Eindfase, v2 - Hendrica Maria Heijungs en haar vader Henrich ...

Eindfase Sloterdijk 4-15
tina Maria Polak die bij monde van Abel en Ogreen hunnen
dank betuigen voor de verpleging die zij in het
gesticht hebben genoten.
Onder toespraak van den voorzitter worden zij als weezen
ontslagen en aan ieder hunner uitgereikt eenen
bijbel, gezangboek, bewijs tot vrije zitplaats in de kerk
gedurende 3 jaren, aan de jongens ƒ 5,- en de meisjes
ƒ3,- benevens hun bewijs van lidmaatschap.” 55
Het archief van het weeshuis
Het archief bezit zijn eigen indeling en titels. Het is geordend
naar het kerkelijk reglement. Daarin is het mandaat
van de verschillende colleges geregeld. Zo bestaat het
bestuur van het weeshuis uit een college van zes regenten
en zes regentessen. Regentessen hebben geen
stem. Zij zijn ondergeschikt aan de regenten; zo zijn de
maatschappelijke verhoudingen. Artikel 5 van hun
reglement van 1831 bepaalt dat niet meer dan twee
regenten tegelijk diakenen mogen zijn. De toepassing
van het artikel verslofte zodanig dat in 1866 inmiddels
alle zes regenten diakenen zijn en samen tevens het
derde departement (de penningmeesters) vormen van
het college van diakenen. Doordat dezelfde personen
met verschillende petten in meerdere colleges zitten
kunnen mandaten vervagen.
Het bestuur dient zowel de belangen van de wees als
van het weeshuis. Het mandaat en de instructies voor de
regenten zijn vastgelegd in het wezen reglement. Daarbinnen
kunnen zij naar bevind van zaken handelen. Correspondentie
over die zaken is vrijwel nooit bewaard. Is
een zaak afgehandeld dan verdwijnt het papier in de
afvalbak. Correspondentie waarmee verplichtingen voor
het weeshuis ontstaan, wordt wel bewaard. Komt het
college er niet uit dan wenden zij zich tot hun subsidiegever:
de diakenen. Voor het overige zijn zij redelijk vrij
om te beslissen of zekere correspondentie al of niet in
de vergadering ter sprake komt om dan als bijlage der
notulen gearchiveerd te raken. M.a.w. de kompleetheid
van het archief heeft beperkingen.
Maria Kemper overleden, wat nu?
Terug naar de werkelijkheid. Bij gebrek aan bewijzen
moet de verbeelding het overnemen. Zo ook hier. Het
kleine huisje aan de Dorpsstraat is gevuld op vrijdag 16
oktober 1857. Alle kinderen en de schoondochters zijn
er. Omstreeks ’s avonds negen komt aan het verdrietige
samenzijn een einde. Maria Kemper overlijdt.
Johannes Heijungs ontrukt zich aan het geschrei en
spoed zich in zijn rijtuig in het pikkedonker naar Amsterdam
om de ooms Rudolph Heijungs en Johannes Habig
te waarschuwen. Het is voorzichtig manoeuvreren in de
donkere stad waar slechts hier en daar een licht schijnt.
Het paard is onrustig en voelt de onzekerheid van de
menner. De ooms vernemen het nieuws en gaan mee
naar Sloterdijk. Daar volgt acuut familieberaad. De taken
worden verdeeld en er is de vraag wat te doen met Willem
(net 19 jaar), Hendrica (14½) en Rudolph (bijna 13
jaar).
Angenent mag dan officieel hun stiefvader zijn; nu het er
op aan komt legt zijn positie weinig gewicht in de schaal.
Zonder dat het zo expliciet wordt uitgesproken is het
zonneklaar dat de kinderen niet bij Angenent kunnen
blijven. Die heeft overdag zijn werk en draait onregelma-
tige diensten. En emotioneel gezien is hij een buitenstaander.
Laat ons aannemen dat niemand iets tegen de aankomende
tieners heeft. Het zou kunnen – de veranderende
houding tot het gezinsleven in gedachten hebbend, zie
het verhaal bij de 19 de eeuwse dienstbode – dat er een
maatschappelijke verandering gaande is. Een verandering
waarbij mensen meer op zichzelf gericht raken en
waarbij de vanzelfsprekendheid om familieleden in nood
in huis te nemen helemaal niet meer zo vanzelfsprekend
is; zeker niet als een andere oplossing letterlijk om de
hoek ligt.
Er wordt gewikt en gewogen. Halfbroer Johannes, hij is
toeziend voogd over de minderjarigen, ziet het niet zitten.
Hij heeft al zes kleine kinderen rondlopen en er is
een zevende op komst. Marthje Valintin heeft het al druk
genoeg en voelt er evenmin iets voor. Willem Heijungs
kan zich nuttig maken op zijn boerderij en van daaruit
werk en een onderkomen zoeken. Die is voorlopig onder
de pannen. In Hendrica Heijungs zien zij geen hulp in
het drukke huishouden.
Hendrik Heijungs en zijn vrouw Aagje Mansvelder hebben
net een baby en zien in een jarendurende komst
van Hendrica en/of Rudolph hun droom verstoord.
Opname bij een der ooms of nicht Antje van Tempel is
evenmin besloten. Terugkeer naar de grootouders in
Norden zal zeker niet overwogen zijn. 56
De ooms hakken de knoop door. Zij zullen de jongste
kinderen aanbevelen bij het weeshuis. Daar worden zij
goed verzorgd en opgeleid zodat zij straks hun eigen
kost kunnen verdienen. Het is slechts voor een aantal
jaren en zo blijven zij toch in de buurt. Een en ander in
afwachting van het overleg met de kantonrechter. 57
De volgende ochtend doet Angenent de aangifte, krijgt
vrijaf bij burgermeester Schuijt en regelt de begrafenis.
De ooms rijden langs het weeshuis aan de Haarlemmerweg
en stellen zich op de hoogte van de procedures. Zij
hebben geluk. Aanstaande dinsdag zijn de regenten
bijeen in vergadering. De portier zal de president verzoeken
een gesprek op de agenda te zetten. Ze krijgen een
eenvoudig formulier in te vullen en kunnen op het afgesproken
tijdstip komen en wachten tot ze toegelaten
worden.
Op die 20 ste oktober 1857 – het kan goed de dag van de
begrafenis geweest zijn - komen de ooms Rudolph Heijungs
en Johannes Habig op audiëntie in de vergadering
van regenten van het weeshuis. Daar hebben zij de
situatie van de wezen uit de doeken gedaan. Zij zullen
betoogd hebben dat er een noodsituatie is ontstaan, dat
zij zich verantwoordelijk voelen een goed onderkomen
voor hun neef en nicht te zoeken en dat het belangrijk is
dat zij in ‘de leer der apostelen’ opgevoed blijven. Dit
laatste met referentie aan de tekst op het timpaan van
de kerk aan de Kloveniersburgwal.
De motieven om de twee jongste kinderen wel aan het
gezag van Angenent te onttrekken en hen toch niet in de
eigen familie op te nemen zijn ongetwijfeld toegelicht
maar daarover leest men niets. Armoede in genoemde
families kan geen rol gespeeld hebben.
Normaliter kunnen de regenten op basis van het wezenreglement
beslissen om een wees al dan niet aan te