Eindfase, v2 - Hendrica Maria Heijungs en haar vader Henrich ...

4-12 Eindfase Sloterdijk
kleur, hun gezwollen slechts half met lompen gedekte
lichamen, hun tandengeklapper en van koude samenkrimpende
leden getuigen van hun ontberingen. (...)”.
Het weeshuis heeft oog voor de zedelijke behoefte: wanneer
je gekleed bent is er geen excuus om kerkbezoek
te mijden.
De wezen moeten gehoorzaam en vooral dankbaar zijn.
“(...) tevreden met de gezonde doelmatige voeding,
kleding en bedekking (...) onderdanig en gehoorzaam
aan bestuur (...) vlijtig en bedacht, om zich nuttig in het
huis, bekwaam op de school en bedreven in zijn ambacht
te maken (...) eerbiedig in het bijwonen en nauwgezet
in het waarnemen van de godsdienst”. 43
In de kerk wordt jaarlijks gecollecteerd voor de diaconie.
De ‘bosman’ plaatst busjes bij gemeenteleden en komt
ze maandelijks legen. Het stemt de kerkgangers tot
grote voldoening wanneer de wezen binnen paraderen.
Nu is de liefdadigheid aangenaam zichtbaar. “(...) Onder
de kerkgangers vielen de wezen door hun uniform op.
(...) Na het morgengebed en het ontbijt moest de binnenvader
de kinderen binnen de poort en wel op de plaats
van het weeshuis in goede orde opstellen. Ze moesten
met behoorlijke modestie (ingetogenheid) door de binnenvader
of schoolmeester ter kerke geleid worden, en
er moest door hen zorg gedragen worden dat Gods
Woord in stilte en met aandacht door de kinderen aangehoord
wordt. Op dezelfde manier wederom werden zij
naar huis geleid. Dit herhaalde zich ’s middags.(...)”. 44
Alles wat de wees nodig heeft, verstrekt het huis. Slapen,
eten, spelen of leren, alles doen ze met de andere
kinderen. Geen van de kinderen heeft een plek die
alleen van hem is. Alle kinderen eten hetzelfde voedsel,
dragen dezelfde kleren en volgen een gelijk dagritme.
Slapen gebeurt op zalen zonder enige privacy. Het
weeshuis is een gesloten gemeenschap waarbinnen het
leven vierentwintig uur per etmaal gereguleerd wordt.
Toelating en bevolking
Niet iedere wees komt in een weeshuis. Heel vaak ontfermt
de familie zich over het ouderloze kind. Als dat niet
mogelijk is komt een weeshuis in beeld. Het aanname
beleid van het weeshuis van de Herstelden stelt zekere
grenzen aan opname, verblijf en ontslag. Wezen van alle
leeftijden worden geaccepteerd tot aan hun 17 de jaar.
Babies worden onmiddelijk bij een voedster ondergebracht,
kleuters gaan naar een pleeggezin tot hun
vierde jaar, soms langer. Wezen blijven tot hooguit hun
19 de levensjaar onder de hoede van het weeshuis. Daarna
moeten zij klaar zijn om op eigen benen te staan en
hun kost te verdienen. Grofweg wordt het weeshuis dus
bevolkt door 5-19 jarigen, een groep die men tegenwoordig
als de schoolgaande jeugd zou karakteriseren.
Over de kriteria voor toelating bestaat een ‘reglement
voor wezen’. Voorwaarde is bijvoorbeeld dat één der
ouders gedurende een aantal jaren voor hun overlijden
lidmaat is geweest. Bovendien moeten de ouders zonder
strafblad zijn anders worden de wezen zonder pardon
naar het Stads Bedelingshuis doorgestuurd. 45
Twijfelgevallen – bijvoorbeeld over de levenswandel der
ouders - worden voorgelegd aan een gecombineerde
vergadering van diakenen en regenten. Men is bepaald
streng in zijn rechtschapenheid. Wanneer kinderen vóór
de huwelijksdatum der ouders zijn geboren volgt afwijzing.
46
Bestuur
Zes regenten besturen het wees- en oudeliedenhuis.
Ongeveer tweewekelijks komen zij bijeen; in uitzonderlijke
gevallen beleggen zij een buitengewone vergadering.
Men verdeelt onderling de taken in z.g.n. departementen
die steeds voor één jaar worden waargenomen.
De dagelijkse gang van zaken in het huis is gedelegeerd
aan binnenvaders en binnenmoeders. Aan overige personeelsleden
zijn er nog een schoolmeester, een naaimoeder,
enkele keukenmoeders, een bakker en een
dienstmeid of huisknecht.
Binnenvaders en binnenmoeders rapporteren wangedrag
van de huisbewoners aan de regenten tijdens de
vergadering. Zij lichten het wangedrag toe en desgewenst
wordt de boosdoener direct in de vergadering ontboden
om weerwoord te geven en de vermaning of straf
aan te horen. In het algemeen houdt men er flink de
wind onder om discipline te waarborgen.
Organisatie
Weeskinderen wonen intern en dragen gestichtskleding
met een huisnummer. Daarmee zijn ze goed herkenbaar
in het straatbeeld. De jongens dragen een zwarte jas
met platte verzilverde knopen; de mouwen zijn van
blauwe omslagen voorzien. Daar onder bevindt zich een
vest dat boven aan de hals eindigt in een opstaand
boordje dat met het vest één geheel vormt en blauw
gekleurd is. Verder hebben zij een zwarte platte pet met
een blauwe band.
De meisjes dragen oorspronkelijk bij slecht weer een
cape. Maar omdat zij daarin haar armen nauwelijk kunden
bewegen wordt deze al gauw vervangen door een
lange zwarte mantel, waarvan de vrij korte mouwen
eindigen in een blauwe omslag. Op het achterhoofd
hebben zij een mutsje dat met twee tulen bandjes onder
de kin met een knoopje wordt vastgemaakt. De jonge
meisjes dragen een wit hoog schort en op het hoofd een
zwarte strohoed die versierd is met een blauw lint. De
oudere meisjes kleden zich op zondag met een witte,
geplooide halsdoek die met 50 spelden is vastgemaakt.
47
Het leven in een weeshuis speelt zich af binnen een
strikt regime met huisregels. De wees krijgt te maken
met beperkingen en dagritme. Zo is het verboden op
werkdagen uit te gaan zonder permissieloodje. Het
loodje wordt door de portier uitgereikt. Daarmee is in één
oogopslag te zien welke wees buitenshuis verkeert. Bij
terugkomst moet men het loodje inleveren. Op zondag,
na afloop van de kerkdienst, is het toegestaan tot ’s
avonds negen uur familie te bezoeken of vrij te wandelen.
Het onderwijs wordt gegeven door intern wonende
leerkrachten.
Soms slapen kinderen met z’n tweeën, drieën of zelfs
vieren in één kribbe en op een zaal. Deze situatie wordt
ingegeven door voortdurende krapte in de behuizing.
Ondanks verbouwingen is dit midden 19 de eeuw nog het
geval. Het beddengoed bestaat uit een stromatras,
veren bedden en hoofdkussen, linnen beddenlakens, en
al naar gelang het seizoen, een of twee wollen dekens.