Eindfase, v2 - Hendrica Maria Heijungs en haar vader Henrich ...

Eindfase Sloterdijk 4-13
Gezondheid der wezen
De hoeveelheid lichaamsbeweging die de kinderen
krijgen is onvoldoende. Bij de grote jongens die op hun
veertiende jaar buiten het gesticht op een ambacht gaan
is het gunstiger dan bij de meisjes. Die worden te werk
gesteld op de naai-, brei- of mangelkamers waarbij hun
bezigheden vooral uit zitten bestaan.
Inspecteurs uit die tijd zijn in het algemeen slecht te
spreken over de gezondheidstoestand van de weeskinderen.
Het is namelijk gebruikelijk kinderen onder de vier
jaar uit te besteden bij pleeggezinnen op kosten van het
weeshuis. In sommige gevallen blijven zij daar langer,
soms wel tot hun zevende en achtste jaar. Deze kinderen
worden ondeskundig gevoed, zodat zij zwak en
ziekelijk zijn als ze tenslotte in het weeshuis worden
opgenomen.
De sterfte onder de uitbestede kinderen is groot. De
maaltijden in de weeshuizen worden ongeschikt geacht
voor jongere kinderen. Zij bestaan grotendeels uit meelspijzen,
gedroogde peulvruchten, grutterswaren, karnemelk,
enz. en weinig of geen vlees. Bovendien wordt
slechts driemaal per dag voedsel verstrekt. Inspecteurs
melden dan ook: “weshalve zij door deze spijzen wel
gevuld, maar weinig gevoed, altoos hongerig blijvende,
geen paal of perk kennen, maar meestal de maat te
boven gaan en slagtoffers van hun schrokkerig eten
worden”. 48
Het gebrek aan frisse lucht werkt nadelig met name voor
de meisjeswezen die de hele dag binnen verblijven. De
treurigste bewijzen zijn de achterblijvende wasdom, vale
huidskleur en hoge sterfte cijfers: “naar mate nu, met
deze nadeelen van zwaar verteerbaar voedsel en onzuivere
lucht, de beweging in de vrije lucht verwaarloosd
wordt, vermeerderen zich de zaden, welke in het vadzig
ligchaam tot allerhande soorten van ziekten en ongemakken
kiemen” aldus de inspectie.
Het dagritme
Mede door de aard van de werkzaamheden leven de
jongens- en meisjeswezen strikt gescheiden. Toegang
tot het andere gedeelte is streng verboden zelfs als je er
een broer of zus hebt. Met wat geluk zag je je familie
tijdens de kerkdienst, op afstand.
De naaikamer van de grotere meisjeswezen in het diaconieweeshuis
in Amsterdam ca. 1920. SAA, Beeldbank.
Alle dagen zijn gelijk, alleen zon- en feestdagen verschillen.
De tijd van opstaan is naar het jaargetijde vroeger of
later. In de zomer wordt om vijf uur opgestaan. Na zich
te hebben gewassen en de bedden afgehaald te hebben,
gaan de wezen naar de kerkzaal voor het ochtendgebed,
gevolgd door het ontbijt in de ontbijtzaal.
Opleiding en werk
Het weeshuis probeert een gezinsvervangend thuis te
zijn, zij het wel eentje met een concreet uitgestippeld
traject. Scholing is er op gericht de wees snel rijp te
maken voor een leven in de maatschappij. Vanaf het
vijftiende jaar wordt naar een passende arbeidsplek
uitgekeken.
Jongens leren een vak en worden tijdens hun opleiding
bij een baas ondergebracht. Onhandelbaren gaan onder
dwang in militaire dienst, velen vertrekken naar de commerciële
zeevaart, naar de koloniën of vinden als boerenarbeider
hun weg.
Meisjes worden opgeleid tot dienstmeid. In de brei- en
naaizaal vervaardigen zij kleding zowel voor de bewoners
van het huis als voor deftige Amsterdammers. Het
arbeidsloon komt aan het weeshuis toe. Praktische
vaardigheden komen altijd van pas in een goed
burgerhuishouden en, als het meisje niet gehuwd raakt,
kan zij er altijd een eerlijk bestaan mee opbouwen. Bij
voldoende geschiktheid wordt omgezien naar een
passende betrekking bij een gegoede Amsterdamse
familie. Dat levert enige inkomsten op voor het weeshuis
en de wees doet werkervaring op voor een leven na het
weeshuis.
Navenant het aantal wezen is het aantal uitbestedelingen
echter minimaal. Onder de bevolking (peildatum
oktober 1857) van 179 personen zijn er 103 wees. Daarvan
is slechts één jongen uitbesteed, zes jongens zitten
op zee, eentje is in krijgsdienst, drie jongens en één
meisje zijn tijdelijk afwezig en dienstbaar.
Meisjes zijn tot 12 uur aan het werk in de naai- en breizaal.
Tussendoor wordt van tijd tot tijd gebeden en
gelezen. Om één uur volgt het gezamenlijk middagmaal.
Het werk wordt hervat tot vier uur, gevolgd door ontspanning.
De grote meisjes kunnen zich dan op de zaal
tot haar eigen voordeel met naaien of breien bezig houden
tot zeven uur, tot wanneer zij les krijgen in lezen,
Slaapzaal rooms-katholieke maagdenhuis ca. 1932. R.
Meinske, foto Brinio.