Eindfase, v2 - Hendrica Maria Heijungs en haar vader Henrich ...

Eindfase Sloterdijk 4-11
De Herstelden
De Nederlandse Evangelisch-Lutherse gemeente wordt
opgericht door Duitse en Scandinavische immigranten.
In de tweede helft van de 18 de eeuw ontstaat onder
invloed van de Verlichting een vrijzinnige stroming in de
lutherse theologie. Na jaren van spanning komt het tot
afscheiding van gelovigen die kiezen voor herstel van
tradities. De lutherse gemeente valt uiteen in een Vrijzinnig
en een Hersteld Evangelisch-Lutherse gemeente.
De laatste noemen zich kortweg de Herstelden.
De orthodoxe en vrijzinnige gemeenten leiden tot 1952
gescheiden levens met eigen kerken, wijkgebouwen en
diaconale instellingen.
De afgescheiden gemeente sticht een nieuw kerkgebouw
aan de Kloveniersburgwal 50 dat in 1793 wordt
geopend. Het krijgt al spoedig de naam de Kloof. De
kerk biedt plaats aan 2.000 kerkgangers.
Evenals de katholieke kerken heeft het gebouw geen
toren. Het stadsbestuur staat niet toe dat kerkgebouwen
van andere dan de officiële protestantse gemeente de
uiterlijke kenmerken van een kerk krijgen. Het gebouw
lijkt dan ook meer op een overheidsgebouw. Het timpaanreliëf
vormt een toespeling op de afzondering van
de Herstelden. De middelste figuur met opengeslagen
bijbel en wijzend naar de hemel stelt de godsdienst voor;
zij is vergezeld door twee 'wichtjes': het linker figuurtje
omklemt een zuil (symbool voor standvastigheid) en het
rechter figuurtje omklemt een kelk (het geloof). Onder
het reliëf is in de plint in vergulde letters de spreuk te
lezen: ‘En zij bleven volstandig in de leere der Apostelen’
waarmee de Herstelden het behoudend karakter
etaleerden.
De ligging in hartje Amsterdam is voor kerkgangers
daarbuiten een flinke reis. Sloterdijkers te voet doen er
wel anderhalf uur over; en dat tweemaal iedere zondag.
Een gelovige is er veel aan gelegen op de juiste plek
naar de kerk te gaan. Gelukkig wordt later ook de kerkzaal
in het weeshuis aan de Haarlemmerstraat gebruikt
voor het houden van kerkdiensten. Voor Sloterdijkers
hooguit drie kwartier gaans.
Het Hersteld Evangelisch-Lutherse Diaconie Wees-, Oude
Mannen- en Vrouwenhuis aan de Haarlemmerstraat 75 in
1869. Links de ingang Herenmarkt. SAA, Beeldbank, prent
door W. Hekking jr.
Het weeshuis der Herstelden
Geschiedenis
Het Amsterdamse gemeentebestuur erkent de afscheiding
alleen onder de voorwaarden dat men voor de
eigen armen en wezen zal zorgdragen.
In 1817 huren de diakenen een huis in de Koestraat als
verblijf voor weesjongens en armlastige bejaarde mannen.
Aan de Zandstraat wordt een huis voor weesmeisjes
en oude vrouwen ingericht. Het aantal wezen neemt
steeds toe. In 1818 gaat men over tot de stichting van
een toevluchtsoord voor alle wezen en oude lieden op
de Nieuwe Herengracht. In 1819 telt het huis 31 jongens
en 31 meisjes.
In 1826 wordt het wees- en oudeliedenhuis wegens
ruimtegebrek verplaatst naar het West-Indisch Huis, aan
de Haarlemmerstraat bij de Herenmarkt. Hier blijft het
gevestigd tot 1954. In de fronton aan de Haarlemmerdijk
is de Lutherse zwaan nog te zien die in die tijd geplaatst
is. Het huidige adres is Haarlemmerstraat 75.
Het aantal wezen der Herstelden groeit. Door de cholera-epidemie
van 1832 stijgt het aantal wezen opvallend.
Dat leidt tot allerlei verbouwingen. In 1839 wordt
een jongenskamer ontruimd om de onderwijzer intern te
laten wonen. De jongens worden naar de zolder gedirigeerd,
waar zij in hangmatten moeten slapen. Overdag
wordt op die zolder de was behandeld. In 1857 bevat het
huis 179 personen, waaronder 47 jongenswezen en 56
meisjeswezen. 42
Ambities
In 1839 houdt een spreker de wezen de ambities van het
weeshuis voor: “(...) Wat ontvangt gij!, behalve woning,
voedsel, kleding en dekking; niet nog veel, oneindig
veel, dat ge anders zoudt ontberen. Ziet de kinderen van
de behoeftige eens aan! Staat voor hen ’s morgens het
brood en ’s middags en ’s avonds het warm eten, zo
ruim en zo smakelijk als voor U gereed? Worden zij zo
dikwerf het nodig is, van nieuwe warme kleding en
schoeisel voorzien? en als de winterkoude snerpt – en
door de reten van hun slecht onderhouden kelder- en
vlieringvertrekken wind en tocht uit alle hoeken blaast, -
reikt hun een zorgende milde hand dan evenals aan u
de wollen deken toe? Helaas, neen, hun bleke gelaats-
De kerkzaal van het Hersteld Evangelisch-Lutherse Wees-
en Oudeliedenhuis aan de Haarlemmerstraat 75. SAA,
Beeldbank.