Dieet bij diabetes mellitus - Mca

Dieet bij diabetes
mellitus
Afdeling diëtetiek
mca.nl

2
Inhoudsopgave
Wat is diabetes? 3
Behandeling 4
Belangrijke voedingsstoffen bij diabetes 5
Hypoglycaemie 9
Veel gestelde vragen over het dieet bij diabetes 10
Variatielijsten 10
Variatielijst voor de broodmaaltijden 11
Variatielijst melk 12
Variatielijst fruit 13
Variatielijst voor de warme maaltijd 14
Extra informatie 16
Belangrijke telefoonnummers 18
Websites 18
Notities 19
Colofon
Redactie: afdeling diëtetiek
Vormgeving: beeldgroep MCA
afdeling marketing & communicatie
Oplage: 500 / 2e druk / 2012
Druk: Marcelis – van der Lee - Adu
Artikelnummer: 142485
Op alle behandelingen in MCA zijn de algemene voorwaarden van MCA van toepassing, zie www.mca.nl of
vraag bij de balie van patiëntenvoorlichting

Voor u ligt de brochure over het dieet bij diabetes mellitus voor mensen met
diabetes mellitus (suikerziekte) en hun familieleden of naasten. In deze brochure
krijgt u uitleg over hoe u uw dieet kunt samenstellen en welke voedingsstoffen van
belang zijn bij diabetes. Heeft u na het lezen van deze brochure nog vragen?
Stel ze dan gerust aan uw diëtist.
Wat is diabetes?
Diabetes heet voluit diabetes mellitus
en wordt ook wel suikerziekte genoemd.
Bij diabetes is de glucosestofwisseling
verstoord door een tekort aan insuline.
Insuline is een hormoon dat door de
alvleesklier wordt gemaakt. Insuline zorgt
ervoor dat glucose vanuit het bloed in de
lichaamscellen wordt opgenomen. Bij een
tekort aan insuline, blijft de glucose in het
bloed en wordt daar het glucosegehalte
te hoog.
Glucose
Koolhydraten is een verzamelnaam voor
alle soorten suikers en zetmeel in voeding.
Als koolhydraten verteerd worden,
blijft er uiteindelijk glucose over. Alle
lichaamscellen hebben glucose nodig.
Want eenmaal in de cel levert glucose
energie. Deze energie is nodig voor
alle activiteiten van het lichaam, zoals
bewegen, ademhalen en praten.
Bij een tekort aan insuline wordt het
glucosegehalte in uw bloed te hoog.
U kunt dan last krijgen van dorst, veel
drinken, veel plassen, vermagering, wazig
zien en vermoeidheid.
Het glucosegehalte in het bloed wordt
uitgedrukt in “millimol per liter” (mmol).
Dit gehalte wordt in het laboratorium
gemeten met een glucosemeter. Als het
glucosegehalte bij iemand die ’s morgens
niets gegeten heeft (=nuchter) boven de
7 mmol uitkomt, dan heeft deze persoon
diabetes.
Soorten diabetes
Er zijn meerdere types diabetes met elk
hun eigen kenmerken:
Bij type 1 diabetes: wordt er geen tot
zeer weinig insuline gemaakt door de
alvleesklier. Dit type kan al op jonge
leeftijd ontstaan. Het is een aandoening
van het afweersysteem van het lichaam.
De behandeling bestaat altijd uit insuline.
Afdeling diëtetiek
3

4
Dieet bij diabetes mellitus
Bij type 2 diabetes: wordt soms minder
insuline gemaakt. Maar meestal werkt de
insuline minder goed. Dit type diabetes
wordt ook wel “ouderdomssuiker”
genoemd. De klachten zijn niet altijd
duidelijk en kunnen al langere tijd bestaan
voor de diagnose gesteld wordt. Deze
vorm van diabetes komt tegenwoordig
ook op jonge leeftijd voor. Er is een
verband met overgewicht en leefstijl.
Zwangerschapsdiabetes: deze vorm van
diabetes kan ontstaan na de twintigste
week van de zwangerschap. Tijdens
de zwangerschap moet de alvleesklier
namelijk meer insuline maken om de
glucosewaarden in het bloed goed te
houden. Vrouwen hebben een grotere
kans om zwangerschapsdiabetes te krijgen
als er al diabetes in de familie voorkomt
en/of wanneer zij ernstig overgewicht
hebben. Na de bevalling herstelt deze
vorm van diabetes bijna altijd vanzelf. Deze
vrouwen hebben wel een grotere kans om
op latere leeftijd diabetes te krijgen.
Behandeling
Diabetes is helaas nog niet te genezen.
Ondanks dat er veel onderzoek naar
gedaan wordt. Wel is er veel vooruitgang
in de behandeling. De behandeling heeft
als doel de glucosewaarden in het bloed
zo normaal mogelijk houden.
Behandelen van diabetes is belangrijk om
later complicaties te voorkomen. Want als
de glucosewaarden langdurig te hoog zijn,
raken bloedvaten, hart, nieren, ogen en
zenuwbanen beschadigd.
De basis van de behandeling is een
gezonde leefstijl. Dit heeft te maken met
alles wat u eet en drinkt, wel of niet rookt
en hoe actief u bent. Het verbeteren van de
leefstijl is de eerste stap in de behandeling.
Daarnaast wordt zonodig een behandeling
met medicijnen in tabletvorm of insulineinjecties
gestart. De arts schrijft deze
medicijnen voor. Bewegen heeft ook een
goede invloed op de glucosewaarden.
Het is belangrijk dat u eten, medicijnen en
bewegen goed met elkaar in balans houdt.
Dieet bij diabetes
Een gezonde voeding houdt in:
• gevarieerd eten
• eet minimaal 200 gram groente en
2 stuks fruit
• eet regelmatig maar niet teveel
tussendoor
• let op de soort en hoeveelheid
vetten
• wees zuinig met zout

Bij diabetes is het belangrijk om verspreid
over de dag te eten. Door regelmatig te
eten wordt de hoeveelheid koolhydraten
die u binnenkrijgt, beter over de dag
verdeeld. Dit voorkomt grote
schommelingen in de bloedglucose.
Afhankelijk van de medicijnen die u
gebruikt, geeft de diëtist u persoonlijk
aanvullende adviezen.
Belangrijke voedingsstoffen bij diabetes
Koolhydraten
Koolhydraten zijn de belangrijkste
brandstof voor het lichaam en zijn
onmisbaar in gezonde voeding. De
dagelijkse hoeveelheid hangt af van uw
persoonlijke behoefte. Iemand die zwaar
lichamelijk werk doet of veel sport, heeft
meer koolhydraten nodig dan iemand die
een rustiger leven leidt.
Koolhydraten worden in de maag en darm
afgebroken tot glucose. Glucose wordt in
het bloed opgenomen.
De hoeveelheid koolhydraten in
een maaltijd bepalen hoe hoog het
glucosegehalte in uw bloed wordt na de
maaltijd.
Koolhydraten komen voor in:
• aardappelen, aardappelpuree, patat
(zetmeel)
• rijst, deegwaren, peulvruchten
(zetmeel)
• pizza, pannekoeken, poffertjes
(zetmeel)
• brood, beschuit, crackers,
ontbijtkoek (zetmeel)
• havermout, griesmeel, rijstemeel
(zetmeel)
• müsli, cruesli, cornflakes (zetmeel,
suiker)
• melk, karnemelk, yoghurt en vla
(melksuiker)
• fruit en vruchtensap (vruchtensuiker)
• suiker , honing, stroop (suiker)
• voedingsmiddelen waaraan suiker is
toegevoegd
Afdeling diëtetiek
5

6
Dieet bij diabetes mellitus
Voedingsvezels
Voedingsvezels zijn onverteerbare delen
van plantaardige voedingsmiddelen.
Ze hebben een gunstige invloed op het
glucosegehalte in het bloed. Ze vertragen
namelijk de opname van glucose in het
bloed. Dat geldt speciaal voor vezels uit:
• fruit
• groente
• peulvruchten
• haver.
Ook zijn ze belangrijk voor een goede
darmwerking. Andere vezelrijke
producten zijn volkoren producten,
roggebrood, muesli, noten en zaden.
Suiker
Veel mensen denken dat Iemand met
diabetes geen suiker mag gebruiken.
Suiker is echter een koolhydraat en past
in het dieet. Teveel suiker is niet goed. Dat
geldt voor iedereen. Daarom adviseren
we om:
• suiker in koffie en thee te vervangen
door zoetstof
• gewone frisdranken of limonade te
vervangen door light frisdranken of
light limonadesiroop
Het maakt geen verschil of u suiker,
honing, stroop of vruchtenconcentraat
gebruikt. Ook deze natuurlijke suikers
worden afgebroken tot glucose.
Zoetstoffen en suikervrije producten
U kunt suiker in de voeding vervangen
door zoetstoffen. Er zijn veel verschillende
soorten.
Voor alle zoetstoffen is een aanvaardbare
veilige dosis vastgesteld.
In light frisdranken zitten dergelijke
zoetstoffen. Daarom adviseren we:
• kleine kinderen: niet meer dan 2 glazen
per dag te drinken
• volwassenen: niet meer dan 5 glazen
per dag te drinken.
Vetten en cholesterol
Vet levert energie, vitamines en essentiële
vetzuren. Mensen met diabetes moeten
goed opletten welke soort en hoeveel
vet ze eten. Dit om te voorkomen dat het
cholesterol om het bloed te hoog wordt. Zij
hebben namelijk vaker last van een hoge
bloeddruk of een te hoog cholesterolge
halte in hun bloed. Beide factoren
vergroten de kans op hart- en vaatziekten.
Voor de gezondheid is het belangrijk
om te weten of vet verzadigd
is of onverzadigd. Een handig
geheugensteuntje daarvoor is:
• Verzadigd vet = verkeerd vet.
• Onverzadigd vet = oké

Verzadigde vetten verhogen het
verkeerde cholesterol in het bloed.
Verzadigde vetten komen bijvoorbeeld
voor in:
• volle melkproducten, slagroom, volvette
kaas, roomboter, harde margarine,
• vet in vleessoorten, spek, worst, hard
frituurvet,
• koekjes en gebak, chocolade, kokos,
chips.
Kies van deze producten zoveel mogelijk
de magere of halfvolle soort.
Onverzadigde vetten hebben een
gunstige invloed op het cholesterolgehalte.
Onverza digd vet komt voor in
vele plantaardige voedingsmiddelen en
in vis. Rijk aan onverzadigd vet zijn onder
andere:
• (olijf)olie,
• dieetmargarine,
• light smeersels,
• vloeibare bak- en braadproducten,
• noten.
Vis bevat vet met een goede
samenstelling, de omega-3 vetzuren.
Ze hebben een positieve werking op
het hart en bloedvaten. We adviseren u
om zeker twee keer per week vis te eten,
waarvan één per week vette vis. Vette
vissoorten zijn onder andere haring,
makreel, zalm, sardientjes (meer vette
vissoorten: zie bladzijde 17).
Alcohol
Alcohol doet de glucosespiegel in het
bloed dalen, soms pas enige tijd na het
drinken. Hoeveel het glucosegehalte daalt
hangt af van:
• de hoeveelheid alcohol
• of er bij de alcohol gegeten wordt.
Er zijn er meestal geen bezwaren
tegen een matig alcoholgebruik.
Dit houdt in:
• voor mannen: niet meer dan 2
standaard glazen per dag
• voor vrouwen: niet meer dan 1
standaard glas per dag
• drink niet iedere dag, gebruik 2
dagen per week geen alcohol om
gewoontevorming te voorkomen.
Mensen met overgewicht kunnen beter zo
min mogelijk alcohol drinken. Sommige
medicijnen gaan slecht samen met
alcohol. Kijk op de verpakking of bijsluiter.
Afdeling diëtetiek
7

8
Dieet bij diabetes mellitus
Vitamines en mineralen
Om goed te functioneren heeft het
lichaam vitamines en mineralen nodig.
Mensen met diabetes hebben dezelfde
hoeveelheid vitamines en mineralen
nodig als mensen zonder diabetes. Als
u gezond eet, heeft u dus geen extra
vitaminetabletten nodig.
Extra vitamines zijn wel nodig bij:
• streng lijnen
• jonge kinderen en ouderen
• zwangerschapswens en zwangerschap
• vrouwen die borstvoeding geven
• mensen die weinig in de buitenlucht
komen
• mensen met een donkere huidskleur.
Vraag hierover advies aan uw arts of diëtist.
Zout
Keukenzout bestaat voor bijna de helft
uit natrium. Natrium speelt een rol in
de regulering van de bloeddruk. Een
hoge zoutinname verhoogt de kans
op een hoge bloeddruk. Gemiddeld
krijgen mensen twee keer zoveel zout
binnen als nodig. Veel zout zit in ons eten
verborgen. We krijgen dus ongemerkt
veel zout binnen. De industrie gebruikt
bijvoorbeeld zout als conserveermiddel.
Ook wordt er veel zout toegevoegd aan
kant-en-klaar maaltijden, vleeswaren, kaas,
chips, snacks. Gebruik daarom zelf zo
min mogelijk zout bij het koken en maak
gebruik van kruiden en specerijen om het
eten op smaak te brengen.
Kies zo mogelijk voor minder zoute
varianten van vleeswaren, kaas, chips en
snacks.

Hypoglycaemie (hypo)
Bij een hypoglycaemie of hypo is het
glucosegehalte in uw bloed te laag,
namelijk minder dan 4mmol.
U kunt dan last krijgen van de volgende
klachten:
• duizeligheid
• zweten
• licht gevoel in het hoofd
• prikkelbaarheid
• verwardheid
• moeite met praten.
Er zijn verschillende oorzaken voor een
hypo, namelijk:
• te veel medicijnen (insuline en/of
tabletten)
• te weinig koolhydraten eten
• sporten of meer bewegen dan
gebruikelijk
• alcohol gebruik.
Na 10 tot 15 minuten nemen de
verschijnselen van een hypo af. Controleer
zonodig de glucosewaarde. Als deze nog
steeds onder de 4mmol is, neem dan nog
een keer 15 tot 20 gram koolhydraten.
Duurt het nog 1 tot 2 uur tot de volgende
maaltijd dan is het belangrijk om nog iets
extra te eten, zoals een sneetje brood,
wat fruit of een plakje ontbijtkoek.
Bij een hypo hebben sommige mensen
de neiging om zich te overeten om maar
zo snel mogelijk van het hypogevoel af te
komen. In een korte tijd eten ze dan koek,
chocola, boterhammen met pindakaas
en nog meer. Het gevolg is dat het langer
duurt voor de hypo over is. Producten met
vetten maken dat de glucose langzamer
opgenomen wordt. Daarnaast leveren
chocola en koek veel calorieën. Een ander
gevolg is dat de glucosewaarde weer veel
te hoog wordt.
Wat te doen bij een hypo?
Bij een hypo is het belangrijk dat u het
glucosegehalte in uw bloed verhoogt.
U kunt dit doen door iets
te eten of te drinken met 15 tot 20
gram koolhydraten, die snel in het
bloed opgenomen worden.
Dit zijn bijvoorbeeld:
• 3 tot 5 glucose tabletten
• een glas gewone limonade
• een glas of een pakje appelsap of
sinaasappelsap
• 3 tot 5 snoepjes zoals hartjes,
pepermunt, zuurtjes
Afdeling diëtetiek
9

10
Dieet bij diabetes mellitus
Veel gestelde vragen over het dieet bij
diabetes
Teveel koolhydraten eten, kan dat ook?
Ja, koolhydraten zijn een belangrijke
energiebron. Als u teveel koolhydraten
eet, kan het lichaam niet alle glucose
gebruiken. Een klein deel glucose wordt
in de spieren en lever opgeslagen. De
rest wordt omgezet in vet en als vet
opgeslagen. Van teveel koolhydraten eten
wordt u dus zwaarder.
Hoeveel koolhydraten mag ik eten?
Daar is niet precies een getal voor te
geven. Dat hangt af van hoeveel energie
u per dag nodig heeft en dat kan per dag
verschillen. Als richtlijn geldt dat 40% van
de energie die iemand nodig heeft, door
koolhydraten geleverd wordt.
Kan mijn bloedglucosegehalte ook
stijgen als ik veel vet eet?
Nee, het lichaam kan vet nooit omzetten
in glucose. Als uw bloedglucose stijgt
na een vetrijke maaltijd, dan heeft u ook
meer koolhydraten gegeten.
Variatielijsten
Het is belangrijk dat u weet in welke
producten koolhydraten voorkomen en
ook hoeveel koolhydraten erin zitten.
Met de variatielijsten kunt u dagelijks uw
keuze maken en uw voeding variëren.
De lijst geeft een overzicht van de meest
gebruikte voedingsmiddelen.
Dranken die u onbeperkt kunt gebruiken:
Water, thee en koffie zonder suiker (evt.
met koffiemelk), bouillon
Kinderen max. 2 glazen , volwassen max.
5 glazen per dag:
Light-frisdranken, met zoetstof gezoete
limonadesiroop (bv. Diaran, Slimpie).
Denk ook aan andere met zoetstof
gezoete dranken!

Variatielijst voor de broodmaaltijden Een broodje of kadet levert gemiddeld
25 gram koolhydraten. Dit is gelijk aan
Brood
1½ snee brood. Let op: sommige broodjes
1 sneetje volkoren brood levert 16
(Italiaanse bol, pistolet) zijn groter.
gram koolhydraten. Onderstaande
Deze wegen dan gemiddeld 70 gram en
producten leveren ook ongeveer
16 gram koolhydraten:
zijn gelijk aan 2 sneetjes brood.
• 1 sneetje donker roggebrood
Voor tussendoortjes zijn er veel
• 1½ sneetje licht roggebrood
voorverpakte producten te koop.
• 1 sneetje witbrood
Deze producten kunnen ongemerkt veel
• 2 (volkoren) beschuiten
koolhydraten bevatten. Ook worden ze
• 2 sneetjes knäckebröd
vaak met meerdere stuks voorverpakt
• 3 sneetjes stokbrood
verkocht. Lees op de verpakking hoeveel
• 1 sneetje krentenbrood (met of
zonder spijs)
koolhydraten er per stuk in zitten.
• 1 plak ontbijtkoek
Boter, (dieet)margarine, (dieet)halvarine
• 4 theebiscuits of mariabiscuits
In boter (dieet)margarine of (dieet)
• 2 volkorenbiscuits of kleine koekjes halvarine zitten geen koolhydraten.
• 1 schaaltje pap of vla bereid van
Besmeer het brood dun. U kunt het
halfvolle melk met 2 eetlepels
beste producten met onverzadigd vet
bindmiddel, zonder suiker
gebruiken, zoals dieethalvarine en
• 1 schaaltje magere yoghurt of half -
volle melk, met 2 eetlepels cornflakes
of 1 eetlepel muesli of cruesli
• 1 beschuit met gewoon zoet beleg
dieetmargarine.
• 1 portie fruit (zie variatielijst fruit op
bladzijde 13) .
• 1 evergreen
• 1½ sultana
• 1 glas (150ml) drinkontbijt met suiker
• 1 mok (250ml) drinkontbijt light
Afdeling diëtetiek
11

12
Dieet bij diabetes mellitus
Beleg
Voor 1 portie broodbeleg met 0 gram
koolhydraten kunt u nemen:
• magere vleeswaren
• magere kaas of smeerkaas
• ei, niet meer dan 4 per week
• rauwkost zoals komkommer, tomaat
of radijs
• aardbeien, frambozen of bessen
• pindakaas
• groentespread.
Zoet broodbeleg levert gemiddeld 10
gram koolhydraten. Hiermee kunt u dus
vlees of kaas niet vervangen. Bovendien
bevatten chocolade- en hazelnootpasta
veel verzadigd vet. Halvajam levert per
portie 4 gram koolhydraten.
Meer informatie over broodbeleg kunt u
lezen op pagina 16.
Variatielijst melk
1 glas halfvolle melk (150ml) levert 6 gr
koolhydraten en een beker (250ml) levert
12 gr koolhydaten
Dit kan vervangen worden door:
kool- koolhydraten
hydraten
per glas per beker
karnemelk 5 9
magere yoghurt 6 10
magere kwark 6 10
melkdrank GST* 9 14
* melkdrank waaraan geen suiker
toegevoegd (= GST) is bijvoorbeeld
light chocolademelk en light
yoghurtdranken

Variatielijst fruit
Fruit bevat wisselende hoeveelheden
koolhydraten. Gemiddeld levert een
portie fruit 15 gram koolhydraten.
Fruitsoorten met gemiddeld 15 gram
koolhydraten zijn:
• 1 plak verse ananas (125 gram)
• 1 appel
• 1 schaaltje blauwe bessen (125 gram)
• 1 grapefruit
• 1 sinaasappel
• 1 schijf meloen, alle soorten (200
gram)
• 1 peer.
Fruitsoorten met 5-8 gram
koolhydraten zijn:
• 1 verse abrikoos
• 1 schaalte aardbeien (100 gram)
• 1 schaaltje aalbessen, bosbessen,
kruisbessen of zwarte bessen
(100 gram)
• 1 schaaltje bramen (125 gram)
• 1 schaaltje frambozen (100 gram)
• 1 kiwi
• 1 gewone of 2 kleine mandarijnen
• 1 nectarine
• 1 perzik
• 1 pruim.
Fruitsoorten met 20 tot 25 gram
koolhydraten zijn:
• 1 banaan
• 1 trosje druiven (125 gram)
• 1 schaaltje kersen (160 gram).
• halve mango (130 gram)
Vruchtensap en fruit uit blik
Vruchtensap bevat in verhouding even
veel koolhydraten als vers fruit. Ook als er
op het etiket staat dat er geen suikers zijn
toegevoegd.
In plaats van 1 portie vers fruit kunt u
ook nemen:
• 1 glas vers of ongezoet vruchtensap
(125-150ml)
• 1 schaaltje vruchten op water of
vruchten op eigen sap
• 1 schaaltje appelmoes zonder suiker
(appelpulp).
Gedroogd fruit
• 1 stukje gedroogd fruit (abrikoos,
appel, pruim) levert 2 gram
koolhydraten
• 1 geconfijte dadel levert 4 gram
koolhydraten
• 1 geconfijte vijg levert 11 gram
koolhydraten.
Afdeling diëtetiek
13

14
Dieet bij diabetes mellitus
Variatielijst voor de warme maaltijd
Bouillon en soep
Eén kop of bord bouillon bevat geen
koolhydraten als deze gemaakt is van
vlees, kip, groente of een bouillonblokje.
Een kop of bord heldere of licht
gebonden soep levert 6 tot 8
koolhydraten.
Vlees, vis, kip en ei
Vlees, vis, kip en ei bevatten geen
koolhydraten. Kies bij voorkeur magere
vlees- en vissoorten. Raadpleeg hiervoor
de lijst op pagina 17.
Indien vlees gepaneerd is bevat het wel
koolhydraten. Dit kan variëren van 5 - 10
gram koolhydraten. Dit geldt ook voor
gebakken vis zoals kibbeling en een
lekkerbekje.
Vegetarische vleesvervangers
Vlees, vis en kip kunnen ook vervangen
worden door vegetarische producten
als tahoe, tempeh, quorn, vegetarische
burgers en vegetarische worstjes. Deze
producten kunnen koolhydraten bevatten.
Jus en saus
Bereid vlees bij voorkeur in een product
dat rijk is aan onverzadigd vet, zoals
vloeibare bak- en braadproducten,
maïsolie, zonnebloemolie en olijfolie.
De hoeveelheden koolhydraten is
gemiddeld 1 - 3 gram koolhydraten per
sauslepel. Sommige kant-en-klaarsauzen
bevatten veel vet.
Groente
Een portie groente levert gemiddeld 10
gram koolhydraten. Groente levert relatief
gezien weinig koolhydraten. U mag deze
daarom naar behoefte opscheppen. Een
uitzondering vormen echter doperwten
en maïs. Neem hiervan niet meer dan 2
opscheplepels.
Voor de hoeveelheden vitaminen en
mineralen maakt het geen verschil of u
verse, diepvries- of blikgroente gebruikt.
Rauwkost
Rauwkost zoals sla, komkommer en
tomaat bevatten geen koolhydraten. Deze
kunt u dus vrij gebruiken. U kunt zelf een
dressing met een beetje olie en azijn
maken of kant en klaar kopen. In kant en
klaar gekochte dressing zit gemiddeld 3
gram koolhydraten per sauslepel.
De minste calorieën zitten in de soorten
met minder of 0% vet.

Aardappelen
In een warme maaltijd leveren aardappelen,
rijst, peulvruchten, macaroni, spaghetti en
andere pasta’s de meeste koolhydraten.
Drie kleine aardappelen wegen
150 gram en leveren 24 gram
koolhydraten. In de plaats hiervan kunt
u ook gebruiken:
• 4 opscheplepels aardappelpuree
• 1½ opscheplepel witte rijst
• 2 opscheplepels zilvervliesrijst
• 2½ opscheplepel macaroni of
spaghetti
• 3 opscheplepels bruine bonen, witte
bonen, kapucijners, linzen en andere
peulvruchten
• 3 opscheplepels gebakken
aardappelen
• 1½ opscheplepel patates frites
• 5 sneetjes stokbrood
• 1½ sneetje brood of 1 broodje of
kadet.
Variatie op de warme maaltijd
De hele warme maaltijd bestaande uit
3 aardappelen, groente en vlees levert
samen 34 gram koolhydraten.
Deze maaltijd kunt u in zijn geheel
vervangen door:
• 2 opscheplepels nasi goreng
• 2 opscheplepels bami goreng
• 1 bord bonensoep of erwtensoep
met 1 snee roggebrood
• 1 pannenkoek met zoet beleg
• een halve pizza
• 5 opscheplepels stamppot met een
stukje vlees
• 3 opscheplepels macaroni met ham
en kaas
• 3 opscheplepels spaghetti met saus
• 2 sneetjes brood met beleg.
Nagerecht
Nagerechten wisselen in hoeveelheid
koolhydraten.
Nagerechten die ongeveer 7 gram
koolhydraten leveren, zijn:
• 1 schaaltje (magere) yoghurt
• 1 schaaltje (magere) kwark
• 1 beker halfvolle melk
• 1 kant en klaar toetje waaraan geen
suiker toegevoegd is (= GST)
Afdeling diëtetiek
15

16
Dieet bij diabetes mellitus
Nagerechten die ongeveer 15 gram
koolhydraten leveren zijn:
• 1 schaaltje (magere) yoghurt of
kwark met 2 eetlepels müsli of
cornflakes of met 1 beschuit of een
eetlepel jam of siroop
• 1 schaaltje (magere) yoghurt of
kwark met een ½ portie fruit
• 1 waterijsje
• 1 bolletje schepijs of yoghurtijs
• 1 schaaltje pap vla of pap zonder
toegevoegde suiker
Nagerechten die ongeveer 22 gram
koolhydraten leveren zijn:
• 1 schaaltje gewone vla, pap of
pudding
• 1 kant en klaar toetje
• 1 schaaltje vruchten yoghurt of
vruchtenkwark
• 1 bolletje roomijs
• 1 schaaltje yoghurt/kwark + 1 portie
fruit
Extra informatie
Magere belegsoorten
Magere soorten kaas zijn:
• 40+, 30+ of 20+ kaas
• 20+ smeerkaas
• Zwitserse strooikaas
• Cottage cheese, Hüttenkäse
Mager vleesbeleg is:
• rookvlees
• mager kalfsgehakt
• rosbief
• mager rundergehakt
• runderrollade
• pastrami
• kip- en kalkoenrollade
• lever zonder spekjes
• fricandeau
• casselerrib
• pekelvlees zonder vetrand
• ham zonder vetrand
• paardenvlees
Rauwkost zoals tomaat en komkommer
zijn ook magere belegsoorten. Ook fruit is
een magere belegsoort, maar denk eraan
dat dit wel koolhydraten levert.

Magere vleessoorten
Magere vleessoorten zijn:
• runderlap
• runderrollade
• varkenshaas
• sukadelap
• kalfsgehakt
• magere varkenslap
• rundergehakt
• kalfsrollade
• varkensfricandeau
• biefstuk
• kalfslap
• haaskarbonade
• tartaar
• kalfsfricandeau
• paardenvlees
• ossenhaas
• blinde vink
• rosbief
Mager wild en gevogelte
Mager wild en gevogelte zijn:
• alle soorten gevogelte (zonder vel)
zoals kip, kalkoen, patrijs, fazant, haas en
konijn, struisvogel, springbok, hert, ree
Magere en vette vissoorten
Magere vissoorten zijn onder andere:
• schelvis
• tong
• pangasiusfilet
• kabeljauw
• forel
• tilapia
• wijting
• tarbot
• victoriabaars
• schol
• bot
• koolvis
• schaal- en schelpdieren, bijvoorbeeld
garnalen en mosselen
Vette vissoorten zijn:
• ansjovis
• zeewolf
• mul
• zwaardvis,
• heilbot
• haring
• poon
• makreel
• roodbaars
• paling
• sardien
• sprot
• tarbot
• zalm
• tonijn
Afdeling diëtetiek
17

18
Dieet bij diabetes mellitus
Belangrijke telefoonnummers
Medisch Centrum Alkmaar
(072) 548 44 44
Secretariaat afdeling diëtetiek
(072) 548 35 52
Voor het maken van afspraken op
werkdagen van 9.00-12.00 uur
(of antwoordapparaat inspreken)
We zijn ook bereikbaar per e-mail:
dietetiek@mca.nl
Diabetespolikliniek
(072) 548 33 22
Naam diëtist ........................................................................
E-mail: .............................................. @mca.nl
Websites
Meer informatie over diabetes en dieet is
te vinden op de volgende websites:
Diabetes
www.dvn.nl
www.diabetesforum.nl
www.sugarkids.nl
www.diabetes.startpagina.nl
www.diep.info
Koolhydraatgetallen
www.koolhydratentabel.nl
www.calorielijst.nl
Koolhydratentabel op mobiele telefoon
www.koolhydraatkenner.nl
Algemeen
www.voedingscentrum.nl
www.nvdietist.nl
Beweging
www.sportiefbewegen.nl
www.jouwbeweegmaatje.nl

Notities
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
Afdeling diëtetiek
19

Medisch Centrum Alkmaar
Wilhelminalaan 12
1815 JD Alkmaar
T (072) 548 44 44
mca.nl/diabetes
mca.nl