Eindfase, v2 - Hendrica Maria Heijungs en haar vader Henrich ...

4-14 Eindfase Sloterdijk
schrijven en rekenen. Bijbelles behoort tot de vaste
dagelijkse kost. Het voorlezen en bestuderen van tractaatjes
die het bestuur laat ronddelen, is eveneens een
vast ritueel. 49
Om acht uur gaan allen aan tafel voor de avondmaaltijd.
Tot half tien heeft iedereen vrij. Dan volgt nog het avondgebed
in de kerkzaal en gaat iedereen naar bed.
Zowel de jongens als de meisjes worden kortgehouden
en soberheid is de standaard. De grote kinderen hebben
de vrijheid om op zon- en feestdagen uit te gaan, mits
voorzien van een permissieloodje. Het is toegestaan
enig zondagsgeld te bezitten, voor de collectezak of om
wat snoep te kopen.
Het door de grote kinderen verdiende geld dient
onmiddelijk gestort te worden in het eigen spaarfonds.
Dat is voor ‘later’. Zo wordt diefstal en spilzucht voorkomen,
want de wees benodigt niets naast wat het huis
verstrekt, zo is de redenatie. Niettemin laat het bestuur
in 1859 nog een oukaze uitgaan over een verbod om
geld te besteden aan eigen kleding: “Dat van heden af,
de weezen niet geoorloofd zijn om kleedingstukken te
dragen, dan die welke van wege het gesticht zijn voorgeschreven,
zullende alleen in enkele gevallen, wanneer
dit door het bestuur gepast wordt geacht hiervan afgeweken
mogen worden en dan de onkosten daarvan door
het gesticht worden gedragen.
Zijnde deze maatregel genomen ten gevolge dat sommige
weezen zich op onbetamelijke wijze gelden toeëigenen
en die besteden tot aankoop van kleedingstukken
en opschik enz.” 50
Het interieur van de keuken van het weeshuis der Herstelden,
met pomp en gootsteen zoals die midden 20 ste eeuw
nog aanwezig waren. SAA, Beeldbank.
De wezen dienen opgevoed te worden. En zoals dat
gaat met opvoeden moet ongewenst gedrag gecorrigeerd
worden. Aan het gedrag van inwonende wezen
wordt dagelijks aandacht besteed. Tewerkgestelden
echter vormen een zeker risico. De regenten verrichten
vooronderzoek en baseren zich op referenties of een
baas of een familie wel geschikt is. Zij besteden het liefst
uit in eigen kring waarmee men vermijdt dat het de wees
aan een lutherse geestelijke verzorging zou ontbreken.
Toezicht is een voortdurend aandachtspunt. In de
arbeidsovereenkomst worden werkgevers nadrukkelijk
gevraagd goed toezicht te houden. Bovendien moeten
zij rapporteren over het gedrag van de wees. Zo heeft
het weeshuis ook zicht op het zedelijke gedrag. Dat kan
van belang zijn bij het toekennen van de tweede uitzet.
Officieel ontslag
De wees wordt ‘normaal ontslagen’ in zijn of haar 19 de
jaar. Ontslag van de meisjes vindt meestal plaats begin
mei; dan begint het dienstbode seizoen.
Tijdens het ceremonieel wordt de wees ontboden in de
vergadering der regenten en krijgt het ontslag aangezegd.
Hij of zij krijgt een mooie toespraak, een cadeau
en soms nog een extraatje. Een der regenten of regentessen
voert het patronaat. Deze houdt a.h.w. een oogje
in het zeil want wettelijk zijn de wezen met hun 19 de nog
minderjarig. De wees kan terugvallen op de patronaatvoerder.
Naar de ervaring van de regenten begint dit
altijd met de beste intenties maar de praktijk is weerbarstiger:
“van een sinds eenige jaren bij ons ingenomen
patronaat over ontslagen weezen, is bijkans de algemeene
ondervinding dat men de jongens slechts zoolang
in het oog kan houden als zij berekenen dat men
nog geld van hen heeft, zijnde deze ontvangen, men
heeft ze voor het laatst gezien, of zeker voor zoolang, tot
men ze berooid of bedelend, hetzij toevallig of door nood
geprest weder ziet”. 51
Voorbeelden van ontslag
“Komt in de vergadering de zeejongen Jan Herman
Bondt die door de voorzitter met eene toespraak als
wees wordt ontslagen, aan hem wordt een gezangboek
gegeven. De heer Diets neemt op zich het patronaat
over hem te houden, met welk ontslag in de extra notulen
aan de diakenen zal worden opgenomen.” 52
“Komt in de vergadering de wees E.W. Spoenhoff die als
zoodanig wordt ontslagen, daar zij als dienstbode bij den
heer Kimman, beroepen predikant te Hoorn, het gesticht
staat te verlaten. Uit handen van de voorzitter ontvangt
zij eenen bijbel, een gezangboek, haar bewijs van lidmaatschap,
benevens ƒ 3,- terwijl mevrouw Woldsen
zich belast met het patronaat over haar te houden ” 53
“G.K. Coordels, W. Lugthart, P. Siereking, J.H. Wamhoff,
C. Baaij, A.M.C. Schroder die in het vorig jaar zijn ontslagen,
aan ieder wordt ƒ 31,25 als aandeel in het legaat
Winkelman uitbetaald, terwijl het aandeel voor K. Meijer
aan den heer J. Uhlenbroek en dat van H.M. Kruger aan
heer Wolterbeek wordt ter hand gesteld.” 54
“Op de vergadering met die van dames regentessen vereenigd
zijnde komen in dezelve Jan Christiaan Abel,
Friedrich Ludwig Bergisch, Herman Lubsen, Casper
Matthijs Seuring, Dina Elisa Hohnhorst, Anja Benjanetta
Augusta Ogreen, Frederika Christina Beckrop en Chris-