwelijke omgang met de leden van het gezin. De
dienstbode is niet alleen noodzakelijk als hulp in de huishouding,
maar ook onontbeerlijk als symbool van een
fatsoenlijke burgerlijke status. Zonder dienstbode is een
burger- of middenstandsgezin niet alleen letterlijk onthand
maar ook sociaal gedeclasseerd. Door zelf de handen
uit de mouwen te steken staat een burgerdame
gelijk aan een huisvrouw uit de kleine middenstand of uit
de arbeidersklasse. 3 Helemaal van hogere stand is het
huishouden waarin meerdere dienstbodes worden aangehouden
en een huisleraar of gouvernante, die voor de
opvoeding van de kinderen zorgt.
Een dienstbode of dienstmeid is iemand die in loondienst
huishoudelijk werk verricht. Het gaat meestal om
een jonge, ongehuwde vrouw. Gedurende de eerste
helft van de 19 de eeuw is een groot deel van de vrouwelijke
beroepsbevolking werkzaam als dienstbode. Men
onderscheidt de inwonende dienstbode die, behalve kost
en inwoning, een klein loon krijgt en het dagmeisje, dat
alleen overdag komt. Een van de merkwaardigste regels
is, dat de dienstbode recht heeft op fooien van gasten
van haar werkgever.
De dagtaak van de dienstbode begint om zeven uur met
het aanmaken van het fornuis, het vegen van de huiskamer
op de knieën met stoffer en blik en het poetsen
van de schoenen. Om het ontbijt klaar te zetten en thee
boven te brengen verwisselt ze haar bonte werkschort
voor een wit schort. Na het ontbijt is de dag gevuld met
het doen van de slaapkamers en het trappenhuis, het
legen van vuilwateremmers, het vullen van lampetkannen
en drinkwaterkaraffen en natuurlijk met koken en
wassen.
Met de vrouw des huizes wordt het menu van de dag
overlegd, waarna de dienstbode de vaste leveranciers
bezoekt om bestellingen af te geven. In de loop van de
dag wordt er bezorgd en moet de dienstbode geregeld
naar de dienstingang om de bestellingen in ontvangst te
nemen.
Het is een tijdlang in de mode, vooral in de steden, ontvangstdagen
te houden voor bezoek. Dat heeft men
afgekeken van de adelijke stand. Daartoe wordt eerst
een visitekaartje bezorgd als teken dat men ontvangen
wil worden. Met het gebrachte kaartje van de ontvangende
partij, kompleet met datum en tijdstip, eindigt de fase
van aftasten. Het bezoek dient zich vervolgens aan volgens
afspraak. Aangezien de man in beslag genomen
wordt door zakelijke besognes, is de plicht om bezoeken
af te leggen en te ontvangen voor rekening van de
vrouw des huizes. Op de ontvangstdag zorgt de dienstbode
voor de thee en draagt door haar gedienstige houding
zichtbaar bij aan de sociale status en de goede
smaak van haar mevrouw.
Notaris Johan Hendrik Bok jr. roept debiteuren en crediteuren
op zich te melden. Centraal Bureau Genealogie.
Het is een vermoeden dat het gezin van Henrich
Heijungs één dienstbode rijk is. Henrich is immers druk
in de smederij. Maria Kemper is voortdurend op weg
naar een volgende zwangerschap of ze heeft wel een
baby, en er lopen nog kleuters rond. Of zij er van die
chique procedures op na houden is niet bekend.
24 September 1853
Na de ondertekening van Henrichs overlijdensakte blijven
de aangevers nog even zitten om een tweede overlijden
aan te geven. “(...) Op 24 september 1853 om 6
uur ’s avonds is overleden Antje Janssen Heijungs, in
een huis aan de Haarlemmerweg nr. 111 in de ouderdom
van 63 jaar, zonder beroep, geboren te Norden,
ongehuwd, dochter van Jan Rudolph Heijungs en Gederuth
Henrichs, beiden overleden (...)”. 4
Beide overlijdens worden aangegeven door hun broer
Rudolph J. Heijungs, die nu laat noteren melkverkoper in
Amsterdam te zijn. De andere aangever, de 55 jarige
Amsterdammer Johannes Roos, zonder beroep, kan niet
in verband met de familie gebracht worden. 5
Het bestaan van ‘een Antje’, een dienstbode, werd verwacht
maar haar naam was tot nu toe onbekend. Antje
is ca. 1790 geboren in Norden en is ‘zonder beroep’.
Deze term is een ambtelijk verzamelbegrip. Timmerman
is een beroep, dienstbode ook. Kinderen zijn ‘zonder
beroep’, net als scholieren, huisvrouwen en bejaarden.
Thuiswonende huwbare dochters zijn ‘zonder beroep’
terwijl zij druk kunnen zijn in het huishouden. Werkzoekende
mannen worden wel dienstbaar genoemd; wat er
op duidt dat men geen duidelijk beroep heeft maar
ingehuurd kan worden voor handwerk. Iets duidelijker
over beroeplozen zijn woorden als dagloners, daghuurders,
daggelder of los werkman. Mensen die niet hoeven
te werken voor de kost worden aangeduid met rentenier
of ‘buiten beroep’ of zijn ‘zonder maatschappelijke
betrekking’.
Men kan er van uitgaan dat Antje, ‘zonder beroep’ zijnde,
weldegelijk behoort tot het gezin van Henrich en er
huishoudelijk werk verricht. Onbekend is wanneer Antje
is ingetreden in het gezin. Haar hulp zou al gewenst kunnen
zijn tijdens het ziekbed of het overlijden van Carolina
Martens. Maar stiefdochter Theodora Huijer kan zich
toendertijd evengoed van die taak gekweten hebben.
De nalatenschap van Henrich
Valt er wat te erven? Hoe succesvol was Henrich Heijungs
met zijn ‘smederij affaire’?
Aankondiging van de verkoop van de veestapel en de
boerderij inboedel op 21 en 22 oktober 1853 op de hofstede
van Wijkduin. Algemeen Handelsblad 17 en 20 oktober
1853.